Jügirtpeler
 |  | 

Swhbattar

Qıtayda aqpen soğısqan qazaq

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Oct 5, 2016
Qıtayda twratın qazaq jazuşısı Bayahmet Jwmabaywlı.

Qıtayda twratın qazaq jazuşısı Bayahmet Jwmabaywlı.

Qazaqstanda tuıp, Qıtayda qaza tapqan Zuqa batırdıñ 150 jıldığı Almatı oblısında ötip jatır. Tarihşı ol kisini «ädiletsizdikpen küresken adam» dep sipattaydı.

Zuqa batırdı eske alu biıl qañtarda Türkiyanıñ Stambul qalasında bastalıp, keyin Avstriya, Wlıbritaniya, Franciya, Germaniya, Resey jäne Qıtayda ötken. Solardıñ qorıtındısı esebinde Almatı oblısınıñ Qarasay audanına qarastı Qırğauıldı auılında ötip jatqan şarağa marqwmnıñ Europa elderinde twratın wrpaqtarı da keldi.

Zuqa batırdıñ 150 jıldıq mereytoyına arnalıp tigilgen kiiz üyler. Almatı oblısı.

Zuqa batırdıñ 150 jıldıq mereytoyına arnalıp tigilgen kiiz üyler. Almatı oblısı.

 

Qazaqstandağı jiınğa Qıtaydan kelgen jazuşı Bayahmet Jwmabaywlı 1866 jılı Zaysanda tuıp, 1929 jılı Altayda qaza tapqan Zuqa batırdıñ ömir jolı jaylı ayttı.

Azattıq: – Zuqa Säbitwlınıñ Qıtay betine ötuine ne sebep bolğan?

Bayahmet Jwmabaywlı: – Zuqa Şığıs Qazaqstandağı Zaysan öñirindegi Sayhan tauınıñ işindegi Abızqora degen jerde düniege kelgen. Ülken atası Nwrmwhammed abız atanğan adam. Al äkesi Säbit Hiua men Ufadan bilim alğan, toğız jasınan 25 jasına deyin oqudıñ soñına tüsken oqımıstı adam bolğan. Zaysannan Altayğa deyingi aralıqta jeti medrese aşıp, 553 şäkirt tärbielegen. Äkesinen oqığan Zuqa jeti jasında qari atanıp, Qwrannıñ 30 parasın jatqa bilgen.

Zuqanıñ arğı betke ötuine ädiletsizdik sebep bolsa kerek. Ol kezde el basqaru jüyesi bolıs arqılı jürgiziletin edi ğoy. Zuqa el basqarıp otırğan bolıstardıñ älsizge zorlıq qılıp, äldige jaqtasqanın körip, patşa atına arız jazadı. Osı arızdan keyin Zuqağa qısım körsetile bastadı da, ol kisi amalsız tuıs-tuğandarın bastap, 15-16 jasında Qıtay jerine ötip ketken.

Azattıq: – Qıtayğa ketken Zuqanıñ artta qalğan elimen baylanısı bolğan ba?

1920 jıldarı qızıldardıñ qudalauınan ığısqan Alaşorda ükimetiniñ azamattarı Zuqa batır auılın panalağan.

​Bayahmet Jwmabaywlı: – Zuqa batırdıñ ömir sürgen kezeñi qazaq dalasın patşalıq Reseydiñ basıp aluımen, odan keyingi qızıl bol'şeviktik ükimettiñ ornauımen tura keldi. Sol twstağı qiyan-keski kürester men ozbırlıqtardı közimen kördi, soğan qarsı küresterdi basınan ötkizdi. Onı sayasi twlğa retinde qarauğa boladı. Qazaq dalasında ötken alğaşqı qwrıltayğa da kelip qatısqan. Ol turalı mwrağattıq qwjattar bar. Sonday-aq kezinde Alaş ükimeti men Zuqa batırdıñ arasındağı baylanıs turalı derekter bar. 1920 jıldarı qızıldardıñ qudalauınan ığısqan Alaşorda ükimetiniñ azamattarı Zuqa batır auılın panalağan.

Azattıq: – Ol kisi Qıtayda kim-kimmen soğısqan?

Bayahmet Jwmabaywlı: – 1920 jıldarı qızıldan küyrey jeñilgen aq armiyasınıñ 1500-dey äskeri İleden ötip, Qıtay jerindegi Şonjığa deyin bardı. Al 11 mıñ äskerdi bastağan general And­rey Bakiç Tarbağataydan ötip, Altayğa jetti. Olardıñ sol jerdegi halıqqa körsetken qiyanatın aytıp tauısa almaysız. Tipti Altay aymağın basqarıp twrğan gubernatordıñ jüregi qorqınıştan jarılıp ketken. Sol kezde aqtarğa qarsı şıqqan jalğız adam Zuqa batır edi. Ol aqtardıñ betin qaytardı.

Sol twsta Man'çjuriya ükimeti öte älsiz edi. Sonıñ saldarınan bir jağınan patşalıq Reseydiñ äskeri kirip oyran salıp jatsa, ekinşi jağınan Moñğoliya men ağılşın äskerleri de ozbırlıqtarın jürgizip jatqan. Moñğol äskeriniñ şabuılın Zuqa batırdıñ qosını bes märte toytarğan.

Azattıq: – Zuqa batırdıñ köbine aqtarmen jäne moñğol äskerimen soğısqanın ayttıñız. Biraq ol kisini qıtay biligi öltirtpedi me?

Bayahmet Jwmabaywlı: – Ol kisi biliktiñ ädiletsizdigine qarsı twrdı. Ükimettiñ jergilikti twrğındarğa salğan alım-salığına qarsı şığıp, olardı aldırmay qoydı. Sol sebepti ükimet bwl kisige qarsı boldı, jii-jii qaqtığısıp qalıp otırdı. Qıtay ükimeti Zuqa batırdıñ basın alğannan keyin halıqqa sws retinde Altaydağı qara köpirge 14 kün ilip qoydı. Biraq bwl jwrttıñ eñsesin basa almadı, kerisinşe ıza-kegin arttıra tüsti. Zuqanıñ artında qalğan wldarına qauip töndi. Batırdıñ ülken wlı Soltanşärip bastağan twtas auıl aldımen Barkölge qonıs audardı. Biraq keyin ornağan Şıñsısay ükimetiniñ qudalauı aqırı olardı Gimalay arqılı Ündistanğa, odan Türkiyağa qonıs audaruğa mäjbür etti. Qazir batırdıñ wrpaqtarı Europada twradı.

Azattıq: – Swhbatıñızğa rahmet.

Nwrtay LAHANWLI

Azattıq  radiosı

Related Articles

  • “Geosayasat ileuine tüsip qaluımız mümkin”. Qazaqstanda AES saluğa qatıstı sarapşı pikiri

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elena VEBER Atom elektr stansasın salu jäne paydalanu ekologiyalıq qater jäne tötenşe jağdayda adam densaulığına qauipti ğana emes, oğan qosa soğıs barısında Ukrainanıñ Zaporoj'e AES-indegi bolğan oqiğa siyaqtı bopsalau qwralı deydi äleumettik-ekologiyalıq qordıñ basşısı Qayşa Atahanova. Ol mwnıñ artında köptegen problema twrğanın, qazaqstandıqtarğa AES salu jönindegi referendum qarsañında birjaqtı aqparat berilip, onda tek paydalı jağı söz bolıp jatqanın aytadı. Sarapşı AES-tiñ qaupi men saldarı qanday bolatını jayında aqparat öte az dep esepteydi. Goldman atındağı halıqaralıq ekologiyalıq sıylıqtıñ laureatı, biolog Qayşa Atahanova – radiaciyanıñ adamdarğa jäne qorşağan ortağa äserin şirek ğasırdan astam zerttep jür. Ol bwrınğı Semey poligonında jäne oğan irgeles jatqan audandarda zertteu jürgizgen. Qarağandı universitetiniñ genetika kafedrasında oqıtuşı bolğan.

  • “Qazaqstan dwrıs bağıtta”. Dekolonizaciya, Ukrainadağı soğıs jäne Qañtar. Baltıq elşilerimen swhbat

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Darhan ÖMİRBEK Baltıq memleketteriniñ Qazaqstandağı elşileri (soldan oñğa qaray): Irina Mangule (Latviya), Egidiyus Navikas (Litva ) jäne Toomas Tirs. Sovet odağı ıdıray bastağanda onıñ qwramınan birinşi bolıp Baltıq elderi şıqqan edi. Özara erekşelikteri bar bolğanımen, sırtqı sayasatta birligi mıqtı Latviya, Litva jäne Estoniya memleketteri NATO-ğa da, Euroodaqqa da müşe bolıp, qazir köptegen ölşem boyınşa älemniñ eñ damığan elderiniñ qatarında twr. Resey Ukrainağa basıp kirgende Kievti bar küşimen qoldap, tabandılıq tanıtqan da osı üş el. Soğıs bastalğanına eki jıl tolar qarsañda Azattıq Baltıq elderiniñ Qazaqstandağı elşilerimen söylesip, ekijaqtı sauda, ortaq tarih, Resey sayasatı jäne adam qwqığı taqırıbın talqıladı. Swhbat 8 aqpan küni alındı. “BİZDE QAZAQSTANDI DWRIS BİLMEYDİ” Azattıq: Swhbatımızdı Baltıq elderi men Qazaqstan arasındağı sauda qatınası

  • “Sayasatkerler pafospen söylegendi jaqsı köredi”. Türki memleketteri ıntımaqtastığınıñ bolaşağı bar ma?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elnwr ÄLİMOVA Türki memleketteri wyımına müşe jäne baqılauşı märtebesine ie elderdiñ basşılarınıñ Samarqanda (Özbekstan) birigip tüsken sureti. 11 qaraşa, 2022 jıl Astanada Türki memleketteri wyımınıñ (TMW) onınşı sammiti ötip jatır. Bwl kezdesu ne beredi? Türkiya Reseydiñ Ukrainamen soğıstan bas kötere almay jatqanın paydalanıp, aymaqqa ıqpalın küşeytuge tırısa ma? Türki memleketteri ıntımaqtastığınıñ, äsirese äskeri salada bolaşağı bar ma? Azattıq osı jöninde Soltüstik Kiprdegi Tayau Şığıs universiteti sayasattanu kafedrasınıñ docenti Äsel Tutumlumen äñgimelesti. TÜRKIYANIÑ MÜDDESİ MEN IQPALI QANDAY? – Astanada Türki memleketteri wyımınıñ (TMW) onınşı sammiti ötip jatır. Wyım azamattıq qorğanıstıñ birlesken mehanizmin nığaytuğa müddeli. Sonday-aq kün tärtibinde aymaqtağı jäne sırttağı sayasi-ekonomikalıq oqiğalardı talqılau mäselesi twr. Sammittiñ uaqıtı men geosayasi konteksi jöninde

  • AQŞ-tıñ Ortalıq Aziyadağı sayasatı özgerdi me? Elşi Deniel Rozenblyummen swhbat

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Darhan ÖMİRBEK  AQŞ-tıñ Qazaqstandağı elşisi Deniel Rozenblyumniñ Azattıq radiosına bergen swhbatı AQŞ diplomatı Deniel Rozenblyum Qazaqstanğa elşi bolıp kelgenine bir jılğa juıqtadı. Oğan deyin ol Özbekstandağı elşi qızmetin üş jıl atqarğan. Ortalıq Aziyağa mamandanğan diplomat aymaq basşılarınıñ N'yu-Yorkte prezident Djo Baydenmen oñaşa kezdeskeni sayasi jetistik deydi. Azattıq elşiden swhbat alıp, C5+1 sammitinde adam qwqığı taqırıbı qanşalıq qozğalğanın, Qazaqstanğa töngen sankciya qaupin jäne AQŞ-tıñ Ortalıq Aziyadağı sayasatı qalay özgergenin swradı. N'YU-YORKTEGİ KEZDESU QALAY ÖTTİ? – AQŞ prezidenti Djo Bayden jaqında Ortalıq Aziya basşılarımen C5+1 formatında kezdesti. Sammit aldında qwqıq qorğau wyımdarı osı jiında adam qwqığı bastı nazarda bolsa eken dep ümit bildirdi. Bwl ümit aqtaldı ma? – N'yu-Yorkte ötken C5+1 sammiti

  • “Ukrainadağı soğıs ondağan jılğa sozıluı mümkin”. Britan generalımen swhbat

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Vaja TAVBERIDZE Ukrain sarbazdarı zenitti qarumen atqılauda. Arhiv sureti. Wlıbritaniya birlesken küşteriniñ bwrınğı qolbasşısı, qorğanıs jäne qauipsizdik taqırıbında keñes berip, däris oqitın general ser Riçard Berrons maydandağı ayla-täsil, öndiristik mobilizaciya jäne Ukraina men Batıs elderi tañdauı soğıstıñ ondağan jılğa jalğasuına qalay äser etetinin aytıp berdi.  General ser Riçard Berrons Wlıbritaniya birlesken küşteriniñ bwrınğı qolbasşısı. Qazir Universal Defense & Security Solutions qorğanıs jäne küzet kompaniyasın basqaradı. Ol Azattıqtıñ Gruzin qızmetimen söylesip, Ukrainadağı soğıs nege wzaqqa sozılatının taldap berdi. Azattıq: Ukrainada soğıs bastalğalı bir jıldan astı. Osı uaqıt işinde qanday sabaq aldıq? Riçard Berrons: Europa üşin joğarı deñgeyde sabaq alatın dünieler boldı. Birinşisi, 90-jıldarı Qırğiqabaq soğıs ayaqtalğannan keyin köbi “endi soğıspaytınday boldıq” dep oylağanımen,

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: