راسۋل جۇمالى: «وزبەك-تاجىك قاتىناسى تۇتاس ورتالىق ازياعا اسەر ەتەدى»
kerey.kz
تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون (ورتادا) مەن وزبەكستان پرەمەرى شاۆكات ميرزياەۆ (وڭ جاقتا) وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆتىڭ جانازاسىندا تۇر. سامارقان، 3 قىركۇيەك 2016 جىل.
يسلام كاريموۆ قايتىس بولعاننان كەيىن وزبەكستان-تاجىكستان اراسىندا «جىلىمىق» بايقالدى. ەكى ەل قاتىناسىنىڭ ورتالىق ازياعا اسەرى جايىندا ازاتتىققا سۇحبات بەرگەن ساراپشى راسۋل جۇمالى ونى ۋاقىتشا دەپ باعالايدى.
29 قىركۇيەكتە دۋشانبەگە ساپارلاعان وزبەكستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ابدۋلازيز كوميلوۆ تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمونمەن كەزدەسۋدە ەكى ەل قاتىناسىن قايتا قاراستىرۋ جايلى مالىمدەدى. وتكەن اپتادا بۇۇ-دا سويلەگەن سوزىندە دە ول سوڭعى بىرنەشە جىلدا داعدىعا اينالعان وزبەكستاننىڭ تاجىكستانداعى روگۋن گەس-ىنە قارسىلىعى جايلى ايتپادى. يسلام كاريموۆ قايتىس بولعاندا جانازاسىنا ەمومالي راحمون دا قاتىستى. بۇل شەكارا، سۋ رەسۋرستارىن پايدالانۋ ماسەلەسىندە ۇنەمى داۋعا ۇرىنىپ كەلە جاتقان وسى ەكى ەل قاتىناسىنا جانە ورتالىق ازياداعى ىنتىماقتاستىققا قانشالىقتى اسەر ەتەدى. قازاقستاندىق ساراپشى راسۋل جۇمالى ازاتتىققا سۇحباتىندا وسى ماسەلەگە توقتالدى.
ازاتتىق: - سوڭعى ءبىر ايداعى ەكى ەل اراسىنداعى «جىلىمىق» تاشكەنت پەن دۋشانبەگە نە بەرەدى؟
راسۋل جۇمالى: - مەنىڭشە، بۇل – ۋاقىتشا قۇبىلىس. وزبەكستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ابدۋلازيز كوميلوۆتىڭ مالىمدەمەسى كونيۋنكتۋرالىق سيپاتقا يە. ەكى ەل اراسىندا شەكارا داۋى، كونتراباندا، جالپى ايماقتاعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن شەشۋدە الشاقتىق بار. ەڭ نەگىزگى تۇيتكىل ەكى ەل اراسىنداعى سۋ ەنەرگەتيكالىق ماسەلە شەشىلمەي كەلەدى. بولاشاقتا دا وزەندەردى بۇرىپ، گەس-كە پايدالانۋ كەزىندە تاجىكستان تۇتىناتىن سۋدىڭ كولەمى ۇلعايا تۇسەدى. وزەندەردىڭ تومەنگى اعىسىندا ورنالاسقان ەلدەر، سونىڭ ىشىندە حالقىنىڭ كوپشىلىگى اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن وزبەكستان ءۇشىن بۇل ۇلكەن پروبلەماعا اينالادى.
2012-2013 جىلدارى مارقۇم يسلام كاريموۆتىڭ ءوزى دە بۇل ماسەلەنىڭ شەشىلمەۋى سوعىسقا الىپ كەلۋى مۇمكىن دەپ ايتقان بولاتىن.
ۆاحش وزەنىندەگى روگۋن سۋ بوگەتى قۇرىلىسى. تاجىكستان، 13 قازان 2011 جىل. (كورنەكى سۋرەت.)
ازاتتىق: - وزبەكستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ابۋلازيز كوميلوۆ ءوز ەلىنىڭ روگۋن گەس-ءى قۇرىلىسىنا قارسىلىعىن سول 2013 جىلدان بىلتىرعا دەيىن بۇۇ مىنبەرىنەن ايتىپ كەلدى عوي.
راسۋل جۇمالى: - ءيا، ەكى ەل اراسىنداعى بۇل تۇيتكىل ءالى دە قالىپ وتىر. نەلىكتەن «جىلىمىق» بايقالىپ وتىر دەگەنگە كەلسەك، بۇنى وزبەكستانداعى بيلىكتىڭ اۋىسۋىمەن جانە روگۋن گەس-ءى قۇرىلىسىنداعى نەگىزگى ينۆەستور رەسەيدىڭ قارجىلىق مۇمكىندىگىنىڭ شەكتەلۋىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. رەسەيدىڭ روگۋن گەس-ىنە ۋادە ەتكەن ينۆەستيتسياسى كەلگەن جوق جانە سۋ ستانتسياسى قۇرىلىسى دا توقىراپ قالدى.
بىراق ەرتەلى-كەش گەس ءبارىبىر سالىنادى. سەبەبى تاجىكستاندا ەلەكتر قۋاتى جەتىسپەيدى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، استاناسى دۋشانبەنىڭ وزىندە جارىق شەكتەلىپ بەرىلەدى. تۇيتكىلدەن شىعۋدىڭ جولى – ەلەكتر قۋاتى كولەمىن ۇلعايتۋ.
بۇرىندارى سۋدىڭ قايتارىمى رەتىندە وزەننىڭ تومەنگى اعىسى بويىندا وتىرعان وزبەكستان مەن قازاقستان تاجىكستان مەن قىرعىزستانعا تومەندەتىلگەن باعامەن گاز، مازۋت، كومىر جىبەرىپ كومپەنساتسيا بەرىپ كەلگەن بولاتىن. بىراق سوڭعى كەزدەرى ونىڭ باعاسى وسە باستادى. تاجىكتەردى بۇل قاتتى الاڭداتادى.
سوندىقتان دا وزبەكستان جاعىنىڭ تاجىكستانمەن بايلانىستى قايتا قاراستىرامىز دەپ مالىمدەۋىن روگۋن گەس-ءى قۇرىلىسىنىڭ توقىراۋىمەن بايلانىستىرا الامىز. ونىڭ سىرتىندا بۇل جەلتوقسان ايىندا وزبەكستاندا بولاتىن پرەزيدەنت سايلاۋى الدىندا پرەزيدەنتتىككە كانديدات، قازىر پرەزيدەنت قىزمەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى شاۆكات ميرزياەۆتىڭ سىرتقى ساياساتتا بەلگىلى ءبىر كوزقاراس قالىپتاستىرۋ ارەكەتى دە بولۋى مۇمكىن.
ازاتتىق: - اۋعانستانمەن شەكارالاس وزبەكستان مەن تاجىكستان اراسىنداعى قاتىناس ورتالىق ازيادا شەشۋشى رول ويناي الا ما؟ ەكى ەل قاتىناسىنىڭ وڭ نەمەسە تەرىس بولۋىنىڭ ورتالىق ازياداعى وزگە ەلدەرگە اسەرى قانداي؟
اۋعانستانمەن شەكارا ايماعىندا شولعىندا جۇرگەن تاجىك شەكاراشىلارى. 7 ناۋرىز 2016 جىل.
راسۋل جۇمالى: - توقسانىنشى، ەكى مىڭىنشى جىلدارى اۋعانستان فاكتورىنا قاتىستى وزبەكستان مەن تاجىكستان اراسى ۋشىققان بولاتىن. سودىرلاردىڭ تاجىكستان ارقىلى وزبەكستان جەرىنە ءوتىپ، شابۋىلدار جاساعانى بەلگىلى. وزبەكستان سول كەزدە قاتاڭ مالىمدەمەلەر جاسادى. وزبەكستان تاجىكستاندى قاۋىپسىزدىك شارالارىن اتقارا الماعانى ءۇشىن ايىپتاپ، ءتىپتى تاجىكستان اۋماعىنا كىرىپ سودىرلارعا تويتارىس بەرە الاتىندىعىن مالىمدەگەن.
تاجىكستاندا جاعداي ۋشىعاتىن بولسا، تاجىكستان مەن وزبەكستان اراسىندا شيەلەنىستەر پايدا بولسا، بۇل بۇكىل ورتالىق ازيا ايماعىنا كەرى اسەر ەتەرى انىق. ەستەرىڭىزدە بولسا، توقسانىنشى جىلدارى تاجىكستانداعى ازامات سوعىسى كەزىندە ايماقتا بوسقىندار ماسەلەسى تۋىندادى.
وزبەكستان مەن تاجىكستان اراسىنداعى سۋ-ەنەرگەتيكالىق ماسەلەلەر وسى ەكى ەلدىڭ عانا ەمەس، تۇتاس ايماققا دا قاتىستى. تاجىكستان مەن قىرعىزستاننان كەلەتىن ءىرى وزەندەردىڭ سۋىن وزبەكستاننان كەيىن سۋ اياعىنداعى قازاقستان دا پايدالانادى. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى ديقانداردىڭ شارۋاشىلىعى دا سۋ رەسۋرستارىنا وتە تاۋەلدى. سۋ جەتپەي قالسا، ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك ماسەلەلەر تۋىندايدى.
سوۆەت زامانىندا ورتالىق ازيادا سۋ ماسەلەسىن ورتاق كوميسسيا ۇزاق مەرزىمگە ەسەپتەپ، شەشىپ، رەتتەپ وتىراتىن. قازىر ايماقتاعى سۋ ماسەلەسىن رەتتەۋ قىسقا مەرزىمگە عانا جوسپارلانادى. ياعني، سۋ ماسەلەسى تاراپتاردى قاناعاتتاندىراتىنداي كولەمدە شەشىلمەي كەلەدى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، سوۆەت زامانىمەن سالىستىرعاندا قازىر تاجىكستان مەن قىرعىزستاننان كەلەتىن سۋ كولەمى تابيعي تۇردە دە قىسقارىپ كەلەدى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن مىقتى ساياسي ەرىك-جىگەر كەرەك. بىراق ءبىز ايماقتان سونداي دەڭگەيدەگى ساياسي ەرىك-جىگەردى بايقاپ وتىرعان جوقپىز.
ازاتتىق: - وزبەكستان پرەزيدەنتى قىزمەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى بولىپ بەكىتىلگەننەن كەيىن شاۆكات ميرزياەۆ ەلدىڭ سىرتقى ساياساتتا ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن قاتىناسىنا باسا ءمان بەرەتىنىن جاريالادى. مۇنى وزبەكستاننىڭ جاڭا ۇستانىمى دەپ ايتۋعا بولا ما؟ ەگەر ايتۋعا بولادى دەسەك، بۇل ورتالىق ازيادا بىردەڭەنى وزگەرتە مە؟
ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالى.
راسۋل جۇمالى: - ورتالىق ازيادا حالقى ەڭ كوپ جانە وسى ايماقتاعى ەلدەردىڭ بارلىعىمەن دە شەكارالاسىپ وتىرعاننان كەيىن وزبەكستاننىڭ سىرتقى ساياساتى، سىرتقى ەكونوميكالىق ساياساتى ارينە، ماڭىزدى. كاريموۆتىڭ زامانىندا بايلانىستار شەكتەلىپ، وزبەكستان تۇيىق، جابىق مەملەكەتكە اينالدى. وزبەكستان كورشى ەلدەرىنە تاۋەلدىلىكتەن ايرىلۋعا ۇمتىلدى. ماسەلەن، وزبەكستان استىق تۇتىنۋدا بۇرىن قازاقستانعا تاۋەلدى بولاتىن. الايدا كوپ شىعىن جۇمساپ ونى رەتتەپ الدى.
بۇعان دەيىن وزبەكستاننىڭ تۇيىقتىعى ايماقتىق ىنتىماقتاستىققا نۇقسان كەلتىرىپ كەلگەنىن ەسكەرگەندە ميرزياەۆتىڭ مالىمدەمەلەرىنە ۇمىتپەن قاراۋعا بولادى. سىرتقى ساياساتى، سىرتقى ەكونوميكالىق ساياساتى وزگەرەتىن بولسا، الەۋەتى زور وزبەكستانمەن بايلانىس وڭدى ىنتىماقتاستىقتىڭ باسى بولماق. وكىنىشكە قاراي بۇل الەۋەتىن وزبەكستان ازىرگە پايدالانباي كەلەدى.
وسى ارادا ايتا كەتۋگە تۋرا كەلەدى، ورتالىق ازياداعى بەس مەملەكەتتىڭ ءوزارا ساۋدا قاتىناسى ولاردىڭ سىرتقى ساۋدا بايلانىسىنىڭ بار بولعانى بەس پايىزىن قۇرايدى. ايماقتاعى بارلىق ەلمەن شەكتەسەتىن وزبەكستاننىڭ يزولياتسيالىق ساياساتى وزگەرەتىن بولسا، تاشكەنتتىڭ وزىنە دە، ايماق ەلدەرىنە دە ءتيىمدى بولار ەدى. بىراق بۇعان قانشالىقتى شاۆكات ميرزياەۆتىڭ ەرىك-جىگەرى جەتەدى، ونى ۋاقىت كورسەتەدى.
ازاتتىق: - سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راقمەت.
ازاتتىقراديوسى
پىكىر قالدىرۋ