جالعان ەرلىككە – شىنايى فيلم؟
ينتەرنەتتە «28 پانفيلوۆشى» ءفيلمىنىڭ رەسمي ترەيلەرى شىققانى جاريالانىپ جاتىر. ءتۇسىرىلىم پانفيلوۆشى-باتىرلار «شايقاسىنىڭ» 75 جىلدىعىنا ارنالىپتى. 2009 جىلى جوسپارلانعان فيلم بيىل 24-قاراشادان باستاپ كورەرمەنگە جول تارتپاق كورىنەدى. بىراق ومىردە بولماعان «28 پانفيلوۆشى» ەرلىگىنە فيلم ءتۇسىرۋ ۇياتتى بىلاي قويعاندا، ماسقارا ەمەس پە؟!
شىن مانىندە 28 پانفيلوۆشى ەرلىگى ويدان شىعارىلعان اڭىز عانا عوي. بۇل جونىندە بۇرىنىراقتا جازعانمىن. ءىس جۇزىندە ول “كراسنوي زۆەزدا” گازەتىنىڭ ادەبي حاتشىسى يۋ.ا.كريۆيتسكيدىڭ قيالىنان تۋعان دۇنيە. داقپىرت وسى ءجۋرناليستىڭ 1942 جىلى 22-قاڭتاردا «كراسنايا زۆەزدا» گازەتىندە جاريالانعان «28 پانفيلوۆشىنىڭ وسيەتى» دەگەن ماتەريالىنان باستاۋ العان. 1942 جىلى ماۋسىم ايىندا باتىس مايدان كوماندوۆانيەسىنىڭ ۇسىنۋىمەن 1942 جىلعى 21-شىلدەدە كريۆيتسكيدىڭ ماتەريالىندا اتى-جوندەرى اتالعان 28 جاۋىنگەردىڭ بارىنە تۇگەل كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلگەن. كەزىندە بۇل حالىقتىڭ جاپپاي ەرلىك ۇلگىسى رەتىندە ستاليندىك يدەولوگياعا قاجەت بولىپ تۇردى. سوندىقتان جالعان قاھارماندىقتى ەشكىم شۇقشيىپ زەرتتەي قويعان جوق. كەيىن عوي 28-گە قاتىستى نەبىر «قىزىق» دەرەكتەر سيىردىڭ جاپاسىنداي سۋ بەتىنە قالقىپ شىعا باستادى.
العاشىندا تۇگەل «ەرلىكپەن قازا تاپتى» دەلىنىپ جۇرگەن 28 باتىردىڭ بەسەۋى: ۆاسيلەۆ يللاريون رومانوۆيچ، شەمياكين گريگوري مەلەنتەۆيچ، شادرين يۆان دەميدوۆيچ، دوبروبابين يۆان ەۆستافەۆيچ پەن كۋجەبەرگەنوۆ دانيل الەكساندروۆيچ تىرىلەردىڭ قاتارىنان تابىلدى. ماسقارا بولعاندا بۇلاردىڭ ىشىندە «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى» اتانعان دوبروبابين يۆان ەۆستافەۆيچ ساتقىن بولىپ شىقتى. حاركوۆ گارنيزونى اسكەري پروكۋراتۋراسى جۇرگىزگەن تەرگەۋ ماتەريالدارى ونىڭ 1942 جىلدىڭ كوكتەمىندە نەمىستەرگە ءوز ەركىمەن بەرىلىپ، قىزمەت ەتكەنىن انىقتاعان. نەمىستەر ۋاقىتشا وككۋپاتسيالاعان حاركوۆ وبلىسى ۆالكوۆ اۋدانى پەرەكوپ سەلوسىندا پوليتسيا باستىعى بولىپ ىستەگەن. 1947 جىلى قاراشا ايىندا دوبوبابين قاماۋعا الىنىپ، سوتتالدى.
1942 جىلدىڭ مامىر ايىندا باتىس مايداننىڭ ايىرىقشا ءبولىمى نەمىستەرگە ءوز ەركىمەن بەرىلگەنى ءۇشىن 8-گۆارديالىق پانفيلوۆشىلار ديۆيزياسى 1075 پولكى 2-باتالونى 4-روتاسىنىڭ جاۋىنگەرى كۋجەبەرگەنوۆ دانيل الەكساندروۆيچتى تۇتقىنعا الدى. ول ءوزىنىڭ 1941 جىلى دۋبوسەكوۆو تۇبىندەگى شايقاسقا قاتىسپاعاندىعىن، «قاتىسقان ەرلىكتەرىن» گازەتتەن العاندىعىن ايتىپ بەرگەن. ال جۋرناليست يۋ.ا.كريۆيتسكيدىڭ ءوزى رەسمي تۇسىنىكتەمەسىندە 28-پانفيلوۆشىنىڭ ەرلىگى ءوزىنىڭ جۋرناليستىك قيالىنان تۋعاندىعىن جاسىرماي ايتىپ بەرگەن.
1075 پولكتىڭ بۇرىنعى كومانديرى كاپروۆ يليا ۆاسيلەۆيچ بولسا دۋبوسەكوۆو رازەزدى تۇبىندە 1941 جىلى 16-قاراشادا نەمىس تانكىلەرىمەن ەشقانداي سوعىس بولماعاندىعىن، بۇل وقيعانىڭ تۇگەلىمەن ويدان شىعارىلعاندىعىن كولدەنەڭ تارتقان. اۋماعىندا دۋبوسەكوۆو سەلوسى بار نەليدوۆ سەلولىق سوۆەتىنىڭ ءتورايىمى ن. سميرنوۆا 1942 جىلدىڭ اقپان ايىنىڭ باسىندا ءۇش جاۋىنگەردىڭ دەنەسىن، قار ەري باستاعان سوڭ ناۋرىز ايىندا تاعى ءۇش جاۋىنگەر دەنەسىن (ونىڭ ءبىرى سولداتتار تانىعان پوليترۋك كلوچكوۆ دەنەسى) تاۋىپ جەرلەگەن. باسقا ولگەن سوۆەت جاۋىنگەرلەرىنىڭ دەنەسى بولماعان.
كلوچكوۆ «شەگىنەتىن جەر جوق، ارتىمىزدا موسكۆا!» دەگەن ءسوزدى ايتپاعان. ول ءسوزدى كلوچكوۆتىڭ اۋزىنا جۋرناليست يۋ.كريۆيتسكي سالعان بولىپ شىقتى. كەي دەرەكتەردە ول ءسوزدى ايتقان باۋىرجان مومىشۇلى دەلىنىپ ءجۇر. وسىنداي دەرەكتەر «28 پانفيلوۆشى» ەرلىگى ويدان شىعارىلعان اڭىز ەكەندىگىن تالاسسىز دالەلدەيدى. ال جۋرناليست قيالىنان تۋعان قاھارماندىقتى اسپەتتەۋدىڭ بۇگىنگى تاڭدا قانداي قيسىنى بار؟!
ارحيۆتىك قۇجاتتاردان دا 28 پانفيلوۆشىنىڭ «ەرلىگىن» دالەلدەيتىن بىردە ءبىر قۇجات تابىلماعان.
قازاقتا «وتىرىگىڭە بەرەكەت بەرسىن» دەگەن ءسوز بولۋشى ەدى. قازاقستان مەن رەسەي مادەنيەت مينيسترلىكتەرى 150 ميلليون رۋبل (بۇل شامامەن 750 ميلليون تەڭگە) قارجىعا تۇسىرتكەن «وتىرىك» فيلم بەرەكەت تابار ما ەكەن؟!
پىكىر قالدىرۋ