|  | 

كوز قاراس

«قازاق ۇلتىنا سىرتتان كەلەر ۇلكەن كومەك بار، ول – ورالماندار» دەگەن ەدi التىنبەك سارسەنبايۇلى

2004 جىلدىڭ 10 قىركۇيەگiندە قر اقپارات، مادەنيەت جانە قوعامدىق كەلiسiم مينيسترi, “اق جول” دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ تەڭ توراعاسى التىنبەك سارسەنبايۇلى (التەكەڭ بيلiك تاراپىنا بەلگiلi بiر شارت قويا وتىرىپ، قايتا مينيستر بولعان كەز), سەرiكتەرi تولەگەن جۇكەەۆ، سەيداحمەت قۇتتىقادام جانە كومەكشiسi ايدوس سارىم ورالمان زيالىلارمەن جانە كاسiپكەرلەرمەن كەزدەستi. بۇل باسقوسۋدى راحىم ايىپۇلى ۇيىمداستىردى. جۋرناليست ءالiمجان ءاشiمۇلى قاعازعا تۇسiرگەن، قۇنتتاپ جازىپ العان بۇل ەركiن پiكiرلەسۋدە ايتىل­عان ويلار بۇگiن دە قۇندى. سونى ەسكەرiپ، ىقشامدالعان نۇسقاسىن وقىرمانعا ۇسىنعاندى ءجون كورiك.

بIرلەسIپ جاڭا جول IزدەيIك
– قۇرمەتتi باۋىرلار، سiزدەر مەنi سىرتتاي بiلەسiزدەر. “اق جول” پارتياسى سiزدەرمەن كەز­دە­سۋدi ماعان وتكiزسiن دەپ تاپسىردى. ءسiرا، سوعان قاراعاندا مەنiڭ ورالماندارعا كۇيەۋبالا ەكە­نiمدi ەسكەرگەن بولسا كەرەك (دۋ كۇلدi). ويتكەنi مەنiڭ ايە­لiم –رەسەيدiڭ قازاعى، – دەپ ءسوزدi التەكەڭ ازiلمەن باستاعان بولاتىن. ول ودان ءارi بىلاي دەدi:
– ال ەندi اڭگiمەنiڭ نەگiزگi تاقىرىبىنا كوشسەك. بۇل تەك سايلاۋ (پارلامەنت سايلاۋىن ايتادى–رەد.) الدىنداعى كەز­دەسۋiمiز ەمەس. سەبەبi, سايلاۋ 19-ى كۇنi بولادى. سودان كەيiن وتەدi, كەتەدi. ارى قاراي دا ۇلكەن ءومiر بار. ال ۇلكەن ءومiردiڭ بiزدi كۇتiپ وتىرعان “ۇلتىمىزعا، حالقىمىزعا بەرەتiن نەسi بار؟” دەگەن ۇلكەن تاقىرىپ بارلىعىمىزدى ويلاندىرادى. سول سان مىڭداعان سۇ­راقتاردىڭ iشiن­دەگi وزەكتiسi دە، ۇلكەنi دە – قازاق ۇلتىنىڭ پوتەنتسيالىن قايتا قالپىنا كەلتiرۋ ءما­سەلەسi. بۇل – وتە ۇلكەن ماسەلە. سەبەبi, يمپەريا تۇسىندا، 1931–33 جىلدارداعى اشارشىلىقتى بىلاي قويعاندا، 1937-38-دەگi قۋعىن-سۇرگiندi بىلاي قوي­عاندا، سوعىستا جوعالعان ازاماتتاردى بىلاي قويعاندا، 1950 جىلدارداعى قيىندىقتاردى بىلاي قويعاندا، “بەيبiت، جاقسى” دەگەن برەجنەۆتiڭ زامانىندا دا قازاق ۇلتىنىڭ پوتەنتسيالى كۇن ساناپ كەمiپ بارا جاتتى. سەبە­بi, “بiر­تۇتاس كەڭەس حالقىن قا­لىپ­تاستىرامىز” دەگەن يدەيا ارقىلى قازاق حالقىنىڭ تامىرى جويىلىپ، بەتiندەگi شىبىعى قالعان جاعداي دا بولدى. ۇلتتىڭ iشiندە دە، اينالاسىندا دا، دامۋىندا دا ءۇل­كەن داعدارىس بولدى. كەڭەس وداعى قۇلاعاننان كەيiن، بiز سول داعدارىس كەزەڭiندە تۇرعان ۇلتپەن جاڭا مەملەكەت قۇرۋعا كiرiستiك. ارينە، ۇلتتىق بيۋروكراتيانىڭ كومەگiمەن، قولداۋىمەن العاش­قى كەزەڭدە مەملەكەت تiزiگiنiن قولعا العانىمىزبەن، ول ۇلتتىق بيۋروكراتيا ەكونوميكانىڭ كەيبiر تۇستارىنا كەلگەن كەزدە ءوزiنiڭ ۇلت، حالىق الدىنداعى نەگiزگi جاۋاپكەرشiلiگiن ۇمىتىپ، بۇگiن وليگارحتاردىڭ، بەلگiلi توپتاردىڭ بيۋروكراتتارىنا اينالدى.
دەمەك، ۇلتتىڭ ءوزiن تاۋەلسiز مەملەكەتكە تiرەۋ بولاتىنداي جانە ونى العا الىپ جۇرەتiندەي iشكi قاينار كۇش كەرەك. ەگەر بيلiك حالىقتان تۋىندايدى دەسەك، الدىمەن حالىقتىڭ پوتەنتسيالىن قالىپتاستىرۋدىڭ جولىن iزدەۋi­مiز كەرەك. ول ءۇشiن، ەڭ باستىسى، ەلگە ەركiندiك بەرۋ، ەلدiڭ دامۋى­نا، ماڭدايالدى ازاماتتاردىڭ ءوسiپ شىعۋىنا مۇمكiندiك جاساۋ كەرەك. بۇل – ۇلكەن وزگەرiستi كەزەڭ. ول ءۇشiن ءادiل سايلاۋ كەرەك، ءادiل قوزعالىستار كەرەك، ءادiل پارتيالار كەرەك، ءادiل ءباسپاسوز كەرەك. ال ەكiنشi جاعىنان سول ۇلكەن داعدارىستا تۇرعان تiل، دiن، دiل جانە ۇلتتىق بولمىس ماسەلەسiن­دە، قازاق ۇلتىنا سىرتتان كەلەر ۇلكەن كومەك بار. ول – ورالماندار. مەن مۇنى “كومەك” دەپ ادەيi ءبولiپ ايتىپ وتىرمىن. سەبەبi, ورالمانداردى ۇلكەن كومەك­تەسۋشi ادامدار رەتiندە قابىلداۋىمىز كەرەك. ۇلتتىڭ سانىن مولايتاتىن، ساپاسىن جاقسارتاتىن، ۇلتتىق ەكونوميكاعا يە بولاتىن، سىرتتان كەلiپ قوسىلىپ جاتقان “جاڭا كۇش” رەتiندە قاراۋىمىز كەرەك. اسiرەسە، گۋمانيتارلىق سالادا، تiل، مادەنيەت سالاسىندا بiز كورiپ وتىرعان قيىنشىلىقتاردان الىپ شىعۋعا ءوز ۇلەسiن قوساتىن كۇش رەتiندە قاراۋىمىز كەرەك. سوندىقتان دا، سiزدەرمەن بۇگiنگi كەزدەسۋدiڭ باستى تاقىرىبىنىڭ بiرi وسى بولماق. تەك قانا ەلiمiزگە كەلiپ جاتقان ورالمانداردىڭ باسىنداعى قيىنشىلىقتاردى تالداپ جاتساق، سiز دە، بiز دە جىلاپ جiبەرەمiز. وعان ۇزاق ۋاقىت كەرەك. ۇشiنشiدەن، بولاشاقتا نە iستەيمiز؟ ات سابىلتىپ كەلگەن ورالمانداردىڭ، اعايىنداردىڭ قايماعى سiزدەرسiزدەر. عىلىم، بiلiم، مادەنيەت وكi­لiسiز­دەر. سiزدەرمەن وسى كەلiپ جاتقان باۋىرلارىمىزدىڭ قازاق ۇلتىنا، قازاقستان مەم­لەكەتiنە قالاي ىڭعايلى جاعدايدا كiرiگۋدiڭ، بiرلەسۋدiڭ جولىن اقىلداسۋىمىز كەرەك. بارلىق ماسەلەدە، بiز بيلiككە جۇگiنە بەرۋiمiزدi قويۋى­مىز كەرەك. بiز حالىق بولىپ بiرiگiپ، حالىق بولىپ تۇتاسۋىمىز كەرەك. جانە ۇلتتىڭ iشiندەگi ءوز پروبلەمالارىن ءوزi شەشەتiن، ۇلكەن قوعامدىق ساياسي كۇشكە اي­نالۋى­مىز كەرەك.
سiزدەردە قانداي وي بار؟ بالكiم، بiزدiڭ پارتيانىڭ كو­لەمiن­­دە مە، پارتيا كولەمiنەن تىس جالپىۇلتتىق قوزعالىس كولەمiن­دە مە؟ نەمەسە بيلiككە قالاي ىقپال ەتۋگە بولادى؟ قانداي قوزعالىستار جاساۋعا بولادى؟ وسىنىڭ بارلىعى سiز بەن بiز قوزعايتىن، قاۋزايتىن نارسە. سiز­دەردiڭ بiزگە ايتار قانداي تiلەك­تەرiڭiز بار؟ ول ءۇشiن ايقىندىق كەرەك. سونى ايقىنداپ الۋى­مىز كەرەك. سوندا عانا سiزدەر مەن بiزدەر بiر-بiرiمiزدi جاتسىنباۋعا ءمۇم­كiندiك جاسالادى. سوندا عانا بۇل مەملەكەتتە جاڭا قۇرىلىم قۇرۋعا، جاڭا جۇيە جاساۋعا جول تابىلادى. ارينە، سiزدەر ءوز­دەرiڭiز جول تابا الاسىزدار. بiلiمدەرiڭiز بار، ۇلكەن دايىندىقتارىڭىز بار. ال ارتتارىڭىزدان ەرiپ كەلگەن، ەندi كەلەتiن بۇقارا حالىققا قانداي كومەك كەرەك، قانداي جاردەم كەرەك؟ وسى ماسەلەنi ءسوز ەتسەك.
تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى، ەكونويكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى داۋلەتبەك توقتاسىنۇلى، كاسiپكەر مۇحان مامىتحان ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
قازاقتى ويلاعان ۇكIمەت بار ما؟
التىنبەك سارسەنبايۇلى ودان ءارi بىلاي دەدi:
– قازاقستاندا قازاق حالقىنىڭ تالانتتى ازاماتتارىنىڭ كوبiرەك كورiنۋiنە، شىعۋىنا جاعداي جاساۋ ماسەلەسi قازiر وتە وزەكتi. مەن ماسكەۋدە ەلشi بولىپ iستەپ جۇرگەن كەزiمدە قازاقستاننىڭ رەسەيدەگi مادەنيەت كۇندەرiن اشۋعا قازاقستاننىڭ ونەر قايراتكەرلەرi كەلدi. سوندا بiر جارىم ساعاتتىق كونتسەرت كورiپ وتىرىپ بiر ويدا قالدىم. جانە وسى ويىمدى سول كەزدە پرەزيدەنتتiڭ كومەكشiسi بولىپ جۇرگەن وراز جاندوسوۆقا ايتتىم: “وسىدان ون جىل بۇرىن قانداي ادامدار بiزدە ءان سالىپ، سكريپكا تارتىپ، فورتەپيانو ويناپ جۇرسە، ءدال سول ادامدار ءالi دە ءجۇر. ون جىلدا باسقا جاڭا ەسiم شىققان جوق”،– دەپ. “بۇنىڭ سەبەبi نەدە؟” دەگەن ماسەلەگە بiز ويلانۋىمىز كەرەك. نەمەسە 1990 جىلداردىڭ باسىندا قاۋ­لاي شىققان قالىڭ قازاق بيزنەس وكiلدەرiنiڭ ارتىنان iلەسكەن جاڭا ەسiم قازiر قاراساڭ، تاعى دا جوق. مۇنىڭ سەبەبi نەدە؟ نەمەسە بiزدiڭ ارتىمىزدان iلە-شالا باسىپ كەلە جاتقان جاسى 30-دان اسقان ساياساتكەر ازاماتتار جانە جوق. مۇنىڭ سەبەبi نەدە؟ دەمەك ەلiمiزدە تالانتتى ازاماتتاردىڭ، ونەر­دە، عىلىمدا، ساياساتتا، بيزنەستە كورiنۋ مۇمكiنشiلiگi مۇلدەم ازايىپ كەتكەن. بۇنىڭ نەگiزگi باستى سەبەبi, قازiر بيلiك، اتقارۋشى بيلiك، وكiنiشكە قاراي، بارلىق پروتسەستەردi ءوزiنiڭ باقىلاۋىنا قاراتىپ العان. ەگەر ات­قارۋشى بيلiكتiڭ نازارىنان تىس دۇنيە بولاتىن بولسا، تىس تۇلعا بولاتىن بولسا، تىس ۇلكەن جوبا بولاتىن بولسا، ول تەز ارادا جوق بولادى نەمەسە دامىمايدى، وسپەي­دi. ويتكەنi بيلiك وعان مۇمكiن­شiلiك بەر­مەيدi. سونىڭ كەسiرi­نەن قازiر تاۋەلسiزدiگiمiز­دiڭ 14 جىلىندا بiز سول 1990 جىلداردىڭ باسىنداعى از­عانتاي پوتەنتسيالمەن ءومiر ءسۇرiپ كەلە جاتىرمىز.
“سىرتتان كەلگەن ورالمان­دار­­عا ەلiمiزدiڭ پوتەنتسيالىن كۇ­شەيتەتiن ۇلكەن كۇش رەتiندە قارايمىز” دەگەندە وسىنى دا مەڭزەگەن ەدiم. ول ءۇشiن ورالمان عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارىنا جان-جاقتى داميتىن باسەكەلەستiك ورتا كەرەك. باسەكەلەستiك ورتا تەك دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار قالىپتاسقان كەزدە عانا پايدا بولادى. قازiر بiزدە اتقارۋشى بيلiك بارلىق بيلiكتەن جوعارى تۇر. ەگەر بەينەلەپ ايت­ساق، بيلiك حالىقتىڭ موينىنا ەكi اياعىن سالبىراتىپ مiنiپ وتىر. بۇگiنگi كۇنi, ءدال قازiر مەن بيلiكتiڭ وكiلiمiن، وسىنداي شىندىقتى ايتۋعا ءماجبۇرمiن. سiز جاڭا ۇكiمەتتiك ەمەس ۇيىمداردىڭ ورالماندارعا قاتىسىن نەمەسە ۇكiمەتتiڭ كوزقاراسىن ايت­تىڭىز. بiزدە ورالماندارعا جاعداي جاساۋ جونiندە مەتوديكالىق قاتە بار. بيۋدجەتتە قانداي مۇمكiندiك بار، سوعان قاراپ كۆوتا جاسايىق دەيدi. حالىقتىڭ “ورالمانداردى ەلiمiزگە الىپ كەلiپ قوسىپ، ۇلتتىڭ پوتەنتسيالىن قالاي اتتىرۋعا بولادى؟” دەگەن سۇراعىن الدىمەن قويىپ، سول ءۇشiن قانشا قارجى كەرەگiن انىقتاپ، قانداي جاعداي قاجەتتiلiگiن ويلاستىرساق، سودان كەيiن ەسەپ-شوت جاساساق، جاعداي مۇلدە باسقاشا بولار ەدi. ۇكiمەتتiڭ قازiرگi مۇشەسi رەتiندە، بۇرىنعى ءمۇ­شەسi رەتiندە ايتايىن: سiز­دەردiڭ تاعدىرلارىڭىزدى كو­بiنە-كوپ بيۋدجەتتi جوسپارلايتىن، بولەتiن. قورجوۆا دەگەن حانىم شەشiپ جiبەرەتiن. بiز ول كiسiمەن تالاي ايتىستىق تا، تارتىستىق تا، تالاي اڭگiمەلەر­گە بارىستىق تا. مiنە، سوندىقتان دا، ورالمانداردىڭ كەلۋ ماسە­لەسi قازاقستاننىڭ پارلامەنتiن­دە بiر رەت تە كەڭ تۇردە تالقىلانىپ، ۇكiمەتكە سالماق سالعان جوق. دەمەك، پارلامەنت ءوزiنiڭ نەگiزگi بiر وكiلەتتi, ماقساتتى iسiن ورىنداپ وتىرعان جوق. مەن كەيدە ويلايمىن، وسى بiزدiڭ ۇكiمەت قازاق حالقىن پروبلەماسى جوق حالىق دەپ ويلايتىن بولۋى كەرەك. سوندىقتان دا بۇعان كوپ نازار اۋدارمايدى. ول ءۇشiن بيلiكتiڭ قۇرىلىمى وزگەرۋ كەرەك. كونستيتۋتسياعا ۇلكەن وزگەرiس قاجەت. بيلiكتi بiز تەڭ­دەستiرۋiمiز كەرەك. بيلiكتە تە­پە-تەڭدiك بولماي، بيلiك بiرiن-بiرi باقىلاماي، ارقاشاندا ەرتوقىمى بiر جاعىنا اۋىپ كەتكەن ات سياقتى بولىپ جۇرەمiز. ول شىندىق. مiنە، سودان كەلiپ سوڭعى 14 جىلدا جاڭاعى سiز ايتىپ وتىرعانداي، مەن ايتىپ وتىرعانداي، ۇلتتىڭ پوتەنتسيالىندا ۇلكەن وزگەرiستەر بولماي ءجۇر. تiپتi قازاقتىڭ بiرتۋار ازاماتى، عارىشكەر توقتار ءاۋبا­كiروۆ­تiڭ ءوزiن نەشە سوق­پاققا سالدىق. بiزدە ۇلتتىڭ پايدالى، قۇندى، باعالى تۇلعالارىن دۇرىس­تاپ پايدالانۋ ماسەلەسi جوق. وندا دا تەك سايا­سي بيلiكتiڭ ىقپالىندا بولسا، ساياسي بيلiكتiڭ شەڭبەرiندە بولسا، سوندا عانا پايدالانادى. قالعان كەزدە ۇلتتى دامۋشى كۇش رەتiندە قاراس­تىر­مايمىز. بiز كوبiن ۇلكەن ادامدارعا، بيلiككە قاجەت پە، قاجەت ەمەس پە دەپ قارايمىز. ال ۇلتقا قاجەت پە، قاجەت ەمەس پە دەگەن سۇراق كوپ تۋىندامايدى. زيالى قاۋىمنىڭ كوپ وكiلدەرi كەڭەس زامانىندا وسى سۇراققا ءوز­دەرiن­شە جاۋاپ بەرiپ ۇيرەنiپ العان. بiز حالىققا قاجەتپiز بە، قاجەت ەمەسپiز بە دەپ ەشكiم ويلامايدى. “وسى بiز بيلiككە قا­جەت­پiز بە، قاجەت ەمەسپiز بە؟ بiر كۇنi عايىپتان تايىپ قاجەت بولماي قالساق قايتەمiز؟” دەپ الاڭدايدى، باسىن قاتىرادى. سودان جالتاقتىق تۋادى. جاقىندا “قازاقستاندىق ۇلت قۇرۋ” جونiندە دايىندىقسىز پiكiر ايتىلدى. بiز ودان وتكەنبiز. كەزiندە “بiر تۇتاس كەڭەس حال­قىن قۇرامىز” دەگەن كەزدە بۇكiل قازاق مەكتەپ­تەرiن جاۋىپ، تiلiمiزدi, ءبارiن سوعان ىڭعايلاعانبىز. سەبەبi, “بiر ۇلت” بولعان سوڭ ول ۇلتتىڭ بiر تiلi بولۋ كەرەك. ماسەلەن، اعىلشىننىڭ–اعىلشىن تiلi بار، جاپوننىڭ –جاپون تiلi بار، فرانتسۋزدىڭ–فرانتسۋز تiلi بار. ال “قازاقستاندىق ۇلت” قۇرساق، ونىڭ تiلi قاي تiل بولادى؟ قاي ۇلتتىڭ مادەني نەگiزiندە قۇرىلادى؟ ول قاي ۇلتتىڭ دiنiنiڭ نەگiزiندە قۇرىلادى؟ وسىنداي ماسەلە جونiندە سۇراقتار تۋعان كەزدە بiزدiڭ بiر ۇلكەن جازۋشى اعامىزدان جۋرناليست: “قالاي قارايسىز”،– دەپ سۇراسا، الگi جازۋشى اعامىز: “اينالايىن، مەن مۇنداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرمەيمiن، ۋاقىتىم جوق”،– دەپ جاۋاپ بەرiپتi.
قىتايدان كەلگەن ازاماتتاردىڭ وقۋعا تۇسە الماي، نەمەسە ەلiنە قايتا الماي، ءدۇبارا بولىپ قينالعان كەزiن دە مەن “ۇلكەن سايا­سي وقيعا” دەپ ەسەپتەيمiن. “جاس الاش” گازەتi سونى شىرقىراپ تۇرىپ جازدى. سوندا سەلت ەتكەن شەنەۋنiك بول­عان جوق. سەلت ەتكەن پرەمەر-مينيستر بولعان جوق. “مۇنىڭ قالاي؟” دەپ التىنشاش جاعانوۆانى شاقىرعان پرەزيدەنت بولعان جوق. بۇل دا ۇلكەن ماسەلە. پارلامەنتتە بiر-ەكi دەپۋتات سويلەدi دە قويدى. سوندىقتان بiز ءاربiر قوعامداعى ۇلكەن ماسەلەلەرگە تەرەڭ قاراپ ۇيرەنۋiمiز كەرەك. باسقالاي بولمايدى. بiزدiڭ قازiرگi دامۋ قار­قىنىمىز، مۇمكiنشiلiگiمiز سوعان جاعداي جاسايدى. سiز­دەردiڭ ءبارiڭiز ار ەلدەن كەلگەن بiلiمدi ازاماتسىزدار، ءوز­دەرiڭiز دە بايقاعان شىعارسىزدار، بiزدiڭ دامۋى­مىزدا كە­مiندە بەس جىلدىق كەشiگۋ بار. ال مىناۋ عالامداستىرۋ كە­زەڭiندە كەشiگۋ بiز ءۇشiن وتە قاۋiپتi. رەسەيدiڭ كاۆكازدى تىنىشتاندىرۋ رەفورماسى جۇرiپ كەتسە، بiز ودان كەيiنگi 10–15 جىلدا دامىماي وسى كۇيدە وتىرساق، “تاۋەلسiزدiگiمiزدi ساقتاپ قالامىز” دەپ مەن ايتا المايمىن. ەگەر رەسەي ۇلتتىق ەكونوميكاسىن ەكi ەسە ۇلعايتسا، بiز “ ارتتا قالعانداردىڭ ء(وز­بەك­ستاننىڭ، قىرعىزستاننىڭ جانە تاجiكستاننىڭ) الدىندا ءجۇرمiز” دەپ ماقتانىپ جۇرە بەرەتiن بولساق، وندا بiزدiڭ تاۋەلسiزدiكتەن ايىرىلىپ قالۋ قاۋپiمiز بار. شەكارامىزدى سىزىپ بەرگەننەن كەيiن، ەشكiم بiزگە “تاۋەلسiزدiگiڭ ماڭگiلiك” دەپ كەپiلدiك بەرگەن ەمەس.
قىتايدىڭ ورلەۋ قارقىنىن بiلەسiزدەر، رەسەيدi بiلەسiز­دەر. ەندەشە، قازاقستاننىڭ ماڭدا­يىنا ۇزدiكسiز دامۋ عانا جازىل­عان. ۇزدiكسiز دامۋ ارقىلى بiز ءوزi­مiزدi-ءوزiمiز ۇلت رەتiن­دە ساقتاي الامىز. ءوزiمiزدi-ءوزiمiز تاۋەلسiز مەملەكەت رەتiندە ساقتاي الامىز. سوڭعى ءۇش جىلدا، مىنا ەكونوميكالىق رەفورمالار اياقتالعاننان كە­يiنگi جىلدارى، ەركiن پارلامەنت، ەركiن ءباسپاسوز بولسا، ورالمانداردىڭ كوپ ماسە­لەسi ورنىقتى شەشiلiپ كەتكەن بولار ەدi. قوعامدىق تالقى ارقىلى شەشiلiپ كەتەر ەدi. بiزدە سiز­دەردiڭ ازاماتتىق الۋلارىڭىزدىڭ ءوزi پروبلەما. سiزدەرگە بەرەتiن جەڭiلدiكتi كوررۋپتسياعا اينالدىرعان. پالەندەي پايىزىن قايتارماساڭىزدار، كوپ­شiلiگiڭiز كۆوتا الا المايسىزدار. ونى دا بiلەمiز، گازەت جازىپ جاتىر.
ال مىناۋ ليتۆا مەملە­كەتiن­­دە جاڭادان سايلانعان پرەزيدەنت بiر رەسەيدiڭ ازاماتىنا زاڭسىز ازاماتتىق بەرگەنi ءۇشiن وتستاۆكاعا كەتتi. ليتۆا حالقى الاڭسىز، قورىقپاي، تىنىش ۇيىقتاپ ءومiر سۇرە بەرۋiنە بولادى. سەبەبi ولار “توبەگە شىققان، بيلiكتەگi كەز كەلگەن ادام ءوزiنiڭ ويىنداعى جەكە ماقساتىن iستەي المايدى” دەپ سەزiنەدi. ولاردىڭ كونستيتۋتسيا­سىندا سونداي ءمۇم­كiندiك بار. كەز كەلگەن بيلiكتiڭ ادامى باقىلاۋدا. پارلامەنت­تiڭ، باسپا­سوزدiڭ، قوعامدىق ساياسي كۇش­تەردiڭ باقىلاۋىندا. ال بiزدە قانشا تولقۇجات قانداي جاعدايدا كەتكەنiن كiم بiلiپ جاتىر؟! مiنە، وسىنداي ماسەلەلەر سiزدەردi دە، بiزدەردi دە تول­عاندىرادى، ويلاندىرادى.
zhasalash.kz

Related Articles

  • گەرب اۋىستىرۋ ماسەلەسى نەمەسە «تەرىستەۋ سيندرومى» قالاي پايدا بولدى؟!

    ەلىمىزدىڭ گەربىن اۋىستىرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى (و باستا ۇسىنىس سۋرەتشى-ديزاينەر مامانداردان شىققان سياقتى) تۇتاس قوعامدا بولماعانمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اجەپتاۋىر قارسىلىق تۋدىردى. بىراق، بايىپتاپ قاراساق، بۇل قارسىلىقتىڭ قازىرگى گەربتىڭ قازاق ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلى نەمەسە ەستەتيكالىق تۇرعىدان ءمىنسىز بولۋىنا ەش قاتىسى جوقتىعىن اڭعاراسىز. سوڭعى ۋاقىتتارى، اۋىر ىندەتپەن قاتار كەلگەن قاڭتار تراگەدياسىنان باستاپ، حالىق ايتارلىقتاي كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ ەركىنەن تىس، سوعىسقا، باسقا دا سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قيىندىق سالدارىنان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر قوعامدا بايقالىپ قالعان «تەرىستەۋ سيندرومىنا» تۇرتكى بولدى. «تەرىستەۋ سيندرومى» – دۇرىستى دا بۇرىسقا شىعاراتىن، قانداي باستاماعا بولسىن قارسى رەاكتسيا شاقىراتىن قۇبىلىس. الەۋمەتتىك پسيحولوگيانى زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، وسى قۇبىلىستى بارىنشا كۇشەيتىپ تۇرعان فاكتور – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ياعني، الداعى ۋاقىتتا

  • ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى

    ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى ارما الەۋمەت! مەن قازىر تازا اكادەميالىق عىلىمي ورتادا ءجۇرمىن. ءوزىمنىڭ نەشە جىل بويى جيناعان ءبىلىمىمدى، وقىعان وقۋىمدى، شەتەلدىك تاجىريبەمدى، ينتەللەكتۋالدى قارىم-قابىلەتىمدى شىنايى قولداناتىن قارا شاڭىراقتىڭ ىشىندە ءجۇرمىن. الماتىنىڭ بارىنەن بولەك مادەني ورتاسى ەرەكشە ۇنادى. الماتى قالا مەن دالا دەيتىن ەكى ۇعىمنىڭ تۇيىسكەن ادەمى ورتاسى ەكەن. ويلاپ كورسەم مەن باقىتتى پەرەزەنت، باعى جانعان ۇرپاق ەكەنمىن. اكەم تۇرمىس پەن جوقشىلىق، جالعىزدىقتىڭ تاۋقىمەتىن ابدەن تارتىپ ەش وقي المادىم، نەبارى ءۇش اي وقۋ وقىدىم-, دەپ مەنىڭ وقۋىمدى بالا كۇنىمنەن قاداعالادى، شاپانىمدى ساتسام دا وقىتام دەپ بارىن سالدى. ال مەكتەپتە باقىتتى شاكىرت بولدىم. ماعان ءدارىس بەرگەن ۇستازدارىم كىلەڭ دارىندى، قابىلەتتى كىسىلەر بولدى. ۋنيۆەرسيتەتتە جانە شەتەلدە مەن تىپتەن ەرەكشە دارىن يەلەرىنە شاكىرت بولدىم.

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: