اسكەردىڭ ساياساتتاعى ءرولى قانداي؟
ميانمادا 1962 جىلى اسكەريلەر توڭكەرىس جاساپ، سودان كەيىن ەلۋ جىلداي بيلىكتە بولدى. 2008 جىلى اسكەريلەر كونستيتۋتسيانى وزگەرتىپ، اسكەردىڭ ەلدىڭ ساياسي جۇيەسىندەگى ءرولىن بەكىتىپ الدى. بۇل كونستيتۋتسياعا ساي، اسكەريلەر سايلاۋعا قاتىسپاي-اق پارلامەنتتەگى ورىننىڭ 25 پايىزىن الادى. اسكەردىڭ قولباسشىسى ەلدىڭ قورعانىس، ىشكى ىستەر جانە شەكارا ءىسى بويىنشا ءمينيستردى تاعايىندايدى. ياعني، اسكەريلەرگە بەرىلگەن بۇل باسىمدىق اۋن سان سۋ ءچجينىڭ دەموكراتياشىلاردىڭ ۇلتتىق ليگاسى پارتياسىنا ىڭعايسىز بولدى.
اۋن سان سۋ چجي مەن پارتيانىڭ كوپتەگەن مۇشەسى اسكەريلەر تاراپىنان كوپ قۋعىن كورگەن.
مين اۋنگ حلاين كىم؟
64 جاستاعى مين اۋنگ حلاين 1972-1974 جىلدارى يانگون ۋنيۆەرسيتەتىندە زاڭ ماماندىعىندا وقىپ جۇرگەندە ساياسي بەلسەندىلىكتەن الىس بولدى. “ول كوپ سويلەمەيتىن، جۇرت كوزىنە تۇسە بەرمەيتىن ەدى” دەگەن ەدى ونىمەن بىرگە وقىعان ادام 2016 جىلى Reuters اگەنتتىگىنە.
ميانمادا اسكەريلەر توڭكەرىس جاساپ، ەل ليدەرىن قاماۋعا الدى. جاعدايدى 300 سوزبەن تۇسىندىرەمىز
ونىمەن بىرگە وقيتىن ستۋدەنتتەر نارازىلىقتارعا شىعىپ جۇرگەندە ول اسكەري ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋ قامىن ويلاپ جۇرگەن ەدى. ول 1974 جىلى ءۇشىنشى مۇمكىندىگىنەن كەيىن قورعانىس قىزمەتى اكادەمياسىنا ءتۇستى.
مين اۋنگ حلاينمەن بىرگە اكادەميادا وقىعانداردىڭ ءبىرى 2016 جىلى Reuters اگەنتتىگىنە “ول ۇلگەرىمى ورتاشا كادەت بولدى” دەپ سيپاتتاعان.
بىرگە وقىعان ادام “ونىڭ شەنى باياۋ ءوستى” دەيدى. ول مين اۋنگ حلايننىڭ وفيتسەر شەنىنەن جوعارى كوتەرىلگەنىنە تاڭدانىس بىلدىرگەن.
مين اۋنگ حلاين 2011 جىلى، ەل دەموكراتياعا بەت بۇرا باستاعان كەزدە، اسكەر باسىنا كەلدى. يانگونداعى ديپلوماتتار “2016 جىلى سۋ ءچجيدىڭ بيلىكتەگى العاشقى مەرزىمى كەزىندە مين اۋنگ حلاين كوپ سويلەمەيتىن سولداتتان ساياساتكەرگە اينالدى” دەيدى.
ساراپشىلار مين اۋنگ حلاين Facebook جەلىسىندە بەلسەندى بولىپ، قوعامدىق شارالارىن جەلىدە جارنامالاپ، جۇزدەگەن مىڭ جاقتاسىن جيناپ الدى دەيدى. 2017 جىلى الەم ەلدەرى ميانما اسكەرىن روحيندجا مۇسىلماندارىن ءولتىردى دەگەن ايىپتاپ جاتقان تۇستا Facebook مين اۋنگ ءحلايننىڭ اككاۋنتىن جاۋىپ تاستادى.
ول اسكەريلەردىڭ پارلامەنتتەگى 25 پايىز ورنىنان باس تارتۋ جايلى ءسوز قوزعامادى. سۋ ءچجيدى پرەزيدەنت ەتىپ بەكىتۋ تۋرالى دا اۋىز اشپادى (سۋ ءچجيدىڭ بالالارى شەتەل ازاماتى بولعاندىقتان ول پرەزيدەنت بولا المايدى، بۇل كونستيتۋتسيادا بەكىتىلگەن).
2016 جىلى اقپاندا مين اۋنگ حلاين ءوزى اسكەر قولباسشىسى قىزمەتىن تاعى بەس جىلعا سوزىپ العان. ول بيىل اقپاندا اسكەر باسىنان كەتۋى ءتيىس ەدى. بىراق 1 اقپاندا ەلدە اسكەري توڭكەرىس جاساپ، قازىر ەلدىڭ باسشىسىنا اينالدى. اسكەريلەر بىلتىر قاراشادا وتكەن پارلامەنت سايلاۋىنىڭ ناتيجەسىمەن كەلىسپەيدى. بۇل سايلاۋدا سۋ ءچجيدىڭ پارتياسى جەڭىمپاز دەپ تانىلعان.
مين اۋنگ حلاينعا سالىنعان سانكتسيالار
2017 جىلى ميانما اسكەريلەرى روحيندجا مۇسىلماندارىنا ارنايى وپەراتسيا ۇيىمداستىرعان. بۇل وپەراتسيادان سوڭ 730 مىڭ روحيندجا كورشىلەس بانگلادەشكە قاشىپ كەتكەن ەدى. بۇۇ ميانما اسكەريلەرى وپەراتسيا كەزىندە روحيندجالاردى جاپپاي ءولتىرىپ، ۇيلەرىن ورتەگەن دەپ مالىمدەدى. ميانمانىڭ بۇل ارەكەتى بەيبىتشىلىك سالاسى بويىنشا نوبەل سىيلىعىن العان اۋن سان سۋ ءچجيدىڭ دە بەدەلىنە نۇقسان كەلتىردى.
اقش 2019 جىلى روحيندجا مۇسىلماندارىنا ۇيىمداستىرىلعان وپەراتسياعا بايلانىستى مين اۋنگ حلاين مەن تاعى ءۇش اسكەري باسشىعا سانكتسيا سالدى. قازىر گااگاداعى بۇۇ-نىڭ حالىقارالىق تريبۋنالىندا ميانما ەلىنىڭ ۇستىنەن سوت ءوتىپ جاتىر. افريكاداعى گامبيا ەلى ميانمانى “روحيندجا مۇسىلماندارىنا گەنوتسيد جاسادى” دەپ ايىپتاپ، گااگاداعى سوتقا شاعىمدانعان.
ميانماداعى قازىرگى جاعداي قانداي؟
ۆۆس سايتىنىڭ جازۋىنشا، ميانمادا قازىرگى جاعداي بىرقالىپتى. ءىرى قالالارداعى كوشەلەردە اسكەريلەر باقىلاۋىنا العان. ەلدە تۇندە كومەندانت ساعاتى ەنگىزىلگەن.
1 اقپاندا ەلدە ۇيالى بايلانىس پەن ينتەرنەت بايلانىسى ۇزىلگەن ەدى. 2 اقپاندا ينتەرنەت پەن بايلانىس قايتا قالپىنا كەلگەن.
ازيانىڭ بىرنەشە ەلىندە ميانما ەلشىلىگى الدىندا اسكەري توڭكەرىسكە قارسى نارازىلىق شاراسى ءوتتى. نارازىلار اسكەريلەردەن اۋن سان سۋ ءچجيدى بوساتۋدى تالاپ ەتتى.
حالىقارالىق اقپارات اگەنتتىكتەرىنىڭ جازۋىنشا، ميانمادا الەۋمەتتىك جەلىدە جۇرت اسكەري توڭكەرىسكە قارسى نارازىلىقتارى بايقالادى.
اسكەريلەر قاماۋعا الىنعان اۋن سان سۋ ءچجيدىڭ قايدا ەكەنىن ايتپاي وتىر. بىراق اۋن سان سۋ چجيگە جاقىن ادامداردىڭ ءبىرى AFP اگەنتتىگىنە اۋن سان سۋ چجي ۇيقاماقتا وتىرعانىن ايتقان.
اقش ميانما اسكەريلەرى اۋن سان سۋ ءچجيدى بوساتپاسا سانكتسيا سالاتىنىن مالىمدەدى.
54 ميلليون حالقى بار ميانما – بانگلادەش، قىتاي جانە تايلاندپەن شەكارالاس ەل.
ماقالا Reuters, BBC اقپاراتتارىنىڭ نەگىزىندە جازىلدى
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ