|  |  | 

Tarih Twlğalar

ÄBİLQAYIR. BİR HAT – BİR MEMLEKET TARIHI

148186517_4880746415334077_2127536772941020371_o
Bwl hattı osıdan eki jıl bwrın da salıp edim, orısşa. Endi şamam jetkenşe audarıp kördim. Tarihta qazaq “1731 jılı Reseyge bodan boldı” dep oqıtıp keledi. Osı üşin Äbilqayır handı jazğırğandar da köp. Jäne Peterbor arhivindegi nwsqa twzdıq bolıp keldi. Qazaqstandıq ğalım I. Erofeeva onı ısırıp qoyıp, Äbilqayırdıñ hatın tüpnwsqadan oqıp, qayta audardı. Sonda jalğan dünie jariya bolıp qaldı. 1731 jılı 8 qırküyekte Äbilqayır Reseydiñ qatın patşasına qwzırıña al, qızmetşiñ bolayın dep hat jazbağan eken. Sonda “üş ğasırlıq” degen äñgime beker bolıp şığadı. Eskertu: orısşa nwsqanı oqimın degen adam paraqşamnan tauıp alar. Al äzirge:
1) Irina Erofeeva audarması:
8 qırküyek 1730 jıl.
Wlı da meyirimdi, joğarı memlekettiñ barlıq jerin bileuşi märtebeli wlı imepratricağa qarapayım ötiniş bildiremiz. Künnen künge, jıldan jılğa memleketiñiz (Sizdiñ) wlğayıp, baylığı arta bersin.
Sizge, wlı märtebelim, bizdiñ ötiniş mınaday. Sizge qarastı estek-başqwrttarmen auızbirşilik bolmay twr.
Wlı märtebeli imperator, Sizdiñ qamqorlığıñız ben qoldauıñız arqılı tınıştıqqa qol jetkizu üşin Sizdiñ qwzırıñızdağı jayıqtıq estek Aldarbayğa qosıp öz elşimdi de jiberip otırmın. Osı Aldarbay Wlı märtebeli imperatorğa elşi swrağandıqtan, biz ¬- Äbilqayır han jäne qazaqtıñ qırıq bi-swltanı, Orta jüz ben Kişi jüz, mağan qarastı barlıq qaraşa basımızdı iip, qwp aldıq.
Jarlıq: Sizdiñ qızmetşileriñiz jayıqtıq estektermen kelisimge keleyik. Osınday jarlığıñızdı qabıl alamız.
Jiberilgen elşi Seyitqwlğa Qwlmambet basşı, birneşe qosşısı bar.
2) Arhivtegi, patşayım tilmaştarı audarğan nwsqa:
8 qırküyek 1730 j.
Peterbordağı märtebelige hat
Köp jerge ielik etetin wlı da meyirimdi, şappağattı, bay da parasattı imperatrica hanımnıñ biligin wzaq ete kör dep kün sayın, ay sayın, jıl sayın Qwdaydıñ raqımın tileymiz. Bizdiñ Sizge degen ötinişimiz mınada: Sizdiñ qaramağıñızdağı, Jayıqtıñ arğı betinde twratın estektermen asa jaqın bolğan emespiz. Wlı märtebelim, öziñizge tolıq moyınwsınatınımdı bildiru üşin Sizdiñ qwzırıñızdağı Aldarbayğa öz elşimdi qosıp jiberip otırmın. Bwl Aldarbay öziñizge, Wlı märtebelim, elşi jiber degendikten, biz – Äbilqayır han jäne onıñ qaramağındağı Orta jüz ben Kişi jüz qaraqwrım halqımen aldıñızda bas idik, biz Sizdiñ qızmetşiñizbiz, äri Jayıqtıñ arğı betindegi Sizdiñ başqwrt halqıñızben ımırada ömir süru üşin Sizdiñ qamqorlığıñız ben kömegiñizdi jwrt bolıp kütip otırmız.
Sizge baraqattı ömir tileymiz, äri Sizdiñ qwzırıñızğa ötemiz.
Hattı bergen Seyitqwl. Bas elşi Qwttımbet pen serikteri.

Related Articles

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Baqsılar institutı

    Saraptama (oqısañız ökinbeysiz) Birinşi, ilkide Türki balasında arnayı qağan qwzireti üşin jwmıs isteytin köripkel baqsılar institutı bolğan. Atı baqsı bolğanımen hannıñ qırıq kisilik aqılşısı edi. Köripkel baqsılar han keñesi kezinde aldağı qandayda bir sayasi oqiğa men situaciyanı küni bwrtın boljap, döp basıp taldap häm saraptap bere alatın sonı qabilettiñ iesi-tin. Olardı sayasi köripkelder dep atasa da boladı. Han ekinşi bir eldi jeñu üşin bilek küşinen bölek köripkel baqsılardıñ strategiyalıq boljauına da jüginetin. Qarsılas eldiñ köripkel baqsıları da oñay emes ärine. Ekinşi, uaqıt öte kele sayasi köripkel baqsılar türkilik bolmıstağı strategiyalıq mektep qalıptastırdı. Türki baqsıları qıtay, ündi, parsı, wrım elderin jaulap aluda mañızdı röl atqardı. Ol kezdegi jahandıq jaulasular jer, su,

  • Şağın saraptama:Şıñjañ ölkelik ükimeti, şetelge oquşı jiberu jwmısı

    Şağın saraptama 1934-35 jılı jaña Şıñjañ ölkelik ükimeti qwrılğan soñ şetelden oqu, şetelge oquşı jiberu jwmısı keşendi jüzege astı. Sonıñ negizinde ölkelik ükimet Sovet Odağınan oqitın jas talapkerlerge konkurs jariyalap arnayı ükimettiñ oqu stipendiyasın böldi, nätijesinde 1935-39 jıldarı wzın sanı 300-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı. 1935 jıldarı Şığıs Türkistandıq studentterdiñ eñ köp oquğa tüsken bilim ordası- Taşkendegi SAGU edi, atap aytqanda Ortalıq Aziya Memlekettik Universiteti. Taşkennen oqığan Şıñjañdıq studentter Şığıs Türkistannıñ barlıq aymaqtarında türli qızmette jwmıs istedi, olardı keyin “Taşkentşilder” dep te atadı. 1939 jıldan keyin Mäskeu men Şıñjañ ölkelik ükimettiñ arası diplomatiyalıq dağdarısqa wşıradı, sonıñ kesirinen resmi Ürimji Sovet Odağı qwramındağı student azamattardı elge şaqırtıp aldı. Bilim

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: