Jügirtpeler
 |  | 

Tarih

Japoniyağa jazılğan hat

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  May 1, 2020

95095870_1692723974224516_4122699258723827712_n

Eldes Orda

Bwl kisiniñ atı Maqmwt Mwhidi. Şıñjañ ölkesiniñ Twrpan aymağında tuğan. Ağayındı tört Mwhidi bolıptı. Ağası Maqswt Mwhidi jañaşıl ziyalı kisi. Twrpanda jädittik bağıtta ağartuşılıqpen aynalısqan. Maqmwt bala kezinde ağası aşqan jädittik jüyemen bilip alıptı, keyin sauda baylanısımen Ürimji, Şäueşek, Semey, Taşken jäne Mäskeu, Peterbur qalaların aralaptı. 20- ğasır basındağı Alaş qozğalısı men Türkistandıq qozğalıs köp ıqpal etse kerek, keyin Twrpanğa kelgen bette wlttıq ruhani qwndılıqtardıñ jandanuına barınşa eñbek etipti. Soñıra 1931- jılı Qojaniyaz köterilisine belsendi atsalısıp, köterilistiñ Twrpandağı wlt liderine aynaldı. Dwñğan Ma Jungin armiyası men Qojaniyaz arası bülingen soñ öz äskerin bastap Atı Şaharğa attanğan jäne Qaşqar qalasında qwrılğan wlttıq respubilikanıñ bas qomandanı bolğan. Qojaniyaz ölkelik ükimet gubernatorı Şıñ Şısaymen ekijaqtı kelsim jasap koaliciyalıq ükimettiñ törağa orınbasarı bolğan soñ Maqmwt ta öz armiyasın bastap Dihuada (Ürimjide) jaña ükimetti qabıldağan. Ekijaqtı kelsim negizinde bwrınğı Qwmıl, Twrpan köterilisşi armiyası jaña diviziya bolıp qayta qwrıldı, Maqmwt diviziyanıñ bas qomandanı boldı. Bwl 1934- jıl edi. 95186943_1692724044224509_3581872119203495936_n

Ölkelik koalicyalıq ükimettiñ köbesi 1937- jıldan bastap sögile bastadı. Ölkedegi wlt ziyalıları birinen soñ biri repressiyağa wşıradı. Maqmwt Mwhidi sol jılı (1937- j) otbasın alıp bir jolda Ündistanğa emigraciyağa ketti. Ündistanda tiyanaq taba almay Japoniya, Tokioğa ketti. 1944- jılı Pekinge keldi, arada köp wzamay Pekinde qaytıs boldı. Süyegi Pekinniñ mwsılmandar birşama köp twratın Uigungsun'de (魏公村) jerlengen. Ağılşın derekterinde qıtaydıñ Şi' An' (西安) qalasında qaytıs boldı dep aytıladı.

95609991_1692724117557835_5293764113938251776_nJapon ükimetine jazılğan hat 27- naurız, 1940- jılı jazılğan. Hattağı jazudı keyin transkripciyalap mazmwnına soñıra toqtalayın.

Ana jılı Qıtay qazaqtarınıñ Japoniyamen baylanısı turalı postımda bayandap ketip edim, Maqmwt Äpendiniñ 1940- jılı Japoniyağa hat joldauınıñ tarihi sebebi mınau: Sol kezde Japoniyada Manjur, Moñğol jäne Türki halıqtarına baylanıstı üş ülken qwpiya joba boldı. Bwnıñ äuelgisi orındalıp 1932- jılı Manjurlar uaqıtşa täuelsiz respubilikasın jariyaladı. Kezek Moñğol men Türkilerde edi. Osı maqsatpen Moñğol jäne Türki dalasına ğılmi ekspediciya jiberdi, ekspediciya qwramında ükimet agentteri men barlauşı toptar da boldı. Olar Moñğoliya men Şıñjañ ölkesiniñ oñtüstigi men soltüstigin qwpiya şarlap şıqtı. Keyin Japondar europada jürgen Osman swltanı Ekinşi Äbdülhamittiñ nemeresi Şahzada Äbdikerim Äpendini Tokioğa aldırıp onı Şığıs Türkistannıñ sayasi lideri retinde paydalanbaqşı boldı. Hat osınday qım-quıt oqiğalar birinen soñ biri tuındap Qıtay-Japon, Qıtay-Sovet jäne Japon-Sovet qatınastarı jaña kezeñge köterilip jatqan twsında jazıldı. 95389844_1692724247557822_5061478933812215808_n

Şıñjañ ölkesiniñ tarihın zertteu Qazaqstan üşin öte mañızdı sanalmaq. Şıñjañ Qazaqstan-Qıtay arasındağı mañızdı aymaq. Osı aymaqtıñ ötken ğasır basındağı sayasi, mädeni tarihı ünemi bastı nazarımızda boluı kerek. Bwl aymaqtar arasındağı diplomatiyalıq qatınastarğa oñ septigin tigizedi.

94875871_1692724254224488_2069819287689756672_nDerekköz: Japoniya memleket mwrağatınıñ aziya elderine qatıstı sirek qwjattar bölimi men Wyğır ğılım-akademiyasınıñ mamandarı jağınan alındı.

Related Articles

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Baqsılar institutı

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

  • Şağın saraptama:Şıñjañ ölkelik ükimeti, şetelge oquşı jiberu jwmısı

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Şağın saraptama 1934-35 jılı jaña Şıñjañ ölkelik ükimeti qwrılğan soñ şetelden oqu, şetelge oquşı jiberu jwmısı keşendi jüzege astı. Sonıñ negizinde ölkelik ükimet Sovet Odağınan oqitın jas talapkerlerge konkurs jariyalap arnayı ükimettiñ oqu stipendiyasın böldi, nätijesinde 1935-39 jıldarı wzın sanı 300-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı. 1935 jıldarı Şığıs Türkistandıq studentterdiñ eñ köp oquğa tüsken bilim ordası- Taşkendegi SAGU edi, atap aytqanda Ortalıq Aziya Memlekettik Universiteti. Taşkennen oqığan Şıñjañdıq studentter Şığıs Türkistannıñ barlıq aymaqtarında türli qızmette jwmıs istedi, olardı keyin “Taşkentşilder” dep te atadı. 1939 jıldan keyin Mäskeu men Şıñjañ ölkelik ükimettiñ arası diplomatiyalıq dağdarısqa wşıradı, sonıñ kesirinen resmi Ürimji Sovet Odağı qwramındağı student azamattardı elge şaqırtıp aldı. Bilim

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: