Жүгіртпелер
 |  |  | 

Тарих Қазақ шежіресі

ШЫҒЫС ТҮРКІСТАН ҚАЗАҚТАРЫ ПАТШАЛЫҚ РУССИЯҒА ҚАНШАЛЫҚ ТӘУЕЛДІ болған

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Feb 23, 2018

Eldeç Orda суреті.Eldeç Orda суреті.Eldeç Orda суреті.Екі суреттің анықтамасы: әуелгісі Цин мемлекеті (清朝) кезінде қытай саудагерлерінің Руссияға (沙俄) барған кезде қолданған жолxаты яғни паспорты. Келесі сурет, Руссияның көне валютасы. Ол көне ақша Цин (清) мен Гомендаң (民国) үкіметіне экономикалық ықпал жасап тұрған.

Бір қызығы, Шығыс Түркістан қазақтары әлдебір себептермен (мысалы, қажылық) шетелге бармақшы болса жолxатты яғни паспортты патшалық Руссия (沙俄) жасап беретін болған, онымен қоймай жол жауапкершілігі мен мұсылманшылық анықтамасын патшалық Руссияның мүфтияты анықтап беретін болған. Тіптен бұл үрдіс бертінге дейін яғни 1912-жылы Цин үкіметі құлап жаңа демократиялық қытай респубиликасы құрылған соң да біраз уақыт жалғасып отырған. Кейін Шығыс Түркістанның Қазақ депудаттары Пекинге қайта ант берген соң бұл жағдай түбегейлі өзгерген. Қызығы, Қазақ депудаттары Пекинге (北京) қатынау үшін патшалық Руссиядан жолxат (паспорт) алып, Руссия аумағы арқылы Пекиннің өкпе тұсынан тік құлдап жетіп отырған. Олардың бұл жол алысы туралы патшалық Руссияға қарасты мұсылман басылымы (қаз, татар) күнделік ақпарат таратып отырған. Бұл ШЫҒЫС ТҮРКІСТАН ҚАЗАҚТАРЫ ПАТШАЛЫҚ РУССИЯҒА ҚАНШАЛЫҚ ТӘУЕЛДІ болған деген сұрақты қойғызады…
Шығыс Түркістанда Яң Зыңшин , Жин Шурін және Шың Дубан дәуірінде орыс тілі мемлекеттік тіл дәрежесіне дейін көтерілген. Бұған сенбесеңіз, Шығыс Түркістандағы тұңғыш жоғары оқу орнының атауы- ОРЫС ТІЛІ ЖӘНЕ САЯСИ ЗАҢ МЕКТЕБІ деген атпен болған. Бұл оқу орны қазіргі Шыңжаң Университеті мен бірқанша Инситуттардың арғы жұрты саналады. Шығыс Түркістан қазақтарының ең алғашқы жоғары оқу орны да осы Үрімжідегі (乌鲁木齐) Орыс Тілі және Саяси Заң мектебінің бірқанша бөлмесінде бастылғанын көп ешкім біле бермейді. Бұл 1922-жыл еді.

Сосын, Қытайдың ұлттық респубиликасы ресми орнағанға дейін Шығыс Түркістан патшалық Руссияның ақшасын қолданатын болған. Алтай (ол кезде Сарсүмбе), Шәуешек, Құлжа және Үрімжіде орыс консулы мен орыс саудагерлерінің сауда үйлері болған. Осы төрт үлкен қалада Руссия саудагерлерінің көшесі болған, олардың құқын консул көздің қарашығындай қорғаған. Экономикалық ықпалдастықтан соң Руссия валютасы мен орыс тілінің салмағы артқан. Сонымен қатар бұл өңірге Еуропа саудагерлері де қаптаған. Мысалы, Грек, Жойыт (Еврей), Герман және тб.28056579_1028583607305226_1778102683370645953_n

Жылт еткен осы тариxи оқиғадан соң біз Шығыс Түркістан туралы Руссия мен Цин үкіметі 19-ғасырдың соңында қандай келсімдер жасады деп ойланып отырмыз… Шығыс Түркістан қазақтары жер мен мүлік салығын Цин үкіметіне тапсырып отырғанымен сыртқы қарастылығы патшалық Руссияға тән болмасына кім кепіл? Әйтпегенде, Циннің Диxуа (Үрімжі) мен Қобда, Құлжадағы ішкі-сыртқы істер басқармасы жолxат (паспорт) жасап беретін шамасы бар еді ғой. Біз Руссия-Цин арасындағы келсімшартты толық зерттемеген соң бұған анық жауап беруге шарасызбыз.
Бір анық зат бар. 1917-жылғы төңкеріс патшалық Ресейді Еуропа майданынан ғана емес, Шығыс Түркістандағы майданнан да кері шегіндіріп әкетті. Алда жалда төңкеріс бес жылға кешіксе патшалық Ресей Шығыс Түркістандағы Алтай, Шәуешек, Құлжа және Үрімжі қатарлы бес үлкен өңірді Қазағымен қоса ЖҰТЫП АЛАР еді. Төңкеріс кесірінен осы төрт үлкен қаладағы Ресей саудасы құлдырап, әскері шегініп, мұжық орыстар мен көпес орыстар Ертіс пен Ілені бойлап қайта кері көшіп кетті. Ұлттық қытай үкіметі осы орайды қолдан жібермей СОЛТҮСТІК ШЫҒЫС ТҮРКІСТАНды қайта жұтып алды.

Eldeç Ordaтың facebook парақшасынан алынды

Related Articles

  • САРБАС РУЫ ЖӘНЕ САРТОҚАЙ БАТЫР

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Тарихты түгендеу, өткеннің шежіресін кейінге жалғау – атадан балаға жалғасқан ежелгі дәстүр. Шежіре, ұлт-ру, тайпа тарихы – атаны білу, арғы тарихты білу болып қалмастан ұлттың ұлт болып қалыптасуы жолындағы бастан кешкен сан қилы оқиғалары мен ауыр тағдырынан да мол дерек береді. Шежіре – тұтас халық тарихының іргетасы ғана емес, ұлт пен ұлыс танудың әліппесі  саналады. «Қазақ халқы 200-ден аса рудан құралса да әр рудың өз шежіресі болған. Шежірешілер жүз, тайпа, ру, ата тарихын терең талдай білген»(1). Патшалық ресейдің дәурені аяқталар тұста қазақтың мемлекеттігін қалпына келтіруді мақсат тұтқан Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан (1866-1937) алғашқы болып қазақ тарихының қажеттілігін алға тартып, башқұрттың әйгілі ғалымы Уәлиди Тоғанмен кездесіпті. Уәлиди Тоған өзінің естелігінде: «Мен бірнеше

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: