Jügirtpeler
 |  |  | 

Tarih Qazaq şejiresi

ŞIĞIS TÜRKİSTAN QAZAQTARI PATŞALIQ RUSSIYAĞA QANŞALIQ TÄUELDİ bolğan

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Feb 23, 2018

Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eldeç Orda sureti.Eki surettiñ anıqtaması: äuelgisi Cin memleketi (清朝) kezinde qıtay saudagerleriniñ Russiyağa (沙俄) barğan kezde qoldanğan jolxatı yağni pasportı. Kelesi suret, Russiyanıñ köne valyutası. Ol köne aqşa Cin (清) men Gomendañ (民国) ükimetine ekonomikalıq ıqpal jasap twrğan.

Bir qızığı, Şığıs Türkistan qazaqtarı äldebir sebeptermen (mısalı, qajılıq) şetelge barmaqşı bolsa jolxattı yağni pasporttı patşalıq Russiya (沙俄) jasap beretin bolğan, onımen qoymay jol jauapkerşiligi men mwsılmanşılıq anıqtamasın patşalıq Russiyanıñ müftiyatı anıqtap beretin bolğan. Tipten bwl ürdis bertinge deyin yağni 1912-jılı Cin ükimeti qwlap jaña demokratiyalıq qıtay respubilikası qwrılğan soñ da biraz uaqıt jalğasıp otırğan. Keyin Şığıs Türkistannıñ Qazaq depudattarı Pekinge qayta ant bergen soñ bwl jağday tübegeyli özgergen. Qızığı, Qazaq depudattarı Pekinge (北京) qatınau üşin patşalıq Russiyadan jolxat (pasport) alıp, Russiya aumağı arqılı Pekinniñ ökpe twsınan tik qwldap jetip otırğan. Olardıñ bwl jol alısı turalı patşalıq Russiyağa qarastı mwsılman basılımı (qaz, tatar) kündelik aqparat taratıp otırğan. Bwl ŞIĞIS TÜRKİSTAN QAZAQTARI PATŞALIQ RUSSIYAĞA QANŞALIQ TÄUELDİ bolğan degen swraqtı qoyğızadı…
Şığıs Türkistanda YAñ Zıñşin , Jin Şurin jäne Şıñ Duban däuirinde orıs tili memlekettik til därejesine deyin köterilgen. Bwğan senbeseñiz, Şığıs Türkistandağı twñğış joğarı oqu ornınıñ atauı- ORIS TİLİ JÄNE SAYASI ZAÑ MEKTEBİ degen atpen bolğan. Bwl oqu ornı qazirgi Şıñjañ Universiteti men birqanşa Insituttardıñ arğı jwrtı sanaladı. Şığıs Türkistan qazaqtarınıñ eñ alğaşqı joğarı oqu ornı da osı Ürimjidegi (乌鲁木齐) Orıs Tili jäne Sayasi Zañ mektebiniñ birqanşa bölmesinde bastılğanın köp eşkim bile bermeydi. Bwl 1922-jıl edi.

Sosın, Qıtaydıñ wlttıq respubilikası resmi ornağanğa deyin Şığıs Türkistan patşalıq Russiyanıñ aqşasın qoldanatın bolğan. Altay (ol kezde Sarsümbe), Şäueşek, Qwlja jäne Ürimjide orıs konsulı men orıs saudagerleriniñ sauda üyleri bolğan. Osı tört ülken qalada Russiya saudagerleriniñ köşesi bolğan, olardıñ qwqın konsul közdiñ qaraşığınday qorğağan. Ekonomikalıq ıqpaldastıqtan soñ Russiya valyutası men orıs tiliniñ salmağı artqan. Sonımen qatar bwl öñirge Europa saudagerleri de qaptağan. Mısalı, Grek, Joyıt (Evrey), German jäne tb.28056579_1028583607305226_1778102683370645953_n

Jılt etken osı tarixi oqiğadan soñ biz Şığıs Türkistan turalı Russiya men Cin ükimeti 19-ğasırdıñ soñında qanday kelsimder jasadı dep oylanıp otırmız… Şığıs Türkistan qazaqtarı jer men mülik salığın Cin ükimetine tapsırıp otırğanımen sırtqı qarastılığı patşalıq Russiyağa tän bolmasına kim kepil? Äytpegende, Cinniñ Dixua (Ürimji) men Qobda, Qwljadağı işki-sırtqı ister basqarması jolxat (pasport) jasap beretin şaması bar edi ğoy. Biz Russiya-Cin arasındağı kelsimşarttı tolıq zerttemegen soñ bwğan anıq jauap beruge şarasızbız.
Bir anıq zat bar. 1917-jılğı töñkeris patşalıq Reseydi Europa maydanınan ğana emes, Şığıs Türkistandağı maydannan da keri şegindirip äketti. Alda jalda töñkeris bes jılğa keşikse patşalıq Resey Şığıs Türkistandağı Altay, Şäueşek, Qwlja jäne Ürimji qatarlı bes ülken öñirdi Qazağımen qosa JWTIP ALAR edi. Töñkeris kesirinen osı tört ülken qaladağı Resey saudası qwldırap, äskeri şeginip, mwjıq orıstar men köpes orıstar Ertis pen İleni boylap qayta keri köşip ketti. Wlttıq qıtay ükimeti osı oraydı qoldan jibermey SOLTÜSTİK ŞIĞIS TÜRKİSTANdı qayta jwtıp aldı.

Eldeç Ordatıñ facebook paraqşasınan alındı

Related Articles

  • SARBAS RUI JÄNE SARTOQAY BATIR

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Tarihtı tügendeu, ötkenniñ şejiresin keyinge jalğau – atadan balağa jalğasqan ejelgi dästür. Şejire, wlt-ru, taypa tarihı – atanı bilu, arğı tarihtı bilu bolıp qalmastan wlttıñ wlt bolıp qalıptasuı jolındağı bastan keşken san qilı oqiğaları men auır tağdırınan da mol derek beredi. Şejire – twtas halıq tarihınıñ irgetası ğana emes, wlt pen wlıs tanudıñ älippesi  sanaladı. «Qazaq halqı 200-den asa rudan qwralsa da är rudıñ öz şejiresi bolğan. Şejireşiler jüz, taypa, ru, ata tarihın tereñ talday bilgen»(1). Patşalıq reseydiñ däureni ayaqtalar twsta qazaqtıñ memlekettigin qalpına keltirudi maqsat twtqan Alaş kösemi Älihan Bökeyhan (1866-1937) alğaşqı bolıp qazaq tarihınıñ qajettiligin alğa tartıp, başqwrttıñ äygili ğalımı Uälidi Toğanmen kezdesipti. Uälidi Toğan öziniñ esteliginde: «Men birneşe

  • OA qorğanısqa qarjını ne sebepti arttırdı? Kaspiyden Ukrainağa zımıran wşırğan Resey sudı lastap jatır ma?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Özbekstan jäne Äzerbayjan äskeri birigip ötkizgen «Birlestik-2024» jattığuı. Mañğıstau oblısı, şilde 2024 jıl. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret.  Ortalıq Aziya elderi qorğanıs şığının arttırdı, mwnıñ astarında ne jatır? «Qazaqstan auıl şaruaşılığı önimderin eki ese köp öndirudi josparlap otır, alayda ükimet bwl salada jwmıs küşiniñ azayğanın esepke almağan». «Kaspiy teñizinen Ukrainağa zımıran wşırıp jatqan Resey teñizdiñ ekologiyalıq ahualın uşıqtırıp jatır». Batıs basılımdarı bwl aptada osı taqırıptarğa keñirek toqtaldı. ORTALIQ AZIYA QORĞANIS ŞIĞININ ARTTIRDI. MWNIÑ ASTARINDA NE JATIR? AQŞ-tağı «Amerika dauısı» saytı Ukrainadağı soğıs tärizdi aymaqtağı qaqtığıstar küşeygen twsta Ortalıq Aziya elderi qorğanıs salasına jwmsaytın aqşanı arttırğanına nazar audardı. Biraq sarapşılar mwnday şığın twraqtılıqqa septesetinine kümän keltirdi. Stokgol'mdegi beybitşilikti

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: