بوگەنباي قازاسىن ابىلاي حانعا ەستىرتۋ ۇمبەتەي جىراۋ
kerey.kz
ابىلاي حان تۇسىنداعى باتىر, اتاقتى قولباسشى. قازاق جاۋىنگەرلەرى اراسىندا زور بەدەلگە يە بولعان، سوندىقتان ونى حالىققانجىعالى بوگەنباي دەپ اتاپ كەتكەن. سىرداريا وزەنىنىڭ جاعاسىندا دۇنيەگە كەلىپتى
ونىڭ اتاسى — الدەكۇن، اكەسى اقشا قانجىعالى رۋى ىشىندە بەلگىلى ادامدار بولعان. ءاز تاۋكە حان ونىڭ اكەسىنە 80 مىڭ ساربازدان تۇراتىن اسكەرگە قولباسشى بولۋدى سەنىپ تاپسىرعان. ول سونىمەن قاتار ونەرلى ادام بولعان. ۇستالىق ونەرمەن اينالىسىپ، سوعىس قارۋ-جاراقتارىن جاساعان. بويىندا اقىندىق، ايتىسكەرلىك ونەرى دە بولعان. اكەسىنىڭ ونەرى بالاسىنا دارىعان. بالا كەزىنەن قازاق دالاسىنىڭ شەشەندىك ونەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن ول جىگىت شاعىندا اۋىلدارعا بارىپ، رۋ اراسىنداعى داۋلاردى شەشىپ، بيلەردىڭ قۇرىلتايلارىنا قاتىسقان. وزىنە جاقىن ادامداردان توپ قۇرىپ، كەيىن ەلدە “قانجىعالىنىڭ قىرىق باتىرى” دەپ اتالىپ كەتكەن. باتىرلىعى مەن قولباسشىلىق دارىنى ارقاسىندا بوگەنباي ۇلكەن قۇرمەتكە بولەنىپ، ەرلىگى ەل اۋزىندا اڭىزعا اينالىپ كەتتى. بوگەنبايدىڭ قالماقتارمەن جانە قىتاي وسكەرلەرىمەن بولعان قيان-كەسكى شايقاستاردا كورسەتكەن قايراتى سول كەزدەگى جورىق جىراۋلارىنىڭ تولعاۋلارىندا ماڭگى وشپەس ولەڭ تىلىمەن ورنەكتەلىپ قالدى.
ەي، ابىلاي، ابىلاي،
ابىلاي حانىم، بۇل قالاي؟
بۇل قالايدان سەسكەنىپ،
ءسوزىمدى قويما تىنداماي.
تالاي ىستەر باسىڭنان
ءوتىپ ەدى-اۋ جاسىڭنان،
قيىن، قىزىق ءاربىر جاي.
جاس كۇنىندە، ابىلاي،
ۇرگەنىشتەن مۇندا كەپ،
سارىارقانى جەرىم دەپ،
قالىڭ قازاق ەلىم دەپ،
كەلمەپ پە ەدىڭ جاياۋلاي؟!
تولە ءبيدى تاپقاندا،
كۇندىز تۇيە باققاندا،
جالعىزبىن دەپ شوشىماي،
ەش مالشىعا قوسىلماي،
قارا جەرگە وتىرماي،
كۇپىندى سالىپ استىڭا،
جەڭ جاستانىپ باسىڭا،
قول-اياعىڭ ءتورت جاقتا،
جاتۋشى ەدىڭ سول شاقتا،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
جيىرما جاسىڭ تولعاندا،
قالماقپەن سوعىس بولعاندا،
العاشقى باقتى تاپقاندا،
شارىشتىڭ باسىن قاققاندا،
قانجىعاڭا باس بايلاپ،
جاۋ قاشتى دەپ ايعايلاپ،
ابىلايلاپ شاپقاندا…
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
سول ەرلىكپەن حان بولدىڭ،
الەم اسقان جان بولدىڭ،
بارشا الەمگە داڭ بولدىڭ،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
قالدان حاننىڭ اسكەرى
ىزدەپ سەنى ءارى-بەرى،
قاپىدا ۇستاپ العاندا،
الىپ بارىپ تاشكەندە
كور زىڭدانعا سالعاندا،
ەلىڭ قاراڭ قالعاندا،
توقسان جاقسى ءۇش جۇزدەن
سەنى سۇراي بارعاندا،
ولتىرەم دەپ قالدان حان
ورايىنا شارىشتىڭ،
سوزىنە قارسى ءسوز ايتىپ،
جاۋاپتاستىڭ، قارىستىڭ.
قاپيادا تۇتىلدىڭ،
قالماققا بىتەۋ جۇتىلدىڭ،
شەشەندىك جولىن تۇتىندىڭ،
ءۇش اۋىز سوزبەن قۇتىلدىڭ،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
ارۋاعىڭا بولىسقان،
ءادىل بيلىك قىلىسقان،
قاشپاعان قانداي ۇرىستان
كەرەيدە باتىر جانىبەك،
قاز داۋىستى قازىبەك،
قۋ داۋىستى قۇتتىباي،
قاراكەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي -
ابىلاي، سەنىڭ تۇسىڭدا
سول بەسەۋى بولىپتى-اي!
كەيى باتىر، كەيى بي،
ءتاڭىرىم بەرگەن سونداي سىي،
ۇمىتتڭ با سونى، ابىلاي!
باتىرى حانعا ساي بولدى،
ەلىڭ جايپاق باي بولدى،
قىس قىستاۋى تاۋ بولدى،
جاز جايلاۋى كول بولدى،
سالقىن سارى بەل بولدى،
ەلگە لايىق ەر بولدى،
سارىارقا دەپ تاڭدانىپ،
وزگە جۇرت اڭسار جاي بولدى،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
ايتقان ءسوزىڭ ەم ەدى،
جولىندى تەرىس دەمەدى،
قاي باقىتىڭ كەم ەدى،
ەل قورعانى كوپ ەدى،
قالىپ پا ەڭ باتىر تابا الماي؟
جاۋىڭنىڭ قانىن اعىزعان،
اۋزىنان بالدى تامىزعان،
بي مەن باتىر از بولىپ،
تاسىرقاپ پا ەدىڭ شابا الماي!؟
اناۋ ءبىر جىلى اتتانعان
اسكەردى قىرعىز قىرعاندا،
باسىنان وبا قىلعاندا،
ول حاباردى ەل ءبىلىپ،
كوپ باتىرمەن سەن ءجۇرىپ،
كوزىڭنىڭ جاسىن كول قىلىپ،
كىسىلعان اسكەرباسىنىڭ
قاسىنا بارىپ تۇرعاندا،
اقبوز اتتى شالعاندا،
موينىڭا كىسە سالعاندا،
بابا تۇكتى شاشتى ءازيز،
سودان باتا العاندا،
تىلەۋىڭ قابىل بولعانىن،
باسىڭا قىدىر قونعانىن،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
ۇلى ساسكە بولعاندا
جاساعان جاقسى جول بەرىپ،
جول بەرگەندە مول بەرىپ،
ويلاماعان باق بەرىپ،
قىرعىزدى ءتاڭىرىم قاق ءبولىپ،
سادىربالا بىتەم دەپ،
اتەكە سوعىس كۇتەم دەپ،
ءبىرى كونبەي بىرىنە،
سادىر كەتتى ءبولىنىپ،
سوعىسۋدان ءتۇڭىلىپ،
اتەكە سىندى جىرىقتىڭ
قابىرعاسى سوگىلىپ،
شاپقاندا باتىر توگىلىپ:
قاراكەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي،
سارى، بايان مەن ساعىنباي
قىرماپ پا ەدى جاۋىڭدى،
قۋانتپاپ پا ەدى قاۋىمدى،
ۇمىتتىڭ با سونى، ابىلاي!
دۇنيە كەزەك، ابىلاي!
قالاسىڭ ءالى-اق سەن بىلاي!
ارتىڭداعى بالاڭا
تابىلار باتىر تاعى دا-اي!
سونداي ەرلەر كوپ تۋسىن
دەپ تىلەي بەر، ا قۇداي!
ورتا جۇزدە قاتىن كوپ،
تۋاتىن كەيىن باتىر كوپ،
سول مۇقاتار جاۋدى دەپ،
ەلەستەر كوزگە ساعىمداي.
ەي، ابىلاي، ابىلاي،
ءسوزىمدى تىندا تاعى دا-اي!
وزىڭنەن ءبىراز جاسى ۇلكەن،
دومپەش تاۋداي باسى ۇلكەن،
جاسىڭدا بولعان سىرلاسىڭ،
ۇلكەن دە بولسا قۇرداسىڭ،
سەكسەننەن اسا بەرگەندە،
قايرىلماس قازا كەلگەندە،
باتىرىڭ ءولدى – بوگەنباي!
يمانىن ايتىپ ولەردە،
يەككە جانى كەلگەندە،
سالەم ايتتى ءۇش قايتا،
كەتتىم دەپ ءسىزدى كورە الماي.
باتىردى قولدان وتكىزدىم،
سالەمىن مىنە جەتكىزدىم.
جىلاماي تىندا، ابىلاي!
جاراعا جاقسى قاسقارار،
ويبايلاپ جامان باس سالار.
كورىسپەي ايتتى دەمەڭىز،
وسى ەدى ءبىزدىڭ كەلگەن جاي.
كوزىڭنىڭ جاسىن تىيا كور،
جاقسىلىق باتا قىلا كور.
تاعى دا تالاي باق بەرسىن،
بالاڭا التىن تاق بەرسىن،
بوگەنبايداي جاس بەرسىن،
ولشەۋسىز مال مەن باس بەرسىن!
بوگەنباي سىندى باتىردىڭ
بەرەكە بەرسىن ارتىنا-اي،
سابىر بەرسىن حالقىنا-اي.
جاساعان يە جار بولىپ،
بەيىشتە نۇرى شالقىعاي!
پىكىر قالدىرۋ