Balqan elderiniñ eskerusiz qalğan erleri
1992-1995 jıldardağı Bosniya soğısında adamzatqa qarsı qılmıs jasağan Radovan Karadjiç qana emes, jazıqsız halıqqa oq atudan bas tartqan Varoviç pen Divyak siyaqtı äskerbasılar da boldı.
1991 jılı qırküyektiñ 29-ında kontr-admiral Vladimir Varoviç YUgoslaviya armiyasındağı basşılıqtan Horvatiya jağalauın atqılau turalı bwyrıq aladı. Admiral bwyrıqqa bağına almadı, biraq onı orındauğa mindetti ekenin tüsindi.
KONTR-ADMIRAL BAROVIÇ
Varoviç odan bwrın armiyanı Pula portınan şığaru turalı kelissöz jürip jatqanda: «Jauapkerşilik meniñ moynımda twrğanda eşqanday talqandau bolmaydı. Eger Pula men Istriyanı joyu turalı bwyrıq alsam, jauapkerşilikte bas tartamın» degen edi.
Horvatiya jağalauın atqılau turalı bwyrıq berilgen kezde Baroviç uädesinde twrdı – flotınıñ qaruın horvat jağalauına bağıttaudıñ ornına özine qarata atıp, ömirimen qoştastı.
Baroviç eñ ülken qwrbandıqqa bardı: basqalardıñ ömirin saqtap qalu üşin öz ömirin qidı. Ol öler aldındağı jazbasında özine jäne eline eşbir jamandıq jasamağan horvat halqına şabuıldau oficer retinde bedeline jäne çernogoriyalıq retinde atına kir keltiretinin jazğan.
Studenttik jataqhana Karadjiçtiñ atımen atalğan, al Baroviçtiñ atında köşe nemese ğimarat joq.
Bwrın YUgoslaviya qwramında bolğan elderde qazir är bala bosniyalıq serbterdiñ jetekşisi bolğan, Gaagada genocid pen adamzatqa qarsı qılmıs jasağanı üşin sottalğan Radovan Karadjiçti biledi, biraq admiral Baroviç turalı estigender az. Paledegi studenttik jataqhana Karadjiçtiñ soğıs kezinde ştab-päteri bolğanı üşin sonıñ atımen atalğan. Al Çernogoriya, Horvatiya nemese Serbiyada Baroviçtiñ atında köşe nemese ğimarat joq.
Özine qol jwmsap qaza tapqan kezde Baroviç 52 jasta edi. Onıñ ajalı turalı Dalmaciya gazetteri jazdı, France Presse agenttigi qısqaşa habar berdi. Çernogoriyadağı Herceg-Novige jerlengen admiraldıñ qazası turalı aytılmadı. Sol kezeñde oğan tañ qaludıñ keregi joq edi. Biraq Varoviçtiñ qoğam aldında layıqtı ornın almağanı jürek auırtadı.
Sol oqiğadan şirek ğasır ötken soñ «Azamattıq al'yans» ükimettik emes wyımı Çernogoriya astanası Podgoricada admiral Baroviçtiñ qwrmetine kampaniya ötkizip jatır. Olar el prezidenti Filip Vuyanoviçten Baroviçti ölgennen keyin beriletin ataqqa wsınudı swradı, biraq äli eşqanday jauap kelmedi.
GENERAL DIVYAK
Halqınıñ abıroyı men bedelin saqtap qalu üşin köp eñbek etken armiya oficeriniñ biri – general Yovan Divyak. Belgradta tuğan etnikalıq serb, YUgoslaviya armiyasınıñ oficeri Divyak 1992 jıldıñ säuirinde Bosniyada soğıs otı twtanğanda birneşe ay bwrınğı Baroviçtiñ halin qwştı.
YUgoslaviya armiyası men serb äskeri Saraevo mañına jinalıp, beybit twrğındardı atu turalı bwyrıq alğanda Divyak öz tañdauın jasadı. Ol qalanı qorğauşılar sapına ötip, biraz uaqıttan soñ qorşauğa tüsip, sırtqı älemnen oqşaulanıp qaladı. Sol kezeñde onıñ bwl äreketin öz ömirine qastandıq jasau dep tüsinuge bolar edi, sebebi qarulı serb küşteri äldeneşe ese mıqtı bolatın.
Tañ qalarlığı, Saraevo qandı qırğınnan aman şıqtı – Divyak ta tiri qaldı. Karadjiç pen Mladiç bükil Bosniyada qandı iz qaldırsa da, jeñiske jetpedi. Soğıs pen qorşau tağı üş jarım jılğa sozıldı, osı uaqıtta Divyak Bosniya armiyası qolbasşısınıñ orınbasarı boldı.
Onıñ iske aralaspay qaluına bolatın edi, biraq özderinen küşi basım jäne qatigez jauğa qarsı twru üşin ayanbadı. Serbiyada onı satqın dep jariyalap, jalğan ayıppen twtqındauğa bwyrıq berildi. Yovan Divyak 2011 jılı osı serbiyalıq order negizinde Venada twtqındaldı. Ol Avstriya türmesinde birneşe küş otırdı, keyin üyqamaqta boldı, ayağında tolıqtay aqtalıp şıqtı. Avstriya sotı oğan qarsı tağılğan ayıptı rastaytın eşbir dälel tappadı.
Divyak qazir Saraevodağı ükimettik emes wyımda jwmıs isteydi, soğısta äkesinen ayrılğan bosniyalıq balalarğa stipendiya tağayındaumen aynalısadı. Divyaktıñ arqasında serbter soğıstan keyin Saraevoda wyalmay twruğa mümkindik aldı desek, ötirik aytpağan bolarmız.
Eñ qiın sätte ol dwrıs şeşim qabılday bildi. Meniñ serb äriptesterim Saraevoda zeñbirekpen atqılaudı basqarıp, 2011 jılı Serbiya ükimeti aqtap alğan general Mladiç emes, general Divyak qwrmetke layıq ekenin qaşan tüsinedi?
Azattıqtıñ Balqan qızmeti Divyaktan Avstriyada twtqındalğan kezinde kündelik jürgizudi swradı. Sondağı bir jazba esimnen ketpeydi. «Bizdiñ Balqan tübegi – qayğılı äri baqıtsız jer. Baqıtsız deytinim – älemniñ ıqpaldı küşteri, alıp derjavaları onı san märte jaulap aladı, qayta bosatadı, al qayğılı deytinim – onıñ twrğındarı basşılarınıñ aytqanına oñay köne saladı» deydi Yovan Divyak.
Divyak qazir Serbiyağa otbasın köru üşin de barmaydı, sebebi onı dereu twtqındaydı. Jappay qırıp-joyuğa qarsı şıqsa da, onı bwrınğıday satqın sanaydı. Saraevoda onı qarapayım adamdar qattı qwrmetteydi, biraq Bosniya armiyasınıñ basşılığı men ükimeti nemqwraydı qaraydı. Balqandıqtardıñ nağız qaharmandarın tani almay otırğanı mwñdı da baqıtsız körinedi.
Gordana Knejeviçtiñ maqalasın ağılşın tilinen audarğan – Dinara Älimjan.
Azat Europa / Azattıq radiosı
Pikir qaldıru