تۇلعالار قازاق حاندىعىنا 550 جىل قازاق شەجىرەسى

جات جەردە قالعان قازاقتار

kerey.kz

 |  Aug 8, 2017

كەڭەستىك جىلدارى قازاق حالقىنا قارسى جاسالعان بولشەۆيكتەردىڭ زۇلىمدىق ساياساتىنىڭ قۇربانى بولعان  تالاي مىڭداعان، ميلليونداعان قازاقتىڭ سۇيەگى اتاجۇرتىنان تىس جەرلەردە، جات جۇرتتا قالدى. اسىرەسە، بولشەۆيكتەردىڭ قولدان ۇيىمداستىرعان  1929-1933 جىلدارعى اشارشىلىق كەزىندە قازاق جەرىنەن اۋىپ، شەتەلدەرگە باس ساۋعالاعان تالاي  قازاق سول جاقتا ءولىم قۇشتى. كوبى كومۋسىز يەن دالادا قالدى.

بىراق ءبىزدىڭ ايتپاق بولىپ وتىرعانىمىز، «ۇلى وتان سوعىسى» دەپ اتالاتىن گەرمانيا مەن سسسر اراسىنداعى 1941-1945 جىلدارى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىس­قان تالاي بوزداقتىڭ ەلگە قايتپاي، جات جۇرتتا قالعانى. «سوعىس تۇتقى­نى» اتالعان وسى قازاقتار سوعىس ءبىت­ك­ەن سوڭ «ەلگە قايتساق، ستاليندىك تەرروردىڭ قۇربانى بولارمىز» دەگەن قاۋىپپەن گەرمانيادا قالۋدى ءجون سانايدى. ولاردىڭ كوبى «ءتۇر­كىس­تان لەگيونى» قۇرامىندا بولدى. كەزىندە مۇستافا شوقايدىڭ كومە­گى­مەن نەمىس كونتسلاگەرلەرىنەن بو­سان­عان وسى ازاماتتاردىڭ كەيبىرى قازاق تىلىندە گازەت، جۋرنالدار شىعا­رىپ، وندا وزدەرىنىڭ اتاجۇرتقا دە­گەن ساعىنىشقا تولى ويلارى مەن ماقالالارىن جازىپ تۇردى.
سولاردىڭ ءبىرى سوعىس جىلدا­رىن­دا بەرلين قالاسىندا شىعىپ تۇرعان «ميللي ادەبيەت» (Milli Adebyet) جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولعان ءماجيت ايتباي ەدى. ول 1914 جىلى قىزىلوردا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلىپ، الماتىدا قازاق پەدا­گو­گي­كا­لىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ، 1937-1939 جىلدارى قىزىلوردا پەدا­­گوگيكالىق ينستيتۋتىندا وقى­­تۋ­­شى، ستۋدەنتتەر دايارلاۋ كۋر­سىنىڭ باستىعى، قازاقستان جازۋشىلار ودا­­عىنىنىڭ قىز­ى­لوردا وبلى­سى بويىنشا بولىمشەسىنىڭ باس­تى­عى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 1941 جىلى سوعىستىڭ العاش­قى كۇن­­دە­رى نەمىس قولىنا تۇتقىنعا ءتۇ­سە­دى. م.شوقايدىڭ كومە­گىمەن نەمىس كونتسلاگەرىنەن بوسان­عان ول، «تۇركىستان ۇلتتىق بىرلىك كوميتەتىنە» مۇشە بولىپ، «جاڭا تۇركىستان» (Jeni Turkestan), «ميللي تۇركىستان» (Milli Turkestan) گازەتتەرىن شىعارىسقان، 1943 جىلى بەرليندە «ابىلاي حان» اتتى ولەڭدەر جيناعىن شىعارعان. وعان ەكى داستان، ءۇش باللادا، ءتورت ءان، 41 ولەڭى ەنگەن. شىعارمالارىن «قوبىزشى قورقىت» دەگەن بۇركەنشىك اتپەن جازعان، ءماجيت ايتباي 1945 جىلى اقش پەن انگليانىڭ درەزدەن قالاسىنا جاساعان اۋە شابۋىلى كەزىندە قازا بولدى. مارقۇمنىڭ قابىرى قايدا ەكەنى بەلگىسىز قالدى.
جات جەردە قابىرىنىڭ قايدا ەكە­نى بەلگىسىز قالعان تاعى ءبىر قا­زاق ماۋلىكەش قايبالدى (اسان قايعى) لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ، الماتى ۋنيۆەرسيتەتىندە ورىس ادەبيەتى پانىنەن ساباق بەرىپ جۇرگەندە اسكەرگە شاقىرىلىپ، سوعىس كەزىندە نەمىستەردىڭ قولىنا تۇتقىنعا تۇسكەن. ونى مۇستافا شوقايدىڭ ءوزى تۇتقىننان بوسات­تى­رىپ، بەرلينگە الدىرتقان ەكەن. سوعىستا نەمىستەر قولىنا ءتۇس­كەن، ورتاازيالىق جانە قازاق­ستان­دىق تۇتقىندار اراسىن­دا تاراتىلىپ تۇرعان «ميللي ءتۇر­­كىس­تان» جۋرنالىندا «اسان قايعى» دەگەن بۇركەنشىك اتپەن ماۋلىكەش قايبالدى الاشوردا قايراتكەرلەرى احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءاليحان بوكەيحانوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇماباەۆ جانە ساكەن سەيفۋللين مەن بەيىمبەت ماي­ليننىڭ جازعان ەڭبەكتەرىن كوپ­كە تانىستىرۋدا ءبىرشاما ەڭ­بەك ەتكەن. ءوز ءبىلىم جىگەرىن ءۇل­كەن ماقساتقا جۇمىلدىرعان م.قاي­بال­دى بەرليندە سەگىز ايلىق اۋ­دارماشىلار كۋرسىن وقىپ ءبىتى­رە­­دى، ودان كەيىن ماينداعى فرانك­فۋرت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ نەمىس في­لو­سوفياسى جانە اعىلشىن ءتىلى فاكۋلتەتىندە ءبىلىم الادى. ونىڭ نەمىس جۋرنالدارىندا ادەبي ماقا­لا­لارى جاريالانىپ تۇرادى. گەر­ما­نيادا نەمىس تىلىندە «جۇماقتان جەتكەن جانساۋعا ءۇنى» اتتى رومانى جەكە كىتاپ بولىپ، جارىق كورەدى. «ازاتتىق» راديوسىنىڭ «تۇركىستان» رەداكتسياسىنىڭ العاشقى ديرەك­تو­رى بولىپ ىستەگەن اسان قايعى (ماۋلىكەش قايبالدى) 1969 جىلى بەلگىسىز جاع­داي­دا قايتىس بولادى. ونىڭ ءولى دەنەسى ميۋنحەن قالاسى شەتىندەگى تەمىرجول بويىنان تابىل­عان. مار­قۇم­نىڭ قابىرى و باستا ميۋن­حەن قالاسىنىڭ شەتىندەگى مۇسىل­ماندار زيراتىندا بولسا، كەيىن ول جەردەن شىعارىلىپ تاستالعان.
سوعىس تۇتقىنى رەتىندە ەلگە قايت­پاي، گەرمانيادا قالۋدى ءجون ساناعان قازاقتاردىڭ ءبىرى – قارىس قاناتباي. 1911 جىلى باتىس قازاقستان وبلىسىندا تۋعان. 1936 جىلى سۆەردلوۆسك قالاسىنداعى تاۋ-كەن ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ، قازان قالاسىندا ينجەنەر، كەيىنىرەك باسشى قىزمەتتەرىن اتقارعان. گەرمان – كەڭەس سوعىسىنا وفيتسەر شەنىندە قاتىسىپ، 1941 جىلى تۇتقىنعا ءتۇسىپ، تۇرمەدەن مۇستافا شوقايدىڭ كومەگىمەن بوساپ شىعادى. 1942 جىلى تۇركىستان ۇلتتىق كوميتەتىندە جاۋاپتى حاتشى قىزمەتىن اتقارعان. ءتۇر­كىستاننىڭ ۇلتتىق تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن قىزمەت ەتكەن تۇلعالاردىڭ ارا­­سىندا قارىس قاناتباي ەسى­مى مۇستافا شوقايدان كەيىن اي­تى­لا­دى. 1951 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىن­دا ميۋنحەن قالاسىندا «تۇركەلى – تۇركىستان ازاتتىق كوميتەتىنىڭ ورگانى» دەگەن اتپەن ەكى تىلدە: تۇرىك­شە جانە ورىسشا «تۇركەلى» جۋر­­نالىن شىعارىپ تۇرعان. ول – «ازاتتىق» راديوسىنىڭ ورتا ازيا رەداكتسيالارىنىڭ اشىلۋىنا تىكە­لەي ارالاسقان، وزىندىك ىقپالى بولعان كۇرەسكەر تۇلعا. ق.قاناتباي انتيكەڭەستىك ەميگرانتتاردىڭ ۆيس­با­دەن كونفەرەنتسياسىنا دەلەگات رەتىندە قاتىسقان. ق.قاناتبايدىڭ جازعان ەستەلىگى، جاريالانعان ەڭ­بەك­تە­رى بىزگە ازىرشە بەيمالىم. نەمىس ايەلگە ۇيلەنگەن قارىس قانات­باي­دىڭ ارتىندا ۇرپاق قالماعان. دەگەنمەن دە ونىڭ كوپتەگەن تاريحي ماڭىزدى ىستەرگە كۋا ەكەنى بەلگىلى، ول 1982 جىلى 71 جاسىندا قايتىس بولدى. مارقۇمنىڭ قابىرى ميۋنحەن قالاسىنىڭ شەتىندەگى مۇسىلماندار زيراتىندا جاتىر.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا نەمىستەر قولىنا تۇتقىنعا ءتۇسىپ، كەيىن گەرمانيادا قالىپ قويعان تاعى ءبىر قازاق – داۋلەت تاعىبەرلى (1919-1987). داۋلەت تاعىبەرلى ارقا جاقتاعى كەرەي رۋىنان، سوعىستان بۇرىن قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك ءبولى­گىن­دە تۇرىپتى. ونىڭ سوعىس كەزىندە قاشان، قالاي تۇتقىنعا تۇسكەنى جانە ودان كەيىن قايدا بولعانى انىق ەمەس. «ازاتتىق» راديوسىنىڭ «تۇركىستان» رەداكتسياسىندا اسان قايعىدان كەيىن قىزمەت ىستەگەن – قازاق ءبولىمىنىڭ جەكە رەداكتسيا بولىپ قۇرىلۋىنا بەلسەنە اتسالىسقان قازاقتاردىڭ ءبىرى. د.تاعىبەرلى باسقارعان كەز­دە­گى «ازاتتىق» راديوسىنىڭ «تۇركىس­تان» رەداكتسياسىندا بولعان ءبىر ايتۋلى وقيعا – قازاق تىلىندە عانا حا­بار بەرەتىن «تۇركىستان – 3» دەپ اتال­عان رەداكتسيانىڭ جەكە ءبولى­نىپ شىققاندىعى. نەمىس ايەلگە ءۇي­­لەنىپ، ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىن اقش-تا وتكىزگەن د.تاعىبەرلى 1987 جىلى قايتىس بولىپ، سۇيەگى ميۋن­حەن قالاسىنداعى مۇسىلماندار زيرا­تىنا جەرلەنگەن.
جات جەردەن توپىراق بۇيىرعان تاعى ءبىر قازاق – جاكەباي باپىش (1922-2000). قىزىلوردانىڭ قارماقشى اۋدانىندا دۇنيەگە كە­­لىپ، سونداعى پەدينستيتۋتتىڭ ەكىن­شى كۋرسىن بىتىرگەن سوڭ 18 جا­­سىندا اسكەرگە الىنىپ، كىشى وفي­تسەر­لەر كۋرسىن وقىپ جۇرگەندە سوعىس باستالادى. مايداندا قور­شاۋ­دا قالىپ، تۇتقىندالعان. 1945 جىلى نەمىس تۇرمەسىنەن قاشىپ شى­­­عىپ، قالجىراپ، سىرقاتتانىپ، تا­­لاي بەينەتتى كورىپ، ارەڭ دەپ ءولىم اۋىزىنان قالعان سوڭ، ەلگە قاي­ت­پاي، گەرمانيادا قالىپ قوي­عان قازاق. قيىنشىلىقتارعا قاراماستان، گەرمانيانىڭ نيۋرن­بەرگ قالاسىنداعى راديو-تەحنيكا ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇسىپ، «ازاتتىق» راديوسىنىڭ كومەگى مەن قولداۋى ارقىلى سول ءبىلىم وشاعىن ويداعىداي بىتىرەدى. د.تاعىبەرلىدەن كەيىن راديو­نىڭ قازاق بولىمشەسىنىڭ ديرەكتورى بولعان جاكەباي باپىش – راديودا 1955 جىلدان 1986 جىلعا دەيىن 31 جىل، ەڭ كوپ جۇمىس ىستەگەن ارداگەر قىزمەتكەر. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى ميۋنحەندە ءومىر كەشكەن، ج.باپىش اقساقال 2000 جىلى 31 مامىردا 78 جاسىندا قايتىس بولدى. قازىر ميۋنحەن قالاسىنىڭ شەتىندەگى مۇسىلماندار زيراتىندا جاتىر.
گەرمانيا جەرىندە توپىراق بۇيىرعان تاعى ءبىر قازاق – بەلگىلى ديسسيدەنت ماحمەت قۇلماعامبەتوۆ (1930-2009). 1930 جىلى قوستاناي وبلىسىنىڭ مەڭدىقارا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. كەيىن قازاق مەم­­لەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ في­لو­سو­فيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1954-1958 جىلدار ارالىعىندا ءتۇر­­كىمەنستانداعى چاردجوۋ جو­عارى وقۋ ورنىندا جانە ودان كە­يىن قىرعىزستاننىڭ فرۋنزە قا­­لاسىنداعى مەديتسينا جانە پو­لي­­­تەحنيكا ينستيتۋتتارىندا ءدا­­رىس بەرگەن. م.قۇلماعامبەتوۆ كە­ڭەس بيلىگىنە قارسى ۇگىت-ناسيحات ءجۇر­گىزىپ، ماركسيستىك-لەنينيستىك باعىتتى قاتاڭ سىناعانى ءۇشىن 32 جاسىندا تۇتقىندالىپ، 1963 جىلى قازاق كسر جوعارعى سوتىنىڭ ۇكىمىمەن 7 جىلعا سوتتالىپ، جازا­سىن قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيادا وتەۋ­گە كەسىلەدى جانە 3 جىلعا جەر اۋدارىلادى. جازاسىن وتەپ شىق­قان­نان كەيىن م.قۇلماعامبەتوۆ ەلگە قايتپاي، ۋكراينانىڭ حاركوۆ قالاسىندا تۇرعان. 1970 جىلداردىڭ سوڭىندا كەڭەس وداعىنان شە­تەل­­گە ەميگراتسياعا شىققان م.قۇل­ما­عام­بەتوۆ «ازاتتىق» راديوسىنا سايا­­سي شولۋشى رەتىندە قىزمەتكە تۇ­رىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن كەڭەس ەلى­نىڭ شىندىق جاي-كۇيىن، ءوزى كورىپ ءبىلىپ، باسىنان كەشكەن اۋىر دا تاۋ­قىمەتى قيىن جاعدايلاردى «ازات­­تىق» راديوسىنىڭ تولقىنى ارقىلى تالماي باياندايدى. ماحمەت قۇل­ما­عامبەتوۆ 2009 جىلى 78 جا­سىن­دا ميۋنحەن قالاسىندا قايتىس بولدى.
«ازاتتىق» راديوسىندا ۇزاق جىل­­­دار قىزمەت ەتكەن حاسەن ورال­تاي 2006 جىلى تۇركيانىڭ يز­مير قالاسىندا جارىق كورگەن «ەلىم-ايلاپ وتكەن ومىردەن سوڭ» كىتابىندا، گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىنداعى جانە بەرليندەگى مۇ­­سىل­­ماندار مازارىندا جاتقان قا­زاقتار قابىرىنىڭ جاعدايىنا الاڭ­­داۋشىلىق بىلدىرە وتىرىپ، «بەرليندەگى مۇسىلماندار مازارىنا مۇستافا شوقاي جەرلەنگەن، ال ميۋنحەندەگى مۇسىلماندار مازارىن­دا ونداعان قازاقتىڭ قابىرى بار بو­لا­تىن-دى. قازىر ولاردىڭ كوبى ورنىندا جوق، جىل سايىن تولەنۋى ءتيىس اقشا تولەنبەگەنى ءۇشىن نەمىستەر جاعىنان قابىرلەرىنەن شىعارىلىپ تاستالعان. قازاقستاندا زيالى قاۋىمعا ەسىمى بەلگىلى ماۋلىكەش قايبالدى (اسان قايعى) قابىرىنەن شىعارىلعاندار قاتارىندا» دەپ دابىل قاققانى ەسىمىزدە. جات جۇرتتا قالعان قازاقتار تاعدىرىن وسىلايشا ءسوز ەتكەن قوعام قايراتكەرى، جازۋشى، پۋبليتسيست حاسەن ورالتاي 2010 جىلى 77 جاسىندا ميۋنحەندە اۋىر ناۋقاستان قايتىس بولدى. مارقۇمعا باۋىرلاس تۇركيا جەرىنەن توپىراق بۇيىرىپ، ساليحلى قالاسىنىڭ ورتالىق مازارىنداعى اكەسى قاليبەك رايمبەكۇلى حاكىمنىڭ قاسىنا جەرلەندى.
جۋىردا ورال قالاسىنان سە­رىك قاناتباي ەسىمدى ازامات وسى ما­قا­لا­ اۆتورىنىڭ ءجون سىلتەۋىمەن ميۋنحەن قالاسىنا بارىپ، قالا شەتىندەگى مۇسىلماندار زيراتىندا جاتقان اتاسى قارىس قاناتبايدىڭ قابىرىنە باس ءيىپ، قۇران وقىتىپ، ەلدەن اپارعان ءبىر ۋىس توپىراقتى سەۋىپ قايتتى. قانشاما جىلدار بويى اتاسىنىڭ قابىرىنىڭ ءدال قايدا ەكەنىن بىلە الماي ءجۇرىپ­تى. اتالارىنىڭ قابىرىنىڭ سۋرە­تىن تاۋىپ، ينتەرنەت ارقىلى جول­­داعانىمدا بارلىق تۋىستارى جي­نا­لىپ، ۇلار-شۋ بولىپتى. كەڭەس جىلدارى اتالارىن ىزدەۋگە، سۇراۋ سالۋعا تىيىم سالىنعاندىقتان، ءتا­ۋەل­سىزدىكتىڭ ارقاسىندا عانا ۇزاق جىلعى ساعىنىش ارماندارى وسى­لاي ورىندالسا دا سول ماڭايداعى قا­زاقتاردىڭ قابىرلەرىنىڭ ەلەۋسىز كۇيدە، ەشبىر قورشاۋسىز، كوبىن ءارامشوپ باسىپ كەتكەنى جانىن اۋىرتىپتى. نەمىس زاڭى بويىنشا ءار قابىردىڭ جەرىنە مارقۇمنىڭ تۋىس-تۋعاندارى جەر سالىعىن، ياعني، شامامەن جىلىنا 70-80 ەۆرو كولەمىندە تولەماقى تولەپ تۇرۋلارى ءتيىس ەكەن. نەمىستەر بول­سا، مارقۇم بولعان تۋىسقاندارى ءۇشىن جەر سالىعىن بىردەن 10 جىل نە 20 جىل ۋاقىتپەن تولەپ تاستايدى ەكەن. وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇركيادان گەرمانياعا جۇمىس ىستەۋگە بارعان «گاستاربايتەر» قازاقتار «سوعىس تۇتقىنى» رەتىندە ەلگە قايتپاي، گەر­ما­نيادا قالىپ قويعان وسى قا­زاق­­تاردىڭ قابىرلەرىنىڭ باسىنا بارىپ، قۇران وقىتىپ، شاما-شارقىنشا جەر سالىقتارىن تولەپ ءجۇرىپتى. قازىر ول قازاقتار دا قارتايىپ، قاي­سى­بىرى بۇل ومىرمەن حوش ايتىسسا، قايسىبىرى تۇركياعا قايتىپ كەتكەن. ەستۋىمىزشە، ەگەردە جەر سالىعى بىرنەشە جىلدار بويى تولەنبەسە، ون­دا نەمىس وكىمەتى قابىردى ءسۇرىپ تاس­تاپ، جەردى باسقاعا ساتۋعا قۇقىلى كورىنەدى.
وسى ورايدا باسقا ەلدەردىڭ جات جۇرتتا قالعان ءوز ادامدارىنا دەگەن ىقىلاس، پەيىلى قالاي بولاتىنى تۋرالى مىنا جايتقا كوڭىل اۋدارۋدى ءجون كوردىك. تۋىسقان ازەربايجان ەلىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى ابىلفەيىز ەلشىبەي رەسمي ساپارمەن تۇركيا استاناسى – انكاراعا بارعان كۇنى ەرتەڭىندە ەرتە تۇرىپ، قاسىنا مولدا ەرتىپ، سونداعى زيراتتا جەرلەنگەن ءازىربايجاننىڭ 1918-قۇرىلعان ۇلتتىق ۇكىمەتىنىڭ باستىعى مەحمەت ەمين راسۋلزادەنىڭ قابىرىنە بارىپ، قۇران وقىتىپتى. مۇنى مارقۇم حاسەن ورالتاي اعادان ەستىگەن ەدىم.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن قازاق جەرىنە دە سوعىس تۇتقىنى رەتىندە اكەلىنىپ، اۋىر جۇمىستارعا سا­لىن­عان جاپون اسكەرلەرىنىڭ قاي­سى­بىرى قيىن، اۋىر جاعدايعا شى­­داماي و دۇنيەلىك بولعانى بەل­گىلى. كەيىن جاپونيا ۇكىمەتى قازاقستانداعى سول ازاماتتارىنىڭ جات­قان قابىرلەرىن تاۋىپ، ولار­عا ەسكەرتكىشتەر تۇرعىزىپ، سىرتى­نا قورشاۋ سالدىرىپ، كۇزەت قوي­دىر­عانى تۋرالى ەستىگەن بولارسىز. ول ول ما، جاپونيادان شەتەلدەرگە باراتىن ۇكىمەتتىك دەڭگەيدەگى دەلە­گا­­تسيانىڭ ءوزى ەگەر سول ەلدە جاپون سار­بازدارىنىڭ قابىرى بار بولسا، مىندەتتى تۇردە سوعان بارىپ، گۇل شوقتارىن قويىپ، تاعزىم ەتەدى ەكەن. قازاقستاننان شەتەلدەرگە باراتىن ۇكىمەتتىك دەلەگاتسيانىڭ سول ەلدەردە قانداي ءبىر سەبەپتەرمەن قالىپ قويىپ، جات جەردەن توپىراق بۇيىرعان قازاقتارىن ىزدەپتى دەگەن حاباردى ەستىمەدىك. نەگە سولاي؟ حاسەكەڭنىڭ ايتۋىنشا، ءازىر­باي­جان پرەزيدەنتىن تاڭ اتپاي ان­كا­را زيراتىنا اپارعان – ونىڭ بو­يىنداعى بۇلقىنعان رۋحاني كۇش پەن ۇلتتىق سانانىڭ جوعارى بولۋى.
قازاق حالقى دا – عاسىرلار بويى ولگەنىن قۇرمەتتەپ، ەسكە الىپ، جوقتاپ وسكەن حالىق. سون­دىق­تان دا «ءولى ريزا بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاقىنداعى «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالا­سىن­دا قازاق حالقىنىڭ الدىنداعى رۋحاني جاڭعىرۋ قاجەتتىلىگىن العا قويعانى بەلگىلى. ەندەشە، جات جۇرت­تان توپىراق بۇيىرعان وسى قازاق­تاردى ۇنەمى ەسكە الىپ، ولاردىڭ قابىرلەرىنە قورشاۋ تۇرعىزىپ، يە بولۋ ءبارىمىزدىڭ اسىرەسە، ەڭ اۋەلى ەل ۇكىمەتى تاراپىنان جاسالۋى ءتيىستى ماڭىزدى ءىس.
بۇل ورايدا، بەرليندەگى تۇرىك زيراتىنا جەرلەنگەن مۇستافا شوقايدىڭ قابىرىنە جانە گەرمانيا­نىڭ ميۋنحەن قالاسىنىڭ شەتىندەگى مۇسىلمان زيراتىندا ەلەۋسىز جات­­قان «سوعىس تۇتقىنى» بولعان قا­زاق­­تارعا بەرليندەگى قازاقستان ەلشىلىگى، ميۋنحەن قالاسىنداعى قازاقستاننىڭ باس كونسۋلدىعى يەلىك ەتسە، ءبىزدىڭ ناعىز ەل ەكەنىمىزدى حالىقارالىق دەڭگەيدە جاقسى جاعىنان تانىتا الاتىن تاعى ءبىر وڭدى ءىس بولعان بولار ەدى.

دوسان بايمولدا                                                                                                                                                                                                                                 «ايقىن» گازەتى