كەشەلى بەرى ارىپتەستەرىمىزدىڭ مەملەكەت تاراپىنان “قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى” قۇرمەتتى اتاعىن الىپ جاتقانىنا قۋانىپ جاتىرمىز. بارلىعى ورىندى، ارقايسىسى وسى اتاققا لايىقتى. مۇنداي ماراپاتتاۋلاردى ءار ونەرپازدىڭ ۋاقىتىندا العانى ءتىپتى قۋانتارلىق جاعداي، ءارى ورىندى. 
دەگەنمەنەن، توكەن اعامنىڭ “الەم – شەكسىز، تىرشىلىك – تولاسسىز، ءومىر – ماڭگى، عۇمىر – قىسقا. بىراق ءومىر وزەگىمەن ماڭگى جاسار عۇمىرلار بار. ونىڭ ءبىر سالاسى – ونەر عۇمىرى، ونەر يەسى ونەرپاز عۇمىرى” دەگەنىندەي، بۇكىل عۇمىرىن قازاق ونەرىنە ارناپ، ءانى كۇللى قازاق جۇرتىنىڭ بەسىك جىرىنا اينالىپ، ونىڭ ءۇنى “قازاق جۇرتىنىڭ قاي ورتاسىمەن بولسىن وزەكتەسىپ كەتكەنىنە كوپ بولعان”، ءانى تىڭداۋشىسىن ءسۇيسىندىرىپ، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ، قۇلاي قۇمارتىپ تىڭدايتىن بيىك ونەر يەسىنە اينالىپ، سول ارقىلى قازاق جۇرتىنىڭ جۇرەگىنە جاتتالعان اسىل اعالارىمىزدىڭ ءدال ۋاقىتىندا باعالانباي، قاعا بەرىس قالتارىستا قالىپ قويا بەرەتىنى كوڭىل قىنجىلتىپ، جانىڭدى اۋىرتادى. وسىنداي ونەرپازداردىڭ ءبىرى، ول – ءانشى-كومپوزيتور تۇرسىنعازى راحيموۆ.
قازاق ءانىنىڭ ىشىندە وسى كۇنگە دەيىن “ۇزدىكتەر قاتارىنان كورىنە بەرەتىن، سوڭعى 30-35 جىل كولەمىندە دۇنيەگە كەلگەن ءان كەنەۋلىسىنىڭ ءبارىن تىڭداپ، تىنىستاعاندا، ء“سابي بولعىم كەلەدى” ءانىنسىز الار ءلاززاتىڭىز بەن تابار راحاتىڭىز كەم بولار ەدى”(بۇل ءانى قانشاما فيلمدەر مەن سپەكتاكلدەردە دە باستى مۋزىكا رەتىندە قولدانىلدى “اقىرعى امانات” ءفيلمى، “ۇلىم ساعان ايتام…” قويىلىمى). بۇل ءان – قانشا ءسابيدىڭ ءالديى بولىپ، قانشاما ۇرپاق وسى انمەن تەربەلىپ ءوستى. “پاي-پاي-پاي” ايعايى ۇرانعا ۇلاسقان “قازاعىم-ايى” ەستى تىڭداۋشىنىڭ ەڭسەسىن تىكتەپ، رۋحىن اسقاقتاتتى. “ونەردەن كەڭ پەيىل، شىندىق سىرىن كۇتكەن تىڭداۋشىعا ارقاشان سىرلاس، سەرىك “عاشىقپىن”، “داريعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان” اندەرى قانداي، شىركىن؟! سابيدەي تازا، ادال دا اڭعال، سەلكەۋسىز سەنگىش اقىننىڭ “دۇشپانىڭ بار ما دەيسىڭ… دۇشپانىم جوق-اۋ دەيمىن” دەگەنىن “الدەكىمگە جايعان وكپەسى ەمەس، ەلىنە ايتقان نازى” ەكەنىن ءوزى دە بالاداي پاك، جاراتىلىسى ءسال جاقسىلىق كورسە، قۇراق ۇشىپ شابىلىپ قالاتىن تۇكەڭ وتە تەرەڭ تۇسىنسە كەرەك… بۇل دا عاجاپ ءان بوپ ومىرگە كەلدى. “جاستىقتىڭ جالاۋىن جىقپاعانمەن، ءار ادىمى ساناۋلى، بالانىڭ باقىتىن تىلەپ، ار جاققا اتتانعان اتا-انانىڭ ارتىنان قۋعان” وتىز جاس پەن “اقىل-ارى مەن قىلىعى” بولەك قىرىق جاس تۋرالى اندەرى قانداي دەسەڭشى؟! ء“دام- تۇزى قۋات بەرگەن”، “شالعىنى مەن جاڭبىرى”، “ماساسىنىڭ ءۇنى مەن دالاسىنىڭ ءبۇرى”، “سامايىن اق باسقان شالدارى مەن باسىن قار باسقان تاۋلارى”، “ورەدەگى قۇرتى مەن جالاڭ اياق سۋ كەشىپ، وتباسقان جۇرتى” تۋرالى “نەنى اڭسايمىن” ءانى ناعىز شەدەۆر عوي.”قاناتىنان داۋىل تۇرعىزعان مۇزبالاق” ءانى – “مەن سەنى ساعىنعاندا”. ول تىپتەن ءبىتىمى بولەك ءان. قىسقا عانا ساناۋلى عۇمىرىڭدا “نە جاقسىلىق كورسەتتى ادام ساعان، نە جاقسىلىق جاسادىڭ ادام ءۇشىن؟…” دەپ تولعاناتىن ادامدىق پەن كىسىلىكتىڭ تولعاۋىنداي “ساناۋلى كۇن” ءانى قانداي، شىركىن؟!
ء“يا، جاراتۋشى اللام! قولداي گور،
سۇيەي گور مەنى، سۇيەي گور!
قولدارى دا، قورعانى دا جوق جان ەم،
قۇلاپ بارام، سۇيەي بەر،
پەندەلەرگە تابىنا-تابىنا بولعان ەم” دەپ تولعاعان اقىننىڭ بۇل سوزىنە جازعان ءانىن تىڭداعاندا، بەينە ءبىر اللاعا سالاۋات ايتىپ وتىرعان ادامدى تىڭداعانداي بولاتىنىڭا كۇمان جوق. “شاشىڭنان يىسكەيىن”، “بيبىگۇلگە”، “اقمارال” اندەرىنىڭ ليريكاعا تولى سىرشىل دا سۇلۋ ەكەنىن تىڭدارمان جۇرت جاقسى بىلەدى.
جالپى تاعدىر دەگەن قىزىق قوي. تۇكەڭ مۇقاعاليدى تارباعاتايدا، اعاسى اقىن-جازۋشى ەرعازى راحيموۆتى ىزدەپ كەلىپ، ءوز ۇيىندە قوناق بولعاندا كورىپ، ولەڭ-جىرىن ءوز اۋزىنان تىڭداعان ەدى. قازاقتىڭ “جاقسىدان شاراپات، جاماننان كەساپات” دەگەنى راس ەكەن، تۇكەڭە سول جولى مۇحاڭنىڭ شاراپاتى تيگەنى كۇمانسىز سياقتى. ءارى مۇقاعالي شىعارماشىلىعىمەن ءوز شىعارماشىلىعىنىڭ ۇشتاسۋىنا قايران قالاسىڭ. “…قازاقتىڭ وسىناۋ قاسقايىپ تۇرعان تورىندەگى بابالار ماحابباتىنىڭ باسىنا بارىپ، قاسىندا تۇرىپ” سول جولعى ساپاردا تۋعان ولەڭى – “اياگوز-ارۋ” ەدى. بۇل كۇندە جۇرت اۋزىنان تۇسپەي جۇرگەن اندەردىڭ ءبىرى.
بۇل جازعان اندەردىڭ بارلىعى قازاقتىڭ اقيىق اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان اندەرىنىڭ ءبىر پاراسى. مۇقاعالي اقىننىڭ سوزدەرىنە ءان جازۋدا اقىننىڭ تابيعاتىن ءدال تاۋىپ، تامىرىن ءدوپ باسقان قازاقتا تۇرسىنعازىداي كومپوزيتور كەزدەسە قويعان جوق. سىدىق مۇحامەتجانوۆ اباي ولەڭدەرىنە مۋزىكاسى ارقىلى قانداي دالدىك جاساسا، تۇرسىنعازى راحيموۆ تا مۇقاعالي ولەڭدەرىنە سونداي دالدىك جاسادى. ەكەۋى دە ەكى اقىنعا بيىك ەسكەرتكىش قويا ءبىلدى، ءارى اندەرى ارقىلى ەكى اقىننىڭ ولەڭدەرىن ودان ءارى تەرەڭدەتە ءتۇستى.
تۇكەڭنىڭ مۇقاعاليدان باسقا دا قازاق اقىندارىنىڭ سوزىنە جازىلعان اندەرى قانشاما. توسىن، كىلت تە شالت “قابانبايلاپ” اششى ايقايمەن ارۋاق شاقىرعانداي قايىرىپ بارىپ، كۇڭىرەنە باستالىپ، شاتتىقتى ىرعاقپەن لەكىتە، تەزدەتە بيىككە قاراي ورلەپ، “اتاق-داڭقىڭ ماڭگى الىنباس قامالداي” دەپ شىعانداتىپ شىڭعا كەتەتىن “باتىر بابام – قابانباي”(سوزى: ا.ساپىشەۆ) ءانى رۋحىڭدى اسقاقتاتپايما، اسقاقتاتادى، ارينە. قازاقتىڭ قايتالانباس تالانتتى ءانشىسى امىرەگە ارنالعان ء“ان اتاسى – امىرە” ءانى(سوزى: ابۋباكىر قايرانوۆ), “اۋەلەتىپ وتىرسام، اسەت كەلىپ قالماس پا-اي” دەپ اسەتتى كەلىپ قالۋى مۇمكىن-اۋ دەپ ەلەڭدەپ توسۋىن، سارعايا ساعىنۋىن تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ اعامنىڭ سوزىنە جازىلعان اسەتكە ارنالعان “ساعىنباسقا نە شارا” ءانىنىڭ كوڭىل تولقىتار ۇنىنەن اڭعارعانداي بولاسىڭ.
قازاقتا جىلقىعا ارنالعان اندەردىڭ قاتارىن تولىقتىرعان تۇكەڭنىڭ “ەركە جيرەن”(سوزى:مەرعالي يبراەۆ) ءانى. جىلقى تاقىرىبىنا جازىلعان ونداي ءان XX عاسىردا بولعان جوق-اۋ، ءسىرا. مۇحيتتىڭ “زاۋرەشىندەي” جوقتاۋ سارىنداعى ەلەگيالىق ساعىنىشتى، سىرشىل ليريكالى “نازىم-اي” ءانى بولسا، “وزەكتى وكسىتىپ، ءىشتى ورتەپ جاندىرعان” اعا-دوسى جانىبەك كارمەنوۆ دۇنيەدەن قايتقاندا “اداسىپ جۇرگەن اق بوكەن، قاي جاققا اۋىپ باراسىڭ” دەپ اقبوكەن-جانىبەككە ارناپ شىعارعان “اق بوكەن”(سوز:نەسىپبەك ايتوۆ) ءانى اڭساۋ مەن ساعىنىشقا تولى.
ايتا بەرسە تۇكەڭ تۋرالى كوپ جازۋعا بولادى. الدىڭعى جىلى تۇكەڭە وسى ءبىر اتاقتىڭ بەرىلەتىن ۋاقىتى جەتتى-اۋ دەپ، بيبىگۇل اپام باستاپ، ەسمۇقان وباەۆ، التىنبەك قورازباەۆ، روزا رىمباەۆا، ماقپال ءجۇنىسوۆا، رامازان ستامعازيەۆ سياقتى ونەردەگى اعا-اپالارىمىز قوستاپ، مينيسترلىك پەن شقو اكىمشىلىگىنە حات تا جولداپ ەدىك. سول كەزدە “اپىر-اي، تۇرسىنعازى ءالى اتاق الماعان با؟ تۇكەڭە بەرىلمەگەن اتاقتىڭ كىمگە كەرەگى بار؟ ەندى كىمگە بەرەيىن دەپ ءجۇر؟” دەپ قايران قالىپ، قولداپ، قول قويىپ بەرىپ ەدى. ۇسىناتىن الدىمەن وبلىستىق مادەنيەت دەپارتەمەنتى بولعاندىقتان، ول جاقتان “وسىدان ەكى جىل بۇرىن “پاراسات” وردەنىن الىپسىز، كەلەسى ماراپاتقا ەندى ءۇش جىلدان سوڭ ۇسىنا الاسىز” دەگەن جاۋاپ الدى دا، قويدى. ول ءۇش جىلعا دەيىن كىم بار، كىم جوق؟ ال، مينيسترلىكتەن جاۋاپ تا المادى. ءارى ول كىسىگە سابەت ۇكىمەتى كەزىندە كەز كەلگەن اۆتوكلۋب مەڭگەرۋشىسىنە بەرىلەتىن “قازاقستاننىڭ مادەنيەت قىزمەتكەرى” دەگەن ءتوس بەلگىسى سوعانعا دەيىن دە كەدەرگى بولىپ كەلگەنى تاعى بار. ء(شامشى دە وسى اتاقپەن كەتتى باس بارماعىن كورسەتىپ. ولگەسىن عانا حالىق ءارتىسى اتاعىن بەردى). سوندا جاسى كەلگەن، ونەرگە ابدەن ەڭبەگى سىڭگەن اقساقالداردىڭ وسىلاي مەملەكەتتەن قۇرمەت كورمەي كەتە بەرۋى كەرەك پە؟ مۇنى رەتتەيتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى.
بۇل كۇندە تۇكەن اعام ءومىرى باياعى بولعانمەن، كوڭىلى قاياۋلى. دەرت مەڭدەگەلى دە ءبىراز بولدى. جاماندىقتىڭ بەتىن ارى قىلسىن. “ولگەندە دە دۇرىس ولە المايتىن بولدىق-اۋ” دەپ وتىردى بىردە.
تۇرسىنعازى راحيموۆ – قازاقتىڭ ءبىرجان، اقان، ىبىراي، ءمادي، ەستاي، جاياۋ مۇسا، اسەتتەردەن جەتكەن سال-سەرىلەردىڭ نەگىزىندە، ۇلتتىق كلاسسيكامىزدىڭ، ءداستۇرلى ءانىمىزدىڭ نەگىزىندە ءان شىعاراتىن كومپوزيتورلاردىڭ ىشىندە XXI عاسىرعا جەتكەن جالعىز تۇياق، سوڭعى موگيكان.
تۇكەن اعام “شاپانىن جەلبەگەي جامىلىپ، قامشىسى جەر سىزىپ، ەن دالانى بەتكە الىپ جاياۋ كەتىپ بارادى”.
“ۇلىم ساعان ايتام…” سپەكتاكلى ءجۇرىپ جاتىر… بەكجان تۇرىس اعام ء“سابي بولعىم كەلەدى” ءانىن زارلاتىپ جاتىر… كومەيگە وكسىك، كوزگە جاس تولدى…

ەركىن شۇكىمان، ءداستۇرلى ءانشى