مادەنيەت رۋحانيات ادەبي الەم الەۋمەت
جارامازان ايتامىن وتباسىڭا…
رامازان ايى باستالدى. بەكىنگەندەر اۋىز بەكىتتى. كەشكە قاراي بالالار جارامازان ايتىپ، ءبىراز قىزىقتى باستان كەشەدى. ەگەر ءسىزدىڭ دە ءۇيدىڭ بالالارى جارامازان ايتۋعا شىعىپ جۇرسە مىنا قيسسانى وقىپ بەرە سالىڭىز. تانىمدارى تەرەڭدەي تۇسەدى. قيسسانى “سالت-ءدəستۇر سويلەيدى” كىتابىنان كوشىرىپ الدىم.
ادام اتا مەن حاۋا انا العاش رەت وتىز كۇن ورازا ۇستاپتى. ۇلىق اللا پەرىشتەلەرىنە:
– ادام اتا مەن حاۋا انانىڭ شاڭىراعىنا بارىپ زىكىر-سالاۋات ايتاسىڭدار. مەنىڭ ورىنباسارىم سارەسىگە تۇرعاندا قۇلاعىنا اسەم اۋەن كەلسىن. وندا مەنىڭ ۇلىقتىعىم مەن مەيىرىم-شاپاعاتىم ءبىلىنىپ تۇرسىن. رۋحتارىنا قۋات بەرسىن، – دەيدى.
پەرىشتەلەر ساحار كەزىندە ادام مەن حاۋانىڭ شاڭىراعىنا بارىپ، زىكىر-سالاۋات ايتىپتى. اسەم اۋەننىڭ اسەرىنەن ادام مەن حاۋانىڭ بويىنا كۇش ءبىتىپ، كەشكە دەيىن اۋىز بەكىتىپ جۇرەدى.
قاس قارايىپ، اۋىز اشار كەزدە ۇلىق اللا پەرىشتەلەردى جۇمساپ:
– ادام مەن حاۋانىڭ قۋانتىڭدار. اۋىزدارىن اشسىن. مەنىڭ رازىلىعىمدى الۋ ءۇشىن كەشكە دەيىن اس جەمەي، اۋىز بەكىتتى. مەن ريزامىن، – دەيدى.
پەرىشتەلەر اللانىڭ سالەمىن ادام اتا مەن حاۋا اناعا جەتكىزىپتى. ءدىني قيسسالاردىڭ بايانداۋىنشا، پەرىشتەلەر وتىز كۇن بويىنا زىكىر-تاسپيق ايتقان ەكەن. بۇل ءۇردىس جارامازان دەپ اتالىپتى.
جۇرت مۇسىلمانشىلىققا وتكەن كەزدە مۇحامبەت پايعامبار ورازانى ۇمبەتتەرىنە پارىز ەتەدى. قۇدايدىڭ ريزاشىلىعى ءۇشىن وتىز كۇن ورازا ۇستاپ، تاڭ اتقاننان كۇن باتقانشا ءىشىپ-جەمنەن تىيىلۋ ءاربىر مۇسىلماننىڭ مىندەتىنە اينالادى. بىراق العاشقى ۋاقىتتا ساحاردا ۇيقىسىنان تۇرا الماي قينالادى ەكەن. سول كەزدە پايعامبار اسان مەن ۇسەنگە:
– ساحابالاردى اندەتىپ وياتىڭدار، – دەيدى دە، ادام اتا مەن حاۋا اناعا شىرقاعان پەرىشتەلەردىڭ جارامازانىن ۇيرەتەدى.
اسان مەن ۇسەن ءتورت شادياردىڭ ۇيىنەن باستاپ بارلىق ساحابالاردى وياتىپ شىعادى. ورازانىڭ نىعمەتتەرىن، پايداسىن كوركەم تىلمەن كەستەلەپ جەتكىزەدى. پايعامبارعا ۇزدىكسىز سالاۋات جولداپ، ونىڭ تاعىلىمدى وسيەتتەرىن ولەڭمەن ورنەكتەيدى. مۇحامبەت پايعامباردىڭ ءومىرىن ونەگە ەتەدى. ورازانىڭ ساۋابى، مۇسىلماندار اراسىندا كوپ دارىپتەلەتىن جومارتتىق، مارتتىك، ادالدىق سياقتى قاسيەتتەردى ماداقتايدى.
يسلامدا «جارامازاندى» «شاحري رامازان» سوزىنەن شىققان دەپ تە ايتادى. ياعني «رامازان ايى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. كەلە-كەلە مۇسىلماندار ەشكىم وياتپاسا دا، وزدەرى ەرتە تۇرىپ، سارەسىن ىشۋگە داعدىلانادى. بىراق جارامازان ايتۋ جورالعىسى ۇمىتىلمايدى.
بۇل سالت كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاق اراسىندا ساقتالىپ قالعان. ونىڭ كوپتەگەن ۇلگىلەرى ەل اراسىنا كەڭىنەن تارالعان. سولاردىڭ ءبىرى تومەندەگىدەي:
مەككەدە ءبىر اعاش بار باسى كۇيگەن،
جايقالىپ جاپىراعى جەرگە تيگەن.
وزگە اعاش قۋراسا دا، قۋرامايدى،
قۇدايدىڭ سول اعاشقا نۇرى تيگەن.
ايتامىن جارامازان جار باسىنا،
كىرەندەر قاۋىن ارتار ارباسىنا.
وتىز كۇن ورازا تۇت، وقى ناماز،
پەيىشتىڭ قولىڭ جەتەر الماسىنا.
–اسسالاۋمالەيكۋم، ايتتىم سالەم،
اللانىڭ ءبىر ەسىمى – قۇران كالەم.
مۇحامبەت ۇمبەتى ايتقان جارامازان،
اللانىڭ ەلشىسىنە ءجۇز مىڭ سالەم!
ايتۋعا جارامازان جاڭا كەلدىك،
كورگەلى، كورىسكەلى سالەم بەردىك.
كەلەدى دەپ تە، كەتتى دەپ سوگە كورمە،
پايعامبار جولىن قۋعان ادام ەدىك.
ايتامىز جارامازان ەسىگىڭە،
ۇل بەرسىن ەر الىدەي بەسىگىڭە.
قىز بەرسىن ءبيبىاجار، ءباتيماداي،
نە بەرسە دە، بالا بەرسىن نەسىبەڭە.
ايىندا ورازانىڭ شايتان قاشار،
ەسىگىن سەگىز پەيىش ءماۋلىم اشار.
سالاۋات ايت، تاسپيق تارت، زىكىر سالساڭ،
پەرىشتەلەر ۇيىڭە شاشۋ شاشار.
ورازا – ون ەكى ايدىڭ پاديشاسى،
بۇل ايدا قابىل بولار كوزدىڭ جاسى.
جاراتقان ءبىر اللانىڭ ۇمبەتىمىز،
ءيلاھي بارشامىزدى جارىلقاشى!
مينا اللاھي، ءيا، ءاسىر، ۋا ءامازان،
مەككە مەن مەدينەدە تۇرادى ازان.
قاشان كىم ورازالى بولسا ماگار،
بۇيىرار پەرىشتەگە پارۋاردىگەر.
شىنجىرلاپ سايتان ۇستاپ اياق-قولىن،
تۇبىنە ءھاۋيانىڭ قازىر جابار.
جارامازان ايتامىن وتباسىڭا،
ىرىس پەن قۇت دارىتسىن حاق باسىڭا.
الماق بولساڭ ۇجماقتان ورىن سايلاپ،
اتا-اناڭنىڭ كوڭىلىن تاپ، باق، اسىرا.
جارامازان ايتامىن شاڭىراققا،
قورجىنىمدى بوس قويىپ قاڭىراتپا.
ساقيلىققا جەتەرلىك قاسيەت جوق،
جومارت ەردىڭ قاۋىشار جانى باقتا.
جارامازان ايتامىن ۇيىڭىزگە،
كيە دارىپ، كوركەيسىن كۇيىڭىز دە.
كورشىڭىزبەن بولىڭىز تاتۋ-ءتاتتى
ناسيحاتتى جۇرەككە ءتۇيىڭىز دە.
جارامازان ايتامىن جاعالاتا،
جاقسى سىيىڭ بار بولسا، ماعان اتا.
جارامازان ايتقاندا پەرىشتەلەر
جولداعان حاققا ماداق ادام اتا.
سانجار كەرىمباي
پىكىر قالدىرۋ