Sahnadağı «saqau til»
Jaqında feysbuk äleumettik jelisinde Jolımbet Mäkiş esimdi jurnalistiñ jazbası talqığa tüsti. Ol äzil-sıqaq teatrlarınıñ ädebi tildi bwzıp, dialektimen köp söyleytinin sınğa aldı. Jurnalistiñ bwl pikiri köpşilik tarapınan qoldau tauıp, türli pikirler aytıldı.
Jolımbet Mäkiş jeke paraqşasında: «Tağı da sahnanıñ sayqımazağın berip jatır. Şını kerek, telearnalardan körsetilip jürgen qazirgi “şoularğa” mülde qaray almaytın boldım. Eldi qışqırıp, şıñğırıp küldirtkisi keledi. Arzan ayqay. Ädebi tildiñ ne ekenin mülde qaqpaytın ortañqol ärtister şetinen. Qazaqtıñ bwrınnan kele jatqan sahna tili ädiram qalıp, dialektizmdi qoğamğa tıqpalap jatır. Osındaylar önerdi örge bastırudıñ ornına, keri ketiredi. Bayağıdağı Tamaşanıñ äzili keremet edi. Nağız qazaqı qaljıñ bolatın. Aytayın degenim, bizge de Europa elderindegidey teatrdağı til mädenietine qaraytın körkemdik keñes kerek-au. Äytpese mına türimen jwrt ädebi tildiñ ne ekenin juıq arada mülde wmıtatın siyaqtı ğoy….» dep jazdı.
Bwl jazba vk.com äleumettik jelisindegi 223 mıñğa tarta jazıluşısı bar «Mahabbat, qızıq mol jıldar»tobında jariyalanıp, talqılandı. Ol jerde de köp jastar avtordıñ oyın qoldaytının jetkizdi.
Rana esimdi qoldanuşı: «Qazirgi keybir äzilderdi körsem külgendi qoyıp jılağım keledi. Keyde siñililerimmen birge köruge wyalıp, basqa arnağa özgertip jiberetin kezder de bolğan. Wyattan attap ketpesek eken. Biraq bizdiñ sözimizdiñ teatr ärtisterine jete qoyuı ekitalay. Degenmen halıq sınşı. «Şındıqtan tuğan äzil – nağız äzil», – dep jazdı.
Qoldanuşılar arasındağı eki jaqtı pikir almasuda sözge kelip qalğan Bekejan Aybekwlı attı oqırman: «Bwl jerde äñgime äzildiñ “ötu” men “ötpeuinde” bop jatqan joq. Artıñdı aşsañ eldiñ bäri kületini haq. Biraq sol äzildi artıñdı aşpay-aq jetkizudi üyrenu kerek! Astarlap, boqauızsız, dörekilikti qoyıp, arasında şımşıp alıp – nağız äzil TEATRI degen sonday boladı», – dep aşındı.
Jolımbet Mäkiştiñ feysbuktegi jazbasın şımkenttikterge tiisu dep eseptep, qarsı şıqqan adamdar da tabıldı.
Avtor oğan: «Mäsele Şımkent turalı emes, ädebi tildiñ bolaşağı jöninde», – dep, biraz küyinişti oyların ayttı.
Jurnalist birneşe sağattan keyin negizgi oyınıñ jalğası retinde tağı bir post jazdı. Ol jazbada: «Telearnalar men teatr sahnalarında ayaq, qayaq, bwyaq, twyaq, qoysay, alsay, tıqsay, qoyşayş, barşayş, salşayş dep şüldirleuge tıyım salıp, ädebi tildiñ normaların saqtaudı qatañ türde talap ete bastau qajet. Basqa jerde oyına kelgenin ayta bersin. Eşkimniñ auzına qaqpaq bola almaymız ğoy. Biraq, bwqaralıq aqparat qwraldarı men öner sahnalarınan däl osılay “saqau tilde” söyleytinderdi qamşılap quu kerek. Özimiz jetispey jatıp, özgelerden memlekettik tildi biludi qalay talap etemiz? Qanday til ol “memlekettik til” dep jürgenimiz? Ol tilde özimiz söylemesek, basqalardı qaytip söyletemiz?» dep jazılğan.
Feysbuktegi qoldanuşılardıñ köpşiligi ärtisterdiñ dwrıs söylemeytinin sınğa alıp, öz pikirin bölisti.
Bwl taqırıpta aytılğan pikirlerdiñ bir parası tömendegidey:
Marat Qaysarbek: «Nısananı» körseñ qwsqıñ keledi, sondıqtan mülde körmeytin boldım. Qazir oğan KVN degen päle qosıldı, jastardı äketip baradı, osılarğa äy deytin äje, qoy deytin qoja bolmay ma?»
Erqanat Täukebay: «Körkemdik keñes bolsa Nısana degen birdeñkeniñ adamdarı sahna perdesin aşıp jauıp twruğa da jaramaydı».
Jolımbet Mäkiş: «Qazaqtıñ ortaq ädebi tilinen auıtqımau kerek. Oğan bası jetpeytinderdi bükil el köretin respublika sahnasınan öziniñ kelgen jağına qayta qamşılap quu kerek».
Serikqali Jwbaniyazov: «Qwdaybergen, Meyirman, Toqsın, Uayis marqwmdardıñ qaljıñdarı qanday tamaşa edi!»
Ashat Asan: «Tamaşanı» tamaşa qılğan Ospanhannıñ tili ğoy, şirkin…»
Gani Ibıraev: «Sayqımazaq qatın bolıp kiinip küldirgen öner boldı ğoy. Quıp baradı, anabir «Teris qaqpay» degen tipti qwrığan. Bılapıt söz aytatındarı».
Erbol Spabek: «Twrsınbek bwrın sonday mimikalar salıp, arzan äzildeytin. Qazir mağınası tereñ qaljıñdardı aytatın boldı».
Jolımbet Mäkiş: «Erteñ qazaqqa siñgen qaraqalpaq bauırlar da sahnağa şığıp alıp, «aua, aua» dep twrsa… Auañ ne, ortaq tilde «iä» dep ayt degende sen bizge tiisip jatsıñ dese, onda da osılay omalıp otıra beremiz be?»
Jolımbet Mäkiş: «Qazirgi «teatrlar» mädenietti emes, mädenietsizdikti, köşeniñ twrpayı tilin nasihattap jatır…»
Meruyert Baigara: «Dwrıs aytasız. Ziyalı qauımnıñ ökilderiniñ auzınan şıqqan äñgime de, tiliniñ şwraylılığı da, äuezi de qwlaqqa mayday jağıp, jan sarayıñdı nwrlandıratın. Ätteñ, swyılıp baradı. Tamaşanıñ är habarın asığa kütip, bir de bir qaljıñın qalt jibermey qağıp alıp otırar edi halıq. Kütuge twrarlıqtay twşımdı oy, astarında şımşıp alatın äjua, bajırayta salmay twspaldap qana jetkizetin teñeu de boluşı edi. Qazirgidey jön-josıqsız jırqıl emes edi Tamaşanıñ tarlandarınıñ dünieleri. Qazaq radiosı men teledidarınan şırqalatın äuenderdiñ ne sözin, ne orındauşısın tüzetip jibergiñ kelmey-aq, rahattana tıñdaytın edik. Qanday da bir gazet jurnal, kitap degenderdi oqığanda aspannan tüskendey audarma, kal'ka oyğa kezige qalıp, ne oqıp otırğanıñdı tüsinbey dal bolatın jağdaylar äste bolmauşı edi. Qazir jağday özgeşe. Bazardıñ tili sahnada jür. Ökinişti-aq. Bankomant, telefondardağı qazaqşa sözderdi ömir boyı qazaqşa oqısam da tüsine almay, orısşa tildi tañdauğa mäjbür bolğan küy bar».
Duman Ahmadiev: «Şımkent şou eñ basında qızıq siyaqtı bolğan. Qazir bos ayqay. Semeyge kelgende işip alıp şıqqandarı bar sahnağa. Sıylamaydı köreremenderin. Almatı men Astana, Şımkentte ğana şığar jaqsı bolıp şığatındarı. Twrpayı sözderimen jiirkendirgen».
Marat Umıthanov: «Körkemdik keñesti qayta qwru kerek dep bosqa dabıra qılıp jürgen joq qoy ağa, apaylarımız».
Abdimalik Ussipaliev: «Mısırğa oquğa barğan kezde universitet bizdi arab tilin oqıtatın kurstarğa jiberdi. Sonda tañqalğanım, mısırlıqtar orta mektepti tämamdağan soñ til kurstarına barıp ädebi tildi, yağni «fushanı» oqidı. Sodan keyin universitet tabaldırığın attaydı. Biz de sonıñ kebin kiemiz-au osılay kete berse».
Kymbat Karaganda: «Twrsınbektiñ əzilderi ömirden alınğan şındıq, biraq “jatırğan” t.b. sözderdi dwrıs aytpağanda köñilim su sepkendey boladı».
Nurımbek Japakov: «Twrsınbektiñ äzilderi ömirdiñ özinen alınğan tap-taza şındıq».
Meñdibay Ağiev: «Tap-taza şındıqtı» tap-taza ädebi tilmen jetkizu kerek!»
Serik Baytogov: «Bayağı Jartas, sol Jartas! Ayta-ayta jauır boldıq-bwl sayqımazaqtardan!»
Fatima Husainova: «Halıq äbden toyğan siyaqtı osındau arzanqol satira – şoularğa, formatın özgertu kerek siyaqtı, 20 jıl birıñğay körinisterdi körsete bermeu kerek qoy. Akterler öñşeñ tolıq keledi, siıqsız, aytıp jatqan äñgimeleri twrpayı, döreki».
Nurjan Taygulin: «Bäleniñ» bäri Bauırjan-şoudan bastaldı ğoy. Jwrttı küldirem dep tilin bwrap, özbekşe aralastırıp, aqırı özi de öşti».
massaget.kz
Pikir qaldıru