Köz qaras Mädeniet Ruhaniyat Qazaq şejiresi
Wlı dala dästüri
Iä,Wlı dala dästüri ğasırdan ğasırğa wlasqan bay mädenietke ie.Onıñ eñ alğaşqısı bükil adamzattıñ sanasına silkinis jasağan mistikalıq dästür.Ol tabiğat pen tığız baylanısta boldı.Ejelgi adamdar tabiğattıñ ärtürli qatal qwbılıstarına tötep bere almadı.Adam öziniñ älsizdigin sezingende közge körinbeytin qwdıretke tabınıp jalbarınatını anıq.Mine osılay dala añızdarı payda boldı.Sol añızdar adam sanasında qwday turalı wğımdı qalıptastırdı.Jer silkinisi,jañbırdıñ jauuı,dauıl twru,sel jüru,nayzağay jarqılı.t.b.tabiği qwbılıstardı ejelgi adamdar qwday jasadı dep tüsindi.Sozsa qolı,şıñğırsa dausı jetpeytin kün men aydı ejelgi adamdar qwdaydıñ özi dep bağaladı.Soğan mwñın şağıp,küş quat swrap jalbarındı.Jer betindegi eñ köne Täñirşildik dästüriniñ negizi osı kezeñderde qalandı.Täñirşildikti bireuler dinmen şatastıradı.Bwl qate pikir.Täñirşildik pälsafası tek dästürmen sabaqtas wğım.Keiinnen payda bolğan ärtürli dinderdiñ ıqpalına wşırap dini joralğılardı boyına siñirip aldı.Täñirşildik dästüri tabiğatpen tığız qarım qatınasta keñ qanat jaydı.Jer betindegi qıbırlağan tirşilik iesiniñ bärinde jan bar.Janı bardıñ iesi bar.Iesi bardıñ kiesi bar.YAğni basqaruşı piri.Ol tirşilik iesin toqtatu üşin äueli pirine söz saladı.Pir Täñirden rwhsat aladı. Täñir qanday şeşim qabıldasa tağdır solay şeşiledi dep tüsingen.Qazaqta « peşenesine ne jazılsa bala sonı köredi» degen tämsil bar.Täñir közge körinbeytin tirşilikti basqaruşı qwdret iesi.Täñir degen sözdiñ wğımı tañnan iñirge deyin bilik jürgizuşi qwdret iesi degen tüsinik.Ol şıqqan tañnıñ arayımen bükil jer betine taraydı.YAğni jerge,adamğa jan berip nwrlandıradı.Onıñ ornı kök aspanda dep tüsingen.Ejelgi türkiler täñirden tileu tilep,aruaqtardı qattı qasterlegen.Jaulasqan jaqta ata babalarınıñ ziratı bolsa onı qaytaru üşin janın pida etken.Aruaq keşirmeydi dep tüsingen.Täñirden tileu tilegende biik tauğa, bolmasa biik töbeniñ basına barıp tastardı üşbwrış etip qalaydı.Sosın atıp kele jatqan tañğa qarap,qolın köterip, alaqan jayıp tileu tileydi.Al aruah degen sözdi eki mağnada tüsinuge boladı.Biri Ar-ruh «arulap jerlengen adamnıñ ruhı tirilerdi qorğap qorşap jüredi» degen tüsinik.Qazaq äldeneni küşke salğanda «ya aruah»dep ayğaylaytını sol sebebti.Ekinşisi «arıñ taza ruhıñ mıqtı ma?» degen mağana.Täñirdiñ keñ tarağan ösietterinen jer betinde ärttürli kitaptar jazılıp,dinder payda boldı.Täñirdiñ on eki ösieti bar.Birinşi ösiet-adamgerşilik.YAğni adamdı dinine,näsiline,tiline qarap bölme.Adamdıq qasietine qarap bağala,senim art.Bwl bükil adamzattıñ basın biriktiretin qwndı ösiet.Biraq är halıq özine ıñğaylı din jasap özgelerge üstemdik etkisi keldi.Däl osı jerde adamdar arasında idealogiyalıq qayşılıqtar payda bolıp qantögis bastaldı.Sol qantögis ğasırdan ğasırğa jalğasıp keledi.Bwnıñ soñı adamzat bir birin jer betinen joyıp jiberumen ayaqtalatını aqiqat.Sondıqtan adamzat dini idealogiyadan sanalı türde bas tartıp,ejelgi täñirşildik,dästürşil mädenietke qayta oraluı kerek.Bas tartu degende dindi tübegeyli joyıp jiberu mümkin emes.Din bola beredi.Biraq üşinşi deñgeyge tüsui kerek.Birinşi zañ,ekinşi dästür twruı tiis.Dini idealogiya/qanday ağım bolsada/adamnıñ erik-jigerin älsiretip,ruhın joyıp masıldıqqa beyimdeydi.Masıl adam qızğanşaq boladı.Olar eñbekpen bayığan adamdardıñ tabısın qızğanıp tartıp alğısı keledi.Aşıq tartıp alsa qılmıstıq jauapqa tartılatının biledi.Sondıqtan qulıqqa baradı.Bay adamdı ügittep äldebir dinge kirgizip alu.Kirgizgen soñ «bauırım» dep basın aynaldırıp tespey soradı.Din qazirgi zamandağı tabıs tabudıñ eñ oñay jolına aynaldı.Dinniñ atın jamılıp qılmıs jasap jürgender el işinde kezdesedi.Olardan qoğamdı tazartu kerek.Qazir onı qolğa almasa erteñ olar ıqpaldı küşke aynalıp ketedi.Sebebi dini fanattardı paydalanıp memileketke qauıp töndiretin jat piğıldı adamdar bar.Qazaqstan hristian,islam,budda,katolik dinderiniñ ortasında twr.Osı qorşaudan şığu üşin Qazaqstan älemge öziniñ jaña dini koncepciyasın wsınuı kerek.Ol koncepciya ejelgi adamzattıñ basın biriktirgen Täñirşildik koncepciyası boluı şart.Sonda Qazaqstan Mäñgilik el ideyasın jüzege asıradı.Mäñgilik el ideyası adamzattıñ basın biriktirip tatu-tätti ömir süru qağidası.Endeşe Täñirşildik koncepciyası halıqtar dostığın nığaytudağı taptırmaytın qwral.Bükil adamzattı qantögis pen qızğanıştan qwtqaratın birden bir dwrıs jol osı.
Swltan Qağan
Pikir qaldıru