Омбыда Зуқа батыр Сәбитұлының 150 жылдығы аталып өтіледі

زۋقا باتىر 150 جىل قازاق حاندىعىنا 550 جىل

ومبىدا زۋقا باتىر ءسابيتۇلىنىڭ 150 جىلدىعى اتالىپ وتىلەدى

| Apr 13, 2016

ومبىدا الاش جۇرتىنىڭ ارداقتى ۇلدارىنىڭ ءبىرى زۋقا باتىر ءسابيتۇلىنىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولىۋىنا وراي ءدۇبىرلى شارا وتەدى. بۇل تۋرالى ءسىبىر قازاقتارىنىڭ «ءمولدىر» مادەني ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى التىناي ءجۇنىسوۆا حابارلادى.

التىناي ءجۇنىسوۆا: «بيىل قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى، ومبى قالاسىنىڭ 300 جىلدىعى، سونىمەن بىرگە زۋقا باتىر ءسابيتۇلىنىڭ 150 جىلدىعى قاتار كەلىپ وتىر. ءبىز وسىعان وراي 29 مامىردا ەسكە الۋ شارالارىن وتكىزۋگە دايىندالىپ جاتىرمىز. توي كەزىندە ءتۇرلى كونتسەرتتىك نومىرلەر قويىلىپ، قازاق كۇرەسى قاتارلى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن جارىس وتەدى. مەرەكەلىك داستارحان جايىلىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى دارىپتەلەدى» – دەدى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، ومبى قالاسى مەن ونىڭ ماڭىنداعى اۋدانداردا جالپى 120 مىنان استام قازاق تۇرادى. ولار ومبىنى اتا-بابالارىنان كەلە جاتقان تاريحي اتا مەكەندەرى سانايدى. كەزىندە قازاقتىڭ مارقاسقا ۇلدارى اباي قۇنانبايۇلى، شوحان ءۋاليحانوۆ قاتارلى ارىستار تۇرعان ءارى وقىعان ومبى قازاقستان ءۇشىن دە بوتەن ەمەس.

احمەتۇلى بەيسەن

بۇلانتى-اڭىراقاي شايقاستارى: جالعانى مەن شىندىعى

kerey.kz

ءسوز باسى «سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا قازاق تاريحى بۇرمالانىپ، تەرىس تۇسىنىك بەرىلدى» دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلادى قازىر. باسىلىم بەتتەرىندە بولسىن، تاريحشىلاردىڭ باس قوسقان جيىندارىندا بولسىن. جالعانى جوق، انىق ەدى. كۋامىز، 70-جىلدارداعى قازاق تاريحى وقۋلىعىنىڭ قالىڭدىعى پىشاقتىڭ قىرىنداي عانا-تىن. ونىڭ ءوزى ماردىمدى وقىتىلمادى. بۇل شەجىرەمىزدىڭ وتار كەزدەگى كۇيى ەدى… ال قازىرگى تاريحىمىز بۇرىنعىدان دا بەتەر سوراقى جاعدايعا ءتۇستى. ءبىلىم مەن عىلىمعا كوڭىل ءبولۋدىڭ ورنىنا بۇگىنگى قازاق رۋ-تايپا ۇيماسىنان شىعا الماي ءجۇر. وسى كۇنى اركىم ءوز اتالاسىنىڭ نەمەسە باباسىنىڭ بي بولعانىن، جىراۋ نە باتىر بولعانىن ويدان شىعارعان جالعان دەرەكتەرىمەن ۇزدىكسىز ناسيحاتتاپ، كەيىن وعان سان ميلليونداعان قارجى شاشىپ، كىتاپ شىعارۋ، اس بەرىپ، كەسەنە، ەسكەرتكىش ورناتۋ سىقىلدى ت.ب. بەرەكەسىز ءىستىڭ سوڭىنا تۇسكەن. وكىنىشكە قاراي، جاعىمسىز
قازاق جەرىنىڭ قيلى تاعدىرى

kerey.kz

بۇگىنگى تاڭدا، 1920 جىلى قۇرىلىپ، 1925 جىلى بىرىگۋى اياقتالعان قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ 1925-1936 جىلدارداعى جەر كولەمى مەن قازاق حالقىنىڭ سانى تۋرالى ناقتى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسى جوق. ولاي دەۋگە، ش.ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى 2000 جىلداردىڭ ءبىرىنشى ونجىلدىعىندا شىعارعان «قازاقستان تاريحى» اتتى اكادەميالىق 5 تومدىقتا بەرىلگەن دەرەكتەر مەن سول حح عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىندا جارىق كورگەن رەسمي ەڭبەكتەردەگى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردىڭ مۇلدەم سايكەس كەلمەيتىنى نەگىز بولادى. ءبىز، اتالعان ينستيتۋت عالىمدارى شىعارعان اكادەميالىق 5 تومدىقتاعى مالىمەتتەردىڭ دۇرىستىعىنا ۇلكەن كۇمان كەلتىرەمىز جانە وندا حالىق سانىنىڭ دا، جەر كولەمىنىڭ دە كەمىتىلىپ بەرىلگەنى تۋرالى مالىمدەيمىز. بۇگىن وسى ماقالامىزدا حالىق سانىنا قاتىستى ەمەس، جەرىمىزدىڭ كولەمى مەن ونى جىرىمداۋ تاريحىنا قاتىستى توقتالاتىن بولامىز. 1924 جىلدىڭ سوڭىندا ورتا ازيا مەن
تارباعاتايداعى ۇلت-ازاتتىق كۇرەس

kerey.kz

(وسى تاريحي وقيعانىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالادى) قازاق جەرىنىڭ شىعىسىنداعى تارباعاتاي جەرىدە تاريحتىڭ تارعالاڭ جىلدارىنىدا بولىسكە ءتۇسىپ جارىمى قازىرگى قىتاي جەرىندە قالعانى بەلگىلى. وسى قاسيەتتى توپىراق ەجەلدەن اتام قازاقتىڭ قۇتتى قونىسى بولىپ كەلگەن ەدى، وسى تارباعاتايدىڭ ارعى بەتىندە (1944-1962) جىلدارعا دەيىن ءتۇرلى تاريحي، ساياسي وقيعالار بولىپ جاتتى، ىشىندە ەڭ كورنەكتىسى 1944-1947 جىلدار ارالىعىندا بولعان ۇلت-ازاتتىق كۇرەستەر ەدى. دەسەدە وسى كۇرەستەر بولعان قازاقتىڭ ءتورت ايماعىنىڭ ەكەۋىندە ياعني التايمەن ىلەدە بولعان ۇلت-ازاتتىق كۇرەستەرى تۋرالى كوپ ايتىلىپتا جازىلىپتا كەلەدى، دەسەدە تارباعاتاي جەرىندە بولعان كۇرەستەر ايتىلماي كەلەدى، بولعان تاريح تاسادا قالماۋ كەرەك، ەندەشە تارباعاتايداعى وقيعالار قالاي بولدى؟ كىمدەر قوزعالىس باستادى؟ سوڭى نەمەن اياقتالدى؟ وسى ساۋالدارعا تاريحي دەرەكتەرمەن سول وقيعاعا قاتىسقان كۋاگەرلەردىڭ ەستەلىكتەرى ، تاريحي كارتينالار ارقىلى جاۋاپ
قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسپاعان!

kerey.kz

قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسقان دەگەندەر مىنا دەرەككە سۇيەنسە كەرەك: 1691 جىلى 6 اقپاندا يركۋتسك قالاسىندا جوڭعار حانى گالدان بوشوگتۋ (موڭعول. گالدان بوشيگت; قالم. گالدان-بوشيگت; 1644 – 1697) ەلشىلەرىنىڭ قازاق حاندىعى تۋرالى اڭگىمەسى. «…شابارماندار: «وسىدان ون جىلداي بۇرىن ولار، قالماق بۋشۋحتۋ حانى مەن كازاك ورداسى، ءدىنى ءارتۇرلى بولعان. بۋشۋحتۋ حان قالماقتارمەن جانە باسقا دا وردا مۇشەلەرىمەن بىرگە دالاي-لاماعا سەنەدى، ال كازاك ورداسى اسىرەسە مۇحامەتكە قىرىمدىق جولمەن سەنەدى، بۇسۋرماندىق جولمەن سۇندەتتەلەدى. ال بۋشۋحتۋ حان كازاك ورداسىنا ونىمەن، قالماق بۋشۋحتۋ حانىمەن جانە وردانىڭ باسقالارىمەن ءبىر دالاي لاماعا بىرىگىپ بۋدداعا سەنسىن دەپ جىبەردى. سوندىقتان دا ولارمەن جانجال تۋىندادى، ويتكەنى ولار قالماق جولىمەن دالاي-لاماعا سەنگىسى كەلمەدى، وسىنىڭ سالدارىنان ۇلكەن شايقاستار بولىپ، بۋشۋحتۋ حان ولاردىڭ كوپتەگەن
ءبورىنىڭ اتىن العان يتەلى مەن مولقى

kerey.kz

(«”ۆ”دىبىسىنىڭ ءومىرى» ماقالاسىنان ءۇزىندى) ۆورگ(ۆورك). بۇل كادىمگى كوك ءتۇستى جانە وسىعان بايلانىستى ءبورىنى ءبىلدىردى. ءبورى دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى كوك ءتۇستى ۇعىندىرادى. ۆورگ(ۆورك) ءسوزى ۆ دىبىسىنىڭ “ۇب، وب، اب، با، بو، بۇ، ۇ، ۋ” بولىپ تۇرلەنۋىنە ساي، بۋرع، ۆورع، بۋرى، ۆلۋە، ءبورى، بورىك، ۆولك سوزدەرىن تۋدىردى. ۆولك – ولەكشىن. ۆلۋە(بورە، بولە) – اعىلشىن تىلىنە كوك ءتۇستى بىلدىرەتىن اتاۋ رەتىندە عۇندار جاعىنان ەندى. ءۆولف(بورىپ) ءسوزى ولاردا ءبورىنى بىلدىرەدى. بۋرىل ءتۇس تە كوك ءتۇستى نەگىز ەتەدى. قازاقتا “بورىكتىرىپ قىرادى” دەگەن ءسوز بار. بۇل بىرىكتىرىپ قىرادى دەگەن ماعىنانى بەرەدى. قازاقتىڭ بىرىگۋ دەگەن ءسوزىنىڭ ءاۋباستا تۋىلۋىنا دا بورىلەردىڭ ازىعىن ۇستاۋداعى ۇيىمشاڭ ارەكەتى اسەر ەتكەن. ۆولك(بورع) – شىعىس ەۋروپا جەرىندە ءبورىنى ءبىلدىردى. ۆولك ءسوزى بولع، بولقى