Қазақ тілін техникалық тілге айналдыруға мемлекет тарапынан қойылып жатқан кедергілер жөнінде

| Jun 23, 2022

288852478_1019285865398059_4043605089287450163_n

ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі – МИИР РК Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті үш жылдан бері қазақ тіліне ауыса алмай келеді. Quanysh Ádilhanuly тарапынан мың хат жазылған. Оған «қарастырамыз, саралаймыз, ойластырамыз, пилоттық қылып жасаймыз» деген мың жауап келді. Бірақ мәселе сонымен шешілмей қалды.

Әңгіме мемлекет тарапынан қаржыландыратын құрылыс жобаларының (ПСД) қазақ тілінде жасалуы туралы болып отыр. Қазір оның барлығы тек бір тілде – орысша жасалады. Себеп – тапсырыс беруші тарапынан ондай талап жоқ. Бір қызығы, жобаны жасау үшін қажетті Қазақстан Республикасының Құрылыс нормалары, Құрылыс Ережелері және басқа да мемлекеттік стандарттар мен техникалық талаптардың, нормативті-техникалық құжаттардың толық қазақша нұсқасы бар. Қазақ тілді инженерлер мен басқа да техникалық мамандар жетіп артылады.

Талап болса, біздікілер ағылшынша да, қытайша да дайындап беретінін көріп жүрміз. Мысалы, еліміздің батыс өңірлерінде мұнай өндіретін ТШО, NCOC, KPO сияқты шетелдік компаниялардың жобалары міндетті түрде ағылшын тілінде жасалады. Себебі, олар сондай талап қояды. Ал біздегі қытай компаниялары құрылысқа тапсырыс бергенде жобаны қытай тіліне аудартуды міндеттейді. Ол да оп-оңай орындалып жүр. Бірақ біздің мемлекетке неге өзі қаржы бөліп отырған жобаның қазақша нұсқасы керек емес?

Құрылысшылар тарапынан да, депутаттар тарапынан да Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетіне екі жылдан бері үздіксіз хаттар жолданып, талап-өтініш қойылып жатса да, Комитет шын мәнінде хаттарға жауап қайтарып қана, өзін-өзі алдап келгені анықталды. Олар берген жауабында “жобалауға қажет отандық SANA компьютерлік бағдарламасын қазақшалау үшін оның әзірлеушілерімен жұмыс жасап жатырмыз” деп жазған. Ал шын мәнінде, сол бағдарлама әзірлеушілері бұл сұрақпен оларға Комитеттен ешкімнің хабарласпағанын айтып, ақырында ұят болып қалды.

Қазақ тілін құрылысты жобалауға кіргізейік, тілдің техникалық әлеуетін дамытайық деген азаматтар Комитетке хат жазуда, ұсыныс білдіруде. Комитет оған «отписка» жасап қана жауап беруде. Солай өмір де, уақыт та асықпай өтіп бара жатыр.

Бұл жерде бір қызығы – «Естуші мемлекет» концепциясы бұзылмай, орындалып отыр. Себебі мемлекет естіп отыр. Ол осы хаттарды оқып отыр. Одан басқа не керек?

Айбар Олжаев

Тіл жөнінде талай жазылды ғой…

kerey.kz

Бірақ бұрыннан айтылатын екі принцип сол баяғы өзгермейді. Себебі оны уақыт және өзге елдердің тәжірибесі дәлелдеді: 1. Заң, жарлық, ереже, шешімдермен тілге сұраныс туғызу. Онсыз тіл ешкімге керек емес. Тіл ақша табуға, білім алуға, өзгемен байланысқа түсуге қажет болғанда ғана сұранысқа ие болады, сонда ғана адамдар мәжбүрлі түрде үйренеді. Шетелде оқығың келе ме, IELTS, TOEFL тапсыр. Ол үшін ағылшын оқы. Халықаралық компанияда істеп, көп жалақы алғың келе ме, алдыңғы сөйлемде жазылған шарттарды орында. Сұраныс туғызу механизмі осылай жұмыс істейді. 2. Тіл иесі саналатын ұлт өкілдерінің принципшілдік танытуы. Яғни, тілің кең тарасын десең, оны кең қолдан. Үйде, түзде, басқа жақта. Англияда түріктің кафесіне кірсең, өзара түрікше сөйлесетін. Астанада үй жөндейміз деп
Трамп Украинаны Ресеймен Түркияда кездесуге үндеді. Зеленский “Путинді күтетінін” айтты

kerey.kz

АҚШ президенті Дональд Трамп АҚШ президенті Дональд Трамп Украинаны Ресеймен 15 мамыр күні Стамбұлда келіссөз өткізуге”дереу” келісуге шақырды. “Ресей президенті Владимир Путин Украинамен атысты доғару туралы келісімге қол қоюға ұмтылып отырған жоқ – оның орнына бейсенбі күні Түркияда осы қанды қасапты тоқтатуға қатысты келіссөз өткізуді ұсынды. Украина ол кездесуге дереу келіскені жөн”, – деп жазды Трамп Truth Social әлеуметтік желісінде. Трамптың жазбасынан Украина ұсынған және Еуропа одағының жетекші елдері қолдаған басты шарт – әуелі майдан шебінде 30 күнге атысты тоқтатуды талап етіп отырмағаны аңғарылады. “Кем дегенде, қандай да бір мәмілеге келу мүмкін бе, соны айқындауға болады. Ал егер мүмкін болмаса – Еуропа елдерінің басшылары мен АҚШ жағдайды толық түсініп, тиісті әрекет жасай
Karin Erlan мырза, қазақ тілі жойылып кетеді деп отырған ешкім жоқ.

kerey.kz

Karin Erlan мырза, қазақ тілі жойылып кетеді деп отырған ешкім жоқ. Сөйлеушілер саны 15 млнға жететін тіл алдағы кемі 1-2 ғасырда жойылмайтыны анық. Қоғамның талабы – қазақ тілі толыққанды мемлекеттік тіл функциясын атқара бастауы. Және ол бастаманың көш басында президенттің өзі мен мемлекеттік аппарат тұрғанын талап етеміз. Қазіргі ситуацияны қалкй бағалауға болады? Қазір қазақ тілі яғни мемлекеттік тіл шын мәнінде қосымша тіл, жанама тіл, аударма тілі ғана болып тұр. Оны неден байқаймыз? Ерлан мырза, қол астыңыздағы аппараттың құжат айналымына назар салып көріңіз. Тіпті күзетшілер мен тазалықшы санитарларға тарататын құжаттың өзі тек орысша жасалады. Оған толық сенімдімін. Бухгалтерияңызға назар салыңыз, барлық құжат тек орысша жүреді. Мемлекеттің кез келген бастамасына назар салыңыз,
“Алаш“ сыйлығы – өте қауіпті сыйлық.

kerey.kz

“Алаш“ сыйлығы – өте қауіпті сыйлық. Алаш” сыйлығын алған соң Алаш үшін отқа да, суға да түсуге тура келеді. “Алаш” сыйлығын таланты мен күрескерлігі қатар тұрған ақын, жазушы алады. “Алаш” сыйлығының лауреаты Алаш көсемдері – Әлихан, Ахметтер сықылды Алашты алаңдатқан кез келген мәселеге ой-пікірін ашық айтады және ақ айтады. Жусан түбіне бұқпайды. Керек болса абақтыға да қамалады. “Алаш“ сыйлығының лауреаты “мен лирик едім”, “махаббатты ғана жырлайтын едім”, “тұмса табиғатты ғана сүйетін едім”, “тендерім бар еді, қызметте едім, қоғамда, саясатта шаруам жоқ” деп, биллиард ойнап, мерейтойдан мерейтойға шапқылап жүре алмайды. Өйтетін болса, өте зор қателікпен берілген “Алаш” сыйлығын Тұманбай атындағы, Мырзатай атындағы сыйлықтарға, тағы да басқа өзіне сай аға буын атындағы
Қазақ жерінің қилы тағдыры

kerey.kz

Бүгінгі таңда, 1920 жылы құрылып, 1925 жылы бірігуі аяқталған Қазақ республикасының 1925-1936 жылдардағы жер көлемі мен қазақ халқының саны туралы нақты ғылыми зерттеу жұмысы жоқ. Олай деуге, Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты 2000 жылдардың бірінші онжылдығында шығарған «Қазақстан тарихы» атты академиялық 5 томдықта берілген деректер мен сол ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында жарық көрген ресми еңбектердегі статистикалық мәліметтердің мүлдем сәйкес келмейтіні негіз болады. Біз, аталған институт ғалымдары шығарған академиялық 5 томдықтағы мәліметтердің дұрыстығына үлкен күмән келтіреміз және онда халық санының да, жер көлемінің де кемітіліп берілгені туралы мәлімдейміз. Бүгін осы мақаламызда халық санына қатысты емес, жеріміздің көлемі мен оны жырымдау тарихына қатысты тоқталатын боламыз. 1924 жылдың соңында Орта Азия мен