ТҮЙСІКТЕР ТӨТЕМІ | Kerey.kz/Керей.кз

TÜYSİKTER TÖTEMİ

| Feb 28, 2016

Örken Salubaywlı 1984jılı QHR-dağı Altay aymağı Qaba audanında düniege kelgen. 2011jılı QHR – Jiyañsu provinciyasındağı Nankin universitetin tamamdağan. jılan jılğı Qıran özeniniñ jağalauında ötken ataqtı süleyler jiılğan <<Altın qanat aqiıqtar>> müşäyrasında 2orın iegeri bolıptı. Örkenniñ <<Tas boyau>> degen poeziyalıq kitabi bar. aqın bwl künderi Altay aymağınıñ halıq radiosında qızmette. älemdik tolğanıstardıñ bunağı men buınınıñ arasında erbeñdegen adamzattıq näzik, küñgirt ağınnıñ töñireginde jwrtınıñ külli etnografiyası men dünie tanımın äläulaylatqan tım sirek kezigetin az aqınnıñ şoqtıqtısı osı Örken Salubay mırza!

Aqınnıñ bağı aşılsın!

TÜYSİKTER TÖTEMİ

Tınştıqta wrdaldı uaqıt,

sağat şeñberleri işindegi şäşildi sifırlar,

Közimdi kölegeileidi, mezgil qaldıqtarınan wşqan qisapsız qiqımdar.

Jım-jılas tirşiliktiñ janarına ürei wyalap,

Jasağan oğanda bolmıs sanasındağı bir oy qyanat.

Mennen de bügin iesiz qalıp qañğırğan tekti ruh,

Jasımdı twrmın köşpendiler aspannan jauğan jañbırğa keptirip.

Bosattım sosın alaqanım sızıqtarına baylanğan şeksizdik arqauın,

Ğasırdıñ kürsinisinen bilindi teksizdik şarşauı.

Bostandıq berdim demimmen ürlep keñstiktegi qılmıstı tozañğa,

Aqiqattan aytılmay qalğan bar edi bilem söz onda.

Sol tozañ meniñ tarihım betine tamğan keñstik nüktesi,

Tilsim tabiğattıñ kiesimen körsetken mağan nwh sesi.

Ol-dağı bir qasırettı qwrlığım edi aspanğa asılğan nwr jippen,

Mäñgilik pärellel jatqan tabanımdağı qwrlıqpen,

Aytadı dätin kimderge barıp sol qañğıbas qwrlığım,

Meniñde ayaqsız ayaqtalğan mandımas tirligim.

Şarşağan olda jan ayğay dauıstar işinde sendelip,

Şarşatqan menide adamızat nietindegi pendelik.

Qaraydı mağan mezgil tüsindegi reñder oñıp,

Wrğaşılar qwşağındağı gülderde tünergen toñıp,

Aynalğan olar ana qwrsağındağıday körkem bir pşinge,

Sarqılğan büginderinde, jwtılğan ğwmırlar erteñniñ işinde.

Joğaldı bäri ğasırlar mimırtındağı nışanğa siñip,

Men, sen, ol üşeumizdiñ aramızda tws, arman, küdik.

Örmekşiler jatadı közimnen aqqan tor qwrıp jasıma,

Sorıma bola qonğam men sor qwdıq basına.

Demime jılınğan tınıştıqtardı oy künäsi ürkitip,

Ölara düniesiniñ işnde jürem, Tötemge aynalğan tüysikterimdi pir twtıp.

AMALNAMADAN

Men tuılmay twrğanda,

keñistigim edi anamnıñ qwrsağı,

Äkemniñ sipağan alaqanınıñ jüzime tüsken nwr tabı.

Onıñ alaqanı kün ispetti edi sol keñstigimdi aynalğan,

Ğajayıp jılılğın ötkizgen mağan mañdaydan.

Sezdim men onıñ tamırındağı qannıñ ağısın,

Estildi odan öz boyımdağı tanıs ün.

Auamen nwrdıñ köleñkesinde,

topıraqtıñ isın iiskedim es kirdi mağan,

Aldımda twrdı jwmbaq dwniegeaynalğan şeksiz bir ğalam,

Estidim sosın tilsim tabiğattıñ dwğa tilegin,

Men onı anamnıñ qwrsağında jatqanda wğatın edim.

Kieli qwstar qauırsındarın örtep jasadı aspan ırımın,

Tıñdadım tağı şaytan men perştelerdiñ kübirin.

Najağaydıñ jarığınan jasalğan ilezdik kündizim,

Körsetti mağan tünekte jatqan dünieniñ mwñ jwzın.

Jürdım men sodan sol tünekterdi demimmen quıp,

Jürdım men sodan sol tünekterdi jäsimmen juıp.

Jarıqtı küttim tuğan topırağıma şwğılasın şäşqan,

Halımdı meniñ jetimdik tartqan wğınatın aspan.

Ayıqtru üşin işimde jatqan osı qwsamdı,

Tamızdıq tastar baqsınıñ qızıl tilmen twtandı,

Qasiretimdı meniñ ün-twnsız janğan tas bildi,

Jüregimdegi jaraqatımda asqındı.

—————————————————

kerey.kz

Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

kerey.kz

Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz
«Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

kerey.kz

Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya
ŞOQAN UÄLIHANWLI DEGEN EKEN..

kerey.kz

El auzında qazaq oqımıstıları ayttı degen sözder az emes. Belgili ğalım, etnograf A. Seydimbek qwrastırğan tarihi twlğa, asqan oqımıstı Şoqan babamızdıñ tapqır sözderin nazarlarıñızğa wsınamız. * * * Ombığa oquğa jürer aldında bala Şoqan äkesiniñ el işi mäselesin şeşudegi keybir öktem, ojar qılıqtarına köñili tolmay, «oquğa barmaymın» dep qiğılıq salsa kerek. Tipten könbey bara jatqan balasın qatal Şıñğıs järdemşi jigitterine baylatıp almaqqa ıñğaylanıp: «Şıqpasa köterip äkeliñder, arbağa tañıp alamız!» − deydi. Sonda därmeni tausılğan Şoqan äkesine: «Baylatpa! Abılay twqımınan baylanğandar men aydalğandar jeterlik bolğan!» − dep til qatadı. Bala da bolsa aqiqat sözdi aytıp twrğan balasınan tosılğan äke dereu Şoqandı bosattırıp jiberedi. * * * Peterburgte Sırtqı İster ministrliginiñ bir
Kitapqwmar jasqa tegin oqu baqıtı bwyırdı

kerey.kz

Adamzat kitapqa ğwmır boyı qarızdar. Kitapsız keleşektiñ altın kiltin eşkim qolına mıqtap wstay almağan. Mardan Rahmatulla – kitapqwmar on jeti jasar jigittiñ boyında öz qatarlastarınıñ boyınan tabıla bermeytin wlı qasiet bar. Ol – kitapqa degen mahabbat. Bwl mahabbattıñ sät sanap artuınıñ da sırı bar. Mardan – Asılı Osman, Darhan Qıdıräli sındı bügingi qazaq ruhaniyatınıñ tiregi sanalatın azamattar tuğan topıraqt tuıp-ösken. Topıraqtıñ kiesin däl osı kezde eriksiz moyınday tüsesiñ. Qoğamdağı «jastar kitap oqımaydı» degen qasañ pikirdi joqqa şığaruğa tırısqan jastardıñ da sanı basım. Kün sanap olardıñ sanı artıp, kitaptıñ qwdiretin jer-jerde däleldep bağuda. Kitapqa janı qwmar jan bir künin kitapsız elestete almaydı. Ğwmırı kitappen etene baylanğan, oqu ğwmırınıñ mänine aynalğan jastardı
«Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay)

kerey.kz

Qazaq halqınıñ dañqtı perzenti, wlı jazuşı Mwqtar Mağauin 85 jasqa qarağan şağında dünieden ozdı. «Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay) Şwbartauda düniege keldi. Jondağı Jobalay Kereydiñ eñ ülken Aruağı Jobalay bidiñ wrpağı edi. Bayqotan bi, Toman bi, Begeş şeşen, Uäyis, Töleu aqın… Atağı Atalarınan asıp ketti… Tirisinde olay degen joq… Bwl sözdi dünieden ötken soñ biz aytıp otırmız… Ömiriniñ soñğı kezderi şette ötti. «Ükimetke, basqalarğa da ökpem joq, ökpeleytin olardıñ jağdayı joq!» (M.Mağauin) degen edi özi bertinde. Astarı auır, eñseñdi ezerdey salmaqtı söz… Danışpan adam nege elden jıraq ketti. Bwl «Oñaşa jatqandı wnatamın, Elimdi el qılmasın erte sezip… Elden kettim jıraq…» (Şäkärim) deytin ketis siyaqtı. Sonda da «Kök