Жүгіртпелер
 |  |  | 

Тарих Қазақ шежіресі

ШЫҒЫС ТҮРКІСТАН ҚАЗАҚТАРЫ ПАТШАЛЫҚ РУССИЯҒА ҚАНШАЛЫҚ ТӘУЕЛДІ болған

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Feb 23, 2018

Eldeç Orda суреті.Eldeç Orda суреті.Eldeç Orda суреті.Екі суреттің анықтамасы: әуелгісі Цин мемлекеті (清朝) кезінде қытай саудагерлерінің Руссияға (沙俄) барған кезде қолданған жолxаты яғни паспорты. Келесі сурет, Руссияның көне валютасы. Ол көне ақша Цин (清) мен Гомендаң (民国) үкіметіне экономикалық ықпал жасап тұрған.

Бір қызығы, Шығыс Түркістан қазақтары әлдебір себептермен (мысалы, қажылық) шетелге бармақшы болса жолxатты яғни паспортты патшалық Руссия (沙俄) жасап беретін болған, онымен қоймай жол жауапкершілігі мен мұсылманшылық анықтамасын патшалық Руссияның мүфтияты анықтап беретін болған. Тіптен бұл үрдіс бертінге дейін яғни 1912-жылы Цин үкіметі құлап жаңа демократиялық қытай респубиликасы құрылған соң да біраз уақыт жалғасып отырған. Кейін Шығыс Түркістанның Қазақ депудаттары Пекинге қайта ант берген соң бұл жағдай түбегейлі өзгерген. Қызығы, Қазақ депудаттары Пекинге (北京) қатынау үшін патшалық Руссиядан жолxат (паспорт) алып, Руссия аумағы арқылы Пекиннің өкпе тұсынан тік құлдап жетіп отырған. Олардың бұл жол алысы туралы патшалық Руссияға қарасты мұсылман басылымы (қаз, татар) күнделік ақпарат таратып отырған. Бұл ШЫҒЫС ТҮРКІСТАН ҚАЗАҚТАРЫ ПАТШАЛЫҚ РУССИЯҒА ҚАНШАЛЫҚ ТӘУЕЛДІ болған деген сұрақты қойғызады…
Шығыс Түркістанда Яң Зыңшин , Жин Шурін және Шың Дубан дәуірінде орыс тілі мемлекеттік тіл дәрежесіне дейін көтерілген. Бұған сенбесеңіз, Шығыс Түркістандағы тұңғыш жоғары оқу орнының атауы- ОРЫС ТІЛІ ЖӘНЕ САЯСИ ЗАҢ МЕКТЕБІ деген атпен болған. Бұл оқу орны қазіргі Шыңжаң Университеті мен бірқанша Инситуттардың арғы жұрты саналады. Шығыс Түркістан қазақтарының ең алғашқы жоғары оқу орны да осы Үрімжідегі (乌鲁木齐) Орыс Тілі және Саяси Заң мектебінің бірқанша бөлмесінде бастылғанын көп ешкім біле бермейді. Бұл 1922-жыл еді.

Сосын, Қытайдың ұлттық респубиликасы ресми орнағанға дейін Шығыс Түркістан патшалық Руссияның ақшасын қолданатын болған. Алтай (ол кезде Сарсүмбе), Шәуешек, Құлжа және Үрімжіде орыс консулы мен орыс саудагерлерінің сауда үйлері болған. Осы төрт үлкен қалада Руссия саудагерлерінің көшесі болған, олардың құқын консул көздің қарашығындай қорғаған. Экономикалық ықпалдастықтан соң Руссия валютасы мен орыс тілінің салмағы артқан. Сонымен қатар бұл өңірге Еуропа саудагерлері де қаптаған. Мысалы, Грек, Жойыт (Еврей), Герман және тб.28056579_1028583607305226_1778102683370645953_n

Жылт еткен осы тариxи оқиғадан соң біз Шығыс Түркістан туралы Руссия мен Цин үкіметі 19-ғасырдың соңында қандай келсімдер жасады деп ойланып отырмыз… Шығыс Түркістан қазақтары жер мен мүлік салығын Цин үкіметіне тапсырып отырғанымен сыртқы қарастылығы патшалық Руссияға тән болмасына кім кепіл? Әйтпегенде, Циннің Диxуа (Үрімжі) мен Қобда, Құлжадағы ішкі-сыртқы істер басқармасы жолxат (паспорт) жасап беретін шамасы бар еді ғой. Біз Руссия-Цин арасындағы келсімшартты толық зерттемеген соң бұған анық жауап беруге шарасызбыз.
Бір анық зат бар. 1917-жылғы төңкеріс патшалық Ресейді Еуропа майданынан ғана емес, Шығыс Түркістандағы майданнан да кері шегіндіріп әкетті. Алда жалда төңкеріс бес жылға кешіксе патшалық Ресей Шығыс Түркістандағы Алтай, Шәуешек, Құлжа және Үрімжі қатарлы бес үлкен өңірді Қазағымен қоса ЖҰТЫП АЛАР еді. Төңкеріс кесірінен осы төрт үлкен қаладағы Ресей саудасы құлдырап, әскері шегініп, мұжық орыстар мен көпес орыстар Ертіс пен Ілені бойлап қайта кері көшіп кетті. Ұлттық қытай үкіметі осы орайды қолдан жібермей СОЛТҮСТІК ШЫҒЫС ТҮРКІСТАНды қайта жұтып алды.

Eldeç Ordaтың facebook парақшасынан алынды

Related Articles

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: