جاقسىعا شاڭ جۋىماس…
قادىرمەندى وقىرمان قاۋىم!
تازا ەڭبەگىمەن ەلدىڭ الدىنا شىققان، قانشاما مىڭداعان ناۋقاستاردىڭ دەرتىنە شيپا جاساپ العىسقا بولەنگەن، ىسكەر، ءتۇرلى مادەني ءىس-شارالاردىڭ دەمەۋشىسىنە اينالعان مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك جاسان زەكەيۇلى تۋرالى، ونىڭ حالقىنا اتقارىپ جاتقان قىزمەتىن كورە المايتىن جاندار تاراپىنان ءتۇرلى الىپقاشپا سوزدەردى ەستىپ قالىپ ءجۇرمىز. ارينە كەيبىرەۋلەر ءىستىڭ اق-قاراسىن اجىراتىپ الماي جاتىپ، وزگەلەردىڭ ايتاعىنا ەرىپ كەتىپ جاتىر. سول سەبەپتى جاسان زەكەيۇلىنىڭ باسىنان وتكەن جاعداي، سوت پروتسەسى تۋرالى ناقتى شىندىقتى جۇرتشىلىققا جاريالاۋعا بەل بۋدىق. جاسان زەكەيۇلىنىڭ ەمىنە ءزارۋ بولار ادامدار ءالى دە مىڭداپ كەزىگەرى انىق. سولاردىڭ دا كوڭىلىندە ءدۇدامال ويلار بولماۋ ءۇشىن اقيقاتتى العا شىعارىپ وتىرمىز.
“جاس الاش” گازەتىنىڭ وتكەن جىلعى(№37 (16015) 13 مامىر، سارسەنبى 2015ج.)سانىندا “اكادەميك” وتباسىمەن سوتتاسىپ ءجۇر» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالا جاريالاندى. «قازانشىنىڭ ەركى بار قايدان قۇلاق شىعارسا دا» دەگەن ماتەلگە سايىپ، گازەت وزىمدىكى، نە جازسام دا، قالاي جازسام دا، ەرىك وزىمدە دەگەنى بولار. ياعني جۇمىس بابىن ءوز مۇددەسىنە پايدالانعان پەيىلى بولۋ كەرەك. حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ ۇلگەرگەن جاسان زەكەيۇلىنىڭ وتباسىنا ءسوز كەلتىرىپ، وتاعاسىن ەل الدىندا اقتى اق دەپ، قارانى قارا دەپ اجىراتىپ، ايىرۋعا باس قاتىرماي، قارالاپ باعىپتى. وتباسى دەڭگەيىندە ءبىر مامىلەگە كەلتىرىپ ەكى جاقتى كەلىستىرىپ شەشىلەتىن ماسەلەنى ۇلكەن قوعامدىق “پروبلەماعا” اينالدىرىپ جىبەردى. ماقالانى جاريالاۋداعى ماقسات، بۇكىل حالىقتىڭ الدىندا جاسان زەكەيۇلىنىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرۋ بولعان.
“جاس الاش” گازەتى جاريالاعان ماقالادا جاسان زەكەيۇلىنا ورىنسىز جالا جاۋىپ، ۇلكەن جان ازابىنا ءتۇسىردى، ءوزىنىڭ تەكسەرىلمەگەن، انىقتالىنباعان دەرەكتەردى بەتكە ۇستاپ مارتەبەلى ازاماتتىڭ تۇڭىلۋىنە، ىزالانۋىنا، ۇياتقا، قاجۋعا جانە بۇكىل قازاقستان حالقىنىڭ الدىندا جايسىزدىققا اكەلىپ سوقتىردى، ەموتسيالىق وزىندىك جان كۇيزەلىسىنە ءتۇسىردى. ادامنىڭ جان كۇيزەلىسىنە ءتۇسىرىپ، ومىردەن ءبىر ءسات ءتۇڭىلىپ كەتۋىنە سوقتىرۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. “جاس الاش” گازەتى باسشىلارىنىڭ مۇنداي ءىس-ارەكەتتەرى ەشقانداي مادەنيەتكە، ادامگەرشىلىككە جاتپايدى.
“جاس الاش” جاريالاعان ماقالا اتاۋىندا اكادەميك دەگەن ءسوز تىرناقشاعا الىنعان. تەگى ءاجۋا-مىسقىل ماعىناسىن ارالاستىرىپ، سيىستىرعان عوي. بۇل مارتەبەلى عىلىمي اتاقتى جاسان زەكەيۇلىنا حالىقارالىق ينەمەن ەمدەۋ اكادەمياسى، حالىقارالىق عىلىم اكادەمياسى، حالىقارالىق رەسەي شىعارماشىلىق اكادەمياسى، ۆەنا (اۆستريا) حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتى سياقتى بۇكىل الەمگە تانىمال عىلىمي مەكەمەلەر، ۇجىمدار بەرگەن عوي.
بۇل دەگەنىڭىز، “جاس الاش” تەك جاسان زەكەيۇلىن عانا ەمەس وعان اكادەميك اتاعىن بەرگەن عىلىمي ۇجىمداردى دا ءبىرجولاتا قارالاپ شىققانىمەن بىردەي ەمەس پە؟..
ماقالانى وقىپ شىققان سوڭ، جاسان زەكەيۇلىنىڭ «ابىرويىم مەن نامىسىمدى قارالادى» دەمەسىنە امال قالماعان. سودان كەيىن گازەتتىڭ باس رەداكتورى رىسبەك سارسەنبايۇلىن، ءتىلشىسى مەرۋەرت تۇرلىبەكوۆانى گازەت وقىرمانى قادەن مۇقانۇلىن (ماقالانى جان-جاققا بەلسەندى تۇردە تاراتقانى ءۇشىن), ءبىرىنشى ازاماتتىق نەكەدەگى ايەلى گۇليا اليحانقىزىن جانە ونىڭ اكەسى ءاليحاندى سوتقا بەرەدى.
سونداي-اق، مورالدىق شىعىن وتەۋى رەتىندە “جاس-اي” مەديتسينا ورتالىعىنىڭ پايداسىنا 40 ملن. تەڭگە ءوندىرىپ بەرۋدى سوتتان سۇرادى. سوت ءۇردىسىنىڭ بارىسى كەزىندە، جاسان زەكەيۇلى “جاس الاش” گازەتىن اۋەلدە 6 ايعا جاۋىپ تاستاۋدى وتىنگەن بولاتىن. كەيىن ول ارىزىنان باس تارتقان ەكەن. كەزىندە ەرلى-زايىپتى بولعان كىسىلەر اراسىنداعى وتباسى داۋ-دامايىنا بۇيىردەن ارالاسقان “جاس الاش” گازەتى بۇل تالاپ-وتىنىشكە سوتتىڭ جوعارىدا اتى اتالعان ۇجىمنان 40 ملن. تەڭگە (قىرىق ميلليون تەڭگە) مورالدىق شىعىن ءوندىرۋ تۋرالى قابىلداعان شەشىمىنە «جاس الاش» ۇجىمى قارسىلىق بىلدىرەدى. ەندى كەلىپ، رىسباەك سارسەنباي گازەتتىڭ باس رەداكتورى رەتىندە قوعامدا مىناداي پىكىرلەر تۋدىرۋعا بارىن سالىپ باققان: «جاس الاش» حالىق گازەتى، بيلىك سونىڭ ءۇنىن وشىرمەكشى; 40 ملن. تەڭگە ايىپپۇل قازاق ءباسپاسوزى تاريحىنداعى ءبىرىنشى وقيعا; جاسان زەكەيۇلىنىڭ قالقاسىندا بيلىك تۇر; بيلىك سونىڭ قولىمەن وت كوسەپ وتىر» دەگەن وي تاستاۋدا.
شىندىققا جۇگىنسەك، جەتىمگە جەبەۋ، مۇگەدەككە مەدەۋ، ارداگەرلەرگە ارقاۋ بولعان جاسان زەكەيۇلىنىڭ ارتىندا تۇرعان بيلىك ەمەس، مىڭنان اسىپ سانالاتىن، ودان دەرتىنە داۋا تاپقان اۋرۋلار، ناۋقاستار، ونى ىزدەپ، اۋرۋ-سىرقاۋىنان ايىققالى جۇرگەن جۇرت، ياعني حالىق تۇر.
اۋداندىق جانە قالالىق سوت “جاس-اي” مەديتسينا ورتالىعىنىڭ پايداسىنا 40 ملن. تەڭگە مورالدىق شىعىن وتەۋ تۋرالى قابىلداعان شەشىم، ەلباسىمىزدىڭ ء“جۇز ناقتى قادام” جوباسىنداعى “زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ” تاراۋى قاراستىرعان ناقتى شارالارىنىڭ ىسكە اسىپ جاتقانىنىڭ ايقىن كورىنىسى بولىپ تابىلادى.
قانداي دا بولماسىن ماسەلەنىڭ شەشىمى “جاس الاش” گازەتى باسشىسىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپاسا، مۇنىڭ ساياسي استارى بار، ارتىندا بيلىك تۇر دەپ سانايدى. اۋداندىق سوت، قالالىق سوتتىڭ قاي-قايسىسى دا بيلىكتىڭ “تاپسىرىسىن” ورىندايدى دەگەن وي شەڭبەرىنەن بۇلار شىعا الماي ءجۇر.
كەيۋى بولسا دا كەگى جوق جاسان زەكەيۇلى سوتتا “ميروۆوي” دەگەن بولادى، بىتىمگەرشىلىككە، مامىلەگە كەلۋ ءۇردىسى بولاتىنىنا سەنىپ، گۇليا اليحانقىزىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسەدى. گۇليا اليحانقىزى، جاسان زەكەيۇلىنا مامىلەگە كەلەر بۇرىن، «ءوز زاڭگەرىممەن اقىلداسپاي شەشە المايمىن» دەپ ايتادى. زاڭگەرى – ۇستەمىروۆ نۇرلان بولىپ شىقتى. ديسكىدە گۇليا اليحانقىزىنىڭ ۇستەمىروۆ نۇرلانمەن سويلەسكەننەن كەيىنگى جاسان زەكەيۇلىنىڭ ۇيالى تەلەفونىنا جازىپ جىبەرگەن حابارلاماسى بار. وندا «جاسان زەكەيۇلى ءوزىنىڭ باسىنداعى 4 ءۇيىن بىردەن وتكىزسىن، سونىمەن بىرگە ميلليونعا جۋىق اقش اقشاسى ناقتى سوما بەرۋىن تالاپ ەتەمىن، سوندا عانا «ميروۆويعا» بارامىز» دەلىنگەن.
جاسان زەكەيۇلى: «ونداي اقشا مەندە جوق. ءوزىم كرەديتتە وتىرمىن. ءتىپتى باسىمداعى ءۇيدى دە ساعان بەرەيىن. باسقا نە كەرەك؟ بىراق ۇستەمىروۆ نۇرلاندى قوسپاي-اق ءوزىمىز، شەشەيىك. وتىرىپ ادامشا سويلەسەيىك، دەگەندە گۇليا «سول ءبۇتىن مۇلكىڭدى، بارلىق يمۋششەستۆوڭدى، «جاس-اي» ورتالىعىنىڭ 30%-ىن ۇستەمىروۆكە بەرۋگە كەلىسىپ قويعان ەدىم» دەپ، شىندىعىن ايتادى:
«دۋبوك» ىقشاماۋدانىنداعى ءۇيدى جازىپ بەرەيىن. سىزگە نە كەرەك؟ – دەگەندە ۇستەمىروۆ نۇرلان ورىسشا سويلەپ بىلاي دەدى: “بىزگە جاسان زەكەيۇلىنىڭ انا ءۇيى، مىنا ءۇيى كەرەگى جوق. بىزگە ءسىزدىڭ بۇكىل يمۋششەستۆوڭىز كەرەك» دەگەن ءسوزى ديكتوفوندا جازۋلى جانە اكت-دە تۇر.
ولاردىڭ كوزدەرىنە ءتۇسىپ وتىرعان ءال-فارابي داڭعىلى، روزىباكيەۆ كوشەسى قيلىسىندا ورنالاسقان “جاس-اي” مەديتسينا ورتالىعىنىڭ جاقسى باعالاناتىن عيماراتى عوي.
مۇنى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ بۇگىنگى ءادىس-امالى دەمەسكە لاجىڭ جوق. جاسان زەكەيۇلى ءوزىنىڭ 4 بالاسىنا 2 ءۇيدى جازىپ بەرگەنى جانە سول ۇيدە گۇليا اليحانقىزىنىڭ تۋعان باۋىرلارى تۇرىپ جاتقانى، ونى جالعا بەرىپ وتىرعاندىعى تۋرالى قاعازدارىن سوتقا وتكىزگەن. مۇنىمەن قاتار ءار اي سايىن ەڭبەك اقىسىنىڭ 50% وسى بالالارىنىڭ كيىم، وقۋ قاراجاتىنىڭ بارلىعىن الىپ بەرگەنى حاقىندا زاڭدى قۇجاتتارىن، تالوندارىن ءبارىن سوتقا وتكىزگەن ەكەن. اقمارال دەگەن قىزىن ارنايى كاسىپتەندىرىلگەن «تۇرىك ليتسەيىنە» جىلىنا 1,5 ملن. تەڭگە اقشا بەرىپ وقىتىپ جۇرگەن. الايدا جاسان زەكەيۇلىنىڭ رۇقساتىنسىز گۇليا اليحانقىزى ايعاي-شۋ كوتەرۋ ماقساتىمەن سول مامانداندىرىلعان وقۋ ورنىنان بالانى شىعارىپ العان.
گۇليا اليحانقىزىنىڭ باسىندا 2 ماشيناسى بار ەكەنى انىقتالىنعان. ابىلبەك ءاليحان قايىن اتاسىنا «سپۋتنيكتىڭ» قارسى الدىنداعى 8 بولمەلى ءۇيدى ءوزىنىڭ جەكەشەلەندىرىلگەن ءۇيىن ساتىپ سول اقشاعا الىپ بەرگەن. وسى جاقسىلىعىنىڭ بارلىعى ەسەپكە الىنىپ وتىرعان جوق.
گۇليا اليحانقىزى بالالاردى ادەيى جۇپىنى كيىندىرەدى، بەيشارا كەيىپكە كەلتىرەدى، ولارعا ەلدەن كومەك سۇراتادى ەكەن. مۇنداعى ماقسات ادالدىق پەن يماندىلىقتان جاراتىلعان، جاسان زەكەيۇلىنىڭ ابىرويىن ءتۇسىرۋ، ەل الدىنداعى بەدەلىن تومەندەتۋ، ارينە.
«الاشاعىم كەتسە دە، ايتاشاعىم كەتپەسىن» دەگەن ويمەن جاسان زەكەيۇلى “جاس الاش” گازەتىنە “جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە” اتاۋلى ماقالا جازعان. گازەت رەداكتسياسى بۇل ماقالانى شىعاردى، بىراق ماقالانىڭ 40% عانا جارىق كوردى. تەگى وزدەرىنە ۇنامايتىن جەرلەرىن قىسقارتىپ ياكي الىپ تاستاعان. البەتتە مۇندا دا وزدەرىنىڭ “ەسەبى” بولعان عوي. اسا قادىرلى قازاق ادەبيەتى الىپتارىنىڭ ءبىرى عابيت مۇسىرەپوۆ ايتقان ەكەن: «ءوزى تازا ادام وزگەگە كۇيە جاعا المايدى. كۇيە جاعۋ ءۇشىن، وزىڭدە كۇيە بولۋى كەرەك».
“جاس الاش” گازەتى گۇليا اليحانقىزىنىڭ جەكە باسىن، بالالارىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋشىسى بولىپ كورىنۋگە تىرىسقانىمەن ەڭ باستى ماقساتى – ەل اتىن تورتكۇل دۇنيەگە، بۇكىل الەمگە شىعاراتىن، ەلباسى باستاعان، حالقى جاقتاعان “نۇر-وتان” پارتياسىنىڭ مۇشەسى، ەلباسى قولىنان “العىس حات” العان پاراساتتى ازاماتتى، “التىن قول” دارىگەر اتانعان، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر-سى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى، ۆەنا (اۆستريا) حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى، حالىق مەديتسيناسى جانە عارىشتىققۋات اكادەمياسىنىڭ، حالىقارالىق رەسەي شىعارماشىلىق اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى جاسان زەكەيۇلىنا اۋىز سالۋ، ونىڭ جۇيكەسىن جۇقارتىپ دەنساۋلىعىنا زالال كەلتىرىپ، ادال ەڭبەگىمەن، دارىن قابىلەتىمەن، ءتانىن دە جانىن دا اياماي، كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقى كورمەي سالعان 5 قاباتتى عيماراتتى، دۇنيە-مۇلكىن (ولارشا ايتساق بار «يمۋششەستۆوسىن») ءوز يەلىگىنە وتكىزىپ الۋ. ءتىپتى، ولار ءارتۇرلى ايلا-شارعىسىن قولدانىپ جاسان زەكەيۇلىنىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ تۋعىزعان ارەكەتتەرى دە بارشىلىق.
قازاق اتام «ۇندەمەسەڭ داۋ الادى»، – دەيدى ەمەس پە؟ رىسبەك سارسەنباي باستاعان “جاس الاش” گازەتى باسشىلىعى مەن جاسان زەكەيۇلى اراسىنداعى تەكەتىرەس سەبەپتەرى، المالى اۋداندىق سوت پەن الماتى قالالىق سوتى جاسان زەكەيۇلىنىڭ پايداسىنا شىعارعان شەشىمى تۋرالى وسىلايشا ناقتى دەرەكتەر كەلتىرىپ، «كەرەي» اقپاراتتىق-تانىمدىق پورتالى ارقىلى جاريالاپ وتىرمىز. ەندى جاسان زەكەيۇلى تۋراسىنداعى وتىرىكتەن باستاۋ العان جالا سوزدەرگە نۇكتە قويىلىپ، ازاماتتىڭ ادال ەڭبەگى مەن ابىروي بيىگى تۋرالى بەيپىل سوزدەرگە جول بەرىلمەيدى، – دەپ ويلايمىز.
سەيىتزادا اسەمبەك – مادەنيەتتانۋشى
kerey.kz
اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.
پىكىر قالدىرۋ