|  | 

Suretter söyleydi

Şıñjañdı Tanıstıru

47355515_1249657935197791_2677080032156844032_n“Şıñjañdı Tanıstıru” (新疆介绍) attı bwl kitap 1949-jıldıñ qazan ayında jarıq körgen eken. Kitapta Qazaqtar men Moñğoldardı basa tanıstıruğa män beripti. Kitapta Qazaqtardı arnayı suretimen (atqa mingen, tımaq kigen) beruin men mınaday jağınan tüsindiremin:

Birinşi sebep, qazaqtardıñ qolında jappay derlik qaru boldı; Mısalı, 1944-45 jj Qwljadağı Şarqi Türkistan ükimetine qarastı 30 mıñnan astam Wlttıq Armiyanıñ keminde 90 payızı Qazaqtardı qwradı. Qazaq äskerlerin Qazaq SSR-dan qwpiya kelgen ekinşi dünie jüzilik maydanda soğıs körgen oficerler men äskeri mamandar arnayı äskeri jattığudan ötkizgen. Manas özenindegi kelsimşarttan soñ jüzden astam äskeri mamandar Qazaq SSR-ğa qaytıp ketti. 47508840_1249658031864448_2997245384234893312_n

Ekinşisi, 1944-jılı Qwljada Şarqi Türkistan ükimeti men Wlttıq Armiya qwrılğan soñ uaqıtşa ükimet qwramına kirmey qalğan Qazaq ualayatı Nan Kin ükimetiniñ qorğanıs ministirliginen arnayı qaulı şığartıp Tiyan Şan' baurayındağı toğız Qazaq audan-okurgi derbes Qazaq Polk'n qwradı jäne Qazaq polk'niñ Manas, Qwtıbi, Sanjı, Mi Çuan', Böken (Fukañ), Jemsarı, Şonjı, Mori qatarlı qazaq audandarında äskeri bölimşelerin aşadı. Qazaq Polk'ne Nan Kinde (南京), Lan' Jouda (兰州) jäne Dixua (Ürimji) oficerler kolledjinde äskeri, sayasi bilim alğan jas qazaq mamandarın qoyadı. Bwl Polk'ti Nan Kindegi qorğanıs ministirligi qarjılandıradı. Äsker qwramında mıñdağan qazaq jastarı äskeri qatañ tälim aldı. Ökiniştisi, bwrınğı Älip, Elisqan eli Barköl, Qwmıl öñiriniñ qazaqtarı Tibet asıp ketkendikten ol öñirlerde äskeri quat küşter belsendi bolmadı. Bwl qarulı äskerler Qwljadağı Wlttıq Armiyadan bölek-ti. Biz osı künge deyin Qwljadağı uaqıtşa ükimet qwramındağı Qazaqtar turalı aytıp keldik de Tiyan Şan' öñirindegi Qazaqtıñ derbes polk' turalı asa köp män bere almay keldik.

Üşinşisi, Qazaqtar 1939-jıldan bastap wlt-azattıq köteriliske kiriskendikten, olardıñ qan maydandağı ON JILDIQ äskeri tajiribesi bardı. On jıl boyı at üstinde mıltıq asınıp, tüyeniñ örkeşin jastanıp otşaşar (Pulemet) şaqıldatqandıqtan äskeri taktikası birşama joğarı edi. Tipti oqtı ünemdeu üşin qatar kele qalğan eki jaudı bir oqpen atıp ülgiretin. Bwnıñ barlığı ON JIL boyı tolassız qan keşken tağdırdıñ özi silağan erlik pen öner-di. Joğardağı kitapta bwl faktiler eskerilgeni dwyım jwrtqa jasırın emes. 47166612_1249657998531118_4616974488968364032_n

Wzın sözdiñ qısqası 1949-jılı Qıtay Şıñjañ öñirinde 500 mıñnan astam qazaqtar ömir sürdi, onıñ 50 mıñdayı qolına qaru alıp at üstinde soğısa alatın dayın twrğan äsker-di. Jäne olardıñ qolındağı qaru Sovettiñ Europa maydanınan qaytqan ozıq qaruları edi. Key qarular Nan Kin ükimetine Aqş-tan engizildi. Osınşama qarulı qazaqtıñ ara-jigin aşu üşin xalıqaralıq wyımdar at töbelindey az qazaqtı kürdeli sayasi tañdau jasatıp qısqa uaqıttıñ işinde jik-jikke böldi. Sonıñ kesirinen sonşama qarulı qazaqtar derbes äskeri quatınan, derbes sayasi tañdau erkinen ayrıldı. 1949-jılğı Şıñjañ turalı kitap däl sol twstağı “Qazaq Qaupin” eskere otırıp tanıstırğan ispetti. “qazaq degen osınday, atqa minedi, tımaq kiedi” dep suretimen körsetip twrğanday. Öytkeni kitaptı jay adamdar emes Şıñjañğa jañadan ükim etuşi partiyanıñ äskeri öndiristik divizyasınıñ Şıñjañ axualın baqılap-basqaruşı arnayı organı jağınan jinaqtalğan. Demek olar Şıñjañda naqtı kimder qauipti ekenin jaqsı biledi degen söz.

Eldes Orda

Related Articles

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Şağın saraptama:Şıñjañ ölkelik ükimeti, şetelge oquşı jiberu jwmısı

    Şağın saraptama 1934-35 jılı jaña Şıñjañ ölkelik ükimeti qwrılğan soñ şetelden oqu, şetelge oquşı jiberu jwmısı keşendi jüzege astı. Sonıñ negizinde ölkelik ükimet Sovet Odağınan oqitın jas talapkerlerge konkurs jariyalap arnayı ükimettiñ oqu stipendiyasın böldi, nätijesinde 1935-39 jıldarı wzın sanı 300-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı. 1935 jıldarı Şığıs Türkistandıq studentterdiñ eñ köp oquğa tüsken bilim ordası- Taşkendegi SAGU edi, atap aytqanda Ortalıq Aziya Memlekettik Universiteti. Taşkennen oqığan Şıñjañdıq studentter Şığıs Türkistannıñ barlıq aymaqtarında türli qızmette jwmıs istedi, olardı keyin “Taşkentşilder” dep te atadı. 1939 jıldan keyin Mäskeu men Şıñjañ ölkelik ükimettiñ arası diplomatiyalıq dağdarısqa wşıradı, sonıñ kesirinen resmi Ürimji Sovet Odağı qwramındağı student azamattardı elge şaqırtıp aldı. Bilim

  • Çuncindegi kezdesu

    Tarihi suret Uaqıtı: 28 tamız 1945 j.; Orını: Çuncin (重慶) q-sı; Tüsinikteme: Tarihi surette AQŞ-tıñ qıtaydağı ökiletti elşisi Patrik Herli jäne Qıtay prezidenti Çan Kayşi men QKP törağası Mao. Çuncindegi kezdesu kezinde dialogqa kele bastağan qıtaylıq partiya ökilderi alpauıt el AQŞ pen Sovet Odağınıñ “qıtay sayasatın” jaña dağdarısqa äkeldi. Köriniste azamattıq soğıstı toqtatıp bükilqıtaylıq mäseleni şeşu bolğanımen ülken qastandıqtıñ bası sodan bastaldı. Alpauıt taraptar qıtay kartasın özgertetin jaña dialogtardı qızu talqılap jatqanda Şığıs Türkistan aumağında bir uaqıtta üş birdey uaqıtşa ükimet ömir sürdi. Olar: Birinşi, otstavkadağı Şen Şicay klanı; Ekinşi, Vu Çjunsinnıñ uaqıtşa ükimeti; Üşinşi, Şığıs Türkistan uaqıtşa ükimeti. AQŞ-tıñ qıtaydağı ökiletti elşisi Patrik Herli Şığıs Türkistan aumağın nazarğa ala

  • 87. KİP-KİŞKENE FOTOBOMBA

    Uebbtıñ MIRI aspabın sınau derekterin qarastırıp otırğan ğalımdar kütpegen jañalıq aştı. Sınaq kezinde basqa nısan baqılansa da, Uebb teleskopı ülkendigi nebäri 100–200 metrlik asteroidtı kezdeysoq tüsirip alıptı! Mars pen YUpiter orbitaları arasındağı Negizgi asteroidtar beldeuinde ornalasqan dene Uebb körgen eñ kişkentay nısan bolsa kerek. Negizgi beldeudegi kişkentay asteroidtar iri körşilerine qarağanda naşar zerttelgen, öytkeni olardı osınşa qaşıqtan baqılau qiın. Uebbtıñ bolaşaq arnayı baqılauları astronomdarğa mwndağı 1 kilometrden kişi asteroidtardı zerttep, Kün jüyesiniñ tüzilu model'derin naqtılauğa mümkindik beredi. Astronom Tomas Myullerdiñ pikirinşe, tosınsıy üşin Uebbtıñ osı kişkene deneni 100 million kilometr qaşıqtıqtan köre alatın tañğajayıp sezimtaldığına raqmet aytuımız kerek. Jäne bwl soñğı tosınsıy bolmas. Ğılımi wjım Kün jüyesi jazıqtığın (al Kün

  • Ministrlik Sarışağanda zenit raketası bölimşeleriniñ wrıs atıstarı ötkenin habarladı

    Sarışağandağı äue şabuılınan qorğanıs jattığuı. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret. Aqpan, 2023 jıl.  Qazaqstan qorğanıs ministrligi 2 aqpanda Resey jalğa alğan Sarışağan poligonında äue qorğanıs küşteriniñ zenit raketası bölimşeleri wrıs atısı qimıldarın ötkizgenin habarladı. Jattığudıñ negizgi maqsatı “jeke qwramnıñ äskeri jäne azamattıq infraqwrılım nısandarına jasalğan äue şabuıldarına toytarıs beru dayındığın tekseru” dep aytıladı. Qorğanıs ministrliginiñ habarlauınşa, “qoldanıstağı qazirgi zamanğı zenit raketası keşenderi cifrlıq radiolokaciyalıq stanciyalarmen jabdıqtalğan”. Ministrliktiñ habarlamasında raketa keşeniniñ atı atalmaydı. Alayda habarlamadan reseylik “Buk” keşeni sınalıp jatqanı bayqaladı. Aqparatqa qarağanda, radiolokaciyalıq barlau qızmeti “wşaq jäne raketatektes” drondardı anıqtağannan keyin jauıngerler dayın emes poziciyalarğa jıljığan. “Keşender öristetilip, şarttı qarsılastıñ qwraldarı joyılğan”. “Zamanaui zenit raketası keşenderiniñ kömegimen biz naqtı uaqıt rejiminde

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: