قارعالىنىڭ سەرتايى
ون جەتىنشى تامىز ەدى. گريگوريان جىل ساناۋى بويىنشا 1981 جىل ءوتىپ جاتقان. نازارى ەڭ الدىمەن قارعالى وزەنىنە ءتۇستى. باستاۋىن تاۋدان الاتىنى بىردەن اڭعارىلادى. الداعى ءومىرى وسى تاۋ وزەنىندەي تۇنىق تا ارنالى بولاتىنىن جيىرما ءتورت جاسار جاس دارىگەر ول كەزدە، ارينە، بىلگەن جوق. سودان بەرى مىنە، ارادا وتىز بەس جىل زىمىراپ وتە شىعىپتى. ول ءاردايىم وسى وزەننەن ءنار الدى، وسى ەلدىڭ ءوز بالاسىنا اينالدى. ءاربىر كۇنى مەن جىلى قارعالىنىڭ ارناسىمەن بىرگە اقتى. قازىر دە ءوز ءۇيىنىڭ ىرگەسىنەن ءجۇز قادامعا جەتپەيتىن تۇستان وتەتىن قارعالىنىڭ ەركە داۋسىن ەستىپ جاتىپ مۇلگيدى، تاڭ الاكەۋىمدە قارعالى سارىنىن ەستىپ ويانادى.
…التىن، مىرىش، مىسى كوپ، ۋران مەن قورعاسىنعا دا اسا باي پوليمەتالدى كەن ورنى ريددەردە وسكەن سەرتاي اۋەلدە دارىگەر بولام دەپ ءتىپتى ويلاماعان. ويتكەنى اينالاسىنداعىلاردىڭ ءبارى كەنشى ەدى. سودان با ەكەن، مۇنداعى ءاربىر ۇل ءوزىنىڭ بولاشاقتا كەن ءوندىرۋشى ينجەنەر بولاتىنىن كوز الدىنا ەرتە ەلەستەتەتىن. نەگىزى بەسقاراعاي اۋدانىنان بولسا دا، ەرتە جەتىم قالۋىنا بايلانىستى التاي ولكەسىنىڭ ۆولچيحا دەگەن جەرىندە، جاستايىنان بالالار ۇيىندە وسكەن ءوز اكەسى سەيفوللا دا شاحتادا پروحودچيك. ەندى بۇل كەنشى بولماعاندا كىم بولماق.
لەنينوگورسك قالاسىن مەكەن ەتكەن الپىس جەتى مىڭنان استام تۇرعىننىڭ دەنى ورىستار ەدى. ءۇش پايىزى، ياعني ەكى مىڭعا جۋىعى عانا قازاقتار بولاتىن. وسىنداعى 3-ءشى ىقشاماۋداندا №14 ورتا مەكتەپتى بىتىرگەندەر اراسىندا سەرتاي دا اسىر سالىپ ءوستى. قازاقشا ساباق مۇلدە وتپەيتىن. ونىڭ ورنىنا مۇعالىمدەرى ورتالارىنا دوپ تاستاپ، فۋتبول ويناتاتىن. تۇرعىلاستارى دا مەكتەپتى بىتىرە سالىپ، رەسەيدىڭ ومسك، تومسك، نوۆوسيبيرسك قالاسىنداعى وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە اسىعاتىن.
سول جىلى سەرتاي جەتكىنشەكتىڭ جولى وڭعارىلىپ، الماتى مەديتسينا ينستيتۋتىنىڭ ستوماتولوگيا فاكۋلتەتىنە قابىلداندى. ءبىر قىزىعى، ءوزى قاتتى جۇرەكسىنگەن فيزيكادان – 5, شىعارما مەن بيولوگيادان – 4, وسى ءپاندى وتە جاقسى بىلەمىن دەپ ويلاعان حيميادان – 3 دەگەن باعا الىپ، جالپى ورتاشا ۇلگەرىممەن ستۋدەنت اتاندى.
جاسىنان جىگەرلى جىگىت جاز ايلارىندا ستۋدەنتتەردىڭ قۇرىلىس وتريادىندا شيراقتىعىمەن بىردەن كوزگە ءتۇستى. اۋەلى اقتوبە وبلىسىنىڭ قوبدا اۋدانىنا كوميسسار، كەلەسى جىلى بايعانين اۋدانىنا دا كوميسسار، ال ءۇشىنشى جىلى الماتى وبلىسىنىڭ ۇيعىر اۋدانىنا وترياد كومانديرى بولىپ باردى. وسى جالىندى جىلداردا ول ءار قىرىنان شىڭدالدى، ادال ەڭبەكتىڭ قانشالىقتى ءتاتتى بولاتىنىن، كىشكەنتاي ءبىر ۇجىمنىڭ ءوزىن باسقارۋدىڭ سونشالىقتى وڭاي ەمەستىگىن ءتۇسىندى. ال ناعىز بىلىكتى دارىگەر بولىپ قالىپتاسۋ ودان دا قيىن ەكەنىن جاقسى بىلەتىن. بۇعان ينستيتۋتتى ءتامامدار كەزدە ەكى جىلعا جۋىق ءوزى ماماندانعان جاق سۇيەك جانە بەت حيرۋرگياسىن جەتىك مەڭگەرۋ ءۇشىن الماتىداعى №5 قالالىق اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەگەن كەزىندە كوزى انىق جەتكەن. بەس جىل وقىعان تەوريالىق وقۋى ءوز الدىنا، ال تاجىريبە بارىسىندا العاشقى ۇستازدارىنىڭ ءبىرى سانالعان الماتى كوپسالالىق كلينيكالىق اۋرۋحاناسىنىڭ (امكب) ءبولىم مەڭگەرۋشىسى سەمەن حاسكيننىڭ تابيعاتىنان «قولى التىن» حيرۋرگ ەكەنى ءار وپەراتسيا سايىن تاڭعالدىراتىن. سىنعان جاق سۇيەگىن، فلەگمونداردى (ماي جاسۋشالارىنىڭ قابىنۋى), گايموريتتى، ودونتوگەندىك اۋرۋلاردى ەمدەۋدە الدىنا جان سالمايتىن وسىناۋ دارىندى دارىگەر كەيىن يزرايلگە كوشىپ كەتتى. باعىنا قاراي، سەمەن ءپاۆلوۆيچتىڭ قاراماعىندا ءبىر جىلداي قىزمەت ىستەگەن سەرتايداي جاس دارىگەر ودان ءبىراز نارسەنى ۇيرەنىپ، ماماندانعان ستوماتولوگ-حيرۋرگ اتاندى.
ارينە، سول كەزەڭدە جاس ماماننىڭ ءبىر سالادا ساتىلاپ ءوسۋى دە، كەزەككە تۇرىپ الماتىدان ءۇي الۋى دا قيىننىڭ قيىنى ەدى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىندە لاۋازىمدى قىزمەت اتقاراتىن ناعاشى اعاسى قىلىشبەك مۇنىڭ قىزمەتتى تومەنگى ساتىدان باستاعانىن ءجون كورىپ، وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ارقىلى جىبەرگەن اۋدانىنا بار دەپ كەڭەس بەردى. اعانىڭ ۇيعارىمىنا توقتاعان جاس ماماندى وبلىستاعىلار جامبىل اۋدانىنا باعىتتادى. جازمىشتىڭ دارگەيى دەگەن قىزىق قوي كەيدە، وسى جامبىل اۋدانى بىرنەشە جىلدان كەيىن سەرتاي ساعيەۆتىڭ ناعىز وتانىنا اينالارىن وبلىس باسشىلارى بەلگىسىز ءبىر تۇيسىكپەن تاپ باسىپ بىلگەن سياقتى كورىنەدى.
«جاس كەلسە – ىسكە» دەگەن، جامبىل اۋداندىق ورتالىق اۋرۋحاناسىنىڭ سول كەزدەگى باس دارىگەرى قادىر وماروۆ سەرتايدى قارعالىعا جىبەرگەن 1981 جىلعى تامىزدىڭ 17-ءسى ءسويتىپ ونىڭ ماڭگى ەسىندە قالدى. قارعالى اۋرۋحاناسىنىڭ باس دارىگەرى ساقىپجامال قايساروۆا دا جاس دارىگەردى جىلى قارسى الىپ، رياسىز كومەك كورسەتتى. مۇندا تۇراتىن جەرى، تۋىس-تۋعانى جوق جاس مامانعا اۋرۋحانانىڭ ءبىر بولمەسىن بوساتىپ بەردى. سالت اتتى، ساباۋ قامشىلى سەرتايدىڭ قارعالىداعى تىرشىلىگى وسىدان وتىز بەس جىل بۇرىن وسىلاي باستالىپ ەدى.
ءبىر كۇنى باس دارىگەر جاس ماماندى شاقىرىپ الىپ، حال-جاعدايىن سۇراپ، «اقىرى، وسى جەردە تۇرىپ جاتىرسىڭ، اۋرۋحاناداعى دارىگەردىڭ تۇنگى كەزەكشىلىگىن قوسىمشا جۇكتەسەك، قالاي قارايسىڭ؟ ءبىر جاعى ايلىعىڭا دا سەپ» دەپ اقىلداسا كەلە، شەشىم شىعارادى.
ءبىر جىلعا جۋىق اۋرۋحانانى مەكەندەگەن كەزىندە سەرتاي تۇنگى كەزەكشى دارىگەردىڭ مىندەتىن زىر جۇگىرىپ ءجۇرىپ اتقاردى، كەيبىر اۋرۋدىڭ قالاي تۋىندايتىنىن، وعان ەڭ الدىمەن قانداي ەم-دوم جاساۋ كەرەكتىگىن ءجىتى اڭدادى. سول كەزەكشىلىك بارىسىندا ول تالماي ىزدەندى، تالپىندى، تاجىريبە تولىقتىردى. «مەن نەگىزىنەن ءتىس دارىگەرى ەمەسپىن بە، ماماندىعىمىزعا ساي زەرتتەيتىن نىسانىمىز بولەك. بۇرىن الماتىنىڭ ىرگەلى اۋرۋحانالارىندا ءبىراز تاجىريبە جيناقتاعان كەزدە جاق پەن ءتىستىڭ اينالاسىنان تىس اۋرۋلاردىڭ جايىنا كوپ ۇڭىلە بەرمەگەن ەكەنبىز. ماسەلەن، شۇعىل تۇردە اياق استىنان ۇستاي قالاتىن ينفاركت پەن ءينسۋلتتىڭ نە ەكەنىن مەن وسىندا كەلگەندە انىق كوردىم. ودان ادامدى دەر كەزىندە قالاي ساقتاپ قالۋعا بولاتىنىن كۇندەلىكتى ءىس جۇزىندە مەڭگەردىم. سول ءۇشىن دە ساقىپجامال نۇرمۇحانبەتقىزىنا دەگەن العىسىم شەكسىز» دەيدى سەرتاي اعىنان اقتارىلىپ.
ءيا، سونىمەن ارادا ەكى جىل زۋ ەتە تۇسەدى. وسى اۋرۋحاناعا قىزمەتكە كەلگەن ەلىكتىڭ لاعىنداي سالتانات سامىدىنقىزىمەن كوڭىل جاراستىرىپ، وتباسىن قۇرادى. جان جارىنىڭ ماماندىعى – تەراپەۆت. شاڭىراق كوتەرگەن سوڭ سەرتايدىڭ ءىسى دە ىلگەرىلەي بەردى. ول 1986 جىلى اۋدان ورتالىعى ۇزىناعاشتاعى ستوماتولوگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشى، ءبىر جىلدان كەيىن ءتىس ەمحاناسىنىڭ باس دارىگەرى بولدى. 1992 جىلى شىعىس قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان اكە-شەشەسى سەيفوللا مەن رىستىبالانى ءوز قولىنا كوشىرىپ الدى. 2005 جىلى اۋداندىق ورتالىق اۋرۋحانا باس دارىگەرىنىڭ مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ جونىندەگى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارسا، 2009 جىلعى جەلتوقساننىڭ 5-دە «قارعالى اۋىلىنداعى اۋداندىق اۋرۋحاناسى» مكك-نىڭ ديرەكتور-باس دارىگەرى بولىپ تاعايىندالدى. مىنە، سودان بەرى جەمىستى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ول قازىر قارعالى، ۇمبەتالى، شولاققارعالى، قاسىمبەك اۋىلىندا شىر ەتىپ دۇنيە ەسىگىن اشقان ءاربىر نارەستەدەن باستاپ، بارلىعى قىرىق مىڭعا جۋىق ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپتى مەكەمەنىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىر.
كۇندەلىكتى تىنىمسىز قىزمەتتەن قولى قالت ەتكەندە ءالى كۇنگە دەيىن ستاديونعا بارىپ فۋتبول وينايدى. ءبىلىمدى ادامدارمەن ارالاسىپ، پىكىرلەسكەندى جانى قالاپ تۇرادى. بالا كەزىندە اكەسى سەيفوللا بالقاراعاي جاڭعاعىن تەرۋگە اپارعانى ەسىنەن كەتپەيدى. سوندىقتان شىعار، التايدىڭ جۇپار اۋاسىن اڭساعان ساتتەرىندە كىشىساز جايلاۋىنا شىعىپ سەرۋەندەپ قايتقاندى ۇناتادى. بۇگىندە سەرتاي سەيفوللاۇلى جان جارى سالتانات سامىدىنقىزى ەكەۋى ۇلدارىن ۇياعا، قىزدارىن قياعا قوندىرىپ وتىرعان باقىتتى وتباسى.
ءيا، قارعالىنىڭ سەرتايى وتىز بەس جىل ورايىندا وسى ەلدىڭ بەل بالاسىنداي بەكەم ورنىقتى. جامبىل اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاندى. وتىز جىلعا جۋىق باسشىلىق قىزمەت تىزگىنىن ۇستاعان مەديتسينا سالاسىنىڭ ۇزدىگى. شيپالى ەمىنەن ساۋىققاندار سانىندا ەسەپ جوق، جان شۋاعىنان شاپاعات كورگەندەر دە كوپتەپ سانالادى. اۋدان تۇرعىندارى قۇرمەت تۇتادى، ەڭبەگىن باعالايدى. كوپشىلىكتىڭ اق العىسىن ارقالاپ، ۇنەمى اۋىل ازاماتتارىنىڭ اراسىنان تابىلاتىن ەلگەزەكتىگىنە ەلى ريزا. ەندەشە، جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايتىپ، ءبىر اۋىز جىلى لەبىزىمىزدى ءبىلدىرۋ بىزگە دە پارىز بولسا كەرەك.
كوگەداي شامەرحان
پىكىر قالدىرۋ