ادەبي الەم

شىرعالاڭنان- شىڭدارعا

kerey.kz

 |  Aug 26, 2015

بەكەن جىلىسباەۆ
شىرعالاڭنان – شىڭدارعا

الماتى ، 2015 جىل

 
العىسوز

مەكتەپتە 8-ءشى سىنىپتا مەنىمەن بىرگە م. ماعاۋين ، ر. نۇرعاليەۆ ، ب. شايكەنوۆ وقيتىن . ماتەماتيكا پاندەرىنەن تىلەۋكەن شولانباەۆ ساباق بەرەتىن . سوعىستان قايتقان ازامات . اندا-ساندا وتكەن ۋاقىتتىڭ ەلەۋلى وقيعالارىن ، اقىلگوي قارتتاردىڭ اڭگىمەلەرىن سۋىرتپاقتاپ ايتىپ وتىرۋشى ەدى . جاقسىلاردىڭ وتكەن جولىن ، نىسانا ەتىپ ۇستاۋ تۇرعىسىندا ايتاتىن . شۇبارتاۋدىڭ ەلى مەن جەرىنەن شىققان بەلگىلى ادامداردىڭ عيبراتتى ومىرلەرىنەن از-كەم ماعلۇماتتار بەرەتىن :
-«وسى مەكتەپتى بىتىرگەن عالىمدار ، ونەر قايراتكەرلەرى بار. بەكەن جىلىسباەۆ دەگەن اعالارىڭ اتاقتى ءانشى . مىڭباي راشەۆ دەگەن اقىن اعالارىڭ بار . سەندەر دە سولار- دىڭ جولىن قۋىپ ، سونداي تۇرعىعا جەتۋگە تالپىنىڭدار» ،- دەيتىن .
بەكەن اعانىڭ ايتقان اندەرىن راديودان تىڭدايتىنبىز . مىڭباي راشەۆ اقىننىڭ ولەڭدەرىن گازەتتەن وقيتىنبىز . بۇل ازاماتتاردى ماقتان ەتىپ جۇردىك .
الماتىعا كەلگەن سوڭ ول كىسىلەردى كوزىمىزبەن كوردىك .
بەكەن اعا جاي عانا ءانشى ەمەس ، ونەر جولىنداعى سالا-سالا ، دارا-دارا ىستەرىمەن اتقارعان ، اتقارىپ جۇرگەن ەڭبەكتەرى ەلەۋلى- ەلەۋلى ، قىزمەتكەر ەكەن :
-ۇستازدىق قىزمەت ، جەكە-جەكە باۋلىعان شاكىرت تاربيەلەۋ، راديونىڭ مۋزىكا سالاسىن- داعى قىزمەتكەرلىك مىندەتتەرى ، رەسپۋبليكا بويىنشا كونتسەرت بەرۋ ت. ب. مەزگىلدىك جۇمىستار . بەكەڭ وسىلاردىڭ بارىنە ۇلگەرگەن ، ءبارىن دە تىندىرىمدى قالىپتا اتقارا بىلگەن . ب. جىلىسباەۆ سياقتى ۇلكەن ءانشىنىڭ ، دارا تۇلعانىڭ ، سول دارالىق قالپىن ۇستاپ تۇرۋ ، انشىلىك ونەرىن جەتىلدىرە بەرۋ ، شىققان بيىگىنەن تومەندەمەۋ – اسا مۇقيات رەجيمدى قاجەت ەتەدى . بەكەن اعا سونىڭ بارىنە ءتوزدى ، سونىڭ ءبارىن ءجون – جوسىعىمەن اتقاردى .
بەكەن اعانىڭ تابيعات بەرگەن ءۇنى – ەرەكشە ءۇن . قۇدىرەتتى ءۇن ، سيرەك كەزدەسەتىن داۋىس . الايدا ، سونداي ەرەكشە ءۇندى ، ەرەكشەلەپ ۇستاۋ – ءانشى ونەرىنىڭ ، انشىلىك ماماننىڭ قولىنان عانا كەلسە كەرەك .
بەكەن اعانىڭ ءوزى ايتقان ءومىر جولىنان سول ەرەكشەلىك اڭعارىلادى . اڭعارىلىپ عانا قويمايدى ، كەيىنگى ۇرپاق سوعان جان دۇنيەسىمەن ءتانتى بولادى .
ءسوز يەسى – ارتىق داقپىرتتىق ، ءوزىن ءوزى ماداقتاۋعا بارمايدى . باسىنان وتكەن ، ءوزى كەشكەن عۇمىرىن بايىپپەن عانا بايانداپ بەرەدى . جاي عانا باياندامايدى ، عيبرات الارلىق نۇسقادا ، وتكەن ءومىرىن جاريا ەتەدى .

تولەك تىلەۋحان – جازۋشى ، حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ يەگەرى

قيىن – قىستاۋ بالالىق شاق
مەنىڭ قاي كۇنى تۋعانىمنان ەشكىمنىڭ دە ناقتى دەرەگى جوق . ايتەۋىر تۋعان جىلىم انىق – 1923 . تۋىستارىمىز جاپىرلاسىپ ءبىر اۋىلدا قاتار وتىراتىن . كەنجە اعالارىم بار ، قاسىم، حاسەن جانە ءابايدىلدا دەگەن اكەمنىڭ اعاسىنىڭ وتباستارى بار. ءابايدىلدا ەلدەن شەت جاقتا ءجۇردى . 1928 جىلى شۇبارتاۋدا ۇلكەن كوتەرىلىس بولىپ ، كەڭەس وداعىن ەكى ايداي ۋاقىتقا قۇلاتىپ ، ۇستاپ تۇردى . بىراق ، قارۋلى اسكەر كەلىپ ، كوتەرىسشىلەردى قىرىپ جىبەردى .
مەن بالا كۇنىمنەن-اق ولەڭ-جىرلاردى ، ءاندى، قيسسا–ەرتەگىلەردى، كۇيدى كوپ تىڭداپ ءوستىم . ناعاشىم زاكۋان ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ «ەڭلىك–كەبەك» ، «قالقامان–مامىر»، «دۋبروۆسكي» ، «ءلايلى – ءماجنۇن»، ت.ب. ولەڭ قيسسا- لاردى جاتقا ايتاتىن . شەشەم حانىمبالا جاقسى داۋىسپەن قازاقتىڭ ەسكى اندەرىن ءجيى ايتۋشى ەدى . شەشەمنىڭ ايتقان اندەرىن ەسىمدە ساقتاپ ، ىشتەي ۇيرەنىپ ءجۇردىم .
1928–1930 جىلدارى قارالى كونفيسكاتسيا ءجۇرىپ ، ەلدى جاپپاي اشتىق جايلاي باستادى . اۋدان باسشىلارىندا ول كەزدە ماشينا جوق ، ءجۇرىپ-تۇرۋعا ەكى-ەكىدەن ات ۇستايتىن. باسشىلاردىڭ اتتارىن باعىپ ، قاعۋ اكەمە جۇكتەلدى . اۋداننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى قاراعاندىدان كەلگەن ، بۇرىن شاحتادا جۇمىس ىستەگەن ەكەن . سول كىسى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ارىز بەرىپ ، قاراعاندىعا قايتپاقشى بولدى . اكەمە: – «مەنىمەن بىرگە ءجۇر ، بۇل جەردە اشتان قىرىلىپ قالاسىڭدار ، قاراعان- دىعا بارساڭدار ، ايتەۋىر، قالا عوي، اشتان ولمەيسىڭدەر» دەگەن كورىنەدى . سونىمەن، قاراعاندىعا قاراي جورعا مەن قارقارالىنى باسىپ ، ءجۇرىپ وتىردىق . جولدا اشتىقتان بوسىپ ، تەنتىرەپ كەتكەن حالىقتى كورگەنىم ەسىمنەن ءالى كەتپەيدى . جول بويى اربا سۇيرەتىپ جىلجىپ كەلە جاتقاندار- دىڭ ايانىشتى حالدارىن كوردىم . قاراعاندىعا كەلدىك، وندا دا جاعداي ءماز ەمەس ەكەن. شەشەم پارتيا مۇشەسى ەدى ، اكەم جىلىسباي جۇمىس ىزدەپ شاحتاعا بارسا ، شاحتەرلىك جۇمىس ۇسىنىپتى . بىراق اكەم: – «مەن تىرىدەي كورگە كىرمەيمىن ، مىنا جەردىڭ ۇستىندە قانداي جۇمىس بولسا دا جاقسى اتقارامىن» -دەيدى. سونسوڭ ءبىر شاحتانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا كۇزەتشىلىككە الىپتى . وسىدان كەيىن تالونمەن ازىن-اۋلاق تاماق الاتىن بولدىق ، بىراق ونىڭ ءوزىن دۇكەننەن الۋ اسا قيىنشىلىققا سوقتى . كەزەكتىڭ ۇلكەندىگى سونداي ، تالونمەن تاماق الا الماي قالاتىن كۇندەر بولدى . مەنەن ءتورت جاس ۇلكەن مۇقان دەگەن اعام كەشتەن بارىپ تۇنىمەن كەزەكتە تۇرىپ ، الىپ قايتاتىن بولدى. سونداعى ادام باسىنا بەرەتىنى 300-400 گر. نان . قىستى كيىز ءۇيدىڭ ىرگەسىن ، جان-جاعىن قىمتاپ جاۋىپ ، قاراعاندىدا وتكىزدىك …

كوكتەمدە شەشەم جىلاپ: – «مۇندا ءبۇيتىپ سەندەلگەنشە ، ەلگە قايتايىق» دەپ، اكەمدى كوندىردى.
قاراعاندىدان سەمەيگە پوەزد جوق . ءبارىمىز قىزىل ۆاگونعا وتىرىپ ، الماتىنى اينالىپ ، ونشاقتى كۇن ءجۇرىپ ، سەمەيگە جەتتىك . سەمەيدە اكەمنىڭ ىنىلەرى ساۋدا-ساتتىقپەن تىرشىلىك جاساپ ءجۇر ەكەن . سولاردىڭ ۇيىنە بارىپ تۇستىك . ۇيلەرىنە جاپسارلاس ءبىر قالقاسىن پانالادىق . سەمەيدە دە قيىندىق كوبەيگەن . قالانى اشتىق جايلاعان . قاراعاندىدان اكەلگەن كيىم-كەشەگىمىزدى ساتىپ، ءبىراز كۇنىمىزدى كوردىك . ولار دا تاۋسىلۋ- عا اينالدى …

شاكىرتتىك شاقتىڭ شارتتارى قالادا بالالارعا ارنالعان «دەتسكي پريۋت» دەگەن مەكەمە بار ەكەن . سوعان جەتىم بالالاردى الادى ەكەن دەپ ەستىدىك . ابدەن اشىققان سوڭ ، ۇلكەندەر مۇقان اعامىز ەكەۋىمىزگە سوعان بارۋعا كەڭەس بەردى . سوعان بارىپ ، ەشكىمىمىز جوق دەپ جىلادىق . ءبىزدى قابىلدادى . ءسويتىپ كۇن كورىسىمىز جاقساردى . تاڭەرتەڭ ،تۇستە، كەشكە كاشا سياقتى ءارتۇرلى تاماقتار بەرەدى . بىراق ، سول جىلى جاز شىعىپ ، كۇن جىلىعان سوڭ، بىزدەردى جۇك ماشيناسىنا تيەپ الدى دا كەتتى . ەشكىمگە حابار بەرگىزبەيدى . سەمەيدەن 10-15 شاقىرىم جەردەگى « لازەركا» دەگەن اۋىلعا اپارىپ ءتۇسىردى . جەكە- جەكە ۇيلەرگە ءبولدى . جاعدايىمىز جاقسارا باستادى . ءۇش ۋاقىت شاي ، كوجە، نان، ت.ب. تاماقتار بەرەدى . مۇقانمەن جاستى ءبىر بالا قۇمالاق سالىپ ، اۋىلداعى ءۇي ءىشىنىڭ جاعدايىن ايتىپ بەرە الادى ەكەن . مۇقان : – «بىزگە دە قۇمالاق سالىپ بەرشى»- دەگەننەن كەيىن ، سول بالا قۇمالاق سالدى : – «مەن جامان ايتسام رەنجىمەڭدەر ، جاقسى ايتسام – وزدەرىڭ كورەرسىڭدەر»، دەپ . «سەنىڭ اكە-شەشەڭ كوشەيىن دەپ وتىر ، نە كوشىپ كەتىپتى . قۇمالاقتىڭ ايتقانى»، دەدى . مۇقان قايتا سالعىزدى . «ولار جينالىپ-بۋىنىپ كوشەيىن دەپ وتىر» – دەيدى. مۇقان ەندى نە ىستەۋدىڭ امالىن تاپپاي داعداردى . مەن ايتتىم ، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، قايىقپەن وزەننەن ءوتىپ ، سەمەيگە بارايىن ، جولدى بىلەمىن ، دەدىم. تاڭەرتەڭگى تاماقتى ىشكەن سوڭ ، قايىققا ءمىنىپ ، ارعى شەتىنە ءوتىپ ، جولمەن جۇگىرە جونەلدىم . مۇقان قايىقپەن سول جەردە مەن كەلگەنشە توسىپ وتىراتىن بولدى. مەن قارا جولمەن توقتاماي ، ايالداماي جۇگىرىپ وتىردىم. كەشكە جاقىن ، كۇن ەڭكەيىپ، كەش قارايا باستاعاندا سەمەيدىڭ مەشىتىنىڭ مۇناراسىن كوردىم . ول جەرگە بارعاننان كەيىن بازارعا تاقاۋ مازۋ اتامىزدىڭ ءۇيىن كوردىم ، ول جەردى بىلەتىنمىن . كۇن باتىپ ، قاس قارايعاندا ۇيگە كىرىپ باردىم . شەشەم قۇشاقتاپ جىلاپ ، اكەم دە:
«قايداسىڭدار ، سەندەردى تابا الماي ، مىنە، ەندى ەرتەڭ كەشكە كوشكەلى جاتىرمىز» – دەدى. «قايدا بارساڭىزدار دا، ءبىزدى الىپ كەتىڭدەر. مەن جاتايىن ، شارشادىم ، ەرتەڭ تاڭ سارىدە وياتىڭدار . مۇقاندى بارىپ ەرتىپ
كەلەيىن» ، دەدىم . ءبىر جاپىراق نان مەن سۋ بەردى . مەن جاستىققا باسىم تيگەن سوڭ قاتىپ ۇيىقتاپ قالىپپىن . ءبىر ۋاقىتتا وياتىپ جاتقان كورىنەدى ، شارشاعام عوي، ويانباي قويىپپىن . ءارى بەرى قوزعاپ ، بەتىمنەن شاپالاقتاپ وياتىپ الدى .
-«ال، ەندى ، مىنا ناندى ال دا ، قايتكەن كۇندە سەندەر ءبىز كەشكى پويىزعا وتىرامىز ، سەندەر سوعان ۇلگەرىپ جەتىڭدەر»- دەدى. سودان جۇگىرىپ وتىرىپ ، ساعات وننان اسقاندا الگى لاگەرگە جەتتىم . مەن كەتكەن كۇنى بالالاردى مونشاعا ءتۇسىرىپ ، جاڭا كيىم بەرىپتى . ماعان دا جاڭا كيىم بەردى. مۇقانعا جاعدايدى ايتتىم. تەز جينالىپ جولعا شىقتىق .
ءسويتىپ ، ءۇي ىشىمىزبەن پوەزعا وتىرىپ اياگوزگە كەلدىك . اياگوزگە جەتىپ ، سول جەردەن جۇمىس قاراستىردىق . بىرەۋلەر ايتتى :
-مىنا وزەننىڭ ار جاعىندا «تاپتاعان» دەگەن جەردە جۇمىسشىلار الىپ جاتىر . بيداي، باسقا دا تاماقتارىن بەرىپ وتىر ، سوندا بارساڭدار اشتان ولمەيسىڭدەر» – دەدى . سوعان بارىپ، جۇمىس ىستەپ ، كۇن كورە باستادىق . مۇقان اندا-ساندا ۆوكزالعا بارىپ جۇرەتىن، ەلدىڭ ادامدارىن ىزدەستىرەتىن. ءبىر كۇندەرى ۆوكزالدا ءبىزدىڭ تۋىسقانىمىز تىلەۋقۇل شولانباەۆتى كەزدەستىرەدى . ءۇي جايىنىڭ جاعدايىن ايتىپ ، ەلگە جەتۋدىڭ امالىن سۇرايدى . تىلەۋقۇل: – «وندا مەن سەندەردى الىپ كەتەيىن، مەنىڭ تۇيەلەرىم بار ، بىرنەشە ادام كىرە تارتىپ ءجۇرمىز»- دەيدى . كىرەشىلەرگە ىلەسىپ ەلگە قايتتىق.
ول جاقتا دا جاعداي اۋىر بولىپ تۇر ەكەن . كولحوز ادامدارىنىڭ قاق جارتىسىنان كوبى اشتان قىرىلعان ، بىرەن-ساران ۇيلەر عانا امان قالىپتى . تىلەۋقۇلدىڭ ، قاسەن اعامىزدىڭ ءۇيى ، تاعى ءبىر ەكى ۇيلەر. قاسەن اعامىزدىڭ ۇيىندە ءبىز كەتكەندە ءبىراز تۇيەنىڭ ، قويدىڭ تەرىلەرى قالعان. ولار سونى شەتىنەن كەسكىلەپ ، سورپا عىپ قايناتىپ كۇن كورگەن ەكەن . تىلەۋقۇل شولانباەۆتار وزەننەن شيمەنەن ءسۇزىپ بالىق اۋلاپ كۇن كورىپتى. شۇبارتاۋدا ول كەزدە سوقا جوق ، جەردى كۇرەكپەن قازىپ ، ەگىن ەكتى . ەگىستىكتى جيناپ الىپ كەتكەنەن كەيىن ، ورنىنان ماساق تەرىپ ، كۇن كوردىك . ءبىرازدان كەيىن بيداي تاۋسىلىپ ، تاعى دا قيىندىق باستالدى…
«مادەنيەت» دەگەن جەردە جەتىم بالالاردى قابىلدايتىن ۇيىم بار ەكەن ، مەنى سوعان جىبەردى . قاقاعان قىستىڭ ايازىندا ، ءبىر كىسى ەكى بالانى ات شانامەن الىپ ءجۇردى . «مادەنيەت» الىس ەمەس، 20-30 شاقىرىمداي . بىراق اتتىڭ ناشارلىعىنان جولدا ءبىر قونىپ ، ەرتەڭىنە تاعى جۇرە باستادىق . مادەنيەتكە جەتە بەرگەندە ، اتىمىز قۇلاپ، تۇرا الماي قالدى . جولباسشىمىز: – «مەن مىنا اۋىلعا بارىپ باسقا ات الىپ كەلەيىن ، سەندەر جاتا تۇرىڭدار»- دەپ كەتىپ قالدى . سونىمەن، كيىز جامىلىپ جاتىپ قالدىق .
ءبىر كەزدەردە ناشارلاپ قالعان ەكەنمىن ، بىرەۋلەر كەلىپ اكەلگەن اتتى جەگىپ، ءبىزدى الىپ كەتتى . ءپريۋتتىڭ ادامدارى ەكەن ، ءبىزدى اپارىپ تۇسىرگەن- دە ، مەن تۇرا الماي قالدىم. جانىمداعى بالا سۋىقتان قايتىس بولىپ كەتىپتى . مەنى بىرەۋ كوتەرىپ الىپ ، اسحانانىڭ پەشىنىڭ الدىنا كورپەگە وراپ وتىرعىزىپ قويدى . ءبىراز جىلىنعاننان كەيىن ، كوجە مەن ءشاي بەرىپ ءتىرىلتىپ الدى . سول جەردە قىستاپ شىقتىق . تاماقتارى ناشارلاۋ بولدى ، نان جوق ، توستاعانمەن كىشكەنە قۋىرىلعان بيداي ، تۇستە سۇيىق كوجە بەرەدى . بيدايدى ۇنەمدەپ ، ءبىر – بىردەن كەشكە دەيىن سوزىپ جەيتىن بولدىق . كوكتەمدە ءبىزدى تۇيەلەرگە مىنگەستىرىپ ، جورعا دەيتىن اۋىلعا الىپ باردى . سول جەردە ءبىرىنشى كلاستى وقىپ شىقتىم . جاز شىققان نان كەيىن ءبىزدى ول جەردەن كوشىرەتىن بولدى . اۋداننىڭ ورتالىعى بارشاتاس اۋىلىندا ورتا مەكتەپ بار ەكەن . سوندا وقي باستادىق .
بەرەتىن تاماقتارى كوبەيىپ ، جاعدايىمىز جاقسارىپ قالدى .

تۇقىمنان قونعان – ءان ونەرى
بۇل شاقتا ولەڭ ايتۋدى باستاعان كەزىم ەدى . ناعاشىم زاكۋان مەن شەشەمنىڭ ايتقان اندەرى ەسىمدە ساقتالىپ قالىپتى . مەكتەپتىڭ ساحناسىنا شىعىپ سول اندەردى ايتىپ كوزگە كورىنە باستادىم . بىرتىندەپ مەنىڭ ءان ايتۋىم قالىپتاسا باستادى . داۋىسىم دا ، ىرعاعىم دا جاتتىعا ءتۇستى . اۋىل-اۋىل باستىقتارى شاقىرا باستادى . باقاناستا ءبىر ۇلكەن ماجىلىستە ولەڭ ايتۋعا مەنى الىپ باردى . «سىرعاقتى»، «قالقا» دەگەن اندەردى ايتتىم.
1937 جىلى جەتىنشى كلاستاعى مەنى كومسومول كوميتەتى شاقىرىپ: – «سەن الماتىعا سلەتكە باراسىڭ ، سوندا ولەڭ ايتاسىڭ»- دەدى . مەنى اياگوزدەن الماتىعا پوەزعا سالىپ جىبەردى . قالاعا كەلگەن سوڭ ، كۇنى بويى قاي جەرگە باراتىنىمدى تابا الماي ، ايتەۋىر سۇراستىرىپ ، قاي جەردە جيىلىپ جاتقاندارىن تاۋىپ باردىم . بىرەر كۇندە بالالاردىڭ حورىن ۇيىمداستىردى ، وندا ولەڭ ايتىپ جاتتىعا باستادىق . مەن جەكە داۋىسپەن دە ولەڭ ايتاتىن بولدىم . ءبىر كۇندەرى تىگىن اتەلەسىنىڭ جۇمىسشىلارى كەلىپ ، باسىمىزدان اياعىمىزعا دەيىن ولشەپ الىپ كەتتى .
ءبىر جارىم اي شاماسىندا ۇلتتىق كيىمدەردى (كويلەك، شالبار، شاپان، ەتىك) اكەلىپ ارقايسىمىزدىڭ اتى-ءجونىمىزدى جازىپ ، كيىندىرىپ كەتتى. ەندى بىردە تاعى دا ەۆروپالىق شالبار ، اق كويلەك ، گالستۋك، باسىمىزعا – شلياپا، اياعىمىزعا جىلتىر تۋفلي الىپ كەلدى .
«ماسكەۋگە بارۋعا دايىندالىڭدار ، ونەرلەرىڭدى كورسەتەسىڭدەر»- دەپ بەلگىلەدى . مەن 1937-39 جىلدارى بايقاۋلاردان ءۇش جىل بويى ءبىرىنشى
ورىن الدىم. پوەزبەن 150-دەي ادام، بىرنەشە ۆاگونعا جايعاسىپ ، بەس كۇندەي ءجۇرىپ ، موسكۆانىڭ قازان ۆوكزالىنا كەلىپ تۇستىك . موسكۆالىقتار بىزدەردى گۇل شوقتارىمەن قارسى الدى . سونىمەن، ءار جەردە كونتسەرت
بەرىپ جۇردىك . توعىز مەكەمەدە كونتسەرت قويدىق . قورتىندى كونتسەرتتى ۇلكەن تەاتردا بەرەتىن بولدىق ، ۇكىمەت باسشىلارى قاتىسادى ەكەن . باسقارۋشىلارىمىز: – «ەرەكشە بولىڭدار، ولارعا قاراپ ، حوردى بۇزىپ الماڭدار ، جاقسىلاپ ايتىڭدار» ، – دەپ قايتالاۋمەن ءجۇر.
ءبىزدى ساحناعا شىعارعان كەزدە، جۇرگىزۋشى قوسىمشا: – «مىناۋ قازاقستان- نان شىعاتىن كومىر، تەمىر، مىس، بولات، بيداي، ەت، ءجۇن دەپ ەكراننان كورسە- ءتىپ ايتىپ تۇردى . بۇل دا بىزگە جاقسى بولدى ، سونى پايدالانىپ بىزدەر وڭ جاقتاعى ۇكىمەت بالكونىندا وتىرعان ستالين، مولوتوۆ، ۆوروشيلوۆ، كاگانوۆيچ، بۋدەننىي ، مالەنكوۆ، ت. ب. ۇكىمەت باسشىلارىن جاقسىلاپ كورىپ الدىق . حورداعى اندەردى ايتىپ بولىپ ، جەكە انشىلەر شىقتى. مەن حالىق ءانى «قالقانى» ايتتىم. مەنى ۆتسسپ نىڭ گراموتاسىمەن ماراپات- تادى . بۇل – مەنىڭ ەڭ ءبىرىنشى العان ناگرادام ەدى . كونتسەرت بىتكەننەن كەيىن بىزدەردى بانكەت بولاتىن جەرگە الىپ باردى . ونداي ۇلكەن زالدى بۇرىن كورمەگەنبىز ، كۇننەن دە ارتىق جاپ-جارىق ، التىنداپ ، كۇمىستەپ تاستاعان . بارلىعى جالت-جۇلت ەتىپ جارقىراپ تۇر ، ءبىزدىڭ بالالىق جۇرەگىمىزدە ۇمىتىلماستاي اسەر قالدىردى . بىزدەرگە «ارتىق ءسوز ايتپاڭدار ، قيراتپاڭدار ، اباي بولىپ وتىرىڭدار» دەپ ەسكەرتىپ قويدى . ستول ۇستىندە ارقايسىمىزدىڭ الدىمىزعا ەكى-ەكىدەن تارەلكا، شانىشقى، پىشاق، قاسىق ، كراحمالدانعان ورامال قويىلعان. تاماقتىڭ ، سالاتتاردىڭ ، سۋسىنداردىڭ نەشە تۇرلەرى قويىلعان. اۋىلدان كەلگەن بالالارمىز عوي ، كەيبىر بالالار ورامالدارىن بىزگە بەرگەن ەكەن دەپ، قالتالارىنا سالىپ الىپتى. سونىمەن، الماتىعا قايتاتىن بولدىق ، بەس كۇندەي پوەزبەن جۇردىك . قايتىپ كەلگەننەن كەيىن ، ءبىر جەتىنىڭ ىشىندە حورمەيستەردىڭ ، بالەتمەيستەردىڭ ايتۋلارى بويىنشا بىزدەردى ىرىكتەپ ، تاعى دا ءبىر تىڭداماقشى بولدى . شاقىرعانداردىڭ ىشىندە كۇلاش، شارا ، قۇرمانبەك ، جانداربەك ، قانابەك ، بايعالي ، تىلەك لەكەروۆ ، مەن ، تاعى ءبىراز بالالار بولدى . تىڭداۋ ناتيجەسىندە بايعالي دوسىمجانوۆ پەن مەنى قابىلدادى
.
ساحنا تورىندە بايعالي ەكى جىلداي مۋزىكالىق ۋچيليششەدە وقىپ ءجۇر ەكەن . ەكەۋمىزدى وپەرا تەاترىنىڭ حورىنا جۇمىسقا الدى . جالاقى تولەيتىن بولدى . بىزگە ءبىر ايعا ۇيىمىزگە بارىپ كەلۋىمىزگە دەمالىس بەردى . ءۇي ، اۋىل دا قۋانىپ ،
موسكۆادان گراموتا الىپ كەلىپتى دەپ قارسى الدى . ءبىر اي شاماسىندا قىستىق كيىمدەرىمدى الىپ ، الماتىعا قايتىپ كەلدىم . كەلسەم ، تەاتردا «فاۋست» دەگەن سپەكتاكل قويىلايىن دەپ جاتىر ەكەن . سونى كورۋگە باردىم، جاس فاۋستىڭ ءرولىن بايعالي ورىندايدى ەكەن . سونداي قيىن پارتياعا ونىڭ داۋسىنىڭ كولەمى دە ، ۇزىندىعى دا جەتىپ تۇرعانىن ەستىپ ، تاڭ قالىپ ، ريزا بولعانىمنان كوزىمنەن جاس شىعىپ كەتتى .
ءسويتىپ، حوردا جۇمىس ىستەي باستادىم . حوردا ايتىلاتىن بارلىق اندەردى بىزگە ۇيرەتەدى . جاس كەزىمىز عوي، ەكى اي شاماسىندا وپەرالارداعى حوردىڭ بارلىق اندەرىن مەڭگەرىپ الدىق . 1942 جىلى لەنينگرادتان وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن جاس كومپوزيتور ە. گ. برۋسيلوۆسكي «التىن استىق» وپەراسىن جازىپ، سونى 7 قاراشادا قوياتىن بولدى . ونى قابىلداپ الۋعا موسكۆا كونسەرۆاتورياسىنان ءبىر ادام كەلدى . وعان دا كورىندىك. ب. دوسىمجانوۆ ەكەۋمىز وتتىك… ءبىر كۇنى وپەرا تەاترىنىڭ كلاسىندا ، كىمنىڭ داۋسى جوعارى دەپ ، ايقايعا سالىپ جارىس باستادىق . ءبىر ۋاقىتتا ۇزىن بويلى ءبىر ورىس ەسىكتى اشىپ قالىپ: – «چەگو كريچيتە ، گولوس سورۆەتە، ۋچيتسيا نادو»- دەدى . سويتسەك، ول يۆانوۆ دەگەن ءبىزدىڭ وپەرا تەاترىنىڭ ءانشىسى ەكەن. كەيىن ونى موسكۆاعا ، ۇلكەن تەاترعا الىپ كەتتى . الگى «ۋچيتسيا نادو» دەگەن ءسوز مەنىڭ قۇلاعىمنان شىقپاي قويدى . سول كەزدەردە موسكۆادان سىناق الۋعا ادام كەلەدى ، سوعان كورىنەسىڭدەر دەپ بىزگە حابارلاپ ەسكەرتكەن.
موسكۆادان ءبىر ادام كەلىپ ، بىزدەردى تىڭدادى . ونىمەن بىرگە كوميسسيادا كۇلاش بايسەيىتوۆا ، ق.جانداربەكوۆ بولدى . تىڭداۋ بىتكەننەن كەيىن ب. دوسىمجانوۆ ەكەۋمىزدى موسكۆا كونسەرۆاتورياسىنىڭ دايىندىق كۋرسىنا الاتىن بولدى. بىراق وقۋ باستالعان كەزدە ، ءبىزدى تەاتر جۇمىستان جىبەرمەي قويدى. «حوردا ادام از ، مىنا سپەكتاكل جەتىنشى قاراشادا قويىلسىن ، سودان كەيىن جىبەرەيىك» – دەيدى. مەنىڭ وقىعىم كەلىپ بارادى . مادەنيەت مينيسترلىگىندە قوسىنوۆ دەگەن كىسى ءبىزدى باسقاراتىن . سول كىسىگە باردىم . ول ديرەكتورمەن سويلەسىپ: – «سپەكتاكل وتكەنشە تۇرا تۇر، سودان كەيىن بارارسىڭ ، ءوزىڭدى-ءوزىڭ ساقتاپ ءجۇر» ،- دەدى. سپەكتاكل قويىلدى، سودان كەيىن تاعى دا ءبىر-ەكى رەت قويىلدى. بىراق ماعان، سەن وقۋعا بار دەپ جاتقان ەشكىم جوق . تاعى دا قوسىنوۆقا باردىم . ول ديرەكتورعا زۆونداپ: -«مىنا بالانىڭ تالابى بار ەكەن. موسكۆاعا جىبەرەيىك ، ەسەپ-قيسابىن جاساپ ، بيلەتىن الىپ بەرىپ اتتاندىرىڭدار» – دەپ تاپسىرما بەردى . جانە ، سول مينيسترلىكتەن ەرزاكوۆيچ دەگەن ادامعا: – سەن ءبارىن باقىلاپ ، بالانى جونەلتىپ جىبەر – دەپ قاسىما قوسىپ بەردى .

ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىندا
سودان موسكۆاعا كەلدىم . كونسەرۆاتوريادا قازاق جىگىتتەرى دە وقىپ ءجۇر ەكەن : – مۇقان تولەباەۆ، رامازان ەلەباەۆ ، باجەنوۆ، ت.ب. ولار ۇلكەن ءبىر بولمەدە جاتادى ەكەن ، سولاردىڭ جانىنان ماعان ورىن بەردى . ءبىر كۇنى جانىما ءبىر جىگىت كەلىپ ، امانداسىپ ، قاي جەردەن كەلگەنىمدى سۇرادى. «مەنەن ءتورت جاس ۇلكەن مۇقان دەگەن اعام بار، ۇلگى دەگەن كولحوزدا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى»- دەپ ەدىم. «وندا ءبىز تۋىسقان ەكەنبىز، مەن دە «ۇلگىدەنمىن». مۇقان تولەباەۆپىن، كومپوزيتور كلاسىندا وقىپ ءجۇرمىن، سەن ءالى جاسسىڭ عوي، ەشتەڭە بىلمەي- ءسىڭ عوي ، ماعان حابارلاسىپ تۇر، قيىندىق كورسەڭ كومەكتەسەمىن» – دەدى .
ەكى كۇننەن كەيىن وقۋعا بارسام، كافەدرا مۇشەلەرى جينالىپ وتىر ەكەن. پەتروۆا دەگەن ايەل كافەدرا مەڭگەرۋشىسى ، مەنىڭ جاسىمدى سۇرادى . 16-دا دەپ ەدىم، ول ءانشى بولۋعا ءالى جاس قوي دەپ، وزدەرى ءبىراز اقىلداستى، دەگەن- مەن تىڭداپ كورەيىك ، دەستى. «قالقا» مەن «سىرعاقتى»نى ايتتىم . داۋسىم ۇنادى، بىرەۋلەرى جاس قوي المايمىز، بىرەۋلەرى الىستان كەلدى عوي ، قىس ىشىندە قالاي قايتادى، دايىندىق كۋرسىندا وقىسىن دەستى. وزدەرى اقىلداسىپ ، ءبىرىنشى دايىندىق كۋرسىنا الىنسىن دەگەن شەشىم شىعاردى . ك.ي. ۆوسكوۆا دەگەن مۇعالىمنەن ساباق الۋىم كەرەك ەكەن. سول مۇعالىم ماعان ساباق بەرە باستادى ، ونشا قينامادى، ورتاڭعى داۋىستان باستاپ ۇيرەتتى …
وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا
ءسويتىپ جۇرگەندە ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالدى . جاسى جەتكەن بارلىق جىگىتتەر اسكەرگە شاقىرىلدى . مەن دە ەرىپ بارىپ ەدىم: – «سەنىڭ جاسىڭ جەتكەن جوق ، المايمىز»- دەدى . تاعى دا ەكىنشى رەت بارىپ ەدىم : – سەنى قارا جۇمىسقا الايىق ، سمولەنسك دەگەن جەرگە بارىپ ور قازاسىڭ ،
دەدى . بارسام، قارا-قۇرىم ادام ، ىشىندە مىڭداعان قازاقتار دا بار. تەرەڭدىگى 4 مەتر، ۇزىندىعى 8 مەتر ور . سوندا جۇمىس ىستەپ ءجۇردىم . ءبىر-ەكى اي وتە شىقتى. وردىڭ ىشىنەن نەمىستەردىڭ ارتيللەرياسىنىڭ داۋسى ەستىلەدى. سامولەتتەرى ۇستىمىزدەن ۇشىپ ، ءبىزدى پۋلەمەتپەن اتقىلايدى . سودان ءبىراز جىگىتتەردى اسكەرگە الىپ كەتتى دە، مەنى جاسىم تولماعاندىق- تان موسكۆاعا قايتارىپ جىبەردى. كەلسەم: -«كەلەسى جىلى ماي ايىنا كەل، ۇيىڭە قايتا بەر»- دەدى . پوەزعا وتىرىپ، ەلگە قايتتىم . پوەزد جاي ءجۇرىپ، ون كۇن دەگەندە الماتىعا كەلدى . ەرتەڭىنە تەاترعا باردىم . «فاۋستى» قويىپ جاتىر ەكەن . «حورعا كەلىپ جۇمىس ىستەيسىز»- دەدى. تۋىسىمىز قازتاي كارىباسوۆتىڭ ۇيىنە باردىم . ول كىسى ماعان:
-«قاراعىم، ءبىزدىڭ تۋىستاردىڭ ىشىنەن سەندەي ولەڭ ايتاتىن ادام شىققان جوق. سەن ءبىرىنشىسىڭ . موسكۆانىڭ كونسەرۆاتورياسىندا وقىپ كەلدىڭ عوي، سونداي وقۋ ورنى الماتىدا دا اشىلىپتى . سونى وقىپ بىتىرسەڭ، جەردە قالمايسىڭ»- دەپ اقىل ايتتى . ونىڭ ايتقانى جۇرەگىمە قونا كەتتى .

ءبىلىمسىز ونەر جۇتاڭ
ەرتەڭىنە موسكۆا كونسەرۆاتورياسىنىڭ ستۋدەنتتىك بيلەتىن الىپ كونسەرۆاتورياعا باردىم . ديرەكتورعا بارىپ جاعدايىمدى ايتتىم. ديرەكتور ا. جۇبانوۆ جىلى قابىلداپ ، الەكساندر ماتۆەەۆيچ دەگەن كىسىنى شاقىرىپ: -«مىنا بالانى تىڭداپ كورىڭىز . داۋسى جاقسى بولسا ، قابىلداۋ ۋاقىتى
ءوتىپ كەتسە دە الايىق، كونسەرۆاتورياعا تۇسۋشىلەر از عوي»،- دەدى . ءبىر-ەكى ءان ايتتىم ، ۇنادى . مەنى ەكىنشى دايىندىق كۋرسىنا الدى . اتاقتى ءانشى كافەدرا مەڭگەرۋشىسى ا.م. كۋرگانوۆتان وقيتىن بولدىم . ول كىسى شەتەلدە شالياپينمەن بىرگە 25 جىل جۇمىس ىستەپ كەلگەن ەكەن . سول كافەدرادا
جۇمىس ىستەيتىن ءبىر ايەل مۇعالىم بار ەكەن ، سول ايەل ماعان راديوعا بارىپ جۇمىس ىستەۋىمدى ۇسىندى . مەن: – «قالاي جۇمىس ىستەيمىن، وقۋدى جاڭا باستادىم عوي»،- دەسەم ، سەنەن دە داۋسى ناشارلار ىستەپ ءجۇر عوي دەپ، قايتا-قايتا ايتا بەردى. وقۋ جىلىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا سول ايەل مەنى راديوعا ەرتىپ باردى . ول ۋاقىتتا راديوكوميتەت مادەنيەت مينيسترىنە ەمەس، بايلانىس باسقارما- سىنا قارايدى ەكەن . باستىعى ماقسۇتبەك مايشوكين دەگەن كىسىگە باردىم. ءبىر جۇمادان كەيىن مەنى ەفيرگە شىعاردى . مەن ءبىرجان سالدىڭ «بۋرىلتايىن»، تاعى ءبىر-ەكى حالىق ءانىن ورىندادىم . ەكى-ءۇش رەت راديودان تىڭداعاننان كەيىن، حالىق سول ءاندى قايتالاپ سۇراي باستادى . ءبىر-ەكى اي وتكەننەن كەيىن سول راديوكوميتەتتىڭ ديرەكتورىنان شاقىرۋ قاعازى كەلدى . بارسام ، قول الىپ امانداسىپ ، حال – جاعدايىمدى سۇراپ : -«سەنى راديودان حالىق سۇراپ جاتىر، سەن بىزگە جۇمىسقا كەل»،- دەدى. – «وقىپ ءجۇرمىن عوي، ولار قارسى بولماسا ، تۋىسقاندارىممەن اقىلداسىپ، سىزگە جاۋابىن ايتايىن»،- دەدىم . اعالارىممەن اقىلداستىم ، ساقىپ دەگەن جەڭگەم: – «250 سوم جالاقى، كۇن سايىن ءۇش رەت تاماققا تالون بەرەدى ەكەن. ايىنا ءۇش رەت راديوعا شىعىپ تۇرساڭ بولادى ەكەن، بۇل نە دەگەن بايلىق ، كەلىس» ،- دەپ اقىل ايتتى . ەكى كۇننەن كەيىن بارىپ، راديوعا قىزمەتكە تۇردىم . ەندىگى مەنىڭ ءومىرىم جاقسارا بەردى . ۋاقىتىندا تاماق ءىشىپ، قالتامدا اقشا جۇرەتىن بولدى . تۇرمىس تۇزەلگەننەن كەيىن ، داۋسىم دا جاقسارىپ كەتتى .
ماسكەۋدەگى سىناق
1948 – 1949 وقۋ جىلدارىندا بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالارىنداعى كونسەرۆاتوريالاردا وقىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەردى ماسكەۋدە اننەن تەكسەرە- ءتىن بولدى . ونى ەستىگەننەن كەيىن ا.جۇبانوۆ كوميسسيا قۇرىپ ، ۆوكال- يستەردى تىڭداپ ىرىكتەي باستادى . كوميسسيا ءۇش ستۋدەنتتى تاڭداپ الدى . ولار ق. كەنجەتاەۆ ، ە. سەركەباەۆ جانە مەن . ۇشەۋمىزدى كونتسەرتمەيس – تەرگە قوسىپ ، ماسكەۋگە جىبەرەتىن بولدى . كانيكۋل كەزى ، قاڭتار ايىنىڭ باسىندا پوەزدىڭ جۇمساق ۆاگونىمەن ماسكەۋگە كەلدىك . بارلىق كەلگەن ۇمىتكەرلەردى تىڭداۋ باستالدى . كوميسسيادا نەجدانوۆا ، لەمەشەۆ ، كوزلوۆسكي، تاعى ەكى-ءۇش ادام . جاتاقحانانىڭ ۇلكەن زالىندا پەتربوردان ، كيەۆتەن ، حاركوۆتان، لۆوۆتان كەلگەن ستۋدەنتتەرمەن بىرگە جاتتىق . ۋكرايندىق ستۋدەنتتەر گۇجىلدەپ ولەڭ ايتادى. ءبىز ولاردى تىڭداپ، ءبىز مىنالارداي ايتا المايمىز عوي دەپ جۇردىك. ولاردىڭ ىشىندە ءبىر
ۇزىن بويلى جىگىت بار ، ءوزى قاراپايىم ، ايقايلاماي ىشىنەن ىڭىلداپ ايتادى دا قويادى . كونكۋرستا ولاردى تىڭداپ بايقاساق ، بىزدەن ارتىق
ەمەس سياقتى . سوندا كيشينەۆتان كەلگەن ءبىر ستۋدەنت بولدى. سول جىگىتتى تىڭداعاننان كەيىن ، نەجدانوۆا: -«مىنا جىگىتتىڭ داۋسى جاقسى ەكەن، بۇنى ۇلكەن تەاترعا الۋ كەرەك»- دەپ ۇسىنىس جاسادى . ونى سول تەاترعا الدى، كەيىن ول كسرو حالىق ءارتيسى بولىپ كەتتى . كۇن سايىن ساعات 10-13- كە دەيىن، تۇستەن كەيىن 18-گە دەيىن تىڭدايدى . ءبىزدىڭ الدىمىزدا وزبەكستاننان كەلگەن ون ءانشىنى تىڭداي باستادى . ولاردىڭ ىشىنەن تىڭداۋعا ءتورت-بەسەۋىن عانا جىبەردى . ولار بىزگە ۇناعان جوق ، ايقايلاعان داۋىس، سوزدەرىن كەيدە ۇمىتىپ قالادى . حالىق قابىلدامادى . سودان كەيىنگى كەزەك بىزگە كەلدى . سەركەباەۆ باريتون، مەن تەنور، كەنجەتاەۆ باريتون. ءبىز بىلاي كەلىستىك : الدىمەن – كاۋكەن ، سودان كەيىن – مەن ، سوڭىنان – ەرمەك شىقسىن دەستىك . كاۋكەن الدىمەن ءبىر حالىق ءانىن ايتىپ ەدى ، حالىق ونى تىڭداماي شۋىلداي باستادى . سودان كەيىن ول «كنياز يگور» ءدىڭ ارياسىن ايتىپ ەدى، ونى قول سوعىپ ، قولپاشتاي جونەلدى. تاعى ءبىر-ەكى حالىق ءانىن ايتتى، ونىڭ دراماتيچەسكي باريتون ەكەنىن ءبىلىپ، ونى قول سوعىپ ، بيسكە شاقىرا باستادى . كوميسسيا مۇشەلەرى : – «بۇل كونتسەرت ەمەس، ستسەناعا شىعۋعا بولمايدى» دەسىپ ەدى . حالىق قويماعان سوڭ ، تاعى دا ەكى-ءۇش رەت بيسكە شىقتى . ودان كەيىن مەنى حابارلادى. الدىمەن، ءماريامنىڭ «دۋدارايىن» ايتتىم ، حالىق تىنىش تىڭداپ وتىردى . «دۋبروۆسكيدىڭ» ارياسىن ايتتىم ، ونى اياعىن «سي»- گە جەتكىزىپ ايتىپ شىقتىم. ودان كەيىن ءبىر رومانس ايتتىم . ەل دۋ قول شاپالاقتاپ وتىردى . سوسىن «بوگەما» وپەراسىنان رۋدولفتىن ارياسىن ايتتىم. وعان ءاربىر تەنوردىڭ داۋسى جەتپەيدى. حالىق ايعايدى سالىپ ، قولىمەن دە ، اياعىمەن دە شۋلاپ ەشكىمدى تىڭدا -ماي قويدى . كوميسسيا ساحناعا شىق دەگەن سوڭ ، ءۇش-ءتورت رەت ستسەناعا شىقتىم . بىراق حالىق شۋىلداپ قويمادى . سودان مەن جۇرگىزۋشىگە : – مەن رويالدىڭ جانىنا بارىپ تۇرايىن ، حالىق سايابىرلاعان كەزدە ءسىز سەركەباەۆتى شاقىرا قويىڭىز ، دەدىم . ەرمەكتىڭ داۋسى ادەمى، ليريكالىق باريتون ، دەم الىسىن ەركىن جۇمساپ ايتتى . ول ءتورت-بەس اريانى ايتقان- نان كەيىن، زال شۋىلداپ كەتتى. اسپان اينالىپ جەرگە تۇسكەندەي بولدى. تىڭداۋدى جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى . ءتىپتى بولماعاننان كەيىن، جۇرگىزۋشى ءۇزىلىس جاريالاۋعا ءماجبۇر بولدى . سودان جيۋري مۇشەلەرى كەلىپ ءبىزدى قۇتتىقتادى .
نەجدانوۆانى ءبىرىنشى كورگەنىمىز ، ۇزىن بويلى، قاراتورى ادەمى ايەل ەكەن. كوزلوۆسكي ، تاعى ءبىر ەكى جيۋري مۇشەلەرى كەلىپ قۇتتىقتادى .
نەجدانوۆا ءبىزدىڭ كونتسەرتمەيستەرىمىزگە كەلىپ ( كۋرگانوۆ باستاپ كەلگەن): – «ساشا ، مى كاك ۆ تەاترە سيدەلي» دەپ ، ريزا بولدى . ءبىزدىڭ مۇعالىمىمىز جادىراپ كەتتى . ءبىز دالاعا شىققاندا، حالىق جول بەرمەي قارسى الدى . ماسكەۋلىكتەر ءبىزدى «الماتينسكايا ترويكا» دەگەن اتاپ كەتتى … موسكۆادا جاقسى كونتسەرتتەردى تىڭدادىق . سونىمەن، قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سىيماي ، الماتىعا قايتىپ كەلدىك. ءبىز تۋرالى حابار الماتىعا دا جەتكەن ەكەن، جۇبانوۆ ءوزى قارسى الدى . «جاقسى جەتىستىك- تەرگە جەتتىڭدەر ، الدارىڭنان جارىلقاسىن»- دەپ باتاسىن بەردى …

ايناقاتەسىز كەلگەن ءتۇسىم
مەن ءوزىم بالا كەزىمنەن ءتۇرلى تۇستەر كورەتىنمىن . جانە تۇسىمە ءوزىم
سەنەتىنمىن. ءبىر كۇنى قاتتى ۇيىقتاپ قالىپپىن ، تۇسىمدە ءبىر ۇلكەن ءدوڭنىڭ ۇستىندە تۇر ەكەنمىن . سول ءدوڭنىڭ ۇستىندە تۇرسام ءبىر جاعىمنان ۇلكەن قارا سۋ، ەكىنشى جاعىمنان جالىن اتىپ ءورت كەلە جاتىر. ەكەۋى ءبىر-بىرىنە قارسى كەلە جاتىر، الگى قارا سۋدىڭ ۇستىندە اۋزى ىرسىيىپ ، العا قاراي ءبىر قارا يت جاقىنداپ كەلەدى . مەن قورقىپ تۇرمىن ، ءبىر ۋاقىتتا
ەكەۋى قوسىلىپ كەتتى دە ، الگى قارا سۋ ءورتتى باسا باستادى . قارا يت العا قاراي ارسىلداپ ۇمتىلىپ كەلەدى، مەن نە بولار ەكەن دەپ ويلاپ تۇردىم. ءبىر ۋاقىتتا تاسىعان سۋ ءورتتى باسا باستادى، ءورت الىسقا كوز جەتپەيتىن جەرگە كەتە باستادى. ءبىر مەزگىلدە، ءورت قايتادان العا قاراي جىلجي باستادى . ءورت قايتادان سۋدى باسىپ، كەيىن شەگىنىپ كەلەدى . الگى يت كەيىن شەگىنىپ ءۇرىپ ءجۇر. ءورت قارا سۋدى كوز كورمەس جەرگە شەگىندىرىپ ، الگى يت كوزگە كورىنبەي كەتتى. ءورت باسىم بولىپ ، قارا سۋدى كەيىن ايداپ تاستادى. تەرلەپ كەتكەن ەكەنمىن، شوشىپ وياندىم. ءوزىمنىڭ ءتۇسىمدى ءوزىم جورىدىم. مىنا ءورت كەڭەس ۇكىمەتى عوي، ال سۋ مەن قارا يت ول ۇكىمەتكە قارسىلار عوي . تۇبىندە، ۇلكەن سوعىس بولاتىن شىعار دەپ ويلادىم . بىراق ەشكىمگە ايتپادىم، ول كەزدە ونداي ءسوز ايتقاندار تۇرمەدەن بىراق شىعاتىن.
ەكىنشى ءتۇسىمدى ايتايىن. سوعىس باستالىپ كەتتى . سودان 1942 جىلى ، باقىت ەكەۋمىزدى اسكەرگە الدى. قىزىل ۆاگونعا تيەلدىك. قايدا اپاراتى- نىن بىلمەيمىز. سودان ارادا تاعى دا ءبىر ءتۇس كوردىم. باقىت ەكەۋمىز قوسىلىپ ءان ايتىپ تۇر ەكەنبىز. ساحناعا دەپ ەتىك تىگىپ بەرەتىن، سونى كيىپ الىپپىز. قاراسام ، سول جاق ەتىگىمنىڭ تابانى اقسيىپ، شۇلىعىم شىعىپ تۇر ەكەن. بۇل ەتىكتى جاڭادان تىگىپ بەرىپ ەدى عوي دەپ ، ەتىگىمدى قولىممەن تارتسام ، جوعارى جىلجي بەرەدى. توقتاتايىن دەسەم، جوعارى كوتەرىلە بەرەدى . وڭ اياعىما قاراسام ، ونىڭ دا جىرتىلعان جەرى بار ەكەن . ورنىنا قويايىن دەپ تۇزەتىپ ەدىم ، كىشكەنە جوندەلىپ قالدى . ودان ارىدا سول ءتۇسىمنىڭ جالعاسى بولىپ ءبىز سوعىستا ءجۇر ەكەنبىز . مەن ءبىر قالىڭ وسكەن ءشوپتىڭ اراسىندا وتىر ەكەنمىن . بىلاي اياعىما قاراسام، سول باياعى
جىرتىلعان ەتىك ، ءبىر كوزىمدە قارا كوزىلدىرىك تۇر ەكەن دەيمىن. باقىت جوعارى جاقتان ماعان كۇلىمسىرەپ قاراپ تۇر. بۇل نەگە كۇلىپ تۇر دەپ، ويانىپ كەتتىم . باقىتقا ءتۇسىمدى ايتتىم . ءوزىم جورىدىم : «ەكەۋمىز دە امان قايتادى ەكەنبىز، سەنىڭ دەنىڭ ساۋ، مەن ءبىر-ەكى جەرىمنەن جارالاناتىن بولۋىم كەرەك»، دەدىم. مەن تۇسىمە سەنەتىنمىن، ءدال سولاي بولدى. تاعى ءبىر ءتۇسىمدى ايتايىن . كەيىن كونسەرۆاتوريادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە، مەنىڭ ءبىر ۇيالباي نۋسۋپوۆ دەگەن جولداسىم بولاتىن. ەكەۋمىزدىڭ ساياجايىمىز ءبىر جەردە ەدى. مەن ساياجايعا ونشا قارامايتىن- مىن . ول وتە ۇقىپتى بولاتىن، ۋاقىتىندا سۋارىپ ، تازارتىپ تۇراتىن . پروفەسسور اتاعىن ول كەزدە ماسكەۋ بەكىتەتىن، ەكەۋمىز دە قاعازىمىزدى جىبەرىپ قويعانبىز . ءبىر كۇنى ساياجايىمنان جولمەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتسام ، ونىڭ ساياجايىنىڭ جانىنان وتكەنىمدە المالارى ۇساق بولىپ اعاشتارىنان سالبىراپ تۇر ەكەن. مەنىڭ ساياجايىمنىڭ المالارى توستا- عانداي قىپ-قىزىل اپورتتار دومالاپ جاتىر ەكەن. سودان ويلادىم،
بۇل قالاي ، مەنىڭ قاراماعان الما-اعاشتارىم جاقسى ءونىم بەرىپ تۇر .
ەلگە تاراتىپ جاتىرمىن . ماعان ءبىر جاقسىلىق بولاتىن شىعار دەپ ويلادىم. سودان ءبىراز ۋاقىتتان ماسكەۋدەن حابار كەلدى، مەن پروفەسسور- لىققا ءوتىپ، ول وتپەي قالىپتى . مىنە تاعى ءبىر ءتۇسىمنىڭ تۋرا كەلۋى .

«ۇلى وتان سوعىسىندا»
1942 جىلى تەاتردا ىستەپ جۇرگەنبىز . ءبىزدى اسكەرگە شاقىرىپ ، ون ەكى ادام ءبىر توپ بولىپ، ىشىندە ۇيعىرلار، دۇنگەندەر بار، قىزىل ۆاگوندارعا تيەپ جولعا اتتاندىردى . ءبىر-ەكى كۇن جۇرگەن سوڭ ءبىر كىشكەنە ستانسادان
ءتۇسىرىپ، ءارى قاراي جونەلتتى . كوپىر ارقىلى ءبىر وزەننەن وتتىك . «سامارا» دەگەن وزەن ەكەن. ودان ارى قاراي ميداي دالا ، قۇمداۋىت سۇرىقسىز جەر . پالاتكالار قۇرىپ، ءبىزدى ءبولىپ ورنالاستىردى . ون ەكى ادام توبىمىزبەن ءبىر شاتىرعا ورنالاستىق. ءبىزدى كىشى كومانديرلەر دايىندايتىن مەكتەپتە وقىتا باستادى . سول جەردە دنەپروپەتروۆسكىدەن كوشىپ كەلگەن 8-ءشى ديۆيزيا ورنالاسىپتى . ولاردا كىشى كومانديرلەر جەتىسپەيدى ەكەن . الماتىدان كەلگەندەردىڭ ىشىنەن تاڭداپ ، مەنى وزىمىزبەن كەلگەن ءبىر بولىمشەنىڭ كومانديرى ەتىپ تاعايىندادى. جازدى كۇنى ساپتىق دايىندىق- تان تەكسەرىس بولدى. مەنىڭ بولىمشەمدە موسكۆا كونسەرۆاتورياسىنىڭ ءتورتىنشى كۋرسىندا وقيتىن ءبىر ەۆرەي ستۋدەنت بار ەدى . سونىڭ جازعان اسكەري اندەرى بار ەكەن . ساپتىق دايىندىقتا سونىڭ داپتەرىن بەرىپ قويدى . سونىمەن دايىندالىپ جۇردىك . سونىڭ ىشىندە ءبىر ولەڭ : «سمەلوگو پۋليا بويتسيا، سمەلوگو شتىك نە بەرەت»، دەگەن ءاندى تاڭداپ، ءبارىمىز سونى ايتا باستادىق. ءبىز باقىت (الماتىدان بارعان كۋرستاس جولداسىم) ەكەۋمىز وسى ءاندى ۇيرەنىپ الىپ ، قوسىلىپ ايتاتىن بولدىق . ساپتىق دايىندىقتا باسقالارى بۇل ءاندى ۇيرەنە
المادى. باقىت قويشىماعامبەتوۆ ەكەۋمىز ۇيرەنىپ ، ايتىپ جۇردىك . ءبىر كۇنى ، ءبىزدىڭ بولىمشەگە ءبىر اعا لەيتەنانت جۇگىرىپ كەلىپ : -بۇل ءاندى ايتا الاتىن كىم ؟ – سۇرادى . ەكەۋمىزدى كورسەتتى . الگى لەيتەنانت ءبىزدىڭ كومانديرىمىزگە : – «مىنە ديۆيزيا باستىعىنىڭ بۇيرىعى . ەرتەڭنەن باستاپ ەكەۋىن جاتتىعۋعا جىبەرمەڭدەر. كلۋبقا كەلەتىن بولسىن»، دەدى. اسكەري جاتتىعۋدان وتكەندەردى بىرتىندەپ سوعىسقا اتتاندىرىپ جاتقان . سوندا ولاردى مۋزىكامەن، كونتسەرتپەن شىعارىپ سالاتىن. باقىت ەكەۋمىز سول كونتسەرتتەرگە قاتىساتىن بولدىق . 1943 جىلدىڭ اياعىنا قاراي مەنى اسكەرگە كەتىپ بارا جاتقاندارعا قوسىپ جىبەردى دە، باقىت قالىپ قويدى. ءبىزدى ۋكراينا مايدانىنا الىپ كەلدى. ول
كەزدە كەڭەس ارمياسى نەمىستەردى شەگىندىرىپ، ۋكراينا جەرىن ازات ەتە باستاعان ەدى. بىزدەر حاركوۆ قالاسىن بوساتىپ ، سوندا ءبىراز تۇرىپ قالدىق. 1944 جىلى پريبالتيكاعا اپاردى، ول جەرلەردە سوعىس اسا قاتتى بولمادى ، نەمىستەردىڭ قارقىنى قايتىپ قالعان ەكەن. ەستونيا جەرىنە كىرگەندە قارسىلىق كۇشەيە باستادى . سەبەبى ول مەملەكەت تەڭىزبەن شەكارالاس، ستراتەگيا جاعىنان ماڭىزدى. ول كەزدە مەن ءبولىم كومانديرى- ءنىڭ بايلانىسشىسى ەدىم. ونىڭ جۇمىسى اۋىر، ءارى وتە قاۋىپتى. كەز كەلگەن جەرگە، سوعىسىپ جاتقان ايماقتارعا جىبەرەدى . پريبالتيكانى ازات ەتىپ ، چەحوسلوۆاكياعا كىرە باستادىق . وندا دا نەمىستەر وتە قاتتى قارسى- لىق كورسەتتى، سەبەبى چەحيا بەرليننىڭ «ەسىگى» بولىپ سانالادى ەكەن. ءبىز كوپ شىعىنعا ۇشىراپ، العا باسا الماي قويدىق. اسا ماڭىزدى سانالاتىن ءبىر تاس جول بار ەكەن، سوعان جەتتىك . جولدىڭ ەكى جاعى قالىڭ ورمان . نەمىستەر سول جولدان وتكىزبەۋ ءۇشىن ، جولدى ۇنەمى بومبىلاۋمەن بولدى. مەنى كومانديرىمىز شاقىرىپ الىپ : – «مىنا جولدان ءوتۋ قاۋىپتى ەكەن جانە جولدىڭ جان-جاعى باتپاق، ءبىز وسى ماڭدا ءبىر قۇرعاقتاۋ جەر بار كورىنەدى ، سوعان ورنالاسايىق. وسى حاباردى باسقا كومانديرلەرگە جەتكىزەسىڭ ، جالعىز وزىڭە قيىن بولادى ، جانىڭا ءبىر ادام ەرتىپ ال»- دەدى. ەكى ادام حابار جەتكىزۋگە شىقتىق . الگى جولعا جاقىنداعاندا، جولدىڭ ۇستىنە ءبىر بومبا ءتۇسىپ جارىلىپ، جارقىن- شاقتارى جان-جاققا تاراپ كەتتى. ەكىنشى بومبا كەلىپ تۇسكەنشە، ءبىز جۇگىر- ءىپ جولدىڭ ارعى جاعىنا ءوتىپ كەتتىك. پاكەتتى تاپسىرىپ ، الگى جولدان قايتا وتەردە جانىمداعى قىرعىز بالا : – «اعا ، مىنا جەر قاۋىپتى ەكەن، جوعارى بارىپ اينالىپ وتەيىك»، -دەدى .
اينالىپ بارىپ جولدان وتە بەرگەندە، جاقىن جەردەن كەلىپ تاعى بىرەۋى جارىلدى . قۇلاپ ءتۇسىپپىن، ءبىر ۋاقىتتا كوزىمدى اشىپ ، ەكى قولىمدى قيمىلداتسام، قولدارىم – ساۋ . اياقتارىمدى قيمىلداتىپ ەدىم، وڭ اياعىم ساۋ، سول اياعىم قيمىلداماي قالىپتى. حابارىمدى بەرەيىن دەپ ، ايعايلاي باستادىم. ءسۇيتىپ جاتقاندا ، اياعىمنان قان كوپ كەتىپ ، ەسىمنەن تانىپ قالىپپىن . الدەبىر ۋاقىتتا ەكى ادام مەنى كوتەرىپ، ات ارباعا سالىپ جاتقاندا ەسىمدى جيدىم . دالا گوسپيتالىنا اپارىپ سالدى . جارالىلار وتە كوپ، كەزەك كۇتىپ جاتتىم . تۇنگە قاراي، اياعىم شىداتپاي، جانىمدى شىعارىپ بارادى، ءتۇنى بويى ايعايلاپ شىقتىم. ەرتەڭىنە ساعات ونعا قاراي مەنى وپەراتسياعا الىپ باردى . حيرۋرگ مەنى قاراپ، باسىن شايقاپ ، اياعىن كەسەمىز دەدى. مەدبيكە ماعان قاراپ : -«كاك جالكو، كاكوي كراسيۆىي پارەن»، -دەدى . حيرۋرگ وعان ۇرىستى: -«ەتوت كراسيۆىي پارەن، ەسلي ەششە نا چاس وپوزدالي بى، ۋمەر بى»،- دەدى. -«تى سام جە ۆينوۆات، يا سكولكو ۆرەمەني لەجال» – دەپ ەدىم، ۇندەمەدى. ۋكول
بەردى، ۇيىقتاپ كەتىپپىن، ءبىر ۋاقىتتا كوزىمدى اشسام ، جانىمدا مەدبيكە تۇر ەكەن: -«كاك ۆى سەبيا چۋۆستۆۋەتە»، – دەدى. جاتىرمىن عوي دەدىم . نە بولعانىن سۇرادىم. ول ايتقىسى كەلمەي ءبىراز تۇردى. سوسىن ايتتى : -« ءبىر اياعىڭىزدى كەسىپ تاستادى» – دەپ. مەن : – «وندا ءومىر سۇرگىم كەلمەيدى، ماعان ۋ بەرىپ ءولتىرىپ تاستاڭدار، قالاي مەن ءبىر اياعىممەن ءومىر سۇرەمىن، ساحناعا قالاي شىعامىن؟» دەپ، ويباي سالدىم. ءبىراز ۋاقىت سوندا جاتىپ ، ءبىر كۇندەرى ماشينامەن پوەزعا اكەلىپ سالدى. ءبىر ستانسادان جەدەل جاردەم ماشيناسىنا اۋىستىرىپ ، جارالىلاردى ەمدەيتىن گوسپيتالعا اكەلدى . سوندا مەن ءبىر جىلعا جۋىق جاتتىم. اياعىما ءۇش وپەراتسيا جاسادى ، كوزىمە دە جاسادى . ءبىر اياعىما پروتەز سالىپ بەردى . ايتەۋىر جانىم امان . 1945 – جىلى 20- مايدا الماتىعا كەلدىم.

العاشقى ماحاببات
1948 جىلى مەن كونسەرۆاتوريانىڭ ءۇشىنشى كۋرسىن ءبىتىردىم . جازعى كانيكۋلدا نۇرعيسا تلەنديەۆتىڭ الماتى وبلىسى الاكول اۋدانىندا
ءبىر تۋىسقاندارى بار ەكەن. سولار ارقىلى سول جاققا كونتسەرت قويۋعا باراتىن بولدىق . نۇرعيسا دومبىرادا وينايدى ، ەكى جىگىت ، ءبىر قىز دومبىرامەن ولەڭ ايتادى . گاسترولمەن ءجۇرىپ ، اۋداننىڭ بارلىق ەلدى مەكەندەرىن ارالاپ شىقتىق . . ءبىر ايداي اۋداندى گاسترولمەن ارالاپ، لەپسى دەگەن ستانساعا كەلدىك. لەپسى ول كەزدە بورلىتوبە اۋدانىنىڭ ورتالىعى بولاتىن . سوندا رايكومنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى بولىپ مۇقان تولەباەۆ قىزمەت ەتەدى ەكەن. سول ۇيگە ءتۇسىپ اڭگىمەلەسكەندە ، مۇقاڭ ماعان : – «وسى اۋداندا ءوزىڭنىڭ تۋىسقاندارىڭنىڭ ءبىر بالاسى بار، 8-ءشى كلاسستا وقيدى . دومبىرا تارتادى، ازداپ ولەڭ ايتادى، ونەرگە جاقىن . سەن سول بالانى الىپ كەتسەڭشى . ايتپەسە، ول ەكى جىلدان كەيىن مەكتەپتى بىتىرەدى، سوسىن ونى اسكەرگە الىپ كەتەدى . ونىڭ اكە-شەشەسى ، قارتايىپ قالعان ادامدار، ونى وقۋعا جىبەرمەيدى عوي . وسىندا بالىقشىلاردىڭ اراسىنا قوسىپ جىبەرەدى عوي»- دەدى. – «جارايدى، تىڭداپ كورەيىك»،- دەدىم .
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ تۇرسام ، ءبىر سارى بالا وتىر، قولىندا كىشكەنتاي قولدان جاسالعان دومبىراسى بار. ولەڭ ايتاسىڭ با دەپ سۇرادىق . ايتامىن دەيدى. تىڭداپ كورىپ ەدىك ، ولەڭ ايتا المايدى ەكەن.
دومبىرا تارتامىسىڭ دەپ سۇرادىق . كىشكەنتاي دومبىرامەن تارتامىن دەيدى. تارتقىزىپ كورىپ ەدىك، اعىزىپ بارا جاتقان جوق، بىراق ازداپ تارتتى. نۇرعيساعا : – «سەن مۋزىكالنىي ۋچيليششەگە دومبىرادان ساباق بەرىپ ءجۇرسىڭ عوي، مىنا بالانى كۇزدە كلاسىڭا الىپ، دومبىراعا ۇيرەت»- دەپ ەدىم ، ول كەلىستى . ول بالا – اتاقتى كومپوزيتور ە. راحماديەۆ ەدى … مۇقان تاعى دا ءبىر تىلەك ءبىلدىردى. الپىس شاقىرىم جەردە، بالقاش كولىنىڭ جاعاسىندا ۇلگى دەگەن كولحوز بار، سوعان بارىپ ، كونتسەرت قويۋىمىزدى سۇرادى . ۇلگىگە كەلىپ، ءبىر ءۇيدىڭ الدىنا توقتاعانىمىزدا ەسىكتىڭ الدىندا كوزى توستاعانداي، ادەمى، سۇلۋ ءبىر قىز تۇر ەكەن . ويپىرماي، وسى قۇمنىڭ اراسىندا دا وسىنداي قىز بار ەكەن- اۋ ، دەپ ويلادىم . ءسويتىپ ، تۇرعاندا ، نۇرعيسا ايتتى : – «بۇل قىزدى مەن بىلەمىن، جەنپي دە ، ءتورتىنشى كۋرستا وقيدى. تاربيەلى، قاراپايىم، ءتارتىبى دە جاقسى ، نازىك جاندى قىز، شاماڭ كەلسە وسىدان ايرىلما»،- دەدى. مۇقاننىڭ اكەسىىڭ ۇيىنە تۇسكەنبىز. سول ۇيدە شاي ءىشىپ وتىر ەدىك، ءبىر ۋاقىتتا سول ۇيگە باعاناعى قىز كەلدى. مەنىمەن سويلەسكەن جوق، نۇرعيسامەن سويلەسىپ وتىردى. نۇرعيساعا : – «اعا ءسىز مۇعالىمسىز عوي، وسىندا كەلىپ قالعان ەكەنسىزدەر ، ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ ءشاي ىشىڭىزدەر ، دەپ شاقىرىپ كەتتى . باردىق ، اۋىلدىڭ شەتىنە قاراي ەجەپتاۋىر ۇيلەرى بار ەكەن . ءبىزدى تورگى ۇيگە كىرگىزدى . ول جاقتىڭ ماساسى قالىڭ بولادى، سوندىقتان ۇيلەرىنىڭ ەسىك-تەرەزەسىن ماسادان قورعاپ، قاراڭعىلاپ قويادى. سوندا اڭگىمەلەسىپ وتىردىق. ءبىر ۋاقىتتا بولمەگە الگى قىز كىرىپ، توسەكتەگى كورپەلەردى اۋدارىپ-
توڭكەرىپ بىردەمە ىزدەي باستادى. ءبىزدىڭ كوزىمىز قاراڭعىعا كىشكەنە ۇيرەنىپ قالعان، مەن ءبارىن كورىپ وتىرمىن. ءبىر ۋاقىتتا شىداي الماي، قىزدىڭ قولىنان ۇستاي الىپ، وزىمە قاراي تارتىپ ، بەتىنەن ءسۇيىپ الدىم. قىز ايقايلاعان جوق. بوساعاننان كەيىن ۇندەمەي ەسىكتەن شىعىپ كەتتى . ول ءۇيدىڭ جالعىز ەشكىلەرى بار ەكەن ، سونى سويىپ، ءبىزدى شاقىرىپ وتىر ەكەن. اعا، جەڭگەسى كازپي- دە سىرتتاي وقيدى ەكەن ، الماتىعا كەتىپتى. ۇيدە، شەشەسى، جيەندەرى بار . تاماق پىسكەن سوڭ ، قولىمىزدى جۋعا دالاعا شىقتىق . الگى قىز مەنىڭ قولىما سۋ قۇيدى. داستارحاندا اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا، قىزدىڭ تۋىسقاندارى ءسوز قىلدى : – «بۇل قىز ەشكىمنىڭ قولىنا سۋ قۇيماۋشى ەدى، مىنا جىگىتتىڭ قولىنا سۋ قۇيدى عوي»،- دەپ . ول ۇيدەن شىعىپ، كولحوزدىڭ باستىعى مۇقاننىڭ ءىنىسى ەكەن، سونىڭ ۇيىنە باردىق. مۇقان ءبىر اي بويى سول ۇيگە كەلىپ-كەتىپ
«ءبىرجان – سارا» وپەراسىن باستاپ جازىپ ءجۇر ەكەن . الگى قىزعا ، كەشكە ءبىزدىڭ كونتسەرتكە جەڭگەڭ ەكەۋىڭ كەلىڭدەر دەدىم . ەكەۋى كەلدى . كونتسەرت بىتكەننەن كەيىن ، جەڭگەسىنىڭ ءۇيى اۋىلدىڭ شەتىندە ەكەن، ۇيىنە شاي ءىشىپ كەتىڭدەر دەپ شاقىردى. سول ۇيدە ۇشەۋمىز شاي ءىشىپ اڭگىمەلەسىپ وتىردىق . جەڭگەسى ، وزەن جاققا بارىپ قىدىرىپ قايتۋعا شاقىردى . ەندى بىرەر ساتتەن كەيىن الدەبىر سىلتاۋمەن جەڭگەسى ءبىزدى وڭاشا قالدىرىپ كەتتى . مەن قىزعا ءسوز سالا باستادىم : «مەن سەنى كورىپ ۇناتىپ قالدىم، سەنىمەن قوسىلعىم كەلەدى . وسىعان كەلىسەسىڭ بە؟»، – دەپ سۇرادىم. –«ءبىر كورگەننەن بە؟ » -دەدى . – «ءبىر كورگەننەن دە جاقسى كورىپ قالاتىن بولادى عوي» . تاعى دا : – «سەن مەنى كورگەندە ەشتەمە ويلاعان جوقسىڭ با»؟،- دەپ سۇرادىم. – «كىم بىلەدى، ويلاعان شىعارمىن»،- دەدى. ءسويتىپ ، ەكەۋمىز كەلىسىپ، ۇيگە قايتىپ كەلدىك . سودان قايتىپ كەتتىك . قوشتاسىپ شىعارىپ سالدى . الماتىعا كەلدىك . ساباق باستالىپ كەتتى. كەتەردە ايتىپ كەتكەم : -«قىركۇيەكتە الماتىعا كەلگەنىڭدە ، مەنى كونتسەرتتەردەن تاۋىپ الارسىڭ»، – دەپ . قىركۇيەك ، قازان ءوتتى، ول قىزدى كونتسەرتتەردەن كورمەدىم. باقىت قويشىماعامبەتوۆ ەكەۋمىز ، ونىڭ اعاسىنىڭ ۇيىندە تۇراتىنبىز. قاراشانىڭ باسىندا باقىت ۇيلەنەتىن بولىپ ، باسقا ءۇي ىزدەي باستادىم. سول كۇندەرى جەڭگەمنىڭ بەيسەن دەگەن ءىنىسى ۇيگە كەلىپ، سويلەسىپ وتىردىق. – «سەن ۇلگىدە تۇردىڭ عوي، نۇريپا دەگەن قىزدى بىلەمىسىڭ؟» ، دەپ سۇرادىم. جاقسى بىلەم، ول قىزبەن مەكتەپتە بىرگە وقىدىق . ءوزى پاڭ قىز، ەشكىمدى مەنسىنبەيدى ، دەدى.
«وندا سەن جەنپيدىڭ جاتاققاناسىنا بارىپ ، سول قىزبەن سويلەس. بەكەن اعا جىبەردى دەپ ايت. ەكەۋىڭ الماتىدا كەزدەسەيىك دەپ كەلىسىپسىڭ- دەر عوي، ول كىسى بىردەمە بولىپ قالدى ما دەپ، مازاسىزدانىپ ءجۇر»، دەپتى. ول : – «ەشتەمە دە بولعان جوق، ونشا كەزدەسكىم كەلمەي ءجۇر»- دەپتى. بەيسەن: -«سەن ونىڭدى قوي، ءبىر ەكى كۇندە مەن سەنى ۇيىنە ەرتىپ اپارىپ سويلەستى- رەيىن، ودان كەيىنگىنى وزدەرىڭ بىلىڭدەر»،- دەپتى. كەلەتىن كۇنى داستارحان دايىنداپ قويدىم. بەيسەن ەرتىپ كەلدى . امانداسىپ ، سويلەسىپ وتىردىق .
- نۇريپا ، بۇنىڭ قالاي ، مەنى تاۋىپ ال دەگەنىم قايدا ؟، دەگەنىمدە :
- «نەگە مەن تاۋىپ الۋىم كەرەك، جىگىتتىڭ ءوزى تاۋىپ المايتىن با؟»- دەدى. ەندى قالاي بىرگە تۇراتىنىمىزدى ويلانايىق ، ەكەۋمىز دە ستۋدەنتپىز، وقۋىمىزدى جالعاستىرايىق . ماعان تۇرمىسقا شىعۋعا كەلىسەسىڭ بە؟»- دەپ ەدىم، ول ۇندەمەي قالدى . كەلىسسەڭ مەن پاتەر ىزدەۋىم كەرەك ، دەپ ەدىم. – «جارايدى، ءوزىڭىز ءبىلىڭىز» ،- دەدى . سودان ەكى ءۇش كۇن پاتەر ىزدەپ ، باس ارىق ( قازىرگى اباي ) كوشەسىنەن ءبىر جەر ءۇي تاۋىپ قويدىق . ەكى كۇننەن كەيىن باقىت ەكەۋمىز كەلىسكەن جەردەن نۇريپانى توسىپ الىپ، جانىندا جولداس قىزى بار، جەر ۇيگە الىپ كەلدىك. ۇيدە شەشەم داستارحان جايىپ، دايىندالىپ وتىرعان. ۇيگە كىرەردە اپام نۇريپاعا : – «قاراعىم ، وڭ اياعىڭمەن بوساعانى اتتا» – دەپ ، كىرگىزدى.
سول كۇننەن باستاپ ەكەۋمىزدىڭ ءومىرىمىز بىرگە بولدى. نۇريپا بىلىكتى، جۇمساق جان ەدى. ۇيگە تۋىستارىمىز، وقۋشىلارىم كەلگەندە، قاباق شىتپاي بارلىعىن سىيلاپ جىبەرەتىن .
ءبىر جىلدان كەيىن نۇريپا ءبىر ۇلدى دۇنيەگە اكەلدى. بىراق، جاڭاعى جامان ۇيدەن سۋىق ءتيىپ، ءبىر جەتىنىڭ ىشىندە قايتىس بولىپ كەتتى. ودان كەيىن تاعى ءبىر ۇلدى بولىپ، ونىڭ اتىن ماقسات دەپ قويدىق ، ەكى جىلدان كەيىن تاعى ءبىر ۇلدىڭ اتىن بەكزات قويدىق. ءۇش جىلدان كەيىن ءبىر قىزدى بولدىق . اتى – ارداق، ودان كەيىنگى قىزدىڭ اتىن «ايدا» دەپ قويدىق. مىنە، ءبىزدىڭ جانۇيانىڭ قۇرامى سول كەزدە وسىنداي بولدى …
1951- جىلى كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن سوڭ، مەنى مەملەكەتتىك فيلارمو -نياعا جىبەردى. كونسەرۆاتوريادا جارتى ستاۆكا جۇمىس بەردى ، سونىمەن قاتار، قازاق راديوسىندا دا ءانشى بولىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇردىم. 1955 جىلى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى اتاعىن بەردى . 1956 جىلى مەنى ۆوكال كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەتىپ تاعايىندادى. 1956-1992 جىلدارى ۇزدىكسىز سول كافەدرانى باسقاردىم. كوپتەگەن وقۋشىلارىم ءتۇرلى اتاقتارعا يە بولدى. مەنىڭ اتىم قالىڭ جۇرتشىلىققا بەلگىلى بولا باستادى .

قوسىمشا دەرەكتەر وقىپ ءجۇرمىز. كەلەسى جازدا ءبىزدى پانفيلوۆ پاركىندەگى كونتسەرتكە شاقىردى . يتاليادان دەلەگاتسيا كەلگەن ەكەن، كۋرگانوۆ باستاپ الىپ باردى . كونتسەرتتە «دۋداراي» ءانى مەن رۋدولفتىڭ ارياسىن ەركىن ورىنداپ، ەكىنشى وكتاۆادا «دو»-نى الدىم . 1-2-ءشى قاتاردا وتىرعان يتالياندار ورنىنان تۇرىپ كەتتى . سودان كۋرگانوۆ ەكەۋمىزدى ديرەكتور- دىڭ كابينەتىنە شاقىردى . كۋرگانوۆ ولارمەن يتاليانشا سويلەسە باستادى. ول شالياپينمەن بىرگە يتالياداعى اتاقتى «لا سكالا» تەاترىنا شاقىرىلىپ، سول جاقتا يتاليان ءتىلىن ۇيرەنگەن.
«جاقسى تاربيەلەگەنسىز ، داۋسى قانداي ادەمى، بۇل ءانشىنى يتالياعا ستاجيروۆكاعا جىبەرۋ كەرەك» – دەپ ۇسىنىس ايتىپ كەتتى.

ءبىر جىلى جازدىڭ كۇنى قۇرمانعازى وركەسترىن روسسيانىڭ 40 قالاسىنا گاسترولگە جىبەردى. انشىلەردەن بيبىگۇل تولەگەنوۆا ەكەۋمىز بولدىق.
كەلەسى جىلدىڭ كوكتەمىنەن باستاپ ، ۋكراينا، بەلورۋسسيا، كاۆكاز، شەشەن، ينگۋش ەلدەرىن ارالادىق . شەشەن ەلىنىڭ مادەنيەت ءمينيسترى قازاقستاندا تۋعان تۋتاەۆ دەگەن ازامات ەكەن .
ولار ۆوكزالدان باستاپ جاقسى قارسى الدى. قالانىڭ جاقسى جەرلەرىن، تاۋلارىن ارالاتتى. ءبىزدى سيلاپ شىعارىپ سالدى.
ەلگە قايتىپ كەلە جاتقاندا ، جولدا تاعى ءبىر جەردە كونتسەرت بەردىك. مەن ستسەناعا شىعايىن دەپ تۇرعاندا، ەلدەن م. تولەباەۆ قايتىس بولىپتى دەگەن حابار كەلىپ جەتتى . مەن «ءبىرجان –سارا» وپەراسىنان ءبىر اريا ايتايىن دەپ دايىندالىپ تۇرعانمىن . ول ازاماتتى قاتتى سيلايتىن ەدىم، جۇرەگىم قاتتى اۋىرىپ كەتتى. دەگەنمەن اياعىنا دەيىن ايتىپ شىقتىم…
مەنىڭ زامانداستارىم
اتاقتى كومپوزيتور، ديريجەر ، عالىم – احمەت جۇبانوۆ
ماسكەۋدەگى ستۋدەنتتەر بايقاۋىنان كەيىن ، جۇبانوۆ تۋرالى ءبىر جاعداي بولىپ قالدى. ونى كورە الماۋشىلار ۇستىنەن ارىز جازىپتى. سونداعىلارى مىنا كونكۋرسانتتاردى موسكۆاعا جۇمساق، قىمبات ۆاگونمەن جىبەرىپ ، ۇكىمەت اقشاسىن تالان-تاراجعا سالدى ،- دەگەن ارىز. تەكسەرىپ مازا بەرمەگەن سوڭ، ول قازاقستاننىڭ قارجى ءمينيسترى رىمبەك بايسەيىتوۆتىڭ قابىلداۋىنا بارادى. مينيستر جاقسى قارسى الىپ، وقۋشىلارىڭىزدىڭ
ماسكەۋدەگى جەتىستىكتەرى قۇتتى بولسىن دەپ ريزاشىلىعىن بىلدىرەدى. سوندا جۇبانوۆ : – «رەكە، ءوزىڭىز بىلەسىز ، باياعىدا ات جارىسى بولعاندا ، اتتاردى جارتى جىل بۇرىن سۋ بەرمەي، بيەنىڭ ءسۇتىن بەرىپ ، سىلاپ-سيپاپ باپتايتىن . سوندا عانا ودان جاقسى بايگە اتى شىعاتىن . مەن دە سول سياقتى، وقۋشىلارىم- دى، كونتسەرتمەيسترلەردى جارىسقا جىبەرگەندە، مىنا قىستىڭ كۇنى سۋىق ءتيىپ قالماسىن، دەمالىپ بارسىن دەپ جۇمساق ۆاگونمەن جىبەرىپ ەدىم. بىراق مەنى تەكسەرىپ، مازا بەرمەي جاتىر»- دەيدى. سوندا مينيستر : -«اقا ، دۇرىس ايتتىڭىز، ەندى قام جەمەڭىز، بۇنىڭ ءبارىن توقتاتايىن»،- دەگەن ەكەن.
ول كىسىنىڭ اۋزى دۋالى، ايتقانىنىڭ بارىنە جۇرتتى سەندىرە دە، كوندىرە دە بىلەتىن. بىردە ول كىسىگە مىناداي سۇراق قويىپتى: – اقا ، وسى قۇرمانعازىنىڭ اتىندا 70 شاقتى كۇي ءجۇر، سولاردىڭ كەيبىر- ەۋلەرى باسقا سازگەرلەردىڭ كۇيى ەمەس پە ەكەن دەپ. ول كىسى ويلانىپ تۇرىپ : -«قاراقتارىم، انا جەردە ءبىر توبە، مىنا جەردە ءبىر توبە جاساپ ، توبەلەردى كوبەيتە بەرگەننەن نە شىعادى، سول توبەلەردىڭ ورتاسىندا ءبىر زاڭعار تاۋ تۇرعانى ارتىق ەمەس پە؟»- دەگەن ەكەن …
كومپوزيتورلار وداعى 1939 جىلى قۇرىلعان عوي. ونىڭ ءبىرىنشى توراعاسى بولىپ برۋسيلوۆسكي تاعايىندالعان. قۇرامىندا : جۇبانوۆ ، حاميدي ، ۆەليكانوۆ ، ەرزاكوۆيچ. اقاڭ كوپ سويلەي بەرمەيتىن ، سويلەسە وتكىر ءتىلدى ادام بولاتىن . بىرەۋلەر اقاڭنان سۇراسا كەرەك: – «ءاي، كومپوزيتورلار وداعى قۇرىلىپتى دەيدى عوي. سوندا كىمدەر بارسىڭ- دار؟» – دەسە، احاڭ: -«ءتورت – كەكەش، ءبىر سوقىر بارمىز»، دەپ جاۋاپ بەرگەن .
كەكەشتەرى : – حاميدي، برۋسيلوۆسكي، ەرزاكوۆيچ، ۆەليكانوۆ.
بالا كەزىندە اپكەسىن ۇزاتاردا ، اكەسى قىزىنا جاساۋىن دايىنداۋعا، ەتىكشىنى الدىرىپ ەتىك تىكتىرەدى . اقاڭ ەتىكشىنىڭ قالاي ەتىك تىككەنىن
قىزىعىپ قاراپ وتىرىپ، ول ءبىر جاققا تۇرىپ كەتكەندە، وتكىر پىشاقتى الىپ قايىستى كەسە بەرگەندە، پىشاق تايىپ كەتىپ ، ءبىر كوزىنە تيگەن .
احمەت جۇبانوۆ 1967 جىلى ناۋقاستانىپ قالادى، اسقازاننان جانە ونىڭ وڭەشكە جالعاسقان جەرىنەن ءبىر قاتەرلى ىسىك پايدا بولعان ەكەن. نەگىزگى ەم – وپەراتسيا جاساۋ . س. بالمۇحانوۆ پەن س. نۇعىمانوۆ اقىلداسىپ، ول كىسىنى
ماسكەۋگە، دۇنيە جۇزىنە تانىمال پروفەسسور ونكولوگ پەتەرسونعا اپارۋ كەرەك دەپ شەشەدى. احاڭدى شاقىرىپ : – «بۇل وتانى تاجريبەلى مامان جاساعانى دۇرىس. ماسكەۋدىڭ بۇكىلوداقتىق ونكولوگيا ورتالىعىندا قولى جەڭىل پەتەرسون دەگەن مامان بار. سول كىسىگە بارعانىڭىز دۇرىس بولادى، وسىعان قالاي قارايسىز؟»،- دەپ سۇرايدى. احاڭ ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ : – «مەن سىزدەرگە رۇحسات بولسا، كرىلوۆتىڭ ءبىر مىسالىن ايتىپ جىبەرەيىن. اڭ پاتشاسى ارىستان قارتايىپ جاتىپ قالادى. اڭ اۋلاۋعا جاعدايى جوق بولعان سوڭ ، جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان اڭداردى شاقىرىپ الىپ، اڭگىمە ايتىپ بەرۋىن سۇرايدى . وسىلايشا الدىنا كەلگەندەرىن جەپ قانا كۇن كەشىپتى. ءبىر كۇنى جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان تۇلكىگە: – «ءاي تۇلكى، كوڭىلىم جابىرقاۋ تارتىپ تۇر . قاسىما كەلىپ، اڭگىمە ايتىپ ، ءبىر كۇلدىرىپ كەتسەڭشى»، دەپتى . سوندا تۇلكى : «شاقىرعانىڭىز دۇرىس- اۋ . قاراپ تۇرسام، سىزگە قاراي بارعان اڭداردىڭ ءىزى بار دا ، سىزدەن قايتقان ءىزى جوق قوي» ، دەگەن ەكەن. مەن ماسكەۋگە بارۋعا جۇرەكسىنىپ تۇرمىن. وندا بارىپ ەمدەلگەن اۋەزوۆ، يسمايلوۆ امان قايتپادى عوي. قولدارىڭنان كەلسە، پەتەرسوندى الماتىعا شاقىرتىڭدار. نە بولسا دا، ءبىر اللانىڭ قولىندا، ءبارى دۇرىس بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن دەيدى».

ەلگە كوپ تاراپ كەتكەن ءبىر اڭگىمەسىن ايتىپ بەرەيىن. ءابدىلدا تاجىباەۆ ءبىر كۇنى ۇيىنە قوناقتار شاقىرىپتى. ىشىندە مۇسىرەپوۆ، مۇقانوۆ، ح. ەرعاليەۆ، ا. جۇبانوۆ ، ت.ب. بار ەكەن. قوناقتان قايتاردا حاميت، احاڭا : – « احا ، ماشينەڭىزدە ءبىر ورىن بار ما؟» – دەپ سۇراپتى. «بار عوي حاميتجان. ءجۇر وتىرا عوي»- دەيدى. ولار كورشى تۇرادى ەكەن. كولىككە وتىرعاننان كەيىن حاميت: – «وسى ، احا، ءسىز كوپتى كورگەن ادامسىز عوي، اقىنداردىڭ ەڭ مىقتىسى كىم؟» ، دەپ سۇراپتى. سوندا احاڭ: « ءاي، حاميتجان-اي، قاي اقىننىڭ كولىك جۇرگىزۋشىسى اكادەميك دەيسىڭ، ەڭ مىقتىسى سەن عوي» ، دەپ ازىلدەگەن ەكەن .

احمەت قۋانۇلى جۇبانوۆ (1906-1968) ، اقتوبە وبلىسى، تەمىر اۋدانىندا تۋعان، اتاقتى كومپوزيتور، ديريجەر، عالىم . ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك، پروفەسسور. سانكت- پەتەربۋرگ كونسەرۆاتورياسىن ، سونداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن. قازاق مۋزىكاسى-
نىڭ تەورياسى مەن تاريحىن زەرتتەۋمەن اينالىستى . «مۋزىكا الىپپەسى»، «قۇرمانعازى»، «قازاق حالىق كومپوزيتورلارى»، «قازاقستان حالىق كومپوزيتورلارى»، «عاسىرلار پەرنەسى»، «مۇقان تولەباەۆ»، «زامانا بۇلبۇلدارى» ، «ءان كۇي ساپارى»، «وسكەن ونەر» كىتاپتارى جارىق كوردى . قازاق مۋزىكاسىن، اسپاپتارىن زەرتتەيتىن عىلىمي كابينەت، شەبەرحانا، ساز بولىمدەرىن اشتى. قۇرمانعازى حالىق اسپاپتار وركەسترىن قۇردى ، ۇلى كۇيشىلەر تۋرالى عىلىمي مونوگرافيالىق ەڭبەكتەرىن جازدى. «وتانىم»، «اق شولپان»، «ءبىزدىڭ ەل»، «جىلقىشى»، «ليريكالىق ءان»، «سەرت»، «قالعانشا قاسىق قان»، «موسكۆا»، «مايداننان حات»، «قارلىعاش»، ت.ب. اندەردىڭ اۆتورى . احاڭنىڭ «اباي» وپەراسى ( حاميديمەن بىرگە) قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدى. «تولەگەن توقتاروۆ» وپەراسىن، «قۇرمانعازى راديو-وپەراسىن» (عازيزامەن بىرگە) جازعان . «سارى» اتتى مۋزىكالىق پەسسا، «قوزى- بايان» ، «يساتاي- ماحامبەت» پەسسالارىنا ، «امانكەلدى» فيلمىنە جازعان مۋزىكاسى جوعارى دەڭگەيدە سانالادى . لەنين وردەنىمەن، كوپتەگەن مەدالدارمەن ماراپاتتالعان.

قازاق تەاترىنىڭ قارا نارى – قۇرمانبەك جانداربەكوۆ.
1936 جىلى ماسكەۋدە قازاقستاننىڭ ونكۇندىگى وتەتىن بولدى . سونىڭ الدىندا ءبىر جىل بۇرىن تەمىربەك جۇرگەنوۆ (مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى) قۇرمانبەكتى، قانابەكتى، كۇلاشتى شاقىرىپ الىپ: – «ونكۇندىك وتەيىن دەپ جاتىر، سوعان اپاراتىن قازاقشا وپەرامىز جوق، تەز ارادا جازىپ شىعاتىن كومپوزيتور بار ما؟»، دەپ سۇرايدى. ولار : – «ۋكراينادان كەلگەن يۆان كوتسيۋك دەگەن بار، ول تەز جازا المايدى. وسىندا سانكت-پەتەربۋرگتىڭ كونسەرۆاتورياسىن بيىل ءبىتىرىپ كەلگەن ، قازىر مۋزىكالنىي ۋچيليششەدە مۇعالىم بولىپ جۇرگەن برۋسيلوۆسكي ەۆگەني گريگورەۆيچ دەگەن جاس كومپوزيتور بار، سول جازۋى مۇمكىن»،- دەيدى. ەرتەڭىنە ودان ، قازاقتىڭ 100-300 اندەرىن وسى ۇشەۋى سىزگە ايتىپ بەرسىن، ءبىر قازاقتىڭ وپەراسىن قىسقا ۋاقىتتا جازىپ بەرە الاسىڭ با؟، دەپ سۇرايدى. سوندا برۋسيلوۆسكي : – «ەگەر اندەردى ايتىپ بەرەتىن بولسا، جازىپ كورەيىن»، -دەپ جاۋاپ بەرىپتى. تورتەۋىن مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ دەمالىس ۇيىنە ورنالاستىرىپ ، الاڭسىز
جۇمىس ىستەۋگە جاعدايلارىن جاساپ بەرەدى . ولار قىزۋ جۇمىسقا كىرىسىپ، ءۇش -ءتورت ايدىڭ شاماسىندا «قىز جىبەك» وپەراسىن جازىپ شىعادى.
سونىمەن ، ماسكەۋدە ونكۇندىك «قىز -جىبەك» وپەراسىمەن اشىلادى. وسى ارادا ءبىر قىزىق جاعداي بولادى . تەمىربەك ساحنانىڭ سىرتىندا قالاي بولار ەكەن دەپ مازاسىزدانىپ جۇرەدى . قۇرمانبەك – بەكەجاننىڭ ارياسىن ورىنداۋشى. وپەرا قويىلاتىن كۇنى قۇرمانبەكتىڭ تاماعى اۋىرىڭقىراپ قالادى، دەم الىسى ناشارلايدى . سودان وپەرا باستالادى، زالدا كەڭەس
ۇكىمەتىنىڭ باسشىلارى وتىر. قۇرمانبەكتىڭ كەزەگى كەلىپ ، بەكەجاننىڭ ارياسىن باستاپ، داۋسىن سوزىپ ايتاتىن جەرىنە كەلگەندە، داۋىسى جەتپەي قالىپ، «حا-حا-حا» دەپ ايتىپ جىبەرگەن. وپەرا بىتكەن سوڭ تەمەكەڭ اشۋلانىپ : – «سەن وڭباعان ءبارىن ءبۇلدىردىڭ، سەنى جۇمىستان قۋامىن»، -دەپ اشۋلانادى. قوناقۇيگە كەلگەن سوڭ : – «مىنانى الماتىعا قايتارىڭدار ، كوزىمە كورىنبەسىن» ، دەپ ۇرسادى. ەرتەڭىنە قۇرمانبەك «پراۆدا» گازەتىن بولمەسىنە الىپ كەلىپ وقىسا، ونىڭ «حا-حا-حا» دەپ كۇلگەنىن كەرەمەت ەتىپ كورسەتكەن: – «بەكەجاننىڭ ارياسىن قالاي تۇرلەندىرىپ جىبەرگەن، بۇل وپەرا سالاسىندا جاڭا ءبىر ادەمى قۇبىلىس بولدى . قانداي عالامات اكتەر، سونداي جەردە جىبەكتىڭ جانىنا قاتتى ءتىيۋ ءۇشىن، كۇلكى عىپ رەنجىتىپ جىبەرۋ ءۇشىن، سولاي ايتقان» ، – دەپ جازعان. قۇرمانبەك گازەتتى الىپ ، ونىڭ نومىرىنە كەلەدى. تەمىربەك ۆاننادا جۋىنىپ جاتىر ەكەن، جۇبايى : – «كىر، جوعارى شىق» – دەپ ءىلتيپات كورسەتىپتى . بۇلار دا گازەتتى وقىعان ەكەن عوي دەپ ، كوڭىلدەنىپ وتىرادى . تەمەكەڭ جۋىنىپ شىعىپ، قۇرمان- بەككە قاراماي، ايەلىنە شاي دايىندا دەپ، باسقا بولمەگە كىرىپ كەتىپتى. ءشاي ءىشىپ وتىرعاندا قۇرمانبەك: – «تەمكە، كەشە قايت دەپ ەدىڭىز، مەن مىنا بالام بولاتتى الىپ قايتايىن دەسەم ، قارجى جاعى تاپشى بولىپ تۇر»،- دەيدى. تەمىربەك: – «سەن قايتپايسىڭ، انا گازەتتى وقىدىڭ با، ساعان سىياقى بەرەيىن دەپ وتىرمىن»- دەپ ، باسقا بولمەدەن ەسەپشىسىن شاقىرىپ الىپ، 3000 سوم (رۋبل) اقشا جازدىرىپ بەرىپتى. قۇرمانبەك قۋانىپ، بولمەسىنە كەلىپ، جۇبايى شارانى گۋمعا ەرتىپ اپارادى. شارا گۋم -نان ءبىر كوك قاراكول ادەمى توندى كورىپ قىزىعىپ جۇرەدى ەكەن. ساتۋشىلار ، تون ءبىتىپ قالىپ ەدى دەيدى . قۇرەكەڭ ديرەكتورعا كىرىپ، مىنا كىسى كەڭەس وداعىنا بەلگىلى شارا دەگەن ءبيشى ەدى، دەگەندە ، ۆيتريناداعى توندى العىزىپ بەرىپتى. …قۇرمانبەكپەن الماتى كونسەرۆاتورياسىندا كوپ جىلدار بويى بىرگە قىزمەت ىستەدىم . زامانداس، جولداس ، اعالى-ءىنىلى ، سىرلاس بولدىق. قۇرمانبەك ءۇش رەت ۇيلەنگەن: – زۋرا، شارا، شولپان. بەلگىلى اكتەر قاپان بادىروۆپەن (دوستارى «قارا ايۋ» دەپ اتايدى ەكەن) ەكەۋى دوس بولعان. سول دوسى، ءبىر سۇلۋ قىز بار ، سونىمەن تانىستىرايىن دەيدى عوي . سودان شارامەن تانىسىپ، ونى كينوعا اپارىپ جۇرەدى . ءبىرىن-ءبىرى ۇناتىپ ، قۇرمانبەك: – «ال ەندى قوسىلايىق» دەپ، بىرنەشە رەت ايتسا دا ، قىز ۇندەمەيدى . ەندى نە ىستەيمىن دەپ جۇرگەندە ، جولداستارى وعان مىنا سەمەيدە ءبىر سۇلۋ قىز بار. شارا كونبەيتىن بولسا، سونىمەن تانىستىرايىق دەپتى . قۇرمانبەك پوەزگە بيلەت الىپ، شارانى 28 ء–شى پارككە كەزدەسۋگە شاقىرادى : – سەن جاۋابىڭدى ايتپادىڭ ، الدە مەنى جاقسى كورمەيسىڭ بە؟. وندا شىنىڭدى ايت ، مەن مىنا سەمەيگە جۇرەيىن دەپ وتىرمىن، سوندا ءبىر قىزبەن تانىسايىن دەپ ەدىم» ، دەيدى . شارا جىلاپ: – «مەن ءسىزدى جاقسى كورەمىن ، بىراق مەنى ايتتىرىپ قويىپ ەدى» ، دەپتى . – «وندا مەن سەنى الىپ قاشسام، كونەسىڭ بە؟ ، دەپ سۇراسا ، «جارايدى» دەپ كەلىسىمىن بەرىپتى . وندا مەن تۇنگى ساعات بىردە بارامىن ، سەن اۋلانىڭ قاقپاسىنىڭ ەسىگىن جانە بولمەڭنىن تەرەزەسىن اشىپ قويارسىڭ»، دەپ ەكەۋى كەلىسەدى . ءتۇن ورتاسىنا قاراي جانىنا قاپاندى ەرتىپ الىپ ( ول تىعىرشىقتاي، قارا كۇشتىڭ يەسى ەكەن), شارانى شىعارىپ الىپ، ەرتىپ كەتەدى . ونى اتاستىرعان ۇيعىر جىگىتى كورشى ۇيدە تۇرادى ەكەن . ولار سەزىكتەنىپ ، قىزدى ۇنەمى اڭدىپ جۇرگەن عوي . سولار ءبىلىپ قالىپ ، ارتتارىنان ايقايلاپ قۋالايدى . سوندا قاپان: – «سەندەر جۇرە بەرىڭدەر، مەن بۇلاردى بوگەي تۇرايىن» دەيدى . قۋالاپ كەلە جاتقان ۇيعىردىڭ ءۇش جىگىتى ەكەن، قاپان ەكەۋىن ۇرىپ جىققاندا، ءۇشىنشىسى قاشىپ كەتىپتى …
قۇرمانبەك (1905-1973) وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سايرام اۋدانىندا تۋعان ، ءانشى، اكتەر ، ۇستاز ، رەجيسسەر ، ۇلتتىق كاسىبي تەاتر ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى . تاشكەنت پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىن ، ماسكەۋ بۇكىلوداقتىق كينەماتوگرافيا ينستيتۋتىنىڭ اكتەرلىك ءبولىمىن ، مەملەكەتتىك تەاتر ونەرى ينستيتۋتتارىن بىتىرگەن. قازاق دراما، وپەرا جانە بالەت تەاترلارىندا قىزمەت ەتتى ، كوركەمدىك جەتەكشى ، باس رەجيسسەر بولدى . ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا الماتى كونسەرۆاتورياسىندا ۇستازدىق ەتتى ، پروفەسسور . «ەڭلىك-كەبەك»، «قاراگوز»، «بۇلىنشىلىك» سپەكتاكلدەرىندە باستى رولدەردە وينادى . اۋەزوۆتىڭ «قاراگوزىن»، گوگولدىڭ «ۇيلەنۋ» ، شانيننىڭ «شاحتا» سپەكتاكلدەرىن ساحنالادى . . قازاق وپەرالارىنا ارقاۋ بولعان حالىق اندەرىن سۇرىپتاۋدا ەۆگەني برۋسيلوۆسكيگە كومەك كورسەتىپ ، تۇڭعىش قازاق وپەرالارىن جازىلۋىنا ىقپال ەتتى . بەكەجان ، تارعىن ، جالبىر، ت.ب. پارتيالاردى ورىنداپ، انشىلىك، اكتەرلىك شەبەرلىگىن ءار قىرىنان تانىتتى. اسىرەسە ، بەكەجاننىڭ
قيىننان جول تابار ايلا -تاسىلدەرىن ، وتكىر دە قىزبا مىنەزىمەن قايشىلىققا تولى ىشكى جان دۇنيەسىن، سان ءتۇرلى بوياۋمەن اشىپ ، اسەرلى سومدادى. رەجيسسەر رەتىندە «قىز-جىبەك»، «ەر-تارعىن»، «اباي»، «گۆارديا العا»، «ءبىرجان-سارا» ، «كارمەن» ، «نازۋگۋم» ، وپەرالارىن قويدى . «قۇرمەت بەلگىسى» ، «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «لەنين» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان .

مۇقان تولەباەۆ – قازاق سازگەرلەرىنىڭ كلاسسيگى
مۇقان 1913 جىلى بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسى، بالقاش كولىنىڭ جاعاسىنداعى «قاراشىعان» دەگەن جەردە تۋعان. ەڭبەك جولىن «ۇلگى» كولحوزىندا ەسەپشى بولىپ باستاعان. اكەسى تولەباي ونەر جولىن قۋماعان، بىراق شەشەسى ءتاجىبالا سوزگە شەشەن، سۋىرىپ سالما اقىندىعى، انشىلىگى دە بولعان دەسەدى. وسىلايشا جاستايىنان ءان مەن جىردى ەستىپ وسكەن. 1934 جىلى ەل ىشىندەگى ونەرلى جاستاردى الماتىعا سلەتكە شاقىرعاندا، مۇقان دا كەلەدى. ارنايى كوميسسيا ىرىكتەپ، تاڭداپ، ءبىرازىن ماسكەۋگە وقۋعا جىبەرەدى. ب. دوسىمجانوۆ، ك. كەنجەتاەۆ، ش. بەيسەكوۆا، ر. ەلەباەۆ، م. تولەباەۆ، ءا. بازانوۆ، ت.ب. چايكوۆسكي اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ جانىندا ۇلت رەسپۋبليكالار ءۇشىن اشىلعان دايىندىق ستۋديالار بولدى. سول جەردەن ءبىلىم الىپ، كەيىن كونسەرۆاتورياعا تۇسەتىن . مەن دە سول جەردە وقىدىم. مۇقاڭ العاشقىدا سوندا وقىپ، انشىلىككە ۇيرەنىپ جۇرەدى. ادەمى، جۇمساق تەنور داۋىسى بار ەدى. بىراق كەيىنىرەك وكپەسىنەن اۋىرىپ، كومپوزيتورلىق كلاسسقا اۋىسادى . مەن ءبىرىنشى كۋرسقا بارعاندا، ول كىسى ءتورتىنشى كۋرستا وقىپ ءجۇر ەكەن. قالاي تانىسقانىمىزدى جوعارىدا ايتىپ كەتكەنمىن. وكپەسىن 1941 جىلى سوعىسقا بارعاندا سۋىقتان قابىندىرىپ الىپ ، ەلگە قايتقان . كەيىن سول اۋرۋى اسقىنىپ ، ەلۋ جاسىندا قايتىس بولدى . مەنىڭ مۇقان دەگەن اعام ۇلگى كولحوزىن داعى مەكتەپتىڭ
ديرەكتورى بولدى، ەكەۋى ارالاسىپ تۇرعان. سول مەكتەپكە قالاي قارا پيانينو اكەلگەنىن، سول جەردە اتاقتى «ءبىرجان-سارانىڭ» كەيبىر نوتالارىن جازعانىن اۋىلدىڭ ادامدارى ايتىپ وتىرۋشى ەدى. كەيدە دومبىرامەن، بىرەسە پيانينومەن بىردەمەنى تىڭقىلداتىپ تارتادى ەكەن دە، قاعازىنا جازىپ قويادى ەكەن. اقىرى ، 1946 جىلى «ءبىرجان-سارا» قويىلدى، بۇل قازاق وپەراسىنىڭ العاشقى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى بولدى. سودان بەرى وسى ۋاقىتقا دەيىن 69 جىل بويى ساحنادان تۇسپەي كەلەدى. وپەرانىڭ العاشقى اتى «ءبىرجان سال» بولاتىن. كۇلاش بايسەيىتوۆا العاش رەت سارانىڭ پارتياسىن ورىندادى . سول كىسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا 1947 جىلى وپەرانىڭ اتى «ءبىرجان-سارا» بولىپ وزگەرتىلدى. «ءبىرجاندا» ، «قىز –جىبەكتە»، «ابايدا» حالىق اندەرى كوپ دەيدى . مۇقاڭ حالىق اندەرىن الا وتىرىپ، ولاردى ءوز كەيىپكەرلەرىنە بايلانىستى تۇرلەندىرىپ، جاڭا قىرلارىمەن جانداندىرىپ جىبەرگەن. ە.برۋسيلوۆسكي، تولەباەۆ، جۇبانوۆ، حاميدي حالىق اندەرىن پايدالانعاندا، كورەرمەندەردىڭ وپەراعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى، تۇسىنۋشىلىگى، قۇمارلىعى جاقىن بولسىن، قازاق كورەرمەن-
دەرى وپەرانى قالاي قابىلدايدى، كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنە جول تابا ما، تاپپاي ما؟ ، دەگەن ويدان تۋعان عوي دەپ ويلايمىن.
«ءبىرجان-سارانى» العاش ساحناعا قويعان قۇرمانبەك جانداربەكوۆ. باستى رودەردە ك. بايسەيىتوۆا، ب. دوسىمجانوۆ، ءا. ۇمبەتباەۆ، ش. بەيسەكوۆا وينادى. وپەرا بىردەن حالىققا دا ، ماماندارعا دا ۇناپ، جۇرتتىڭ ىقلاسى- نا بولەندى . 1948 جىلى ماسكەۋدەن كوميسسيا كەلىپ، وپەرا ستاليندىك سىيلىققا لايىقتى دەپ باعا بەردى . 1949 ج. العاش رەت سول سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندى.
كەيىنىرەك ، ە. برۋسيلوۆسكيدىڭ «جاسا قازاقستان» كانتاتاسىنا، افاناسەۆتىڭ سكريپكاعا ارناپ جازعان كونتسەرتىنە ، ق. قوجامياروۆتىڭ «ريزبانگۇل» دەگەن سيمفونيالىق پوەماسىنا ستاليندىك سىيلىقتار بەرىلدى. مۇقاڭنىڭ ەڭبەكقورلىعىن ، وزىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن ايتىپ كەتەيىن. دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ماسكەۋدىڭ كونسەرۆاراتورياسىن ارى قاراي وقي الماي ، ەلگە قايتىپ كەلگەن. اتاق-ابىرويعا بولەنىپ، لاۋرەات اتانعان ادام، قايتادان 1947 جىلى ماسكەۋگە بارىپ، 1951 جىلى كومپوزيتورلىق كلاسى بويىنشا ءبىتىرىپ قايتتى.
مۇقاڭ ەلگە كەلگەن سوڭ ، قۇرمانعازى وركەسترىنىڭ ديريجەرى ، قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىنىڭ توراعاسى ، الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريا- سىندا ۇستازدىق قىزمەتتەر اتقاردى . ءبىراز اندەر جازدى :
- «بەسىك جىرى» ، «سوق بارابان» ، «جورىق» ، «سەمسەر» ، «كەستەلى ورامال»، «توس، مەنى، توس» ، «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» ، «اقمارال، سۇلۋ ەركەم-اي»، «جاستار ۆالسى» ، ت. ب.
… 1948 جىلدىڭ ءبىر كۇنى م. تولەباەۆتىڭ ۇيىنە باردىم . ەكى ەتاجدى ۇيدە ءماريام دەگەن جۇبايى مەن ءىنىسى بار ەكەن . ول كىسى بىردەمە جاقپاي قالسا ۇندەمەي قالاتىن، سول ادەتىمەن تۇنجىراپ وتىر ەكەن . «مۇقا، ۇندەمەي قالىپسىز عوي ، بىردەمە ۇناماي وتىر ما؟»، دەپ سۇرادىم. «ءاي ، ايتپا، بىردەمەنى جازاسىڭ، سونى شىعاراتىن ادام جوق. مەن ءبىر كانتاتا جازىپ ەدىم، وركەستر، حور، تاعى ءبىر اقىننىڭ ءرولى بار . سول اقىندى ايتاتىن ءبىر تەنور تابىلماي تۇر»، دەدى. «مۇقا ، تەنور تولىپ جاتىر عوي، ۋمبەتباەۆ، دوسىمجانوۆ، تاعى باسقالار بار عوي»، دەپ ەدىم . – «جوق، ولار جاراماي تۇر عوي»، دەدى . «نەگە جارامايدى»، دەپ ەدىم : -«ۋمبەتباەۆ پەن دوسىمجانوۆتىڭ داۋىستارى جاقسى عوي، اقىندى ايتۋ ءۇشىن زور ، كەڭ كولەمدى، ەكپىندەتىپ ايتاتىن داۋىس كەرەك بولىپ تۇر»، – دەدى . سودان ويلانىپ تۇردىم دا :
«مۇقا ، سول اقىننىڭ پارتياسىن كورۋگە بولا ما»، دەدىم . بولادى، مىنەكي قاراي عوي دەپ قولىما بەردى . مۋزىكاسىن دا ، ءسوزىن دە جازىپ قويعان
ەكەن، الدىمەن ءسوزىن وقىپ الدىم ، سوسىن ءانىن قارادىم. ءبىرىنشى جانە ءۇشىنشى بولىمدەرى يسا بايزاقوۆتىڭ جەلدىرمەسىنىڭ جولىمەن جازىلعان ەكەن . ورتانشى ءبولىمى وتە كەڭ ، دياپازونى جوعارى داۋىستى تەنوردى كەرەك ەتەدى ەكەن . بايقاسام، مەنىڭ داۋسىم جەتەتىن سياقتى . مۇقاڭا : – «ءسىز مۋزىكاسىن ويناساڭىز، مەن ايتىپ كورسەم قايتەدى؟»، دەپ ەدىم، جارايدى دەدى. بىراق، ول مىناۋ جاقسىلاپ ايتىپ شىعادى دەپ ويلاعان جوق . سەبەبى، ءبىرىنشى كۋپلەتىندە دەم الاتىن جەرى جوق، دەمالماي تەگىس بىراق ايتىپ شىعۋ كەرەك ەكەن . مەن سوعان سايكەس كەلەيىن دەپ، سول تەكىستىگە ەرىپ وتىرىپ ءبىر دەممەن ايتىپ شىقتىم . كۋپلەتتى باستاپ ، ورتاسىنا كەلە بەرگەندە مەن كەڭ ، ۇلكەن داۋىسپەن كۇن جارقىراعانداي، داۋىسىمدى سوزىپ ايتتىم. مۇقاڭ كۇلىمسىرەپ، ورنىنان تۇرىپ، قولىن شاپالاقتاپ، مەنى قۇشاقتاپ ، ريزا بولىپ قالدى : – «سەنى بىلمەي ءجۇر ەكەنمىن عوي ، داۋسىڭ ءوسىپ قالعان ەكەن ، ماعان كەرەك اقىننىڭ داۋسىن جاقسى ايتىپ شىقتىڭ» ، – دەدى . – «مۇقا، مەن ءالى وقىپ بىتىرگەن جوقپىن عوي ، تەكستىن دە ۇيرەنگەن جوقپىن» ،- دەپ ەدىم. ەشتەمە ەتپەيدى، ۇيرەنەسىڭ . ەرتەڭ ساعات وندا تەاتردا رەپەتيتسيا . وركەستر ، ديريجەر بولادى، سوعان كەل» ،- دەدى . مەن : – «مۇقا ماعان تەكستىن، مۋزىكاسىن بەرىڭىز، مەن كونسەرۆاتورياڭا بارىپ، ءسوزىن جاتتاپ، ءانىن قايتالاپ ۇيرەنىپ كەلەيىن»،- دەدىم . ەكەۋمىز دالاعا شىعىپ قوشتاسىپ، مەن كونسەرۆاتورياعا كەتتىم. ءبىر كلاسستى الىپ، كەشكە دەيىن ۇيرەنۋمەن بولدىم. ۇيرەنىپ الىپ، ۇيگە كەلىپ، اعا-جەڭگەمە ايتىپ ەدىم ، ولار جاقسى بولعان ەكەن دەپ ، كەشكى تاماعىمدى بەرىپ ، توسەگىمدى سالىپ بەرىپ جاعدايىمدى جاسادى .
ەرتەڭىنە تەاترعا كەلسەم ، زالدا مۇقان تولەباەۆ وتىر ەكەن، ساحناعا وركەستر ورنالاسىپتى.
مۇقاڭا امانداسىپ ، جانىنا كەلىپ وتىردىم . ساحناعا ءبىر ۇلكەن كىسى شىعىپ، زالعا قاراپ «مۇقاشا» دەدى. ول ستولياروۆ دەگەن ماسكەۋ
كونسەرۆاتورياسىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى ەكەن. ءبىر جاعدايلارمەن الماتىعا اۋىستىرعان ەكەن . وركەستردە باس ديريجەر بولىپ ءجۇر ەكەن . ول زالعا قاراپ : – «مۇقاشا»، 4-5 كۇننەن كەيىن كونتسەرت بولادى، ال وسى ۋاقىتقا دەيىن اقىننىڭ پارتياسىن ايتاتىن ءانشى جوق ، بۇل قالاي بولادى؟»،- دەپ سۇرادى . مۇقاڭ : – «بار ، مىنە جانىمدا جاس ءانشى جىلىسباەۆ وتىر ، اقىندى وسى ايتادى»،
دەدى . ستولياروۆ: – «كىم، مىنا جاس بالا ما؟ ، وندا ساحناعا شىقسىن»، دەدى . مەن وعان : – ەگەر ايتا الماي قالسام ، تولەباەۆ ەكەۋمىز اجىراسىپ كەتەمىز ، مەن
ءبىرىنشى كۋپلەتىن ايتا باستاعاندا ، ءسىز ازداپ مۋزىكامەن كومەكتەسىپ جىبەرىڭىز، دەدىم . جارايدى دەدى . سونىمەن باستالىپ كەتتى، مۋزىكا وينادى، حور ايتتى . وركەستر ويناپ جاتىر، ءبىر ۋاقىتتا مەن ايتاتىن مۋزىكا باستالىپ كەتتى . ديريجەر ماعان دايىندال ، دەپ قولىمەن بەلگى بەردى. مەن ءبىرىنشى كۋپلەتتى باستاپ قاتتى داۋىسپەن ايتىپ شىقتىم. كۋپلەتتىڭ اياعىندا «يگىگاي-كوك، يگىگاي-كوك، يگىگاي اۋ-كوك»،- دەپ سوزىپ ايتاتىن جەرى بار ەدى، ونى دا ايتتىم. سودان كەيىن حور ايتتى، مۋزىكا وينادى . ءبىر كەزدە ورتاڭعى ءبولىمدى ايتار كەزدە ، ول مۋزىكانى توقتاتىپ قويىپ ماعان كەلىپ ايتتى : – «العاشقى كۋپلەتتە مۋزىكا قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنىڭ بەينەسىن ، حالىق- تىڭ بەينەتىن ، قيىن حال -جاعدايلارىن كورسەتتى ، ودان كەيىنگى بولىمدە كۇن جارقىراپ شىعىپ : –ال مىنە، كوزىڭدى سال ، قانداي دالا،
–اينالا گۇلگە ورانعان ءساندى قالا، دەپ ، اسپاندا كۇن جارق ەتكەن سەزىمدەي بولىپ ايتىپ شىقتىم . سودان كەيىن حور ، مەن سوڭعى ءبولىمىن ايتىپ بەردىم . سوندا الگى ديريجەر: – «مولودەتس مالچيك» دەپ، قولىمنان الدى . ۇلكەن كونتسەرتتە سول اقىننىڭ كانتاتاسىن ايتىپ بەردىم. حالىق ريزا بولىپ قۇتتىقتاپ جاتتى، سولاردىڭ ىشىندە احمەت قۋانۇلى قولىمدى الىپ قۇتتىقتادى . سوندا جۇبانوۆتىڭ ايتقانى بار : – «بۇل كانتاتا تەك جىلىسباەۆ ءۇشىن جازىلعان سياقتى ، مۇنى ودان باسقا ەشكىم ايتپاي-اق قويسىن»، – دەپ. ايتقانىنداي ، سول كانتاتانى مەنەن باسقا ەشكىم ايتپادى. ماسكەۋگە ونكۇندىككە بارعاندا دا كونتسەرت وسى كانتاتامەن اشىلىپ وتىردى . مۇندا ەرەكشە ءبىر ماسەلە بار ، بۇل كانتاتا ماسكەۋدە جازىلدى عوي. تەكستىندە مىناداي ءبىر جولدار بار : «تويعا توي، جارىعىنا بولەنگەندەي ، جۇلدىزى موسكۆانى قايناتادى». كەيىن مۇنى ساحناعا شىعارماي قويدى عوي. بىراق كورەرمەن بۇل كانتاتانى جاقسى قابىلدادى. سوعان بايلانىستى جاڭاعى ەكى جول : – قارا ەرتىس جارىعىنا بولەنگەندەي، – جۇلدىزى استانانى قايناتادى، دەپ وزگەرتىپ، ساحناعا شىعاردىق .
قازاقتىڭ الەمگە ايگىلى بۇلبۇلى – كۇلاش (گۇلباحرام) بايسەيتوۆا
كۇلاش جاسىنقىزى (1912-1957) الماتىدا تۋعان ، قازاق وپەرا ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى ، اسا كورنەكتى قازاق ءانشىسى . اكەسى جاسىن اۋىل
ايماقتىڭ بەلگىلى ءانشىسى بولعان كورىنەدى . بالا كەزىنەن اكەسىنەن ەستىگەن ءان جىرلاردى ايتىپ جۇرەدى . كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ ءجۇرىپ ، انشىلىك دارىنىمەن كوزگە تۇسە باستايدى. العاشقىدا قازاق دراما مۋزىكالىق تەاترىنا قابىلدانىپ ، ءبىراز رولدەردى جاقسى ورىنداعان . 1933 جىلى قازاق مۋزىكا ستۋدياسىنا (قازىرگى قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترى) حالىق ونەرپازدارى قاتارىندا قابىلدانادى . وندا انشىلىك ورىنداۋشىلىق تالانتى ، بار بولمىسىمەن جارقىراي اشىلدى. «ايمان-شولپانداعى» – ايمان، ءمايليننىڭ «شۇعاسىنداعى» – شۇعانىڭ ، اسىرەسە
«قىز-جىبەكتەگى» – جىبەك بەينەسى قازاق وپەرا ونەرىندەگى ەرەكشە ەستە قالارلىق رولدەر بولدى . جىبەك بەينەسى كۇلاشتىڭ بويىندا تۇنىپ جاتقان انشىلىك، ارتيستىك ونەردىڭ شەكسىز مۇمكىندىگىن تانىتىپ ، ونى داڭققا بولەدى . «قازاقتىڭ بۇلبۇلى» اتاندى . «جالبىرداعى» -حاديشا ، «ەر – تارعىنداعى»- اقجۇنىس ، «التىن استىقتاعى» -ايشا، «گۆارديا العاداعى» – سايرا ، «تەرەڭ كولدەگى»- راۋشان، «بەكەتتەگى»- زەرە، «ابايداعى» -اجار، «ءبىرجان-ساراداعى» – سارا بەينەلەرىن سومداعان كۇلاش ، ءوزىنىڭ ورىنداۋىندا شەبەرلىكتىڭ شىرقاۋ شىڭىنا كوتەرىلدى . كلاسسيكالىق سپەكتاكلدەردە: «ەۆگەني ونەگيندەگى» – تاتيانا ، «دايسيدەگى» -مارو ، «چيو-چيو-سانداعى» – باتتەرفلياي سياقتى باستى پارتيالاردى ورىندادى . مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ، ەڭبەك قىزىل تۋ ، مەدالدارمەن ماراپاتتالعان . 24 جاسىندا كسرو -نىڭ حالىق ءارتيسى اتاعىن الدى. ونداي اتاق 1936 جىلى ءبىرىنشى رەت وداق بويىنشا التى- اق ادامعا بەرىلگەن : – ستانيسلاۆسكي ، نەميروۆيچ- دانچەنكو، بارسوۆا، ت.ب. كۇلاش سول التاۋدىڭ بىرەۋى بولدى . كەلەسى جىلى دەپۋتات بولدى. حالقى الاقانىنا سالىپ ايالاپ ءجۇردى . كۇلاشتىڭ تالانتتىلىعى سونداي، ساحنادا تۇرىپ ايتقانىنا، زالداعى حالىق شىنايى سەنىپ وتىراتىن. ساحناداعى
وقيعالارعا وراي ، تالايلار قۋانىپ نەمەسە جىلاپ وتىراتىن . «قىز – جىبەكتەگى» تولەگەن ءولدى دەگەننەن كەيىن، جىبەك – كۇلاش جارتاستان قۇلايدى عوي، سوندا زالدا وتىرعان كورەرمەندەر كۇلاش شىن ءولىپ قالدى دەگەن جاعدايعا كەلەتىن . ونىڭ ەگىلىپ، سولقىلداپ جىلاپ تۇرىپ ايتقان ءانى سەندىرمەي قويمايتىن. كۇلاشتىڭ انشىلىك قانا ەمەس، اكتەرلىك ونەرى دە جوعارى بولاتىن . شىن مانىندە ول ۇلى ءانشى، ءارى اكتريسا ەدى . ونىڭ ساحنادا ويناعان ويىنى ، سالعان ءانى ، ورىنداعان اريالارى ءمولدىر، تازا ەدى. كەيىپكەرلەردى حالىققا تولىق جەتكىزىپ، جانىنا ءسىڭىرىپ ورىندايتىن. ءاربىر ءسوزى زالعا انىق ەستىلەتىن . داۋىسى سىلدىرلاپ تۇراتىن، سۇلۋ ، جوعارعى دەڭگەيگە جەتەتىن. كەيبىرەۋلەردىڭ داۋىسىنىڭ ەڭ تومەنگى نەمەسە ەڭ جوعارعى نوتالارى شىقپايدى ، شىقسا دا بوياۋى كەدەي بولادى . ال كۇلاشتىڭ داۋىسىنىڭ بارلىق رەگيسترى بىردەي اسەم شىعاتىن . سويلە- گەن ءسوزىنىڭ وزىندە قۇلاقتا ءبىر ماڭگى ورىن تەپكەندەي ءۇنى بار بولاتىن . ءانشى بولۋىمەن قاتار ، ول ۇلكەن اكتريسا ەدى ، ول تۋرالى ءالى تولىق ايتىلىپ ، جازىلعان جوق . وكىنىشكە وراي، مەزگىلسىز، قايعىلى جاعدايدا قازا بولدى. قۇرمانعازى وركەسترىمەن بىرگە قىتايعا گاسترولدىك ساپارعا جۇرەيىن دەپ تۇرعاندا، ونى كورە المايتىندار ۇستىنەن
ارىز جازعان . ارىزدى قاراعان بيلىك ورنىنداعىلار ، ونى الگى ساپاردان الىپ قالعان ، ءوزىن قابىلداماي قويعان . ماسكەۋگە بارسا ، ولار دا قابىلدامايدى . كەڭەس وداعىنا، الەمگە اتاعى جايىلعان كۇلاش سوعان نامىستانىپ ، قاپالانعان بولۋى كەرەك. قايعىلى جاعدايدا، ماسكەۋدە، «پەكين» قوناقۇيىندە قايتىس بولدى. قىزعانىشتىڭ ، كورە الماۋشىلىق- تىڭ قۇربانىنا ۇشىرادى .

دارىندى باۋىرىم – ەرمەك سەركەباەۆ
ەرمەكپەن كوپ ارالاستىم . بىرگە وقىدىق، ءبىر مۇعالىمنەن ساباق الدىق. وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن ول وپەرا تەاترىنا كەتتى ، مەنى فيلارمونياعا جىبەردى . ەرمەك جاس كەزىندە سكريپكانى ۇيرەنىپ ، ويناعان ەكەن . ونىڭ جاس كەزىنەن مۋزىكالىق ساۋاتى بولعان سوڭ ، ونىڭ ءوسۋ جولى ءساتتى جانە دە تەز بولدى . داۋىسى دا ەرەكشە ، باريتون. ونىڭ ورىنداعان پارتيالارى جوعارى دەڭگەيدە ، تالانتتى بولىپ شىعىپ جاتتى . انشىلىگىمەن قاتار ، ارتيستىگى دە عاجايىپ ەدى . «ابايداعى» ابايدى سومداۋى، «پيكوۆايا داماداعى» كنيازدىڭ ءرولى ، «ەۆگەني ونەگيندەگى» ونەگيندى سونداي سۇيكىمدى، جايباراقات ، باسقا دا پارتيالاردى ويداعىداي ورىنداپ ، حالىقتىڭ جۇرەگىنە جەتكىزە ءبىلدى . ەرمەكتىڭ ورىنداعان پارتيالارىنىڭ ىشىندە كوزگە ءتۇسىپ، جوعارى كورىنگەن «سۆادبا فيگاروداعى» فيگارونىڭ ارياسى . سوسىن «تراۆياتاداعى» لەرمانىڭ پارتياسىن سومدادى، ريگولەتتانى ويداعىداي ەتىپ شىعاردى. سونىمەن قاتار ول جەكە ءانشى رەتىندە ، كينوفيلمدەردە ، توقتاۋسىز ەڭبەك ەتتى. سونىڭ ارقاسىندا كسرو نىڭ ، قازاق كسرنىڭ حالىق ءارتيسى، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن الدى. 1926 جىلى پەتروپاۆلوۆسك قالاسىندا تۋعان . الماتى مۋزىكا ۋچيليششەسىندە سكريپكا كلاسى بويىنشا وقىعان، الماتى مەملەكەتتىك
كونسەرۆاتورياسىن بىتىرگەن . ونىڭ رەپەتۋارىندا قازاقتىڭ حالىق اندەرى، ەسترادالىق ، كامەرالىق اندەر، رومانستار ، تمدنىڭ ، باتىس ەۆروپا كومپوزيتورلارىنىڭ ءان رومانستارى بولدى . ءبىراز فيلمدەرگە : «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر»، «ءان قاناتىندا»، «تاقيالى پەرىشتەگە» تۇسكەن . كوپتەگەن فەستيۆالداردىڭ لاۋرەاتى، قازاق كسرى، كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. 1977 جىلى كونتسەرتتىك ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگى ءۇشىن – كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىن العان . سوڭعى جىلدارى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا ۇستازدىق ەتتى .
ەكى رەت «لەنين» وردەنىمەن ، «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «وكتيابر رەۆوليۋتسياسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان .

شابال بەيسەكوۆا
شابالمەن وپەرا تەاترىندا قىزمەتتەس بولدىق . كوپتەگەن وپەرا پارتيا- لارىنىڭ العاشقى ورىنداۋشىلارىنىڭ بىرەۋى بولدى . حالىق اندەرىن دە عاجاپ داۋىسىمەن ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىندايتىن . قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ جاڭا عيماراتىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا ارنالعان كونتسەرتتە ، تەاتر ساحناسىنا تۇڭعىش رەت شىعىپ ، حالىق ءانى «يليگاي» مەن م. تولەباەۆتىڭ «توس مەنى ، توس» رومانسىن ورىندادى . تەاتردا جىبەك ، اجار ، سارا ، التىنشاش ، ايسۇلۋ ، ميكاەلا (كارمەن), ت.ب. پارتيا- لارىن ورىنداپ ، قازاق وپەرا ونەرىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوستى . ءپاۆلياشۆيليدىڭ «دايسي» وپەراسىنداعى مارو پارتياسى شابال جاساعان كۇردەلى بەينەلەردىڭ ءبىرى بولدى . شابال ونەرىندە قازاق حالقىنىڭ ءان ونەرى مەن ەۆروپالىق ءان مەكتەبىنىڭ داستۇرلەرى جالعاسقان .
قاراعاندى وبلىسى ، جاڭاارقا اۋدانىندا تۋعان ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى . الماتى مۋزىكالىق ۋچيليششەسىن ، ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىنىڭ جانىنداعى قازاق ستۋدياسىن بىتىرگەن . «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتالعان .

مەن بىلەتىن روزا جامانوۆا
باسقالارمەن سالىستىرعاندا روزا تۋرالى كوپ ايتىلماي ءجۇر. ول ناعىز وپەرالىق ءانشى بولدى. ول ويناعان رولدەر ويداعىداي شىعىپ ، حالىقتىڭ ەسىندە قالاتىن. «بىرجانداعى» سارانىڭ ءرولىن العاشقى ورىنداعانداردىڭ ءبىرى بولدى. گۇلبارشىننىڭ پارتياسى، ءپۋچچينيدىڭ «چيو-چيو-سان» ءرولىن -دەگى ونىڭ بالاسىمەن قوشتاساتىن ءساتىن ورىنداعانداعى قيمىلى، اكتريسالىق ونەرى كورەرمەندەردىڭ كوزىنە جاس كەلتىرىپ ، تەبىرەنتىپ وتىراتىن . ول كونتسەرتتەرگە كوپ قاتىسپايتىن . بارلىق ونەرىن ، جىگەرىن وسى وپەرا سالاسىندا كورسەتىپ ، جۇرتشىلىقتىڭ جۇرەگىندە قالدى . 1928 جىلى اقتوبە قالاسىندا تۋعان ، الماتى كونسەرۆاتورياسىن ءبىتىردى،
1953 جىلدان قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءانشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى . وتاندىق جانە كلاسسيكالىق وپەرالاردا باستى پارتيالاردى ورىندادى: – اقجۇنىس ، جىبەك ، سارا ، اجار ،تاتيانا ، يولانتا ، امەليا ، نازۋگۋم ، قامار ، ايسۇلۋ پارتيالارىن تۇڭعىش ورىندادى. روزا گاسترولدىك ساپارمەن كوپتەگەن شەت ەلدەردە بولىپ ، قازاقتىڭ ءان ونەرىن ناسيحاتتاۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوستى . قازاق تەاتر قوعامىنىڭ توراعاسى ، حالىقارالىق تەاتر ينستيتۋتىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلانعان. «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «لەنين»، «حالىقتار دوستىعى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان .

داۋىسى كەڭ دارياداي – عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ
عارەكەڭ ونەر جولىن وپەرا ءانشىسى بولىپ باستاعان. 1934 جىلى سلەتكە كەلىپ، ىرىكتەۋدەن ءوتىپ، قازاقتىڭ العاشقى مۋزىكالىق دراما تەاترىنا جۇمىسقا الىنعان. وپەرا تەاترى كەيىن وسى دراما تەاترىنان ءبولىنىپ شىقتى . سول مۋزىكالىق تەاتردا ، شەگە بولىپ وينادى. عارەكەڭ «قىز-جىبەكتەن» باستاپ ، «جالبىر» ، «ەر تارعىن» ، «ايمان- شولپان»، «اباي» وپەرالارىندا دا ءبىراز اريالاردى ورىندادى. كەيىنىرەك ءانشى رەتىندە قازاقتىڭ حالىق ولەڭدەرىن ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىنداپ ءجۇردى. حالىقتىڭ جۇرەگىنەن شىققان «ون التى قىز» ، «بوز جورعا»، «اقكەربەز»، «ىسمەت» ، «تىلەۋقاباق» ، «ۇلكەن ايداي» ، «كىشى ايداي» ، «اينامكوز» اندەرىن جۇرەگىمەن ، عاجاپ ايتۋشى ەدى. سونىمەن قاتار ءوزى دە ءان جازاتىن. «اقجايىق» ، «سۇيگەن جار» ، «جان ەركەم» ، «نۇرجامال» ، «اققۋ» اتتى شىعارعان اندەرىن ، ءوزى تاماشا ورىندايتىن. وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلدارى ءبىر اعىلشىن مامانى كەلىپ ، فولكلورلىق ورىنداۋشىلاردى جازىپ الاتىن بولدى. باستىقتار عاريفوللانىڭ تاڭدايدى. ءۇش-ءتورت ءان
ايتىپ، جازدىرتىپ بەرىڭىز دەيدى . ول كىسى الدىمەن «ۇلكەن ايدايدى»، «تىلەۋقاباقتى» ورىنداپ ، سوڭىندا ءوزى ءسۇيىپ ايتاتىن «اينامكوزدى» ايتىپ بەرەدى . «اينامكوزدى» ورىنداعاندا ، شىرقاپ كەلىپ، ءۇشىنشى
وكتاۆاداعى «دو»-سىنا دەيىن شىعىپ كەتكەن . ونداي داۋىس ەركەكتەردە سيرەك كەزدەسەدى . اعىلشىن ايەلى تاڭعالىپ ، داۋىسى ەرەكشە ەكەن دەپ باعا بەرىپتى . ول اندەر كەيىن لوندوننان «بي-بي-سي» راديوسى ارقىلى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە ، ماسكەۋدەگى بۇكىلوداقتىق راديو ارقىلى ءوزىمىزدىڭ ەلگە دە بەرىلدى . ول كىسىنىڭ اندەرى باتىستىڭ مەكتەبىنىڭ اندەرى ، ەكپىندى ، تەز ، ۇشقىر جانە جوعارى ايتىلاتىن اندەر . عارەكەڭ سول اندەردى ورىنداعاندا ، ءوزى دە ولەڭنىڭ ىرعاعىمەن قۇبىلىپ وتىراتىن . 1909 جىلى باتىس قازاقستان وبلىسى ، قاراتوبە اۋدانى ، اقكول اۋىلىندا تۋعان . قازاق كسر -ءىنىڭ حالىق ءارتيسى . باتىستىڭ ءداستۇرلى ءان ، كۇي ونەرىنە جاسىنان سۋسىنداپ وسكەن . اسىرەسە سول ءوڭىردىڭ ايتۋلى ونەرپازى مۇحيت اندەرىن شابىتتانا ورىندايتىن ەدى . 1936 ، 1958 جىلدارى ماسكەۋدە وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىكتەرىنە قاتىستى . وپەرا سالاسىندا شەگە ، ەلەمەس ، ساقان ، مولدا ، ەستاي ، نارىمبەت ، تيتو ، تريكە پارتيالارىن تىڭداۋشىنىڭ جۇرەگىنە جەتكىزىپ ورىندادى . سوعىستىڭ اۋىر كۇندەرىندە جاۋىنگەرلەردىڭ الدىندا ءۇش رەت ونەر كورسەتىپ ، رۋحاني دەم بەردى . عارەكەڭ ەل اراسىنداعى ءان ، ولەڭ ، جىر ، تولعاۋ ، زار ، جوقتاۋ ، سىڭسۋ ، ايتىس ، باقسى سارىنى ، بەتاشار ، توي باستار ، جارلاۋ سياقتى ادەت عۇرىپتىق ، تۇرمىس سالتتىق ءان اۋەندەردى جاس كەزىنەن بويىنا سىڭىرە ءبىلىپ، جۇزدەگەن ءان سازدارىن قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىنا جازدىردى . تەرمەلەپ ، جەلدىرمەلەتىپ كەتسە ، الدىنا قارا سالدىرمايتىن جىرشى . قايتالانباس عاجاپ داۋىسى تابيعي تالانتتىڭ ونەردەگى وزىندىك ورنىن تابۋىنا مول مۇمكىندىك بەردى . 1967 جىلدان الماتى ەسترادا ستۋدياسىن- دا ۇستازدىق ەتتى. جەزتاڭداي انشىلىگى مەن كوپ جىلعى ۇستازدىق قىزمەتى -ءنىڭ ناتيجەسىندە، قازاق ءداستۇرلى ءان ونەرىندە وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىلعان عارەكەڭ ءوز مەكتەبىن قالىپتاستىردى . قازاق كسرى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ، «ەڭبەك قىزىل تۋ» ، «قىزىل جۇلدىز» وردەندەرى- مەن ماراپاتتالعان .
عاريفوللا ، جۇسىپبەك ، ماناربەك قازاق ءان ونەرىندە قايتالانباس تۇلعالار
.
زامانداسىم انۋاربەك
دارىندى ءانشى انۋاربەك بەيسەمبايۇلى ۇمبەتباەۆ 1914 جىلى الماتىدا تۋعان. ونەر جولىن كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنەن باستاعان. قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا كۋرگانوۆتىڭ كلاسى بويىنشا ءدارىس الدى. العاشقىدا قازاق راديوسىندا ءانشى بولدى. وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىندا كەڭەس ارمياسىنىڭ قاتارىندا بولدى. وپەرا تەاترىنىڭ جانىنداعى ەكى جىلدىق ستۋديانى بىتىرگەننەن كەيىن، سول تەاتردا ءانشى-سوليست قىزمەتىن اتقاردى. 1942-44 جىلدارى كونتسەرتتىك بريگادا قۇرامىندا مايدانداعى جاۋىنگەرلەرگە مادەني قىزمەت كورسەتكەن. ول ءبىرجان ، ايدار («اباي») ، تولەگەن ، تارعىن ، قايراقباي ، دۋمان («ەر تارعىن» ، «جالبىر» ، «دۋداراي») ، ت. ب. پارتيالاردى ورىنداپ، ۇلتتىق وپەرا ونەرىنىڭ وركەندەۋىنە زور ۇلەس قوستى. سونىمەن بىرگە قازاقتىڭ حالىق اندەرىن «اققۇم» ، «بۋرىلتاي» ، «قاراكوز»، «اعاشاياق» ، ت. ب. قازاق سازگەرلەرىنىڭ اندەرىن حالىقتىڭ جۇرەگىنە جەتكىزە ورىندادى. قاراپايىم، كىشىپەيىل، ادامدارمەن تەز ءتىل تابىسىپ كەتەتىن. «ەڭبەك قىزىل تۋ» ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان، كوپتەگەن حالىقارالىق فەستيۆالداردىڭ لاۋرەاتى.

قايران دوسىم بايعالي بايعالي دوسىمجانوۆ تۋرالى جوعارىدا ، «فاۋستاعى» جاس فاۋستى «دو»- عا جەتكىزىپ ايتقان ەرەكشە داۋىسىن ايتىپ كەتتىم عوي .
قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، 1922 جىلى سەمەي قالاسىندا تۋعان، ءانشى، رەجيسسەر. الماتى مۋزىكالىق ۋچيليششەسىن، ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسى جانىنداعى ستۋديانى، الماتى كونسەرۆاتورياسىن بىتىرگەن. 1941 جىلدان وپەرا تەاترىندا قىزمەت ەتتى. 1942-43 جىلدارى اسكەري انسامبلدەرىنىڭ جەكە داۋىستاعى ءانشىسى بولدى. 1944 جىلدان قازاق وپەرا جانە بالەت
تەاترىندا باستى پارتيالاردى ءوزىنىڭ ەرەكشە داۋسىمەن ورىنداپ وتىردى. ونىڭ داۋسى – ليريكالىق تەنور. كەز كەلگەن تەنوردىڭ داۋسى جەتە بەرمەيتىن ، اسا كۇردەلى پارتيالاردى ورىندايتىن. «قىز – جىبەكتەگى»- تولەگەن، «ءبىرجان –ساراداعى» – ءبىرجان، «ابايداعى» – ايدار، ت. ب. باستى پارتيالاردى ورىنداپ، ۇلتتىق وپەرا ونەرىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوستى. حالىق اندەرىن «بۋرىلتاي»، «جيىرما بەس» ، «اقباقاي» ، «عايني»، «سىرىمبەت»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»- تى ناقىشىنا كەلتىرىپ، ەلگە ناسيحاتتادى. ونىڭ انشىلىك ونەرى ، شىنايى تەرەڭ تەبىرەنىستى داۋىسى، وزىندىك ورنەگىمەن ەرەكشە ەدى . 1960 جىلدان بايعالي رەجيسسەرلىك قىزمەتپەن اينالىسا باستادى. برۋسيلوۆسكيدىڭ «قىز-جىبەگىن» (بايسەيتوۆپەن بىرگە), راحماديەۆتىڭ «قامار سۇلۋ»، «الپامىسىن»، ۆەرديدىڭ «بالماسكاراد»، يسماگيلوۆتىڭ «قۇداشا» وپەرالارىن ساحنالادى. «ءبىرجان-سارا» مەن «ابايدى» قايتا جاڭاشالاپ قويدى. 1975 جىلدان الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ «وپەرالىق دايارلىق» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ، كوپتەگەن دارىندى انشىلەردى دايارلادى . ءۇش مارتە «ەڭبەك قىزىل تۋ» ، «پاراسات» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان .

قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن بۇلبۇلى – بيبىگۇل تولەگەنوۆا
بيبىگۇل تولەگەنوۆا وپەرا تەاترىندا اسا كوپ قىزمەت ىستەگەن جوق. ول العاشقىدا وپەرادا ءبىراز بولدى دا ، فيلارمونياعا جەكە ءانشى بولىپ اۋىسىپ كەتتى جانە وعان اۋىسقانى وتە ءساتتى بولدى. كونتسەرتتەردە ونىڭ ءوسۋ جولى توتەنشە جاقسى جەتىلدى . داۋىسى جوعارى، جۇمساق، سونداي تارتىمدى . كونتسەرتتەردە اريالاردى دا ايتىپ ءجۇردى . ارقايسىسىن ورنىنا كەلتىرە ءبىلدى . الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىن سامىشينا ن.ن. كلاسى بويىنشا ءبىتىردى . بيبىگۇل احمەتقىزى 1929 جىلى سەمەي قالاسىندا تۋعان. ءان ايتۋدى كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنەن باستاعان . العاش ونىڭ انشىلىك تالانتىن تانىپ، ونەر جولىنا تۇسۋىنە باعىت سىلتەگەن ، ءارى العاشقى ءدارىس بەرگەن ورىستىڭ اتاقتى جازۋشىسى، سول كەزدە سەمەي قالاسىندا تۇرعان گالينا سەرەبرياكوۆا بولدى . قازاق راديوسىندا ، قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىندا ، وپەرا جانە بالەت تەاترىندا كوپ جىلدار ەڭبەك ەتتى . اراسىندا كونسەرۆاتوريادا ۇستازدىق قىزمەتپەن شۇعىلداندى. ونىڭ شەبەر ورىنداۋشىلىق ونەرىنىڭ، سازدى دا اسەم داۋسىنىڭ قاينار بۇلاعى ەڭ الدىمەن قازاقتىڭ حالىق اندەرىن ورىنداۋىندا. «گاۋحار تاس»، «بۇلبۇل»، «جيىرما بەس»، «قوس قارلىعاش»، «كوكتەم ۆالسى» ، «كەل،ەركەم، الاتاۋىما» ، «ماما»، سونداي اق كوپتەگەن وپەرالىق اريالار ، ۆوكالدىق شىعارمالار ءوزىنىڭ ورىنداۋشىلىق ونەرىن جوعارعى ساتىسىنا كوتەرىپ ، كلاسسيكا دارەجەسىنە جەتكىزدى .
تاڭداۋلى پارتيالارى : -جىبەك، گۇلبارشىن، ەڭلىك، دجيلدا، ۆيولەتتا ، تسەرلينا ، روزينا ت. ب. ارقىلى وپەرا ونەرىنە دە ەلەۋلى ۇلەس قوستى . «دالا قىزى»، «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر»، «بۇل شۇعىلادا بولعان ەدى» ، «تاقيالى پەرىشتە» فيلمدەرىندە ءوز زامانداستارىنىڭ تۇلعاسىن جاسادى. ونىڭ ونەرى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە تانىلدى . كوپتەگەن شەتەلدەردە گاسترولدىق ساپاردا بولدى . ەكى رەت ماسكەۋدە وتكەن انشىلەر بايقاۋى -نىڭ لاۋرەاتى . قازاق كسرى ، كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «لەنين» ، «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان. قازاق كسر- ءىنىڭ ، كسرو نىڭ حالىق ءارتيسى ، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى .
بيبىگۇل مەنىڭ 80- جىلدىق مەرەي تويىمدا :
« مەن بەكەن باكەنۇلىنىڭ وتان سوعىسىندا كورسەتكەن ەرلىگى مەن ونەردەگى ۇلكەن ەڭبەگىنە باسىمدى يەمىن . مەنىڭ قولىمدا تۇرسا ، بۇل ازاماتقا «حالىق قاحارمانى» اتاعىن بەرەر ەدىم ، دەپ لەبىز بىلدىرگەن ەدى .

نار تۇلعالى انشىلەر – جۇسىپبەك، ماناربەك، جامال وماروۆا .
جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ ارقا اندەرىن، ءبىرجان، اقان، ۇكىلى ىبىراي، بالۋان شولاق، ءمادي اندەرىن حالىققا جاعىمدى جەتكىزەتىن. قاتتى ايعايلاپ ايتپايدى، ءاندى مانەرىنە كەلتىرىپ ، جيناقى ، جاقسى ايتاتىن. قاراعاندى وبلىسى، ەگىندىبۇلاق اۋدانىندا تۋعان. ونەرگە باۋلىعان العاشقى ۇستازى ج. بالعابايۇلى بولعان. كەيىن قالي بايجانوۆ ، امىرە قاشاۋباەۆ ، يسا بايزاقوۆتارمەن بىرگە انشىلىك ونەرىن ۇشتاعان . 1920 جىلى سەمەيدەگى دراما ترۋپپاسىنىڭ سپەكتاكلدەرى مەن كونتسەرتتەرىنە قاتىسادى . 1931 جىلدان الماتىعا كەلىپ، قازاق دراما تەاترىندا ، قازاق فيلارمونيا -سىندا، وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ونەر كورسەتتى . ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا كونتسەرتتىك بريگادا قۇرامىندا ، مايدانداعى جاۋىنگەرلەر الدىندا ءوزىنىڭ ونەرىمەن ولارعا رۋح بەرىپ وتىردى. ر. ەلەباەۆتىڭ «جاس قازاق» ءانىن ۇيرەنىپ ، العاش رەت حالىققا تانىتتى . ول اباي ، اقان سەرى ، ءبىرجان سال ، جاياۋ مۇسا ، بالۋان شولاقتىڭ كلاسسيكالىق ۇلكەن شىعار -مالارىن ناسيحاتتاۋشى، كەيىنگى بۋىنعا تاراتۋشى بولدى . ولاردىڭ ارقايسىسىن وزىنە ءتان ءۇن بوياۋىمەن ورىنداپ، سىر-سيپاتىن اشا ءبىلدى. مۋزىكا زەرتتەۋشى ا.زاتاەۆيچ انشىدەن «عاليا»، «سۇرجەكەي»، «اراراي» ، «ەكى جيرەن» ، «بالقۋراي» اندەرىن جازىپ الىپ ، نوتاعا تۇسىرگەن. جۇسەكەڭ اباي اندەرىن ونىڭ شاكىرتى الماعامبەتتەن ۇيرەنگەن . سوندىقتان دا ، ونىڭ ورىنداۋىندا اباي اندەرىنىڭ تۇپنۇسقا اۋەزدەرى ،بوياۋ سازدارى ءتۇپ
تۇگەل وزگەرىسسىز ساقتالعان. «قاراشادا ءومىر تۇر»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «سەگىز اياق» ، «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» ، «بويى
بۇلعاڭ» ، ت.ب. اندەر قازاق راديوسىنىڭ قورىنا ، كۇيتاباقتارعا جازىلىپ الىندى ، تەلەفيلمدەرگە ءتۇسىرىلدى . 1936 ، 1958 جىلدارى ماسكەۋدە وتكەن قازاق ونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ ونكۇندىگىنە قاتىستى. گاسترولدىك ساپارمەن كوپتەگەن شەتەلدەردە بولدى . حالىقتان شىققان ۇلكەن ونەر يەسى . باتىس ءان ءداستۇرىن شىنايى تۇرىندە ورىنداۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى . 1967 جىلدان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن الماتى ەسترادا تسيرك ونەرى ستۋدياسىندا ۇستازدىق ەتتى . م.ەشەكەەۆ، ق. بايبوسىنوۆ ، ج. كارمەنوۆ جانە باسقا دا شاكىرتتەر دايىندادى . «لەنين» ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى .

ەرەكشە داۋىستى ماناربەك ەرجانوۆ وپەرا تەاترىندا ەڭ ءبىرىنشى – «قىز-جىبەكتەگى» شەگەنىڭ پارتياسىن ورىندادى . داۋىسى سۇلۋ ، سۇيكىمدى ، دوڭگەلەنىپ تۇراتىن ، تىڭداۋشىلار- دىڭ جانىنا جاعىپ كەتەتىن. ونىڭ داۋىسىنىڭ تەمبرىنىڭ سۇلۋلىعىن ادام ايتىپ جەتكىزە المايدى. ول كەزدە «قىز-جىبەك» سپەكتاكلىندە ساحنادا التى وتاۋ تىگۋلى تۇراتىن. سول التى وتاۋدى اينالىپ شىققانشا ماناربەك داۋىسىن ۇزبەي ۇستاپ تۇرۋشى ەدى. كەيىن شەگەنىڭ ارياسىن ورىنداۋشىلاردىڭ ەشقايسىسى دا سول دەڭگەيگە جەتە المادى . ماسكەۋدە شەگەنىڭ ارياسىن تىڭداعان ، تانىمال مۋزىكا زەرتتەۋشى ب. ۆ. اسافەۆ ايتقان ەكەن : – « مىنا ءبىر ءانشى ، قازاقتىڭ كەڭ دالاسىن ماسكەۋدىڭ ساحناسىنا الىپ كەلدى اۋ»- دەپ . داۋىسى كەرەمەت ەدى. كەيىن استما بولىپ اۋىرىپ ، داۋىسى قايتا-قايتا ءۇزىلىپ ءجۇردى عوي . 1901 جىلى قاراعاندى وبلىسى ، اقتوعاي اۋدانىندا تۋعان . ءانشى ، كۇيشى ، سازگەر ، اكتەر. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى ، كومپوزيتورلار وداعىنىڭ ەڭ العاشقى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى . اكە-شەشەسى اۋىل اراسىندا تانىمال ءانشى ، كۇيشى بولعان ەكەن . مانەكەڭنىڭ انشىلىك شەبەرلىگىن ۇشتاۋدا شاشۋباي مەن امىرە ۇلكەن اسەر ەتكەن . 16-17 جاسىنان ءبىرجان ، اقان سەرى ، ەستاي ، شاشۋباي اندەرىن ايتىپ ، ەل اۋزىنا ىلىككەن . 1928 جىلى قازاق دراما تەاترىنا قابىلدانىپ ، العاشقى اكتەرلەرىنىڭ ءبىرى بولدى . كەيىنىرەك الماتى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ونەر كورسەتتى . ي. ۆ. كوتسىكتىڭ «ايمان-شولپان» سپەكتاكلىندەگى – جاراس ، «ابايداعى» – ءازىم، «ءبىرجان-ساراداعى»- ەستاي، «قىز-جىبەكتەگى» -شەگەنىڭ، «ەر تارعىنداعى» -ساقاننىڭ، «جالبىرداعى» – ەلەمەستىڭ رولدەرىن ويناپ ، كورەرمەندەردىڭ ەرەكشە ىقىلاسىنا بولەندى . 1953 جىلدان ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن قازاق فيلارمونيا سىندا جەكە داۋىستاعى ءانشى بولىپ ، تەرمە ، جەلدىرمەلەردى ،
كەڭ تىنىستى اندەردى : – «ارداق» ، «اعاش-اياق» ، «سمەت»، «توپايكوك» ، «جانبوتا» ، «بالقاديشا» ، «اق قايىڭ» ، «تولىباي» ، «حورلان» ، «اق سيسا» ت.ب. ناقىشىنا كەلتىرە ورىندادى . ۇلتتىق ونەردەگى ارقا ءانى داستۇرىندە
ءوز مەكتەبىن قالىپتاستىردى . ماناكەڭ كومپوزيتور رەتىندە «جەتىسۋ»، «استانادا»، «باتىر جورىعى»، «كۇسەنباي»، «ورنەك»، «شالقار كول»، «اققۋ كولى» كۇيلەرى ، حورعا ارنالعان «پارتيزان جورىعى» ، «جاستار تويى» ، «بەيبىتشىلىك مارشى» ، اتتى شىعارمالارى ، «پاراۆوز» ،
«امانگەلدى» ، «باقىت جىرى» ، «قۋانامىن» ، «قويشىنىڭ ءانى»، «سايرا بۇلبۇل»، «ءانشى بىرجانعا» ، «شەگەنىڭ تەرمەسى» ت.ب. اندەرى بار . «ەڭبەك قىزىل تۋ» ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان .

كۇمىس كومەي ، ساف التىن داۋىستى – جامال وماروۆا
داۋىسى ەرەكشە تازا ءانشى، مۋزىكا تىلىمەن ايتقاندا – «كونترالتو» – جامال ەدى . 1912 جىلى وزبەكستان رەسپۋبليكاسى، تاشكەنت وبلىسى ، يانگيۋل قالاسىندا تۋعان ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى . جاسىنان ءان سالىپ، تابيعي دارىنىمەن كوزگە تۇسكەن . تاشكەنت قالاسىنداعى قىرعىز ، قازاق ، وزبەك جاستارىنا ارنالعان پەد.ۋچيليششەدە وقىعان . كوركەم
ونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسا ءجۇرىپ ، تامارا حانۋم ، كاري ياكۋپ ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ سىندى ونەر قايراتكەرلەرىمەن تانىسقان. 1934 جىلى قۇرمانبەكتىڭ شاقىرتۋىمەن الماتىعا كەلىپ ، جاڭادان اشىلعان قازاقتىڭ مۋزىكالىق دراما تەاترىنا قابىلداندى . وسى تەاتردا ول ءان سالۋمەن قاتار ، كوپتەگەن سپەكتاكلدەرگە قاتىسىپ، «قىز- جىبەكتەگى» -ءدۇريا ، «ايمان-شولپانداعى» – ايمان ، «شۇعاداعى» – ماقپال ت.ب. بەينەلەردى سومداۋدا شەبەرلىك تانىتتى . 1936 جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاقستان ونەرىنىڭ ونكۇندىگىندە ول قۇرمانعازى وركەسترىمەن ساحناعا شىعىپ، «ەرتىس»، «قاراتورعاي»، «اعاجان ءلاتيپا» اندەرىن شىرقاپ، قوشەمەتكە بولەندى . جامال 1937 جىلدان ءبىرجولا انشىلىك قىزمەتكە اۋىسىپ ، جامبىل اتىنداعى فيلارمونيانىڭ ءانشىسى بولدى . سوعىس جىلدارىندا مايدانگەرلەر الدىندا «ەكى جيرەن»، «وي-گوك»، «اقداريعا»، «جالعىز ارشا»، «حورلان»، «كاميلا»، «بيپىل» سەكىلدى اندەردى ورىندادى . ونىڭ ناقىشىنا كەلتىرىپ ، ءسۇيىپ ايتاتىن ولەڭدەرى «بوبەگىم»، «التاي»، «گۇلدەنگەن قازاقستان»، «وڭتۇستىكتە اق التىن»، «ۇستازىم مەنىڭ»، «مەنىڭ قازاقستانىم» – حالىق اراسىنا كەڭىنەن تاراپ كەتتى . ول 14 تىلدە ءان سالدى ، ءار كەزدەرى «اباي» ، «قىز –جىبەك» كينوفيلمدەرىنە ءتۇستى . جامالدىڭ ورىنداعان اندەرى تىڭدارمانداردىڭ جان دۇنيەسىنە ەستەتيكالىق لياززات شىرىنىن قۇيادى .
جامالدىڭ شاكىرتتەرى : – س. تىنىشتىعۇلوۆا ، ب. ىڭكاربەكوۆا ، س.نۇرماعامبەتوۆا ، ب. سامەدينوۆا ، ە. ابىلتاەۆ ت. ب.
«لەنين» ، «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان.

اعايىندى ابدۋلليندەر ولار ەۆروپالىق داۋىس شىعارۋ ونەرىن مەڭگەرە تۇرا ، حالىقتىڭ ءانشى لىك ونەرىن دە قوسا الىپ ءجۇردى . كاسىبي انشىلىك ونەرىنىڭ العاشقى قار لىعاشتارى . ءمۇسىلىم مەن ريشات وسكەمەندە تۋعان . قازاقستاننىڭ حالىق ارتيستەرى، ريشات كسرو حالىق ءارتيسى . ءمۇسىلىم وپەرا تەاترىندا ءانشى، 1939-65 ج. قازاقكونتسەرت بىرلەستىگىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى . نەگىزىنەن ليريكالىق كەيىپتەگى وپەرالىق بەينەلەردى ساحناعا شىعاردى . تولەگەن ، قايراقباي، بالپان ، ارىستان ، لەنسكي ، سەرىك ، زىلقارا ،تۇياقباي، ءازىم ت.ب. پارتيالاردى ورىندادى . حالىق اندەرىن دە شەبەر ورىنداپ ، شەتەلدىك كومپوزيتورلاردىڭ ءان رومانستارىن ەرەكشە ناقىشپەن ورىنداعان .
ريشات مۇكىمۇلى ابدۋللين 1936 ،1958 جىلدارى ماسكەۋدە وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىكتەرىنە قاتىستى . وپەرا تەاترىنىڭ ساحنا -سىندا تارعىن ، دۋمان، امانگەلدى ، اباي ، ونەگين ، جەرمون (تراۆياتا) ، كيەزو (دايسي) پارتيالارىن ورىنداپ ، قازاق وپەرا ونەرىنىڭ وركەندەۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوستى . ريشات كەڭ تىنىستى داۋىسىمەن (باريتون) سابىرلى سازداعى ءان اۋەندەردى ، اريالار مەن اريوزولاردى شەبەر ورىنداۋشى رەتىندە ، اسا كورنەكتى ءانشى ورىنداۋشىلار قاتارىنا قوسىلدى . ريشاتتىڭ ورىنداۋىنداعى «كوزىمنىڭ قاراسى» ءانى ، ابايدىڭ كەسەك تۇلعاسىن ، ارتىق- شا ءمۇسىنىن شىڭداي ، تولىقتىرا تۇسەدى . ريشاتتىڭ «ەي حالايىعى» – ءوزىنىڭ ۋاقىتىندا جالپى حالىق مۇلكى بولىپ كەتتى . ونىڭ رەپەرتۋارىنان حالىق اندەرىمەن قاتار ،زامانداس كومپوزيتورلاردىڭ تۋىندىلارى دا كەڭىنەن ورىن الدى . بىرقاتار شەتەل تەاترلارى ساحنالا- رىندا ونەر كورسەتىپ ، قازاق ءانىنىڭ قۋاتىن تانىتتى .
«قازان رەسپۋبليكاسى» ، «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان .

سال سەرىلەر سارقىتى – كاۋكەن مەن شاكەن
كەنجەتاەۆ كاۋكەن – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى ، ءانشى . 1916 جىلى باياناۋىلدا تۋعان . الماتى، ماسكەۋ كونسەرۆاتوريالارىندا وقىعان. 1942-1946 جىلدارى رەسەيدە شەكاراشىلار انسامبلىندە بولدى . 1946 جىلدان قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا قىزمەت ەتتى . وسى تەاتردا جيىرما شاقتى پارتيالاردى ورىندادى . ورىنداعان اريالارىندا ونىڭ انشىلىك ، اكتەرلىك تالانتتارى ارقىرىنان اشىلدى . 1957 جىلدان رەجيسسەر، ءانشى ارتيست بولىپ : -«جەرگە قايتا ورالۋدا»، «ەل باسىنا كۇن تۋسا» ، «ءان قاناتىندا»، «تۇلپاردىڭ ىزىندە»، «تاۋداعى شىناردا»، قىزىل تاس زاستاۆاسىندا» ، «قىز جىبەك»، «بوراندى بەكەتتە» كينوفيلم- دەرگە قاتىستى. رەجيسسەر رەتىندە «ەر تارعىن»، «جالبىر»، «قىز جىبەك»، «امانگەلدى» ، «ايسۇلۋ»، «الپامىس»، «قارعانىڭ ماتكەسى» وپەرالارىن قويدى . سونداي-اق «قالقامان-مامىر»، «الدار كوسەنىڭ ايلاسى» ، «ساپار»، «بايان جۇرەك» ، «قۇسني-حورلان» ، «كەمپىر مەن شال» وپەرا ليبرەتتولار-
ىنىڭ اۆتورى . «دارحان دارىن»، «ءماجيت بەگالين» اتتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى . 1979 جىلدان ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا ءدارىس بەردى . كونتسەرتتىك ونەرىمەن قازاقتىڭ حالىق اندەرىمەن قاتار، ورىس، ۋكراين،
تاتار، وزبەك، ەۆروپا حالىقتارىنىڭ اندەرىن، رومانستارىن ، اريالارىن ورىنداپ، حالىققا جاقسى تانىلدى . «ەڭبەك قىزىل تۋ» ، كوپتەگەن مەدالدارمەن ماراپاتتالعان .
ايمانوۆ شاكەنمەن ونىڭ تۋعان ءىنىسى . كاۋكەن ارقىلى ءبىراز ارالاسىپ ءجۇردىم . ناعىز دارىن يەسى، كوپشىل ، سەرى جىگىت ەدى . اكتەر، رەجيسسەر، ۇزاق
جىلدار قازاق دراما تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى، كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولدى . دراما تەاترىندا كوپتەگەن باستى رولدەردى كورەرمەندەردىڭ ەسىندە قالاتىنداي ەرەكشە ورىندادى . ول سومداعان تۇلعالار ۇلتتىق ساحنامىزدىڭ سۇبەلى تابىستارىنا جاتادى. ونىڭ اكتەرلىك بولمىسى تۇلعالى ، ىرگەلى ، كوشەلى كەيىپكەرلەردى كەسكىن- دەۋگە بەيىم . اقان سەرى ، قوبىلاندى ، پەترۋچچو ، وتەللو بەينەلەرىن اسا زور اكتەرلىك ماشىقپەن زەرلەدى. شاكەن قويعان «اباي» سپەكتاكلىنە – كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعى بەرىلدى . ول ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تىنىم- سىز شىعارماشىلىق ىزدەنىستە ءجۇردى . قازاق كينو ونەرىنىڭ وركەندەۋىنە ەلەۋلى ۇلەس قوستى . «ماحاببات تۋرالى اڭىز» ، «الدار كوسە» ، «اتامەكەن» ، «نايزاتاس باۋرايىندا» ، «اتاماننىڭ اقىرى» ت.ب. كينوفيلمدەر ءتۇسىردى .

شاكىرتتەرىمە ريزامىن شاكىرتتەرىمنىڭ بارىنە بىركەلكى ، جاقسى تاربيە بەردىم-اۋ دەپ ويلايمىن . ولاردىڭ قاتارىندا ەڭ ءبىرىنشى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى بولىپ ناريمان قاراجىگىتوۆ ، مۇرات مۇساباەۆ شىقتى. مەنىڭ كلاسسىمنان 10 حالىق ءارتيسى، 18 ادام ەڭبەك سىڭىرگەن ارتيست، ءارتۇرلى بايقاۋلاردىڭ لاۋرەاتتارى بولدى.

مۇساباەۆ مۇرات حاسەنۇلى
1937 جىلى قاراعاندى قالاسىندا تۋعان ، وپەرا ءانشىسى، باريتون . قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى . الماتى بايلانىس تەحنيكۋمىن ، الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىنىڭ ۆوكالدىق فاكۋلتەتىن مەنىڭ كلاسىمدا ءبىتىردى . 1962 جىلدان الماتى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ءانشى . نەگىزگى پارتيالارى : – تارعىن ، سەمەن ، جانبوتا ، اباي ، الپامىس ، كنياز يگور .
مۇرات كونتسەرتتىك نومىرلەرمەن دە كەڭىنەن تانىلىپ كيەۆ ، تاشكەنت، ماسكەۋ قالالارىندا وتكەن انشىلەر سايىستارىندا جۇلدەگەر اتاندى . 1964 جىلدان باستاپ الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا ۇستازدىق (دوتسەنت) قىزمەتپەن شۇعىلداندى .

ناريمان قاراجىگىتوۆ 1934 جىلى باتىس قازاقستان وبلىسى ، شىڭعىرلاۋ اۋدانى، المازنىي
دەگەن جەردە تۋعان ، ءانشى (درام. تەنور ), قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى . بۇل اتاقتى مەنىڭ كلاسىم بويىنشا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ الدى . الماتى
مالدارىگەرلىك ينستيتۋتىن، الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ ۆوكالدىق فاكۋلتەتىن مەنىڭ كلاسىم بويىنشا ءبىتىردى. 1963 جىلدان قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءانشىسى . ناريمان ، ايدار ، اقان ، تولەگەن ،
ءبىرجان ، كەبەك ، جەك (التىنشاش), ۆلاديمير يگورەۆيچ (كنياز يگور) ، ساموزۆانەتس (بوريس گودۋنوۆ) ، دون وتتاۆيو (دون جۋان) ت.ب. پارتيالاردى جوعارى دەڭگەيدە ورىندادى . ءبىرجاندى وتىز جىل بويى ءۇزىلىسسىز ساحنادا ورىنداۋ ءاربىر تەنوردىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى . ماسكەۋدە 1978 جىلى ءبىرجان مەن كەبەكتىڭ پارتياسىن ورىندادى . وسى رولدەردى رەسەيدىڭ سانكت پەتەربۋرگ ، ياروسلاۆل قالالارىندا 1981 جىلى ءوزىنىڭ ەرەكشە داۋىسىمەن شىرقاپ ، كورەرمەندەرىن ريزا ەتتى . ول گاسترولدىك ساپارمەن كانادا، ينديا ، فينليانديا ، پولشا ، سيريا ، كۋبا ت.ب. شەتەلدەردە بولدى. 1968 جىلدان الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا ۇستازدىق قىزمەتپەن اينالىسىپ كەلەدى .
«پاراسات» وردەنىمەن ، «ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىسكە – 70 جىل»
مەدالىمەن ماراپاتتالعان.

عافيز ەسىموۆ
مەن العاش كونسەرۆاتوريانىڭ قابىلداۋ كوميسسياسىنا كەلگەندە «سىرىمبەتتى» ورىندادىم . العاشقى ەكى جولىن باستاپ ايتىپ كەلە جاتىر ەدىم ، بەكەن باكەنۇلى «توقتات» دەدى . سىرتقا شىعىپ كوميسسيانىڭ شەشىمىن توسىپ ءجۇردىم . بۇل قالاي بولدى ، نەگە اياعىنا دەيىن ايتقىزبادى دەپ قوبالجۋلىمىن . قابىلدانعانداردىڭ ىشىندە مەنىڭ فاميليامدى دا اتادى . سوندا ويلادىم ، بەكەن اعانىڭ ءبىراۋىز عانا ءاندى ايتقاننان كەيىن ، ورىنداۋشىنىڭ قابىلەتىن انىقتاي الاتىن تالانتى بار ەكەن عوي دەپ . كەيىن ول كىسىدەن ساباق الىپ جۇرگەنىمدە وعان كوزىم جەتتى. ول كىسى اتاقتى كۋرگانوۆتىڭ شاكىرتى بولعان سوڭ ، بىزگە دە سول الەمدىك ۇزدىك ورىس ، يتاليا مەكتەبىن ۇيرەتتى . ءاندى دۇرىستاپ ايتۋ ، سوزدەرىن انىقتاپ جەتكىزۋ ، داۋىستى بيىك دارەجەدە ۇستاپ تۇرۋ – وسىنىڭ ءبارىن ءبىزدىڭ بويىمىزعا قۇيدى . العاشقا ساباقتى ن. قاراجىگىتوۆتىڭ كلاسىنان الىپ ءجۇردىم . مۋزىكادان ءبىراز ساۋاتىم اشىلعان سوڭ ، ءوزىننىڭ قاراماعىنا الدى . شاكىرتتەرىن بىردەن قينامايتىن ، اسىقپاي ، اقىرىنداپ بيىك دارەجەگە كوتەرەتىن .
ع. ەسىموۆ – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى ، پروفەسسور . «قۇرمەت وردەنى» ، كوپتەگەن مەدالداردىڭ ، حالىقارالىق بايقاۋلاردىڭ يەگەرى . «بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى التىن مەدال» ، «جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ۇزدىگى» . 1947 جىلى اتىراۋ وبلىسى ، ماحامبەت اۋدانىندا تۋعان . الماتى كونسەرۆاتورياسىن مەنىڭ كلاسىمدا ءبىتىردى . نەگىزگى پارتيا لارى اباي ، دۋمان ، الپامىس ، ونەگين ، جەرمون ، دون جۋان ت. ب . عافيز قىدىرۇلى كونتسەرتتىك شىعارماشىلىق قىزمەتىمەن دە قازاقتىڭ حالىق اندەرىن ، قازاق كومپوزي تورلارىنىڭ ءان رومانستارىن ناسيحاتتاۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوستى .

قويشىباەۆا زەينەپ (زەكەن) تولەمبەكقىزى
1937 جىلى الماتى وبلىسى ، الاكول اۋدانى ، قازاقستان اۋىلىندا تۋعان. ءانشى ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى. وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ جانىنداعى ۆوكالدىق حور ستۋدياسىن ، كونسەرۆاتوريانىڭ ۆوكالدىق فاكۋلتەتىن مەنىڭ كلاسىم بويىنشا ءبىتىردى. 1958 جىلدان الماتى قالاسىنىڭ ونەر وردالارىندا كونتسەرتتىك، ۇستازدىق جۇمىسپەن اينالىستى. وپەرا جانە بالەت تەاترى ساحناسىندا جىبەك ، قاديشا (جالبىر) ، اقجۇنىس پارتيالارىن ورىندادى . قازاقستان كومپوزيتورلارى- نىڭ مۋزىكالىق شىعارمالارى مەن حالىق اندەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتادى . ماسكەۋدە وتكەن جاستار مەن ستۋدەنتتەردىڭ دۇنيەجۇزىلىك فەستيۆالىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى .

ۇسەنباەۆا نۇرجامال پەرنەبەكقىزى – ۇستازى تۋرالى
مەنىڭ ۇستازىم بەكەن باكەنۇلى جىلىسباەۆ – قازاقستانداعى ۆوكال مەكتەبىنىڭ اتاسى ، ايگىلى مايتالمانى . ول كىسىنىڭ شاكىرتى بولعانىم، مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە جانە باقىت. ۇستازىمدى ماقتان ەتەمىن، مەنىڭ بارلىق كاسىبي جەتىستىكتەرىمنىڭ ىرگەتاسىن قالادى . سول كىسىلەر سالعان ىرگەتاستان – وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جەتىستىكتەرى مەن ونەردەگى ءومىرى بايلانىستى عوي . مەن بەكەن باكەنۇلىنىڭ كلاسىنا ، مۋزىكالىق
ۋچيليششەنىڭ فورتەپيانو ءبولىمىن بىتىرگەنەن سوڭ كەلدىم. اعامىز مەنى تىڭداپ ، سەنىم كورسەتىپ ، ءوزىنىڭ كلاسىنا الدى .
ءبىرىنشى كۋرستا مەن ، ۆوكال مەن فورتەپيانو ەكەۋى قالاي بولادى ەكەن دەپ مازاسىزدانىپ ءجۇردىم . سەبەبى ، ەكەۋى ەكى بولەك ماماندىق قوي . بىراق بەكەن اعانىڭ شەبەرلىگى ، ونىڭ مەكتەبىنىڭ ، شىدامدىلىعىنىڭ ارقاسىندا، مەن بىرتىندەپ كلاسسيكالىق ۆوكالدىڭ ونەرىن ۇيرەندىم. قوسىمشا پيانينودا وينايتىنىم ماعان كومەك بولدى . ءانشى مۋزىكادان ساۋاتتى بولۋ ءۇشىن ، ءبىر مۋزىكالىق اسپاپتى يگەرۋ كەرەك ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى . ول ءانشىنىڭ تالانتىن ودان ءارى جەتىلدىرە تۇسەدى ، دەپ سانايمىن . ۇستازىمنىڭ ۆوكالدىق مەكتەبىندەگى مەنى سۇيسىندىرەتىنى ، ونىڭ ءبىزدى جوعارعى نوتا ۇستانىمىنا ۇيرەتۋى ، ءاربىر يىرىمدەرىن جازباي تانىپ وتىرۋى . بۇل ونىڭ قايتالانباس تالانتىن كورسەتەدى . بەكەن باكەنۇلى بىزدەردى ءان ايتۋدى ۇيرەتۋمەن قاتار، ءوزىمىزدى ومىردە دە قالاي ۇستاپ ءجۇرۋىمىز كەرەك ەكەنىن ايتىپ ءجۇردى . ءبىز ءوزىمىزدى ول كىسىنىڭ بالاسى سياقتى سەزىندىك ، اكەلىك قامقورلىعىن وسى ۋاقىتقا دەيىن كورسەتىپ كەلەدى . ءبىزدىڭ كونتسەرتتەرىمىزگە قاتىسىپ ، ءوزىنىڭ اقىلىن ايتىپ وتىرادى . ءبىزدىڭ كلاستىڭ ۇجىمى ، ول كىسىنى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى رەتىندە قۇرمەتتەپ – قاستەرلەۋ ءاربىر جىلدىڭ داعدىسىنا اينالعان . تاعدىر ونى سوعىستان امان ساقتاپ ، ەكىنشى ءومىرىن سيلادى ، سوندىقتان 9 ماي –ول كىسىنىڭ تۋعان كۇنى . ءار جىل سايىن بىزدەر ، سول كۇنى ۇستازىمىزدىڭ ۇيىنە جينالامىز . ەگەر بىرەۋلەرىمىز كەلە الماي قالساق ، بەكەن باكەنۇلى ونىڭ قايدا جۇرگەنىن ءبىلىپ وتىرادى . اق داستارحاندا وتىرعاندا ، ول كىسىنىڭ قىزىقتى اڭگىمەلەر- ءىن تىڭداۋدى ۇناتامىز . ول كىسى قىزىقتى اڭگىمەلەردى ءازىل قوسىپ ، ءوزىنىڭ بيىك رۋحىمەن ايتىپ وتىرادى. بۇل ونىڭ ومىرىندە بولعان قيىنشىلىق- تارىن جەڭۋگە كومەكتەسەدى دەپ ويلايمىن . مەن ۇستازىمدى جاقسى كورەمىن ، ءارى ول كىسىمەن ماقتانا الامىن . وعان دەنساۋلىق ، ۇزاق عۇمىر تىلەيمىن . وسىنداي ۇستازدار ونەردە دە ، باسقا سالالاردا دا كوپ بولسا ەكەن دەپ ارماندايمىن
1958 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس قالاسىندا تۋعان ، ءانشى (ليريكا كولوراتۋرالىق سوپرانو) . قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى. 1984 جىلى كونسەرۆاتوريانىڭ ۆوكالدىق فاكۋلتەتىن مەنىڭ كلاسىم بويىنشا ءبىتىردى. سول جىلدان باستاپ قازاقتىڭ مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ سولو-ءانشىسى. وسى تەاتر ساحناسىندا ورىنداعان اسا ەلەۋلى پارتيالارى قاتارىنا جىبەك ، دانا («ەر تارعىن»), اجار، سارا، زىليحا («ماحامبەت») ، ناتاليا («قۇرمانعازى»), روزاليندا («جارقانات») ، ۆيولەتتا («تراۆياتا»), انتونيا («گوفمان») ت.ب. بار. قازاق اندەرى «القوڭىر»، «ءشيلى وزەن» ، «ارىس جاعاسىندا»- نى ۇلكەن شەبەرلىكپەن ورىندايدى . بيىك دەڭگەيدەگى
كاسىبي شەبەرلىك پەن شىنايىلىق ، باۋراپ الار ساحنالىق تارتىمدىلىق پەن تابيعي تالعامپازدىق ونىڭ انشىلىك ونەرىنە ءتان قاسيەت .
نۇرجامالدىڭ رەپەرتۋارىنان ۇلتتىق جانە شەت ەل كومپوزيتورلارىنىڭ ءارالۋان شىعارمالارى مول ورىن العان . قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى . ونىڭ ءالى تالاي بيىكتەردەن كورىنەتىنە سەنىمدىمىن .

مەدەت شوتاباەۆ
مەنىڭ ەڭ سوڭعى وقۋشىم – مەدەت شوتاباەۆ. وعان بار بىلەتىنىمدى ۇيرەتتىم. وقۋ بىتىرگەن سوڭ 1,5 جىل يتالياعا ستاجيروۆكاعا بارىپ قايتتى. ءبىر جىلدارى ماسكەۋدە گلينكانىڭ كونكۋرسى وتەتىن بولدى. سوعان قۇجاتتارىن جىبەرتتىردىم. ءاربىر تۋردان وتكەن سايىن مەنىمەن حابارلاسىپ تۇردى. كونكۋرستىڭ ءۇش تۋرىنان وتە جاقسى باعامەن ءوتىپ، لاۋرەات، گلينكا كونكۋرسىنىڭ ەڭ جاقسى تەنورى اتاعىن بەردى. كەيىن مەدەت – فرانتسيا، يتاليا، يسپانيا، گەرمانيا، قىتاي، رەسەي، ياپونيا، اراب، تۋركيا كونكۋرستارىندا ءبىرىنشى ورىنداردى يەلەندى . قازىرگى ۋاقىتتا ونى شەتەلگە كوپ شاقىرادى . يتاليا تەاترلارىنا قايتا-قايتا شاقىرىپ، كوپتەگەن وپەرا پارتيالارىن ورىنداپ ءجۇر. ونى يتالياندىق- تار جاقسى كورەدى، بۇل ءبىزدىڭ ەكىنشى «دومينگو» مىز دەيدى. وعان ونەرىڭدى ءوزىمىزدىڭ ەلگە دە كورسەت دەپ ايتىپ ءجۇرمىن…

قىتايدان كەلگەن وقۋشىلارىم
ءبىر جىلدارى قىتايدان قازاق ازاماتى كەلىپ، سول جاقتاعى قازاق، ۇيعىر جاستارىن ءبىر-ەكى جىل دايىنداپ بەرسەڭىزدەر دەگەن ءوتىنىش حات الىپ كەلىپتى . رەكتور دۇيسەن قوراباەۆيچ قاسەيىنوۆ وسىعان قالاي قارايسىز دەپ سۇرادى. مەن باۋىرلاس حالىق قوي، كومەكتەسكەنىمىز دۇرىس قوي دەدىم. جازعى كانيكۋلدا بارايىق، ولار تالانتى بار جاستاردى جيناپ قويسىن دەدىم. ولار كەلىستى. جازعى سەسسيادان كەيىن ، مامىر ايىندا رەكتور ەكەۋمىز قىتايعا ۇشىپ باردىق. ۇرىمشىدە ءبىزدى توسىپ الىپ، قوناقۇيگە ورنالاستىردى. قالانى ارالادىق، بازارىن بارىپ كوردىك. ەكى ءۇش قاباتتى قىتاي ۇلگىسىندە سالىنعان ۇيلەر. ەرتەڭىنە 15 شاقتى جاستاردى جيناپ قويعان ەكەن، سولاردى ەكى كۇن تىڭدادىق. تىڭداۋدىڭ ناتيجەسىندە سەگىز وقۋشىنى تاڭداپ ، كۇزدە وقۋ جىلى باستالعاندا الماتىعا كەلەتىن بولىپ كەلىستىك. ولار كەلگەن سوڭ، ءاربىر كلاسسقا ءبولىپ، مەن وزىمە ءبىر الفيا دەگەن قىز بەن ەسەت دەگەن ءبىر تەنوردى الدىم . الفيا ءۇرىمشى فيلارمونياسىندا قىزمەت ىستەپ، كەيىن ونى امەريكاعا شاقىرىپ، قازىر ول سول جاقتا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ەسەت فيلارمونيانىڭ ءانشىسى، سول ەلدەگى ءبىراز كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتى…

تاجريبەممەن ءبولىستىم
مۇعالىمدىك دەڭگەيىم كوتەرىلگەن سوڭ، مەنى وداقتاس رەسپۋبليكانىڭ كونسەرۆاتوريالارىنا «ماستەر كلاسس» وتكىزۋگە شاقىرا باستادى. ءبىرىنشى بارعان جەرىم بىشكەك قالاسى، سوسىن تاشكەنتكە شاقىردى. ءۇشىنشى كيەۆتە ۇلكەن كونفەرەنتسيا-بايقاۋ بولدى، وداقتىڭ بارلىق كونسەرۆاتو-
ريالارىنان پروفەسسورلار وزدەرىنىڭ وقۋشىلارىمەن كەلىپ ونەرلەرىن كورسەتەتىن بولدى. ماعان ولاردىڭ ايتقان اندەرى مەن اريالارى ونشا ۇنامادى. ولاردىڭ وقۋشىلارى ءبىر ەكى ءان ايتقاننان كەيىن، وزدەرى شىعىپ ءان ورىندايدى. وسىنداي «ماستەر كلاسس» بولا ما، دەپ ويلادىم . ورتاازيا مەن ازەربايجان انشىلەرى «تاماقتىڭ داۋسىمەن» ايتادى دەگەنگە قارسىمىن دەدىم. جالپى ۆوكالدا ءۇش دەڭگەيدە داۋىس بولادى، ءبىرىنشى تاماقتىڭ تۇسىنان، ەكىنشى كەۋدەدەن، ءۇشىنشى ودان دا تومەننەن. ءبىزدىڭ الفاۆيتتە قاتاڭ، ۇياڭ، ءۇندى ارىپتەر بار، ولاردى شەگىنە جەتكىزىپ ايتۋ كەرەك، ونى كەيبىرەۋلەر تۇسىنبەيدى. مەن سىزدەرگە ايتىپ بەرەيىن ، قالاي ءبىزدىڭ اندەر ەۆروپاشا ورىندالادى ەكەن دەپ، ابايدىڭ «ايتتىم سالەم قالامقاسىن» ورىنداپ بەردىم. ءبارى قوشامەتتەپ، قۇرمەت كورسەتتى. كيەۆتىڭ كونسەرۆاتورياسىنىڭ رەكتورى بىزدە ءبىر جىل وقىپ كەتكەن ەكەن. ول ماعان ءبىر جاقسى كونتسەرتمەيستەر تاۋىپ بەردى .
ماعان كەزەك كەلگەندە ، ستسەناعا شىعىپ تۇرىپ، العاشقى ءاندى ايتاردا ول ءاننىڭ سوزىنەن ءۇزىندى كەلتىرىپ، سوسىن ءاندى ورىندايمىن ، باسقا اندەر دە سول جوبامەن ورىندالدى . ولار 5-10 مينۋتتا وتكىزسە ، مەنىڭ «ماستەر كلاسىم» 45 مينۋتتا ءوتتى. مەنىڭ وقۋشىم ليريكو-دراماتيچەسكي تەنور. كۇردەلى اريالاردى ايتتى. ءپۋچچينيدىڭ «توسكا» وپەراسىنان، «ءبىرجان-سارادان» ، تاعى باسقا وپەرالاردان، اقىرىندا ءپۋچچينيدىڭ «روداۆەستي» ارياسىن ايتقاندا حالىق قوشتاپ، قول سوعىپ وتىردى. ءوزىم «پيكوۆايا داما»-داعى لەرماننىڭ پارتياسىن ايتىپ بەردىم. پروفەسسورلار ستسەناعا شىعىپ، مەنى قۇتتىقتاپ، بىزگە كەلىپ اشىق ساباق وتكىزسەڭىز دەپ تىلەكتەرىن ايتىپ جاتتى.

بەكەن باكەنۇلى تۋرالى لەبىزدەر
احمەت جۇبانوۆ – كومپوزيتور ، ديريجەر ، عالىم ، اكادەميك.
بەكەن جىلىسباەۆ كونسەرۆاتوريانى ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ ، اۋىر جارالى بولىپ ، ەلگە ورالعاننان كەيىن 1951 جىلى ءبىتىردى . سوعىس ارداگەرى كونسەرۆاتوريادا مايدانداعىداي جانقيارلىق ەڭبەك ەتىپ ، بۇكىل ستۋدەنت قاۋىمىنا ۇلگى بولدى . 3-4-ءشى كۋرستا وقىپ جۇرگەندە-اق بەكەن قازاق ، ورىس حالىقتارىنىڭ اندەرىن ، كلاسسيكالىق تۋىندىلاردى شەبەر ورىندايتىن ءانشى رەتىندە كوزگە ءتۇستى .
مىسالى ، كەڭەس وداعىنىڭ 22 كونسەرۆاتورياسىنىڭ بۇكىلوداقتىق ستۋدەنتتىك بايگەسىنە قاتىسقان ول تامسانتارلىق ونەر كورسەتتى . سول بايقاۋدا ول ك . ە. ۆوروشيلوۆتىڭ نازارىنا ىلىكتى . بەكەن تۋرالى ول : – «بۇل جالىقپاي ەڭبەكتەنسە ، بولايىن دەپ تۇرعان ءانشى ەكەن» – دەپ، پىكىر ايتىپ ، ونىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتتى . وقۋىن بىتىرگەن بويدا ، ءوزىنىڭ ۇستازى ، اسا كورنەكتى انشىلەردىڭ ءبىرى ، پروفەسسور الەكساندر ماتۆەەۆيچ كۋرگانوۆتىڭ اسسيسەنتى بولىپ ورنالاستى . كوپ ۇزاماي ءوزىنىڭ ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورە باستادى – دارىندى ءانشى ، تاجريبەلى ۇستاز بولدى . ۆوكال كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن ول ، جاس انشىلەردى تاربيەلەۋ ىسىنە جاڭا لەپ ەنگىزدى . مامانداس بولعان سوڭ، اندا- ساندا كلاسىنا بارعانىڭدا ، ول شاكىرتتەرىنە ۇنەمى ءاننىڭ سوزدەرىن- دەگى ءمانىن ءتۇسىندىرىپ جاتادى . كوبىنە، ارقاسى قىزىپ كەتىپ ، ءوزى ءاندى ورىنداپ كورسەتەدى . ءاننىڭ سوزدەرىن شايناپ- جۇتىپ قوياتىن ورىنداۋشى- لاردى مىسالعا كەلتىرەدى . ول ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن : -«ريشات ماقپالداي ۇنىمەن قاتار ، ءاننىڭ ايدان انىق سوزدەرىن ۇنەمى ەستىرتىپ وتىرماي ما ؟ . ەرمەكتىڭ جوعارى ورىنداۋ مادەنيەتىمەن قاتار، سوزدەرى قالاي ساقىلداپ تۇرادى . روزا باعلانوۆا كونسەرۆاتوريانى ءبىتىر- مەي-اق ، ءان سالعاندا سوزدەرىن وڭمەنىڭنەن وتكىزىپ جىبەرمەي مە؟» ،- دەپ. مىنە ، وسى جايعا بەكەڭ ارقاشان ءمان بەرەتىن .
قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگىن ماسكەۋدە 1958 جىلى وتكىز – گەندە ، ب. جىلىسباەۆ قۇرمەتتى ورىنداردىڭ بىرىنە يە بولدى . بەكەن – جەكە باسىنىڭ رۋحاني بايلىعىن ۇدايى ەسەلەپ وتىرۋمەن مۇقيات
شۇعىلدانعان جان . ول كوپ وقيدى ، كوپ ىزدەنەدى ، ءبىلدىم ، جەتتىم دەپ توقمەيىلسىنبەيدى . سونىمەن بىرگە ول ءوز بويىنداعى ونەردى – حالىق يگىلىگى دەپ بىلەدى . كونتسەرتتىك زالدار جانە راديو ، تەلەديدار بويىنشا ءجيى ءان شىرقاپ ، جۇرتشىلىقتىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىن ويداعىداي وتەۋدە .
بەكەن جىلىسباەۆتىڭ بولاشاقتا زور تابىستارعا جەتەتىنىنە كامىل سەنۋگە بولادى . ( ا. جۇبانوۆ . «وسكەن ونەر» ، عىلىم باسپاسى، 1985)

باقتاەۆ كەڭەس – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەگى سىڭگەن ءارتيسى ،
قازاقتىڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ
ءانشىسى، ب. جىلىسباەۆتىڭ العاشقى شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى.
مەن 1936 جىلى بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسى، بورلىتوبە اۋدانى، «ۇلگى» اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. اۋىلدا مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە بەكەن اعانىڭ راديودان شىرقاعان اندەرىن تالاي رەت تىڭداعانبىز . مەن دە وسىلاي ءان ايتا الار ما ەكەنمىن ، دەپ ارماندايتىنمىن . مەكتەپتە وقۋشى كەزىمدە ءبىراز اندەردى ورىنداپ ءجۇردىم . ب. جىلىسباەۆتىڭ تۋعان اعاسى مۇقان اعا بىزگە جوعارعى كلاستاردا فيزيكا ، ماتەماتيكادان ساباق بەرگەن، كوپ جىلدار مەكتەپ ديرەكتورى بولىپ قىزمەت اتقاردى .
1957 جىلى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن الماتىعا وقۋعا كەلدىم . ۇلكەن اعام قوجاعۇلوۆ قاجىتاي مەنى كونسەرۆاتورياعا ەرتىپ اكەلدى . ول سوعىسقا قاتىسقان، قولىنان جارالى بولىپ قايتقان . قابىلداۋ كوميسسياسى مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ زالىندا ۇمىتكەرلەردى تىڭدادى . كەزەگىم كەلگەندە مەنى زالعا شاقىردى . سۇڭعاق بويلى ، ادەمى قاراتورى جىگىت اعاسى ب. جىلىسباەۆ كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ورتاسىندا وتىر ەكەن . بۇل مەنىڭ بەكەن اعانى ءبىرىنشى كورۋىم ەدى . ماعان قاراپ :
- ال ەندى ، قانداي ولەڭ ايتاسىڭ ؟،- دەپ سۇرادى . مەن :
- «ايتتىم سالەم، قالامقاستى» .
- وندا رويالدىڭ قاسىنا بار ، دەدى .
رويالدى ءبىرىنشى رەت كوردىم ، ءبىر ايەل ادام سۇيەمەلدەپ وتىردى . تىڭداپ بولعاننان كەيىن : .
- تاعى قانداي ءان ايتاسىڭ؟، دەپ، سۇرادى. «دۋداراي»دى ايتىپ كورەيىن دەدىم . ءاننىڭ ءبىر كۋپلەتىن ايتىپ ، ەكىنشىسىنە كەلگەندە ، ورىسشىلاپ :
- دوستاتوچنو ، دەدى . مەن قويا قويدىم .
- بارا بەر ، ەسىكتىڭ الدىندا توسا تۇر دەدى . ءبىرازدان كەيىن ءبارىمىزدى ىشكە شاقىردى . كونكۋرستان وتكەندەردىڭ ىشىندە بولىپ شىقتىم .
قابىلدانعاندار ۇيلەرىڭە قايتا بەرىڭدەر . ادرەستەرىڭدى جازىپ قالدى- رىڭدار، كۇزگە قاراي شاقىرتۋ قاعازىن جىبەرەمىز دەدى . كۇزگە قاراي
ماعان : – «جامبىل اتىنداعى فيلارمونيانىڭ حور كاپەللاسىنا ءانشى بولىپ قابىلداندىڭ» ، دەگەن شاقىرتۋ قاعازى كەلدى …
1958 جىلى مەن كونسەرۆاتوريانىڭ ءان فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم .
اعا وقىتۋشى ا. ا. لەونتەۆا كلاسىندا ءدارىس الىپ ءجۇردىم. ءۇش جىل وقىعاننان كەيىن ول كىسى زەينەتكە شىعىپ كەتتى . ءوزىمنىڭ سۇراۋىم بويىنشا پروفەسسور ب. جىلىسباەۆتىڭ كلاسىنا اۋىسىپ ، 4-5 ءشى كۋرستى ءبىتىردىم . بەكەن اعامىز وتە ادىلەتتى ، ساباققا قاتال ، شاكىرتتەرى- نە اعالىق ، اكەلىك رەتىندە دە قارايتىن ادام . كەيبىر ستۋدەنتتەر تاڭەرتەڭ 45 مينۋتتىق جەكە ساباققا (داۋىس قويۋ) تاماق ىشپەي كەلسە ، اقشا بەرىپ :
- بار ، تاماق ءىشىپ كەل ، سودان كەيىن دايىندالايىق ، دەيتىن .
كەيبىر شاكىرتتەرى قيىن ساباقتاردان (سولفەدجيو، گارمونيا) وتپەي قالسا ، ولاردى قولىنان جەتەكتەپ الىپ :
مىنا بالانىڭ بولاشاعى وتە مول ، بۇل كەيىن تاماشا ءانشى ، ارتيست بولادى ، ازداپ دەمەپ جىبەرەيىك دەپ، قامقورلىق كورسەتىپ جۇرەتىن.
ۇستازىمىز – وتە سەزىمتال، كورەگەن ادام .
ۇلى ۇستاز، ونەرگە سىڭىرگەن ەڭبەگى شەكسىز ، ۇزاق ءومىر تىلەيمىن .

شاحيماردان ءابىلوۆ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى،
قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ
پروفەسسورى ، حالىقارالىق شىعارماشىلىق اكادەمياسىنىڭ
اكادەميگى ، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى .
بەكەن باكەنۇلى جىلىسباەۆ ۇلتتىق كلاسسيكالىق ءان ونەرىنە قانداي جاڭالىق اكەلدى ؟ .
- الەمدە ورىس ، يتاليان ، نەمىس ، فرانتسۋز ت. ب. ءان مەكتەپتەرى بار ەكەنى بەلگىلى . مىسالى ، ورىس كلاسسيكالىق ءان مەكتەبىن العاشقى بولىپ ايگىلى ءانشى شالياپين قالىپتاستىردى . ەۆروپا مەكتەبىن الساق ، ول ءۇش عاسىردى قۇرايدى . ءبىزدىڭ قازاق ۇلتتىق وپەرا – ءان مەكتەبىمىز 70 – 75 جىل شاما- سىندا دامىپ كەلە جاتىر . قازاق وپەرا-ءان مەكتەبىن كلاسسيكالىق تۇر- عىدا العاشقى ورىنداۋشىلاردىڭ قاتارىندا ك. بايسەيىتوۆا ، ەرمەك سەركەباەۆ بولدى .
ال ، قازاق وپەرا-ءان مەكتەبىن قالىپتاستىرۋ ، ونى الەم كلاسسيكالىق ءان مەكتەبىنە ساتىلاۋ – بەكەن باكەنۇلىنىڭ ۇلەسىندە دەپ ايتا الامىز .
ونىڭ ەرەكشەلىگى قانداي ؟ – ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلوداقتىق كونسەرۆاتوريا ستۋدەنتتەرىنىڭ بايقاۋىندا ، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىن العاشقى بولىپ كەنجەتاەۆ ، جىلىسباەۆ ، سەركەباەۆ كورسەتتى . ول كەزدە كەڭەس وداعىندا ءبىر اق مەك- تەپ – ورىس مەكتەبى باسىم بولاتىن .سول ۋاقىتتان باستاپ بەكەن باكەنۇلى بۇرىننان كەلە جاتقان ورىس ، يتاليا ، ت. ب. مەكتەپتەرمەن بىرگە ، ەڭ ءبىرىنشى بولىپ قازاق ءان- وپەرا مەكتەبىنىڭ ىرگەتاسىن قالاي باستادى .
مەكتەپ دەگەن نە ؟
- ول ءتىل ، ونىڭ اۋەنى ، ماعىناسى ، فيلوسوفياسى . وسىعان وراي بەكەن اعا قازاقتىڭ ءتىلىنىڭ ادەمىلىگىن ، حالىق اندەرىنىڭ اۋقىمىن ، ءبىرجان ، اقان ، ءمادي ، ەستاي ، مۇحيت سالىپ كەتكەن جولدارىن ارى قاراي دامىتتى . ول حالىق اندەرىنىڭ جان دۇنيەسىن ۇعىپ ، ونىڭ ەرەكشەلىگىن ، سۇلۋلىعىن وداق كولەمىندە كورسەتە ءبىلدى . باسقا حالىقتاردا كەزدەسپەيتىن قازاق ءتىلىنىڭ ادەمىلىگىن ، داۋىسىن ، اۋەنىن ، ارىپتەرىن العاشقى بولىپ اشتى . ولاردىڭ ءاندى بايىتا تۇسەتىنىن دالەلدەدى . قازاق ءان ءۇنىنىڭ الەم دەڭگەيىندە وزىندىك ورنى بار ەكەنىن كورسەتتى .
بەكەن اعا قاندى مايداندا قانداي جانكەشتى ەرلىك كورسەتسە ، قازاقتىڭ ءان ونەرىندە دە سونداي ەرلىك كورسەتتى دەپ سانايمىن . ول وزىنە باعا جەتپەس ەسكەرتكىش ورناتا ءبىلدى . ءاننىڭ تابيعاتىن سەزىپ ، ونىڭ ىشكى دۇنيەسىن اشىپ بەرۋدە ، بەكەن باكەنۇلى قازاقستانداعى العاشقى مامان داردىڭ بىرەگەيى بولدى .
قازىرگى جاستار سول مەكتەپتى جالعاستىرىپ ، دامىتا بەرۋلەرى كەرەك .
شاحيماردان كوپ جىلداردان بەرى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ جەتەكشى ءانشىسى رەتىندە الەمدىك وپەرالاردىڭ باستى كەيىپكەرلەرىنىڭ بەينەلەرىن ءساتتى ورىنداپ كەلەدى . ريگولەتتو ، جەرمون ،اموناسرو ، تومسكي ، گريازنوۆ ، اباي ، جانبوتا ، بۇقار جىراۋ ، ت.ب. وپەراداعى ابايدىڭ پارتياسى مەن ابايدىڭ سوزىنە جازىلعان اندەر مەن رومانستار – ونىڭ ونەرىنىڭ شىڭى . پاۆلوداردا «شاحيماردان دوستارىن شاقىرادى» اتتى حالىقارالىق وپەرا انشىلەرىنىڭ فەستيۆالىن ۇيىمداستىر دى . كوپتەگەن شەت ەدەردە ءوز ونەرىن پاش ەتىپ ءجۇر .
شاحيماردان – كوپ قىرلى ، ەرەكشە مانەرلى ، دياپازونى كەڭ دارىن يەسى .

مىڭباي ءراش – اقىن ، جازۋشى ، ساتيريك، قۇرمەت وردەنىنىڭ يەگەرى ،
ب. جىلىسباەۆتىڭ جەرلەسى .
مەن بەكەن اعانى اتىنا قارشادايىمنان قانىقپىن . سۇراپىل سوعىس ءجۇرىپ جاتقان 1942 جىلى شۇبارتاۋداعى «كيروۆ اتىنداعى مەكتەپتىڭ» 6- كلاسىندا وقيتىنمىن . اندا ساندا راديودان : ابايدىڭ ءانى – «ايتتىم سالەم ، قالامقاس» ، حالىق ءانى – «قاراتورعاي» ، وزگە دە اندەردى ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىندايتىن ، تەنور داۋىستى ءانشى ب. جىلىسباەۆ بولاتىن .
- جىلىسباەۆ دەگەن كىم؟ – دەپ سۇرادىم بىردە اعايىم سەرى ءابدىراسىلدان .
ول كەزدە ءابدىراسىل ەلەۋسىزوۆ اۋدان پوشتاسىن باسقاراتىن .
- ءوي ، مىڭباي ، بۇل وسى داعاندى بويىندا دۇنيەگە كەلگەن ، ءوزىڭنىڭ ناعاشىڭ بولادى ، دەدى ، ناسىبايىن ەرنىنە ىتقىتا بەرىپ .
- قالاي ناعاشى بولادى ؟ ، دەپ سۇرادىم . –«سەنىڭ شەشەڭ نۇرجاميلا مارقۇم – قوجاگەلدى رۋىنان دەدى . بەكەن ناعاشىڭ الماتىدا تۇرادى ، ماسكەۋ كونسەۆاتورياسىندا وقىپ جۇرگەندە ، سوعىس باستالىپ ، الماتىعا قايتىپ كەلگەن . وپەرا تەاترىنىڭ ءانشىسى ، راديودان ءجيى ايتادى، ءارتۇرلى كونتسەرت ساحنالارىنان ءان شىرقاعانىن ءوز كوزىممەن الماتىعا بارعاندا كوردىم»، – دەدى.
- ە،ە ، سولاي ەكەن عوي …
تاعدىر تالكەگىمەن 1943 جىلى جازىندا مەنى الماتى قالالىق پارتيا كوميتەتىندە قىزمەت اتقاراتىن اعايىم ەسەەۆ دۇيسەجان ، الماتىعا
وزىمەن بىرگە ءبىرجولا الىپ كەتتى . شەشەم قايتىس بولىپ ، اكەم احمەتكارىم سوعىسقا كەتىپ ، سورىم قايناپ ، جەتىمدىككە جەگىلگەن شاعىم بولاتىن .
بەكەندى ناعىز جاقسى بىلە باستاعانىم 1950 جىلى كازپي-ءدى ءتامامداپ، «لەنينشىل جاس» گازەتىندە ادەبيەت جانە ونەر بولىمىنە جەتەكشىلىك ەتكەن كەزىم . قازىرگى «اباي داڭعىلى» (ول كەزدە «باس ارىق») كوشەسىندە بەكەن اعانىڭ تۋىسقانى قاسقاەۆ كارىباس اقساقالدىڭ ءۇيى بولاتىن . ول كىسى الماتى مالدارىگەرلىك ينستيتۋتىنىنىڭ ( قازىرگى اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەت) تاجريبەلىك زەرتحاناسىندا قاساپشى قىزمەتىن اتقاراتىن . كارىباس اقساقال اعايىندارىن وتباسىنا ءجيى شاقىرىپ ، اق داستارحانىن جايىپ ، قولى اشىق كىسى بولاتىن .
- اۋ ، اعايىندار ، تاياۋدا ءبىزدىڭ ۇيدە ۇلكەن جاڭالىق بولادى ، دەپ، جايراڭ قاقتى ، بىردە اقساقال.
- قانداي جاڭالىق ؟
- انا وتىرعان جىلىسبايدىڭ بەكەنى ءبىر كوز، ءبىر اياعىن سوعىستا قالدىرسا دا ، تاياعى ەكىنشى اياعى بولىپ ، تۇرمىس قۇرماق . ءبىر بولمەنى جاساۋلاپ قويدىق . كەلەسى سەنبىدە تويعا كەلەسىڭدەر ، دەدى .
- بارەكەلدى ، كەلگەندە قانداي ، دەسىپ، ءماز -مەيرام بولىپ تاراستىق .
كەشىكپەي ، بەكەن اعامىز بەتى تومپيعان ، كوزى توستاعانداي ، قوڭىرقاي ءوڭدى نۇريپا جەڭگەمىزگە ۇيلەندى . سول تۇستا مەنىڭ «لەنينشىل جاستا» -«ءانشى – ۇستاز» دەگەن كولەمدى ماقالام جارىققا شىقتى . بەكەن اعام :
- اۋ، سەن جازۋشى بولايىن دەپ تۇر ەكەنسىڭ، ساپارىڭ وڭ بولسىن دەپ ، باتا بەرگەن ەدى .
بەكەن اعا – اكەسى جىلىسباي ، شەشەسى حانىمبالامەن بىرگە جەكە پاتەردە تۇردى . بەكەننىڭ اعاسى مۇقان – شەشەسىنە، ءوزى – اكەسىنە اينىماي تارتقان ەدى . حانىمبالا اپاي داۋىسى ادەمى ، بەكەنگە انشىلىك شەشەسىنەن دارىعان عوي، دەپ توپشىلايمىن . ءوزى شەشەن ، ءارى ءانشى حانىمبالا اجەمىز حالىق اندەرىن ناقىشىنا كەلتىرە ، قۇلپىرتا سامعاي جونەلەتىن …
بەكەن باكەنۇلىنىڭ ۇستازى كۋرگانوۆ – «شابىتتى شاكىرتىم» ، دەپ ماقتانىشپەن ەسكە السا، احمەت جۇبانوۆ – «ساناۋلى ونەر ساڭلاقتارىنىڭ بىرەگەيى» ، – دەپ باعالاعان .
بەلگىلى ۇستاز، ءانشى، تۋما تالانت – بەكەن جىلىسباەۆ حاقىندا ماراپات سوزدەر جىرتىلىپ ايرىلادى .
تورقالى توقسانىن توقىراماي تويلاعان ، تابيعي تالانت ، ءوزىنىڭ عاسىر مۇشەلىنە قاراي ساپار شەگىپ بارادى . دەنساۋلىعى قۋاتتى ، شابىتى شۋاقتى بولسىن دەگەن تىلەكپەن :
بەۋ، مەزگىل، سىناپتايىن جىلىستايدى ،
كورگەن ەم، حانىمبالا ، جىلىسبايدى .
ءۇمىتىن اقتاپ شىققان بەل بالاسى ،
«جاقپۇتىن» باقىتىنىڭ ۋىستايدى .

جۋماديلوۆا رىمكەش الجانقىزى – اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت
تەاترىنىڭ ءانشىسى ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى»، «قازاقستاننىڭ تاۋەل-
سىزدىگىنە 10 جىل» مەدالىنىڭ يەگەرى .
مەن قاراعاندى وبلىسى ، اقتوعاي اۋىلى، بەرىكقارا اۋلىندا، 1957 ج. ونەرگە جاقىن وتباسىندا دۇنيەگە كەلىپپىن . ول وڭىردە كۇلاش بايسەيىتوۆا، ماناربەك ەرجانوۆ ، ماعاۋيا حامزين ، اققىز مۇسىلىمقىزى سەكىلدى ونەر ساڭلاقتارى تۋعان . سول جەردىڭ قاسيەتى ماعان دا دارىدى ما ەكەن ، مەن دە جاستايىمنان ءان ونەرىن ءسۇيىپ ءوستىم .
1979 جىلى قۇرمانعازى كونسەرۆاتورياسىنىڭ دايىندىق كۋرسىنا قابىل- داندىم . يۋماشەۆا ن.د. دەگەن ۇستازدان وقي باستادىم. ول كىسى مەنى اۋىلدان كەلگەن، ورىسشا بىلمەيدى، مۋزىكالىق ساۋاتى جوق دەگەن جەلەۋمەن شەتتەتە بەرەتىن بولدى . مەن بەكەن اعاعا بارىپ جاعدايىمدى ايتتىم . بەكەن باكەنۇلى ، مەنىڭ كلاسىمدا ورىن جوق . كانديدات ەتىپ قالدىرايىن ، ءارى قاراي قالاي ەڭبەكتەنەسىڭ ، ءوزىڭدى قالاي كورسەتەسىڭ ، سوعان بايلانىستى بولادى دەدى . كۇندىز ءتۇنى بار كۇشىمدى سالىپ ەڭبەكتەنۋىمنىڭ ارقاسىندا ، جازعى ەمتيحاندى ۇزدىك تاپسىرىپ، 1-ءشى كۋرسقا قابىلداندىم…
1986 جىلى كونسەرۆاتوريانى ۇزدىك ءبىتىرىپ ، وپەرا تەاترىنا ءانشى بولىپ جۇمىسقا تۇردىم . تەاتردا سارا ، قارلىعاش ، ءدۇريا ، باتساي («قىز جىبەك»), اقجۇنىس، اقجەلەڭ («ەر تارعىن») ، اجار («اباي») ، اقتوقتى («اقان سەرى») ، كۇلپاش («ابىلاي حان») ، زىليحا ( «ماحامبەت») ، جريتسا («ايدا») ، انينا («تراۆياتا») ، ميكاەلا («كارمەن») ، ليۋ («تۋراندوت») ت.ب. پارتيالاردى ورىندادىم. قازاقتىڭ حالىق اندەرىن، قازاقستان كومپوزي -تورلارىنىڭ شىعارمالارىن ءارتۇرلى كونتسەرتتەردە ، كورەرمەندەردىڭ سۇرانىسى بويىنشا ورىنداپ جۇرەمىن . ونىڭ ىشىندە ءبىرجاننىڭ «عاشىعىم» ، «ءلايلىم» ، اسەتتىڭ «ءىنجۋ-مارجانى» ، حاسانعاليەۆتىڭ «نۇرلى تاڭ»، حالىق اندەرى «باياناۋىل»، «ءبىر بالا»، «قاراتورعاي»، «اقاۋ بيكەم»، «شىناراي»، «يليگاي»، «اۋپىلدەك»، «اعاجان ءلاتيپا»، «گۇلداريعا» ، «ماۋسىمجان» ، ت.ب. اندەر بار .
1987 جىلى كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى رەسپۋبليكالىق انشىلەر بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى اتاندىم .
وسى جەتكەن جەتىستىكتەرىم ، بەكەن باكەنۇلىنىڭ ماعان ۇيرەتكەن انشىلىك مەكتەبىنىڭ جەمىسى ، دەپ ، ماقتانىشپەن ايتا الامىن . بەكەن اعا اۋىلدان كەلگەن ، مۋزىكالىق ساۋاتى جوق كوپتەگەن دارىندى جاستاردى دايىنداپ
شىعاردى ، جارتى عاسىر بويى قازاقتىڭ كلاسسيكالىق ءان ، انشىلەر مەكتەبىنىڭ كىرپىشىن قالادى . ول كىسى شاكىرتتەرىنە قاتال تالاپ قويۋمەن بىرگە ، ءوزىنىڭ قامقورلىعىن ، اكەلىك مەرەيىن ، ۇستازدىق كومەگىن ايامادى . ەلىمىزگە ادال ، ادامگەرشىلىككە ، ونەردى سۇيۋگە ، تاريحىمىزدى، انا ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەدى .
وسىنداي ۇستازدار كوپ بولسا ەكەن دەپ تىلەيمىن . ول كىسىنىڭ ەڭبەگىن ، ونەر جولىن – جاستارعا ۇلگى رەتىندە ، تاربيەلەيمىز دەپ ۋادە بەرەمىن .
بەكەن باكەنۇلىنىڭ انشىلىك ونەرگە سىڭىرگەن ەڭبەگىنە، وتان سوعىسىن- داعى ەرلىگىنە – باسىمىزدى يەمىز . حالقىمىز وعان «حالىق قاحارمانى» اتاعىن بەرىپ قويعان دەپ سانايمىن .

كەنجەبەكوۆ ۇلان مىرزاقاسىمۇلى – قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتو-
رياسىنىڭ ۆوكال كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، «قازاقستان
رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» .
مەن 1960 جىلى ، بۇرىنعى سەمەي وبلىسى ، شۇبارتاۋ اۋدانى ، بارشاتاس اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن . اكەم مىرزاقاسىم جاقسى داۋىسى بار ، سول وڭىرگە بەلگىلى ءانشى بولعان كورىنەدى . ماعان انشىلىك ونەر سول اكەمنەن دارىعان بولۋى كەرەك. مەكتەپتە كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەلەرىنە قاتىسىپ، ءان شىرقاپ ، كوزگە ءتۇسىپ ءجۇردىم .
1980 جىلى اسكەر قاتارىنان ورالعان سوڭ ، قازاق ۇلتتىق قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ ءان-ونەر كافەدراسىنا وقۋعا ءتۇستىم . ب.ب. جىلىسباەۆ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولدى . بەكەن اعانىڭ جانىندا ءجۇرىپ، ءدارىس الىپ ، انشىلىك ماماندىقتى يگەردىم . وقۋىمدى بىتىرگەننەن كەيىن ، وپەرا جانە بالەت تەاترىنا ءانشى بولىپ ورنالاستىم، كەيىنىرەك قۇرمانعازى كونسەرۆاتورياسىندا قوسىمشا ۇستازدىق قىزمەتپەن دە اينالىستىم . تەاتردا ايدار ، اباي ، ءبىرجان ، تولەگەن («قىز جىبەك») ، ساقان («ەر تارعىن») ، رودومەس («ايدا») ، گەرمان («قارعانىڭ ماتكەسى») ت.ب. پارتيالاردى ورىندادىم. حالىق اندەرىن، قازاق، شەتەل كومپوزي- تورلارىنىڭ شىعارمالارىن ۇلكەن كونتسەرتتەردە ورىنداپ جۇرەمىن . «اقباقاي» ، «القوڭىر» ، «قاراتورعاي» ، ابايدىڭ «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» ت.ب. ول كىسى بىزگە تەك ۇستاز رەتىندە ەمەس، رۋحاني اكەمىز بولدى دەپ ايتا الامىن . بەكەن اعانىڭ بەرگەن تاربيەسىن ، ايتقان اقىلدارىن ، پاراساتتى ادامگەرشىلىگىن ، بىزگە دەگەن قامقورلىعىن سوزبەن
ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس . ومىردەگى مەنىڭ قولىم جەتكەن جەتىستىك -تەرىمنىڭ ءبارى ۇستازىمنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن . ستۋدەنت كەزىمىزدە بىزگە ءوز قاراجاتىنان تاماق ، كيىم-كەشەككە دەيىن كومەكتەسىپ تۇراتىن. اعامىزدىڭ ۇيىندەگى جەڭگەمىز بىزدەردى اق داستارحانىن جايىپ، ءجيى-ءجيى شاقىرىپ تۇراتىن .
بەكەن اعا مايداندا قان كەشىپ ، ەل قورعاعان باتىر ازامات، ۇلاعاتتى ۇستاز . بەلگىلى ، مايتالمان انشىلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى – ۇلى ۇستازدان ءبىلىم الىپ ، ۇلكەن ونەرگە جولداما العان دەپ سانايمىن .

شالاباەۆ مۇرات قۇرالۇلى -«قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن ءارتىس»، چەحيانىڭ
«دۆورجاك اتىنداعى پرەميانىڭ» جۇلدەگەرى،
گەرمانيانىڭ كارلسرۋە قالاسىنىڭ
«التىن داۋىس» اتاعىنىڭ يەگەرى .
مەن 1960 جىلى الماتى وبلىسى ، جامبىل اۋدانى ، بىرلىك اۋىلىندا تۋعانمىن . مۋزىكاعا دەگەن قۇمارىم بالا كەزىمنەن باستالدى، مەكتەپتە كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ ، جۇلدەلى ورىندارعا يە بولىپ ءجۇردىم . جوعارعى كلاسستا اۋىلعا الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ ستۋدەنتى كاريباەۆ بيعازى اۋىلعا كەلىپ ، وپەرا ونەرى ، مايتالمان انشىلەرىمىز تۋرالى ايتىپ وتىراتىن . بەكەن باكەنۇلى تۋرالى ءبىرىنشى رەت سودان ەستىدىم .
1977 جىلى قۇرمانعازى اتىنداعى الماتى كونسەرۆاتورياسىنا تۇسۋگە بەل بايلادىم . اكەم بۇل شەشىمىمدى قالامادى ، انام قارسى بولمادى . بەكەن اعانى العاشقى رەت كورگەن ءساتىم ەسىمنەن كەتپەيدى … ەكى يىعىنا ەكى ادام قونعانداي ، كوزى نايزاعايدىڭ وعىنداي وتكىر ، ءتۇسى سۇستى . ماعان قاراپ :
- ەي بالا ، جاسىڭ نەشەدە ؟ ،- دەپ سۇرادى .
دىرىلدەپ، قالتىراپ ، ءتىلىم كۇرمەلىپ، ازەر دەگەندە :
- ون سەگىزگە تولايىن دەپ قالدىم، – دەپ جاۋاپ بەردىم .
مىرس ەتىپ كۇلىپ ، بەكەن اعا :
- ال ، قانداي ولەڭ ايتاسىڭ ، -دەپ ، اكەلىك مەيىرىممەن ماعان قارادى .
«ايتتىم سالەم، قالامقاس» ءانىن مۇقيات تىڭدادى دا :
-ەمتيحانعا دايىندال، داۋىسىڭ «تەنور»، – دەدى .
«تەنور» دەگەن نە بولادى ەكەن ؟- دەپ ، ىشىمنەن قاتتى تولعاندىم ، سويتسەم جىڭىشكە ەركەك داۋىسى ەكەن .
بەكەن اعا سونداي زور قامقورلىقپەن ، وراسان زور ەڭبەك اتقارىپ ، كوپتەگەن اتاقتى انشىلەرگە ۆوكالدىق جانە انشىلىك تاربيە بەردى. سولاردىڭ ىشىنەن مەنى دە ايگىلى ونەر ورداسى – اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنان بىراق شىعاردى … تەاتردا ءبىرجان، ايدار، الفرەد («تراۆياتا»), لەنسكي («ەۆگەني ونەگين»), ت.ب. قازاق جانە شەتەلدىك وپەرالارىندا وينادىم .
قازاق ونەرىنىڭ جارشىسى رەتىندە ، كونتسەرتتىك ساپارلارمەن كوپتەگەن شەت ەلدەردە بولدىم .
ونەردىڭ قاربالاس تا، قيىن جولدارىندا ، شاكىرتتەرىمەن بىرگە قينالىپ ، قۋانىشتارىنا ورتاق بولعان ۇلى ۇستاز – بەكەن باكەنۇلىمەن بىرگە شيرەك عاسىر بىرگە بولعانىما ، ءوزىمدى باقىتتىمىن دەپ سانايمىن .
جەتكەن جەتىستىكتەرىم ءۇشىن ، ماعان وسىنداي تاعدىر سيلاعانى ءۇشىن بەكەن اعاما شەكسىز العىسىمدى ايتامىن .
وتەلمەس قارىزدارمىن ! اعامىز جاساي بەرۋىنە تىلەكتەسپىن !

سمايلوۆا روزا ادىكەنقىزى – قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق
كونسەرۆاتورياسىنىڭ دوتسەنتى
مەن بەكەن اعانىڭ كۋرسىنا 1986 جىلى ، كونسەرۆاتوريانىڭ ەكىنشى كۋرسىنان باستاپ كەلدىم . سول جىلدارى كلاسستا ىلعي ەر بالالار وقىدى ، جالعىز قىز مەن بولدىم . بەكەن باكەنۇلىنىڭ ساباق وتكىزۋ تاسىلدەرى ەرەكشە بولاتىن . ماشىقتاندىرۋ (راسسپەۆكي ) ساباقتارىندا ول كىسى كوبىنەسە سىرتقا شىعىپ كەتەتىن . شاكىرتتەرى كونتسەرتمەيستەرمەن ەركىن قىسىلماي دايىندالسىن دەگەن ويمەن بولۋى كەرەك . شىعارمالاردى ابدەن ءپىسىرىپ ، دايىنداعان كەزدە كلاسسقا بارلىق وقۋشىلاردى جيناپ ، ءوزىنىڭ تاسىلدەمەلەرىن ۇيرەتىپ ، سوڭعى دايىندىقتان وتكىزەتىن . دايىندىق ۇستىندە ەگەر وپەرالىق اريا بولسا ، ونىڭ قالاي شىققانىن ، ليبرەتتوسىن ، كەيىپكەردىڭ وبرازىن ، ءبارىن سۇراپ الادى . ورىنداۋشىنىڭ بىلمەگەن جەرى بولسا ، ءوزى تولىقتىرىپ وتىراتىن . قازاق وپەرالارىن جازعان ءوزىنىڭ زامان- داس كومپوزيتورلار تۋرالى ، ولاردىڭ ومىردەگى يگى ىستەرىن ، قىزىقتى اڭگى- مەلەرىن ايتىپ بەرەتىن . ( تولەباەۆ ، راحماديەۆ ، س. مۇحامەدجانوۆ ت .ب .) . تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى . 9-ماي جەڭىس كۇنىندە ، ءار جىل سايىن ، نۇريپا جەڭگەي ۇيىندە اق داستارحان جايىپ ، سوعان جينالاتىنبىز . اعامىز ءوزىنىڭ باسىنان وتكەن ومىردەگى قىزىقتى شاقتارىن شەبەرلىكپەن اڭگىمەلەپ وتىر- ادى . ءاربىر شاكىرتىنىڭ ونەر جولىن ەرەكشە قاداعالاپ ، قولىنان كەلگەنشە كومەكتەسىپ تۇراتىن .
كونتسەرتتىك ساپارمەن سەمەي وڭىرىنە ، ءوزىنىڭ تۋىپ وسكەن جەرىندە بولعا – نىمىزدا ، حالىقتىڭ ول كىسىنىڭ ونەرىنە دەگەن قۇرمەتىنە ، سۇيىسپەنشىلىگىنە كۇا بولدىق . ءبىز ونى ماقتان ەتەمىز .
كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەننەن كەيىن ، مەنى بەكەن اعا اسپيرانتۋراعا قالدى رىپ ، سول جىلى كافەدراعا جۇمىسقا الدى . ۇستازدىق قىزمەتىمدە دە ، ول كىسى ماعان قامقورشى بولىپ ، ءوزىنىڭ مول تاجريبەسىن ءبىزدىڭ بويىمىزعا سىڭىرە بەردى . الەمگە ايگىلى ءانشى كۋرگانوۆتان ، ماسكەۋدە دايىندىق كۋرسىندا العان ، ءوزىنىنىڭ جەكە تاجريبەسى قوسىلعان ، بەكەن اعانىڭ ءان ونەرىندەگى ءبىلىمى ۇشان تەڭىز . ورىس ، يتاليا ، ءوزى سالعان مەكتەبى – قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ فۋندامەنتىن قالادى دەسەك ، ارتىق ايتقان بولمايمىز .
ۇستازدىق جىلدارىمدا مەن دە 40- شاقتى شاكىرت تاربيەلەدىم . ولاردىڭ اراسىندا بەلگىلى وپەرا انشىلەرى گۇلزات داۋىرباەۆا ، جۇپار عابدۋللينا، ت. ب . بار . «شاكىرتسىز ۇستاز تۇل» دەگەن وسى شىعار . ەلىمىزدىڭ ۆوكالدىق ونەرىنە ۇلەس قوسىپ جۇرگەنىم – بەكەن باكەنۇلىنىڭ بىزگە بەرگەن مول ءبىلىمىنىڭ ارقاسىندا دەپ سانايمىن .

جاننات باقتاي – «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى»، 2005 جىلعى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «جىل ادامى» ، «قۇرمەت»
وردەنىنىڭ يەگەرى ،كوپتەگەن كونكۋرستاردىڭ جەڭىمپازى .
مەن شىعىس قازاقستان وبلىسى، سامارا اۋدانىندا 1969 جىلى تۋعانمىن. ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، كونسەرۆاتوريانىڭ ءان ( پروفەسسور ب. جىلىسپاەۆ) جانە فورتەپيانو (پروفەسسور يزمايلوۆ) فاكۋلتەتتەرىن قاتار وقىپ ، قىزىل ديپلوممەن ءبىتىردىم . الماتىداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ءبىر جىلداي قىزمەت ىستەپ جۇرگەن جەرىمنەن ، «استانادا وپەرا» تەاترى اشىلعان سوڭ مەنى سوندا شاقىرىپ الدى . قازىرگى كەزدە «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ ءانشىسى بولىپ قىزمەت اتقارامىن . ونەردە نەمەسە جاي ومىردە ، قانداي دا ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتىپ جاتسام ، وندا مەنىڭ جوعارىدا اتالعان ۇستازدارىمنىڭ ۇلەستەرى زور دەپ ەسەپتەيمىن . جەتىستىكتەرىم :
- م. گلينكا اتىنداعى حالىقارالىق كونكۋرس – 1 ءشى ورىن ،ماسكەۋ
- «پولاد بيۋل-بيۋل وگلى» حالىقارالىق كونكۋرس – 2 ءشى ورىن، باكۋ
- كۇلاش بايسەيتوۆا اتىنداعى كونكۋرس – 1 ءشى ورىن ،الماتى
- سولتۇستىك كورەيا فەستيۆالى – 1 ءشى ورىن، پحەنيان
- بولگارياداعى حالىقارالىق كونكۋرس – 2 ءشى ورىن ، سوفيا
2013 جىلى يتاليادا ستاجيروۆكادان ءوتتىم . قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار جانە مەملەكەتتىك سيمفونيا وركەسترلەرىمەن ەلىمىزدە جانە كوپتەگەن شەتەلدەردە ءان، اريالار شىرقاپ ، قازاقستاندى الەمگە شامام كەلگەنشە تانىتىپ ءجۇرمىن .
اجار ، جىبەك ، قامار ، التىناي («ءبىرجان-سارا») ، دجيلدا («ريگولەتتا») ، ۆيولەتتا («تراۆياتا» ), گۇلبارشىن («الپامىس» ) ، چيو-چيو-سان ت.ب. پارتيالاردى ورىنداپ ءجۇرمىن . حالىق كومپوزيتورلارى اندەرىنەن ، «گاۋحارتاس»، «بۇلبۇل»، «عايني» ، «عاشىعىم»، «قاراتورعاي»، «ءلايلىم» باسقا دا اندەردى ايتامىن.
تانىمال تۇلعا، ەلىمىزدە بەلگىلى ۇستاز ب. جىلىسپاەۆتىڭ كوپتەگەن شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرىمىن . دەنساۋلىق ، بالالارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ قىزىعىن – ۇزاق كورۋگە جازسىن .

گۇلسىم ابديروۆا – كونتسەرتمەيستەر
مەن كونتسەرتمەيستەر رەتىندە ب. جىلىسباەۆتىڭ كلاسىنا 1979 جىلى كەلدىم . ول كەزدە كونسەرۆاتوريانىڭ 4-ءشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىم . ءبىر-بىرىمىزبەن تۇسىنىستىكپەن 8 جىل بىرگە قىزمەت ىستەدىك . بەكەن باكەنۇلى يتاليا ءان مەكتەبىنىڭ ۇستانىپ ، شاكىرتتەرىنە سول ونەردىڭ قىر – سىرلارىن جالىقپاي ۇيرەتۋمەن بولدى . ول كىسىنىڭ ساباقتارى كلاسپەن عانا شەكتەلمەي ، جەڭگەيدىڭ جايعان اق داستارحانىندا جالعاسىپ جاتاتىن . ءوزىم سول ءۇيدىڭ تۋعان قىزى رەتىندە سەزىنەتىنمىن ، قازىرگى ۋاقىتتا دا قىزدارىمەن ارالاسىپ تۇرامىن .
بەكەن اعانىڭ ومىرىندە كوپتەگەن قيىنشىلىقتار بولدى ، بىراق وعان اعامىز قايىسپاي قارسى تۇردى . ءومىر ول كىسىنى شىڭدادى ، ءوزىنىڭ ەرەكشە داۋىسىن ەسەيگەنشە ساقتاي ءبىلدى . بىزدەر ءۇشىن 9- ماي قاسيەتتى مەرەكە ، ول كۇن ۇستازدىڭ تۋعان كۇنى جانە جالپىۇلتتىق مەيرام . بىزدەر سول كۇنى ۇستازىمىزدىڭ ۇيىندە جينالامىز …
سول كۇندەر ۇزاق بولعاي .

ارداق جىلىسباەۆا – بەكەن باكەنۇلىنىڭ قىزى ، اكەسى ، اتا بابالارى
تۋرالى كوركەم فيلم تۇسىرۋگە دايىندالۋدا .
بولاشاق ءفيلمنىڭ ستسەناريىنان ءۇزىندى
… بەكەن اعانىڭ ارعى اتالارى : كەرەي ، جاستابان ، بەگىمبەت ، قوجاگەلدى ، ماناباي بولىپ تارالادى . سول اتالاردىڭ 1930-32 جىلدارداعى اشتىق پەن جۇت كەزىندەگى كورگەن قيىنشىلىقتارى باياندالادى .
… بەگىمبەت ءۇيدىڭ قاسىنداعى ەسكى اعاشقا ورمەلەپ شىقتى دا ، اۋىلدىڭ ورتاسىنا جينالعان جۇرتقا قادالىپ قاراي باستادى . الاڭعا ورناتىلعان بيىك اعاشقا سۇيەنىپ ، مىلتىق اسىنعان كۇزەتشى جىگىت تۇر . سول جەردە موينىنا دەيىن قۇمعا كومىلگەن ءبىر ايەل ىڭىرسىپ جاتىر .
بەگىمبەت الاڭعا ءوزىنىڭ اپاسىنىڭ كەلگەنىن كوردى . سول ارادا ونى ، جينال عان ايەلدەر قورشاپ الدى :
- ءماريام ، مىنا بەيشارا ايەل ولەيىن دەپ جاتىر ، ءۇش كۇن بولدى عوي وسىلاي جاتقانىنا ، -دەدى قارا جامىلعان ءبىر ايەل .
- بەيشارا زەينەپ ، دەدى ەكىنشىسى ، ول سايبانىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيدى عوي ، ونى نەسىن قيناپ جاتىر ؟- ، دەپ جىلاپ جىبەردى .
- ول بىلسە دە ايتپايتىن ەدى ، – دەدى ءۇشىنشى ايەل . كۇزەتشى ، 20 جاس شاماسىنداعى جاس جىگىت : – سەن بايدىڭ قىزى ، قاشان ولەر ەكەنسىڭ ، – دەپ قارق ەتە قالدى .
سول كەزدە اپاسى الاڭنىن جانىنداعى ءبىر ۇيگە كىرىپ، ەكى الاقانىمەن سۋ الىپ كەلىپ ، زەينەپتىڭ اۋزىنا توستى . كۇزەتشى جالت قاراپ : – سەن نە ىستەپ جاتىرسىڭ ، كەت بىلاي !،- دەپ مىلتىعىن كەزەندى . اپاسى : – ءاي پاشا، سەنىڭ دە دەمىڭ بىتەر كەزدە ، اۋزىڭا سۋ توساتىن ادام تابىلسىن ، – دەپ ، ورنىنان تۇرىپ كەتتى .
ءدال وسى ساتتە زەينەپتىڭ دە دەمى ۇزىلگەن ەدى …
ءتۇن ىشىندە بەگىمبەت ، ءماريام ، قوجاگەلدى ، ماناباي ءبىر ارباعا تيەلىپ جولعا شىقتى . جولشىباي سۋ الۋ ءۇشىن ءبىر اۋىلعا توقتاعان ەدى . شاعىن اۋىل ، ونشاقتى كيىز، جەر ۇيلەر . تىم-تىرىس ، ءتىرى جان جوق سياقتى . قوجاگەلدى ءبىر ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ قاراپ ەدى ، بەس ادام اشتىقتان ءىسىپ-كەۋىپ ءولىپ قالىپتى . قوجاگەلدى ەكەۋى بارلىق ۇيلەردى ارالاپ شىققاندا ، ءتىرى جان جوق ەكەن . ولىكتەردىڭ جاعىمسىز ءيىسى قولقالارىن الىپ بارادى . ولار اۋىزدارىن بۇركەپ ، كولىكتەرىنە جۇرە بەرگەندە ، كەنەتتەن ءبىر ىرىلداعان داۋىس ەستىلدى . قوجاگەلدى كەيىن بۇرىلىپ ، داۋىس شىققان ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ قالعاندا ، ءبىر قاسقىردىڭ ولىكتەردى ءمۇجىپ جاتقانىن كوردى . اشۋ مەن ىزا قىسقان ول قاسقىردى قۇلاق شەكەدەن دالدەپ اتىپ ءتۇسىردى دە ، ەسىكتى تارس جاپتى . ءدال وسى كەزدە ونىڭ جان دۇنيەسى ، بەيبىت حالىقتى وسىنداي حالگە جەتكىزگەن كىنالىلەرعا لاعنەت ايتىپ جاتىر ەدى …
مەنىڭ اكەم سول كەزدەردە توعىز جاستا ەكەن .
بەكەن اعانىڭ ديكتوفونعا جازعان ءومىربايانىن كومپيۋتەرگە تەرىپ ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ ، باسپاحانادا ءوز قارجىسىنا شىعارىپ بەرگەن – تايتولەۋ ءتولتاي .

مازمۇنى

قيىن قىستاۋ بالالىق شاق ……………………………………………………………………

شاكىرتتىك شاقتىڭ شارتتارى………………………………………………………………….

تۇقىمنان قونعان ءان ونەرى……………………………………………………………………….

ساحنا تورىندە……………………………………………………………………………………………

ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىندا………………………………………………………………………

وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا…………………………………………………………………………..

ءبىلىمسىز ونەر جۇتاڭ…………………………………………………………………………………..

ماسكەۋدەگى سىناق………………………………………………………………………………………..

ايناقاتەسىز كەلگەن ءتۇسىم…………………………………………………………………………..

ۇلى وتان سوعىسىندا………………………………………………………………………………….

العاشقى ماحاببات……………………………………………………………………………………….

قوسىمشا دەرەكتەر………………………………………………………………………………………..

مەنىڭ زامانداستارىم……………………………………………………………………………………

شاكىرتتەرىمە ريزامىن…………………………………………………………………………………..

بەكەن باكەنۇلى تۋرالى لەبىزدەر…………………………………………………………………..

بەكەن باكەنۇلى جىلىسباەۆ – قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى ، قىرعىستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايرەتكەرى. بۇرىنعى سەمەي وبلىسى ، شۇبارتاۋ اۋدانىندا 1923 ج. تۋعان .
ەڭبەك جولىن 1939 جىلى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا حور ءانشىسى بولىپ باستاعان . 1940 جىلى ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىندا ءبىرىنشى كۋرستى بىتىرگەندە ، سوعىس باستالادى . سوعىستان جارالانىپ ەلگە كەلگەن سوڭ، الماتى كونسەر- ۆاتورياسىن تامامداعان . رەسپۋبليكالىق راديوكوميتەتتە ، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك فيلارمونياسىندا كوپ جىلدار ءانشى بولىپ قىزمەت اتقاردى . 1956 جىلدان باستاپ 42 جىل ۆوكالدىق كافەدرانىڭ وقىتۋشىسى ، دوتسەنتى ، پروفەسسورى ، مەڭگەرۋشىسى بولدى . كوپتەگەن تالانتتى شاكىرتتەردى دايىندادى . باقتاەۆ ك .، قاراجىگىتوۆ ن.، مۇساباەۆ م.، ەسىموۆ ع.، سەيتاليەۆ س.، قۇرمانعاليۆا س.، ۇسەنباەۆا ن.، ءابىلوۆ ش.، شالاباەۆ م.، كەنجەبەكوۆ ۇ.، جۇماديلوۆا ر.، چوتاباەۆ م .، باقتاي ج ، ت. ب. الماتى قالا- لىق كەڭەسىنىڭ ەكى مارتە دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى . «وتان سوعىسى» ، «لەنين» ، «قۇرمەت بەلگىسى» ، «وتان» وردەندەرىمەن ، «قۇرمەت گراموتالارىمەن» ماراپاتتالعان .

kerey.kz