MWQTAR MAĞAUIN – WLI JAZUŞI nemese Raqımjan Otarbaevtıñ bes qatelikke wrınğan ızağa tolı pafosı
Swqbat beruşi avtordıñ oñdı-soldı siltegen auır şoqparınan qazaq ädebietiniñ şañırağı şayqalıp ketkendey eken.
Sıylaytın ağam edi, nege qazaqtıñ wstazı, adamzattıñ danışpanı Abayğa til tigizdi dep oyladım. Abaydı älem oqırmanı öte jaqsı qabıldadı. Oğan dälel köp.
Al “Abay jolı” – tarih sahnasınan ketip bara jatqan, at üstinen tüspegen, jalın tartıp mingen jılqınıñ qadirine jetken, köşpeli ömirdiñ soñğı däuirin jantalaspen bastan keşken, Batıs tehnikamen arpalısıp jatqanda, ru tartısımen älek, ünemi köşip-qonğan, jantalasa mwratına qol sozğan nomadtardıñ biri – köşpeli qazaqtıñ oy-armanın, twrmıs-tirşiligin, metafizikalıq-filosofiyalıq dünietanımın, oy-sanasın meylinşe anıq äri ğajap beynelegen, eşqaşan qwnı da joğalmaytın, qadiri de ketpeytin qaytalanbas şığarma.
Mwqtar Mağauin desek, köz aldımızğa aybındı Qazaq Ordası elesteydi.
Wlan-baytaq saqarada üdere köşip-qonıp jürip wlı Qazaq Ordasın qwrğan alaştıñ alıp handarı el üşin beynet keşti.
Jaudan jağası bosamadı. Beybit ömir üşin alıstı. Jwlıstı. Oyı onğa, sanası sanğa bölindi. Abay jarıqtıq aytqanday, aqıl altau, oy jeteu boldı.
Mamırajay şaq ornasa, el alañsız şaruaşılıq jürgizip, jwrt qala salıp, üy twrğızar edi. Eñbektiñ jemisin, beynettiñ zeynetin tatar edi.
Alıptar attan tüsken joq, ayağı üzeñgide ketti. Jaqsılıqqa izdendi. Jarıqqa wmtıldı.
Handar basqarğan şerik, qolbasşılar bastağan tas tüyin äsker qalıñ bwqaranı soñınan ertip, oqşau qonıp otırğan ärbir auıldı şepke aynaldırıp, jan-jaqtan antalap at qoyıp şapqan, añdızdap jauar bwlttay qaptağan jauğa maydan aşıp, dwşpanğa layıqtı toytarıs berip, şapqınşılardı, basqınşılardı tuğan jerden türe quıp otırdı.
Söytip, alıptar Handıq däuirde mekenimizdi Otanğa aynaldırdı. Biz Otanımızğa şekarası tolıq ayqındalğan zamanaui memlekettik sipat berip, qasterli täuelsizdikke qol jetkizdik.
Handıq däuirdiñ kürdeli obrazın Mwqtar Mağauin jasadı.
Asqarğa baylanıstı, tipti, qiyanat aytqan eken. Asqar – prozanıñ tabiğatın aştı. Prozanı äleumettik taqırıptardan abstrakciyalıq aqındıq prozağa qaray süyredi. Esikten – törge…
Raqımjan ağam keşirimi qiın auır sözder aytqan eken. Abaydı däl bwlay ayaqastı etu jaudıñ da qolınan kelmeytin siyaqtı. Abay – qaşanda zamandas twlğa, pikir talastır, kelispe, kemşin twstarın körset, Abay, bäribir, sonısımen wlı. Biraq, oğan til tigizu…
Biz qaşanda atağınan at ürketin ağa tolqın aqın-jazuşılardan saliqalı, sabırlı, ziyalı swqbat kütemiz. Öner-ädebiettiñ bir körinisi de sol – parasattılıq, ädildik jäne büginde el wmıtıp bara jatqan wyañdıq, bolmasa ziyalı qarapayımdılıq.
Qwrmetpen Didar AMANTAY:
1) “Men sizge bir qızıq aytayın, «Abay jolı» romanın endigi uaqıtta jüz jerden jarnamalap, mıñ jerden tıqpalasañ da bäribir oqılmaydı. Bay-şonjardıñ balasınıñ är jerge barıp keñes qılıp, jiın-toy ötkizgeni kimge kerek”?
2) “Keybir jiındarda «qazaqtıñ ayşıqtı, körkem tili menimen birge öledi» degendi aytıp qalıp jürmin. Söz – tiri qwbılıs. Ana tilimizdiñ akademiyalıq därejesiniñ astarında qalıñ oy, swñğıla syujettiñ san türin taba beruge boladı. Biraq, qalamger üşin älem qajet dep tabatın bir auız söz aytu qiın. Qazaqtıñ men degen jazuşıları: Äbiş Kekilbaev, Oralhan Bökey, Täken Älimqwlovtardıñ özi bwnday därejege jetken joq. Olar bar bolğanı orıs pen europa ädebietiniñ sätsiz surrogattarı”.
3) “Seniñ qanday derekterge süyenip otırğanıñdı bilmeymin, biraq men Mağauindi klassik jazuşılardıñ qatarına jatqızbaymın. Ol naşar jazuşı, jaman adam. Twla boyı tolğan kek, bitpeytin ıza, tarqamaytın aşu. Şığarmalarınan da sonı bayqadım. Eşqanday suretkerlik joq. Öziñiz oylap qarañızşı, bas ayağı joq sınıq söylemmen körkem şığarma jazuğa bola mA”?
4) “Degenmen, onıñ tabandı eñbegi men ğalımdığın moyındaymın. Tek, jıraular poeziyasın ğalım Hanğali Süyinşälievtiñ eñbeginen wrlap, öz atına menşiktep jariyalağanın ayta keteyin. Onı men kez-kelgen jerde däleldep bere alamın”.
5) “Ötejan jaqsı aqın. Bastapqı öleñderi ädebi ortağa jağımdı äser etti. Biraq ol ömiriniñ soñında Eynşteyn siyaqtı bas auruımen auırdı. Meniñ minezim qanşalıqtı qıñır bolğanımen onıñ keyingi öleñderin qabılday almadım. Asqar Süleymenov jazuşı emes. Onıñ «Aq kempiri» men «Qara şalınan» basqa jöni tüzu körkem şığarması joq. Ol bar bolğanı öziniñ erkindigin ğana qorğağan adam. Biraq, älemdik deñgeydegi etnograf, ğalım edi. Bilmeytin düniesi joq. Degenmen, ekeui de özderi aytqanday klassikalıq tuındı qaldırğan joq. Ädebietti tek qana hobbi retinde qarastıratın birqatar jazuşılar boldı”.
Didar Amantaydıñ facebook paraqşasınan alındı
Pikir qaldıru