مادەنيەت سۋرەتتەر سويلەيدى شوۋ-بيزنيس
قازاق پاتريوت قۇرىلىسشىسى
11 تامىز كۇنى، بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ اۋماعىندا
قۇرىلىسشىلاردىڭ كاسىبي مەرەكەسى اتاپ ءوتىلدى. ەرىكسىز، مەنىڭ دوسىم
الەكساندر ۆلاديميروۆيچ ريازانوۆتى (1958-2009) ەسكە الدىم. ءيا، بيىلعى
تامىزدىڭ باسىندا ودەسسا قالاسىنا قىسقا ساپار شەكتىم. وسى ايماقتا ءومىر
سۇرەتىن الەكەڭنىڭ تۋىسقاندارىمەن قاۋىشتىم: بولە اعاسى الەكساندر
برايلوۆ، بولە قارىنداسى وكسانا پوزنياك، بولە ءىنىسى اندرەي بارباكار. ودەسسا
ايماعىنىڭ قۇراماسىنداعى يزمايل قالاسىندا تۇراتىن ونىڭ دوسى، جۋرناليس
الەكساندر وبودوۆسكيمەن سويلەستىم. زىمىراپ وتەتىن ۋاقىتتىڭ قارقىنى
سونشاما: بيىل ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ مەزگىلسىز قازاسىنا دارداي ون جىل تولدى.
قايران الەكساندر ۆلاديميروۆيچ ايگىلى امەريكاندىق ەسترادالىق ءانشى
مايكل دجەكسوندەي (1958-2009) جارقىراعان جۇلدىزداي ءوتتى. ەلىمىزدىڭ
قۇرىلىس سالاسىندا الەكەڭ دە ءبىرتۋار جۇلدىز ەمەي نەمەنە؟
الايدا، كەڭ-بايتاق مەملەكەتىمىزدە كۇنى بۇگىنگى دەيىن ونىڭ قۇرمەتىنە
بىردە-ءبىر كوشە، الاڭ، داڭعىل اتالمادى. ەشقانداي ەسكەرتكىش تۇرعىزىلمادى.
قۇرىلىس ماماندىعىن جەتىك مەڭگەرەتىن وقۋشىلارعا ريازانوۆتىڭ سىيلىعى
الدە ستيپەندياسى بەرىلمەيدى. ارينە، ونىڭ دوس-جاراندارى مۇمكىندىگىنشە
الەكەڭنىڭ جەتىستىكتەرىن قۇرمەتتەيدى. مىسالى، ونىڭ اتىنداعى «ءنومىر 25-ءشى
كوپىر سالاتىن جاساعى» اشىلعان. بىراق، بۇنداي تۇلعانىڭ قازاقستان ءۇشىن
جاسالعان ەڭبەگى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تانىلۋى كەرەك. ول باسقارعان
قاپشاعايداعى «ترانسسترويموست» كومپانياسى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ
اۋماعىندا ەڭ ءىرى كوپىر سالاتىن فيرمالارىنىڭ ءبىرى بولدى.
«ترانسسترويموست» كومپانياسىندا التى مىڭ استام جۇمىسشىلار مەن
ينجەنەرلەر ىستەدى. قازاقستان تۇگىل، رەسەيدىڭ وزىندە وسى فيرما بىرنەشە ءىرى
جوسپارلارىن ورىندادى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ
قۇرىلىس نارىعىندا قانداي قاتاڭ باسەكەلەستىك بارشىلىق! سونىڭ وزىندە،
ساشا اعاي مۇناي نەمەسە بيداي سەكىلدى تەز وتەتىن شيكىزات بۇيىمىمەن ەمەس،
قۇرىلىستىڭ ەڭ كۇردەلى سالاسى – كوپىر سالۋ ونەركاسىبى – ارقىلى رەسەيدىڭ
نارىعىندا نىق ورنىڭ باستى. ونىڭ باتىل ءومىر ۇستانىمى كۇردەلى ساياسي
ماسەلەلەردى دە قامتيتىن. تەلە سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە الەكساندر
ۆلاديميروۆيچ بىلاي دەدى: «قازاقستان الەمدەگى ەڭ دامىعان مەملەكەتتەردىڭ
العاشقى بەستىگىنە كىرۋى ءتيىس!» نە دەگەن اسىل، جۇلدىزدارعا قاراي جەتەلەيتىن
مۇرات!
الەكەڭ اۋىلشارۋاشىلىق باتىرى نۇرمولدا الدابەرگەنوۆتەي
ەلىمىزدىڭ ناعىز ەڭبەك ەرى بولعان ەدى. بالكىم، ماركسيزم-لەنينيزم ىلىمىندەگى
«تاريحتاعى تۇلعا ماڭىزدىلىعى» («رول ليچنوستي ۆ يستوري») ۇعىمىنان
حاباردارسىز. ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ مەزگىلسىز اجالىنان كەيىن كوپ ۇزاماي تابىستى
«ترانسسترويموست» قيراپ، بانكروتتىققا ۇشىرادى. نۇرەكەڭنىڭ دە دۇنيەدەن
2
وتكەنىنەن سوڭ، ونىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق دارىنىنىڭ ارقاسىندا گۇلدەنگەن
مۇقىرى اۋىلى ەكى-ءۇش جىلدان كەيىن قايتادان ارتتا قالدى. ايتپاقشى،
الەكەڭنىڭ مەزگىلسىز اجالى ونىڭ اسا قارقىندى ەڭبەكقورلىعىنىڭ سالدارى
بولسا كەرەك. ءىرى باستىق بولا تۇرا، پالەن قۇرىلىس ورنىندا شۇڭقىردىڭ
قازىلۋىن دا كەيدە باقىلادى ەڭبەك باتىرىمىز! سونشاما مۇقياتتى جەتەكشى
بولعان الەكساندر ۆلاديميروۆيچ! چەرنوبىل اپاتىنىڭ قۇتقارۋ-قالپىنا
كەلتىرۋ جۇمىستارىنا قاتىستى جىگەرلى الەكەڭ، الپاۋىت ەلدىڭ الدىندا
ازاماتتىق بورىشىن ورىنداپ.
سونىمەن قاتار، الەكساندر ۆلاديميروۆيچ كەرەمەت دوستىق قاسيەتتەرىن
يەسى بولعان. مىسالى، 2009 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا وتكەن ونىڭ 50-جىلدىق
مەرەيتويىنىڭ قۇرمەتتى قوناقتارىنىڭ اراسىندا قازاقستان
رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇرىنعى قۇرىلىس ءمينيسترى اسقار التىنبەكۇلى
قۇلىباەۆ پەن جامبىل ايماعى مەركە اۋدانىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى بولات
قاناتبايۇلى رىسمەنديەۆ كوزگە ءتۇستى. مەرەيتويلىق فوتوسۋرەتىمدە قوس
بىردەي مەملەكەتتىك قايراتكەرلەر قاتارلاسىپ تۇر. ارتقى قابىرعادا
بەينەلەنگەن كوپىر – «ترانسسترويموست»-تىڭ بەلگىسى. گۇلشوقتىڭ تاساسىندا
تۇرعان مۇرتتى ەر ازامات – وسەتين حالقىنىڭ بالاسى، ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ
ورىنباسارى تيمۋر ۆيلگەلموۆيچ ناكۋسوۆ. الەكەڭنىڭ باسقا دوسى، استانا
قالاسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى اسقار ۇزاقبايۇلى مامين، مەرەيتويدىڭ وزىنە
قاتىسپاسا دا، مەرەكەلىك شارا وتكىزىلەتىن الماتىلىق «انكارا» قوناق ۇيىنە
كەلىپ، ا.ۆ. ريازانوۆتى جەكە تۇردە قۇتتىقتادى. الەكەڭنىڭ مەرەيتويىندا
اسابا رەتىندە بەلگىلى تەلە جۇرگىزۋشىسى ۆالديس پەلش بولسا، ونىڭ مادەني
باعدارلاماسىنا نۇرلان ابدۋللين، «دوس مۇقاسان» توبى، ءجاميلا
سەركەباەۆا، يۋري لوزا، «ۆەراسى» توبى جانە باسقا ونەر قايراتكەرلەرى
قاتىسقان.
ۇلكەن كاپيتاليست بولسا دا، الەكساندر ۆلاديميروۆيچ تۋعان ەلىنە
قولىنان كەلگەنشە كومەكتەستى: مەركە ەلدى مەكەنىندە وقىعان مەكتەبىن كۇردەلى
جوندەۋدەن وتكىزىپ، كوپىر سالدى. جاسىراتىنى جوق، وزگە ۇلتتىڭ
جەتەكشىلەرىنىڭ كوبىسى قازەكەڭدەردى تەحنيكالىق ماماندىقتارعا جولاتپاۋعا
تىرىسادى. ءوز كەزەگىندە، الەكەڭ كوپتەگەن قازاقتاردى ءتيىمدى جۇمىس
ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتتى. «ترانسسترويموست» كەڭسەسىندە كابينەت
ەسىكتەرى اتاۋلارىنىڭ ءبارى دەرلىك قازاقشا جازىلعان ەدى. ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ
ۇلكەن بالاسى ۆالەنتين دە (1981-2008) وتان سۇيگىش ازامات بولدى. ۇلتتىق
قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ اكادەمياسىنا تۇسكەندە، ۆاكەڭ بۇكىل تالاپكەرلەردىڭ
اراسىندا ەڭ جوعارى ۇپاي جينادى! الەكەڭ وتانىمىزدىڭ باسپاگەر مەن
ءباسپاسوز سالاسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان جان ەدى. ونىڭ «مى سوەدينياەم
بەرەگا…» كىتابى اعىلشىن مەن قازاق تىلدەرىنە اۋدارىلعان، تۇساۋكەسەرى قر
ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا ءوتتى. جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ تىلشىلەرىنە بىرنەشە سۇبەلى
تاپسىرىستارىن بەردى قايران كوپىر سالۋشىسى. قاپشاعايداعى باسكەتبول
قۇراما كومانداسىنا دەمەۋشىلىك جاسادى.
3
دانيار ناۋرىز
ۋكراينا
1 پىكىر
اۆتور ززززز
اۆتوردىڭ قاتەسى، الەكەڭنىڭ مەرەيتويى 2008 جىلى ءوتتى.