KÖŞ QALAY BASTALDI.
kerey.kz
II.KÖŞ QALAY BASTALDI.
MOÑĞOLIYADAĞI QAZAQ ZIYALILARI NE OYLADI,
BİZ NE OYLADIQ, KÖŞ QALAY ÖRBİDİ
Moñğoliyada örbip jatqan wlt sayasatına qarap, qol qusırıp otıra beruge bolmaytının, wrpaq-wlt tağdırın qazirden bastap sanalı türde oylastırıp, is-äreket jürgizbese, wlttıq bolmıstı saqtau mäselesi keş qalatınına Moñğoliyadağı qazaq ziyalılarınıñ közi äbden jetken bolatın. Moñğoldıñ sayasi ömirinde aytarlıqtay demokratiyalıq betbwrıs bayqalıp, wlt mäseleleri oñ şeşimin tauıp jatır degenimizben, bilikti qolına wstap otırğan partiya men el basınıñ qazaq wltına degen naqtı köz qarasın bilu kerek edi. Sonday bir izdenis kezinde is sätine orala ketti.
1990 jılı 1 qañtarda Ministrler keñesiniñ birinşi orınbasarı, el ekonomikasın narıq jolına bağıttau bağdarlamasınıñ bas jetekşisi D.Byambasüren mırza zayıbı Dulamhand hanım ekeui bizdiñ üyge qonaqqa keldi. Joğarı märtebeli qonaqtar marqwm Dörbethandı eske alıp, otbasımızdı jaña jıl merekesimen qwttıqtay kelgen eken. Byambasüren mırza söz arasında «kürdeli memlekettik mäselelerdi birlesip şeşuşi edik, men üşin Dörbethannıñ ornı oysırap-aq twr» dep bir sätke tolqıp ta aldı. Sonda men ol kisige, demokratiyalıq qozğalıs basşılarınıñ biri MHRP-ñ jaña bağdarlamasın jasap jatqan qoğam qayratkeri Zardıhan Qinayat pen pikir almasıp, küş qospaysızdarma degen oyımdı ayttım. D.Byambasüren mırza men Zardıhandı jaqsı bilmeydi ekenmin dedi. Men, Zardıhan Qinayatwlı bizben körşi,tuısqanımızday jaqın aralasıp, Dörbethan marqwm közi tirisinde jaqın sıylas dosı bolğan jan dep Zardıhan turalı jaqsı pikir aytıp ol kisimen Byambasüren siyaqtı bilimdi, parasattı, bedeldi, ülken lauazım iesine tanıstırudı maqsat ettim.
1990 jılı 12 qañtarda soğım basın asıp dayındalıp jatqanımda ayaq astınan Byambasüren mırza özi kele qaldı. Ol kisi Moskvağa barğanda Moñğoliyanıñ tötenşe jäne ökiletti elşisi D. Gürbadam mırza qızım Altınğa däri-därmek sälemdeme berip jibergenin jetkize kelgeni eken. Kieli aq dastarhanıma Zardıhan ağamen men zayıbı Qadıhandı dereu şaqırıp aldım. Söytip kökten tilegenim jerden tabılıp Zardıhan men Byambasüren mırzanı tanıstıru säti osılay tüsken edi. Dastarhan basında Dörbethandı eske aludan bastalğan äñgime birtindep eki sayasatkerdiñ etene jaqın tanısıp, bir-birin tüsinisip, pikir almasuına wlastı. Zaqañ da oraylı sätti oñınan paydalanıp äñgime barısında D.Byambasüren mırzadan özin el bası J.Batmönhiniñ qabıldauında bolıp qazirgi qoğamdağı özgeristerge baylanıstı oy-pikirlerin betpe-bet bildirgisi keletinin ötindi.
D.Byambasüren mırza Zaqañdı kelesi küni öz kabinetinde qabıldap el bası J.Batmönhiniñ qabıldauına jiberdi. Mine osılayşa D.Byambasürenniñ tikeley kömegimen 1990 jılı 17 qañtarda sol kezdegi Ortalıq Partiya Komitetiniñ janındağı äleumettik ğılmi-zertteu institutınıñ «Socialistik qwrılımınıñ qisın mäseleleri» dep atalatın bölim meñgeruşisi Zardıhan Qinayatwlın MHRP-nıñ Ortalıq Komitetiniñ bas hatşısı, Halıq Wlı Huralı basqarmasınıñ törağası J.Batmönh qabıldadı. Zardıhan Moñğoliya qazaqtarınıñ dini jäne wlttıq mädenietindegi orın alıp otırğan dästür, salt-sananıñ keybir sın kötermeytin jüdeu jağdaylarınan elbasın tolıq habardar etip, Ulan-Batır qalasında «qazaqtıñ wlttıq mädeni qoğamın» qwru turalı pikirin wsındı. Sonday-aq Zardıhan Moñğoliyadağı demokratiyalıq qozğalıstıñ belsendisi belgili sayasatker retinde tek qazaq wltınıñ mäselesimen ğana şektelmey, MHRP-nıñ jaña bağdarlaması, jañadan qwrıla bastağan Moñğoldıñ Demokratiyalıq odağınıñ is-äreketiniñ barısı jäne MHRP-nıñ oğan köz qarası, birlesip jwmıs jürgizu joldarı turalı öz pikirin J.Batmönhige tanıstıradı. Elbası, «Qazaqtıñ mädeniet qoğamın, istiñ barısın sayasatqa soqtırmay, qauımdastıq twrğısında tek din, salt-dästür, mädeniet şaraları töñireginde ğana is-äreket etetin, halıqqa dayaşılıq jasaytın orın negizinde qwru dwrıs»-degen aqıl-keñesin beredi.
Elbasınıñ Zardıhan Qinayatwlına bergen aqıl keñesinen Moñğoliya ükimetiniñ qazaq wltına degen közqarasın bilgen soñ endi Abay babamızdıñ «Aqırın jürip, anıq bas» degen qağidasın eske wstap, wlt mäselesine sabırlı da salmaqtı qarau, biraq äreketsiz jatıp almau, is-äreketti eldegi sayasi özgeristiñ ıñğayına qaray aqırındap jürgize beru kerek degen şeşimge keldik.
Zardıhan Qinayatwlı, qazaq ziyalıları J.Ahmet, A.Mekey, Ş.Etekbay, A.Şakerhan, J.Hayrolla, A.Qabılaş, Ş.Jamlihalarmen aqıldasıp basın qosıp,Ulan-Batorda «Qazaq mädeniet qoğamın» qwrıp, sol arqılı qazaqtıñ wlttıq mäselesiniñ tuın köterudi maqsat etti. Olar är şañıraqqa jinalıp keñes qwrıp jürdi. Ş.Jämlihanıñ şañırağında bolğan kezekti äñgimede Sayt Zahanwlı da bolıptı. Ol äñgimeniñ barısına zer salıp tıñday kele, qoğam qwrumen mäseleni şeşe almaytın siyaqtımız. Onanda uaqıt ozdırmay Qazaqstanğa köşu jağın oylastırğanımız dwrıs eken dep kesip aytqanı Zaqaña jaqpay qalıptı. Sözine eşkim qosıla qoymağan soñ ol bizdiñ üyge kelip köşu jayında äñgimelesti.
Sonımen halıqtan qoldau tappadı ma älde mümkindigi şekteuli boldı ma Qazaq mädeniet qoğamı zañdı tür de qwrılıp, jwmıs atqara almadı. Aqırı 1992 jılı A.Qabılaş, Ş.Jamlihalardıñ otbası, 1994 jılı Q.Zardıhannıñ öz otbası Qazaqstanğa köşip keldi. Al qalğandarı köşke aq jol tilep aq bataların berip şığarıp saldı.
Sol kezdegi narıqtıq qoğam talabına say halıqtıñ sayasi belsendiligi artıp jwmıs orındarında, är äulette bas qosa qalsa müddesi bir adamdar qoğam, el jañalıqtarın qızu saraptaudı ädetke aynaldırğan.
Ayathan Twrısbekwlı, Sayt Zahanwlı jäne men üşeuimizdiñ oyımız ortaq bir maqsatqa tüyiskendikten, eldegi jağdaydı özara keñinen sarapqa salıp, aqıldasıp, oy eleginen ötkize otırıp, bolaşaq wrpaq tağdırın, wlt müddesin, tübegeyli şeşu üşin, mümkindiginşe qazaqstanğa köşu jağın qolğa alğanımız dwrıs degen bir şeşimge keldik.
Atamekenimiz Qazaqstanmen qanday qarım qatınasta bolu mäselesine kelgende Monğoliyadağı qazaq ziyalıları är türli bağıt wstandı.Keybir mansapqor şeneunikter Bayan-Ölgey aymağın avtonomiyalıq wlttıq ölke retinde qayta qwru arqılı Qazaqstanmen terezesi teñ el boludı armandadı. Olar Moñğol eli bir twtas el ekendigi jazılğan ata zañına da män bermedi. Sayasi sauatsız jandar avtonomiyalıq bilikti qolğa aluğa eşqanday ekonomikalıq mümkindik joq ekenin tüsinbedi. Qwr daurıqpa ayğayğa basıp, qarapayım halıqtı biraz dürliktirip tastadı.
Al bwrınğı joğarğı lauazımda bolğan keybir ağalarımız, Köş basşılarınıñ qazaqstanğa köşu turalı wlttıq mäsele kötergeni,olardıñ ğasırdan astam uaqıt ömir sürip, siñisip tuğanınday bolıp ketken Moñğol ağayındarın silamağandığı, jeñil oylap tez şeşetin oylamsızdığı…degen siyaqtı kinälärin jaudırtıp baspa betinen keñ orın ielenip halıqtıñ oy jüyesin qajıttı.
Qazaq ziyalılarınıñ tağı bir böligi «Mwsılman qoğamın» qwru jwmısın qolğa aldı. Olar halıqtı jiıp qoğam qwru turalı qaulı qabıldap, basqarmaların saylap, jwmısqa kirisip jattı. 1990 jıldıñ ayağında bolğan osı jiında mende boldım. Söz alıp, minberge şıqtım. Qoğam jwmısına sättilik tilep, şama-şarqımşa qarjılay kömegimdi wsındım.Bwl wyımnıñ, qazaqtardıñ wlttıq swranısın qanağattandırıp auqımdı deñgeyde jwmıs jasauına kümänim bolsa da, oyımdı aşıq aytıp alauızdıq jasağan bolıp köringim kelmedi. Bärin uaqıt körseter, kezinde halıq dwrıs tañdauın jasar, degen senimmen qazaqstanğa köşu turalı oy pikirimdi aşıqqa şığarmadım. Osıdan eki-üş ay ötkennen keyin köş mäselesi jarıqqa şığıp halıq qozğala bastağanda, osı Mwsılman qoğamınıñ basşıları köşke tura qarsı şığıp, ükimetke depudattıq saual joldap, halıqtıñ işindegi keybir bedeldi adamdarğa köş bastauşılardı qaralağan arız jazğızıp, ükimetten köş jwmısın uaqıtşa toqtatıp, tekseru jwmıstarın jürgizuge deyin äreket jasadı. Qoğam basşıları aqsaqaldardıñ jinalısına Ayatqan Twrısbekwlı ekemizdi şaqırıp, qatıstırıp, talqığa saldı. Öz qwqwğımızdı, oy pikirimizdi qorğap, demokratiyalıq zañdılıqtarğa süyenip, alğan betimizden qaytqamız joq. Sebebi halıq artımızdan erdi.Ükimet qoldadı.
Ayathan Twrısbekwlı. 1989 jıl.
Ayathan Twrısbekwlı Kievte oqıp jürgen kezinde Mwrat Äuezov qwrğan «Jas twlpar» wyımına qatısıp, sol kezdiñ özinde, qaytsek qazaqtıñ basın biriktiremiz dep atsalısqan wlt jandı azamattardıñ biri edi. 1968 jılı Kievtiñ Jeñil önerkäsip institutın KIP avtomatika injeneri mamandığımen tämamdağan. Oqu bitirip kelgennen keyin Ulan-Batırdağı teri öñdeu, jün juu fabrikasında injener, direktor qızmetin abıroylı atqarıp, köptegen jaña bastamalardı iske asırğan. Keyinnen Budapeşt, Berlin, Mäskeu, Leningrad qalalarınıñ «Monetnıy dvorında» qızmet atqarıp, bilimin jetildirip kelgennen soñ moñğoldıñ qwndı metaldardan bağalı bwyımdar öndiretin zauıtın basqardı. Sol kezderde Ayathan Twrısbekwlınıñ bilikti iskerligin madaqtağan maqalalardı ortalıq baspa betterinen jii oqitınbız.
Ayakeñ, joldasım Dörbethannıñ nağaşısı, äri äriptesi maqsat müddeleri ortaq, aqıldasıp pikir almasatın jaqın joldası edi. Dörbethan, «Nağız qazaq kim dese, Ayakeñdi körsetuge bolar edi» – dep jii aytatın
Ayathan Twrısbekwlı ataqtı Ospan batırdıñ nağaşısı. Onıñ wlı äkesi- Äubakir, tuğan halqı Altaydıñ batısınan Moñğol jerine auıp qonıstana bastağan almağayıp kezde, bükil sanalı ğwmırın auıl-aymağı el jwrtınıñ tınış bay-quattı ömir süruine, eşkimnen qaqpay- qağaju körmey erkin ğwmır keşu jolındağı küreske arnağan. Osı küreste “Şıbın janım arımnıñ sadağası” dep alğan betinen qaytpay qaysarlıq körsetip jürip, keybir jağımpaz ala ağayındardıñ qolınan abaysızda qaza tapqan. Äubäkirdiñ birge tuğan qarındası Ğayşa- Ospan batırdıñ anası. Ğayşanıñ 1930 jılı qorağa şapqan ayudı baqanmen basqa wrıp öltirgen erligi elge añız bolğan. Ğayşa öte sabırlı zeyindi kesek bitimdi adam bolğan eken. Ol kisi, balası Ospan turalı: Ospan nağaşısına tartqan. Meniñ ağam Äubäkirdiñ boyı eki metr, alıp küş iesi, aldın boljay biletin oy iesi… dep otıradı eken.
Ayakeñniñ wrpaq bolaşağın bayandı etu maqsatında qajımay ter tögip, şeşuşi qadamdarğa batıldıqpen baruımen birge, wlttıq bolmıs, salt-dästürdi janınday qasterleytin qasieti, tipti jasınan añşılıqmen aynalısqan öjettigi, er qanatı jılqı malın qasiet twtıp ösken seriliginiñ özi bwrınğı ata teginen jalğasıp kelgen tektilikke nağız qazaqi bolmısqa baylanıstı.
Ayakeñ alğır oylı, köp oylanıp az söyleytin, sözge sarañ oyğa jomart. Kesek oylaydı. Batıl da şeşimdi. Wltjandı. Köp närseni öz aqılınan ötkizbey, körip bilmey, el ayttığa elirmeydi. Basqanıñ beybereket aqılın talğamsız qabıldamaydı.Sabırlı da salmaqtı. Ädilet, şındıqqa wstamdı. Ol janıñda jürgen kezde asqar tauday tiregiñ barday. Şarşap-şaldıqqanğa süyeniş, qamığıp- qayğırğanğa qamqorşı bola biledi.
Dörbethan auır nauqasqa şaldığıp, Mäskeudiñ Ortalıq Klinikalıq auıruhanasında bir jıl jatqanda, Ayathan Twrısbekwlı ruhani demeuşisi, tileuşi dosı, jaqın tuısı retinde artındağı qart ata-ana, jas jetkinşek balalarına qoldauşı boldı. Ömirden ötkennen keyin qamqorşı boldı. Dörbethan marqwm ömirden öter aldında tildey qağazğa «Sizder bolğan soñ alañsız jatırmın!» dep jazıp Ayakeñniñ qolına wstatıp, oğan artında qalıp barajatqan balaların senip tapsırğan edi. Ötken künde belgi joq. Ayakeñ öziniñ otbası ağayın tuğanınıñ aldındağı azamattıq borışın mültiksiz orındaumen birge, Dörbethannıñ balalarınıñ köziniñ jasın, mwrnınıñ boğın sürte jürip, halqınıñ bolaşağına qatıstı ülken igilikti is atqarıp wlı köşti basqardı. Köşti basqarıp jolğa qoyuda ol kisiniñ eñbegi wşan teñiz dep aytar edim. Biz ekeumiz köş barısında talay qiınşılıqtardı bastan keşirdik, talay auır jükti birge arqaladıq. El qamı üşin jwmıstıñ auırın moynına alğan da osı Ayakeñ boldı. Ayathan Twrısbekwlı bolmağanda köş mäselesi iske aspauı da mümkin edi. Mağan sağım sınğan jerde jiger berip, şarşap şaldıqqanda qayrattandırıp, auır qayğıdan eñkeyip qalğan eñsemdi köteruime ülken demeu boldı. Ömir boyı jinaqtağan bilim täjiribemdi öz tuğan halqımnıñ bolaşaq tağdırı üşin jwmsauıma kömek qolın sozıp, ärkez sabırlıq pen tözimdilikke jol körsetip otırdı. Ayathan Twrısbekwlına, marqwm Dörbethannıñ aruağı da, atajwrtqa qonıs audarıp büginderi alañsız ğwmır keşip jatqan qandastarımız da riza şığar dep senimdi ayta alamın.
Men özim, Cağat Zahanqızı Moñğoliyanıñ memlekettik Ekonomikasın basqarğan mekemesinde qızmet etken 20 jıl işinde jılsayın Ükimettiñ «Alğıs hatı», «Qwrmet gramotalarımen» marapattalıp, 1985 jılı ekonomika salasınıñ «Eñbegi siñgen qızmetkeri» degen ataqqa ie boldım. Moñğoliya qazaqtarınıñ işinde ekonomika salasında memlekettik joğarğı orında qızmet atqarğan alğaşqı qazaqpın. Osı uaqıt işinde qızımettes äriptesterime sıylı boldım jäne qazaq qızınıñ bilim parasattılığın moñğol ağayındarğa ülgi etip körsete bildim dep oylaymın. Halıqpen memlekettiñ müddesin teñ wstap şeşim şığarıp dağdılandım. Sonıñ nätijesinde atamekeninen jıraqta ğwmır keşip jatqan wltımnıñ bolaşaq tağdırına baylanıstı şeşim qabıldağanda özime senimdi boldım. Bwl senim, Moñğol ükimetiniñ, onıñ bilimdi de parasattı azamattarınıñ bergen bilim,tälim tärbiesiniñ jemisi dep bilemin!
Biz, «Bolaşaq wrpaq tağdırın tek Qazaqstanğa köşu arqılı ğana tübegeyli şeşuge boladı» degen oyımızdı qoldaytındar köp ekenine kümän keltirgemiz joq. Biraqta köşu kerek degen mäseleni bastapqıda aşıq jariya etsek, Keñes Odağınıñ Moskvadağı bilik ieleri jäne Moñğol ükimetine de wnay qoymaytını bwrınnan qalıptasıp kelgen wstanımdarına tompaq keletini aydan anıq edi. Sonımen qatar köş eki eldiñ işki jäne sırtqı ekonomikalıq-äleumettik jağdayına baylanıstı şeşiletin asa kürdeli mäsele.
Äuelide qazaqtardıñ özderi qwrğan qoğamdıq wyımdar men keybir el işindegi belgili, bedeldi jeke twlğalar da köş degende at tonın ala qaştı. Äsirese biliktegi lauazım ieleri qarsı bolıp jasırın is äreketke de barğanı ömir şındığı. Sonda da atamekenge degen sağınış alğa qoyğan maqsat müddemizge jetuge wmtılıp alğan betten qaytpadıq.
Köşti sayasattandırmay, halıqtı «Aqtaban şwbırındığa» wşıratpay el jağdayına säykes baysaldılıqpen bastap jürgizu jolın qarastırdıq.
Atamekenine köşip, öz qandastarına qosılıp, öz wltınıñ öz eliniñ azamatı boludı armandamaytın qazaq joq şığar dep oylaymın. Biraqta wzaq jıldar boyı totalitarlıq jüyeniñ jalğan sayasatı, aldamşı internacionaldıq ideyasına twnşığıp, wlttıq bolmısı bürkemelenip kelgen halıq üşin halıqaralıq köş mäselesi qol jetpes qiyal, alınbas qamalday bolıp körinetini dausız. Äsirese wlttıq sipattağı köş, keybir kommunisterdiñ tüsinede kirmeytin kümändana qaraytın mäsele edi.
El işinde daurıqpa, beybereket demokratiyalıq ağımdar payda bolıp, wlt mäselesi turalı oyına kelgenin aytıp halıqtı dürliktirgen jandar da boldı. Biraq olardıñ moñğol memleketinen ketip, atamekendegi wlı qandastarımen qosılu turalı söz aytuğa qauqarı jetpedi, batılı barmadı. Al qazaqstanğa köşudi qalaytın bir böligi, eki elde de «Köşi-qon zañı» joq zamanda, qalay köşu jolın aşıp ayta almadı. Sebebi birinşiden, eki el ükimetiniñ rwqsatın alu kerek, ekinşiden, köş jolında Reseydiñ jeri jatır üşinşiden, mäsele ekonomikalıq qarjığa tireledi. Sondıqtan da eki eldiñ ükimet orındarınıñ şeşimi şıqpasa şekara jabıq, jol aşılmaydı.
Oylana kelip negizgi mäseleniñ tüyinin käzirgi halıqtıñ äleumettik hal-aualınıñ tüytkildi tüstarın şeşuge ärekettenuden bastau kerek ekeni tüsinikti boldı .Ekonomikalıq dağdarıs bastalğannan beri jwmıssızdar sanı köbeyip ketti.
Ükimet olarğa qalayda jwmıs közin tauıp beruge qanşa ärekettengenimen, jwmıssızdar sanı azayar emes. Sondıqtan, biz tili, dini bir Qazaq eline barıp jwmıs közin tauıp eñbek etuimizge mümkindik bar. Ükimetke osınday wsınıs-pikir jasap köşti osılay örbituge bel budıq.
MOSKVA-ALMATI-MOSKVA-ULANBATIR-ALMATI
İS SAPARI..
1990 jılı 19 naurızda Moñğoliya ükimetiniñ bağa sayasatın özgertu jöninde, Keñes odağınıñ Bağa komitetinen aqıl keñes alu maqsatımen Moskvağa kelgen negizgi jwmısımızdı abıroymen atqarıp kelisim jasaldı. Osı is sapardı paydalanıp Almatığa kelip qaytudı maqsat twttım. Almatığa bwrın barıp körmegen edim. Alla qoldap josparım sätti ayaqtaldı. Ol bılay bolğan edi; Keñes Odağınıñ Bağa jönindegi memlekettik komitetiniñ basşıları is sapar maqsatımızben tanısıp, bizdiñ jasağan jwmıstarımızdı bilikti mamandarğa tabıstap, olar zerdelep öz pikirlerin dayındağanşa biz Mäskeu qalasında kütuimizge tura keldi.
Men,Delegaciya basşısı Moñğoliyanıñ Ekonomika komitetiniñ törağası E.Byambajav mırzadan, Qazaq eliniñ astanası Almatığa barıp keluime rwhsat alıp, Mäskeudegi qazaq ağayındardıñ kömegimen 1990 jılı 23 naurızda Almatığa keldim. Almatı konservatoriyasında oqıp jürgen Moñğoliyadan kelgen Köpjasar degen azamat qarsı alıp jwmısımnıñ tez uaqıtta bituine ülken septigin tigizdi. Wlt jandı qaysar jigit eken, köş turalı pikirimdi qoldap jigerimdi qanattandıra tüsken edi. Men şet elderdegi qazaqtarmen mädeni baylanıs jasaytın «Qazaqstan qoğamına» barıp törağası Ş. Jänibekov mırzağa jolıqtım. Moñğoliyada twratın qazaqtar atamekenge köşip kelgisi keletinin ayttım. Äzirşe tüpki maqsatımızdı jariya etpey, tek jwmıs küşi retinde kelu jolın qarastırsaq dep oylaymın. Qazaqstanğa jwmıs küşi qajet bolsa Moñğoliyada jwmıssızdar sanı köp ekenin bayandadım. Ş.Jänibekov mırza wltımız üşingi mwnday mäseleni oylanu kerek, joğarğı orındarğa tanıstırıp talqılap köreyik. Küzde Qaz SSR-ñ qwrılğanına 70 jıl toluına baylanıstı torqalı toy boladı. Toyğa keliñizder şaqıru jibereyik. Sol kezde tolıq jauabın beremiz dedi. Men, qazaqta bwrınğıdan kelgen ürdisti eske alıp, qonıs jolın azamattar bastasın dep tüyindedimde Ayathan Twrısbekwlı men Sayt Zahanwlınıñ atına şaqıru jiberuin ötinip kettim. Küzde 70 jıldıq toyğa Ayathan Twrısbekwlı men Sayt Zahanwlı keldi. Düniejüzi qazaqtarınıñ ökilderi jinalğan osı bas qosuda Ayathan, Moñğoliya qazaqtarı jayında egjey tegjeyli bayandap, olardıñ Qazaqstanğa şöşip kelgileri keletinin aytadı.
Curette,oñ jaqta artqı datardan ekinşi Ş.Arıstan, Z.Sayt, H.Altay, jetinşi T. Ayathan, sol jaqta Ä.Qablaş.
Ayathan men Sayt ekeuin «Qazaqstan qoğamı» azamattarı Taldıqorğan obılısı Kerbwlaq audanınıñ Äkimi Tileujan Sadıqwlov mırzamen kezdestirip, olar jwmıs küşi retinde jwmısşılar äkeluge auızşa söz baylasıp elge qaytıp keldi. Arıqaray Moñğoliya Eñbek ministrliginiñ ıqtiyarlığın alıp, resmi Eñbek kelisim-şartın jasau kerek boldı. Sondıqtan osı mäsele boyınşa Moñğoliyanıñ Eñbek ministrligine ötiniş jasap, eldegi jwmıssız qalğan qazaq azamattarğa tili, salt dästiri bir Qazaq elinen jwmıs közin tauıp beru mäselesin şeşip keluge resmi joldama berulerin swradım. Eñbek ministri: «Şetelderge jwmıs küşin şığarumen arnayı aylanısatın byuro» aşatın oyımız bar. Osı mekeme aşılğan soñ mäseleni qarayıq dep keyindetip qoyğan.1990 jılı 19 jeltoqsanda Eñbek ministrliginiñ janınan Byuro aşıldı. Bastığı D.Pürevbatarğa jağdaydı tüsindirip QazSSR-ına barıp, jümıs küşin aparuğa Eñbek kelisim-şart jasap keluge joldama beruin ötindim. Ol, qazir qarajat mümkindigi joq ekenin ayttı. Men uaqıt wttırmau üşin öz qarajatımmen barayın dep birinşi is sapar rwqsattamasın aldım.
Rwhsattama qolğa tigensoñ Ayakeñmen aqıldastım. Ayathan Twrısbekwlı:- Taşkentte Zuha Japarwlı jür. Ol qaytarjol Almatığa keledi. Senimen birge Şegebek Toqtamwratwlı erip barsın, üşeuiñ Almatıda kezigip, bas qosıp, arğaray kelisim şart jasasıp qaytarsıñdar dedi. 1990 jılı 23 jeltoqsanda Şegebek ekeumiz Almatığa «Qazaqstan qoğamına» keldik.
Bizdi jauaptı hatşı Maman Jüniswlı qabıldadı. Juıqta ğana Ulan-Batırğa, Ayathan men Sayttıñ atına joldağan hattı tanıstırıp köşirmesin bizge wsındı.
Qwrmetti Ayathan, Sayt!
Sizderge, sizder arqılı sol jerdegi barlıq ağayındarğa tuısqandıq sälem joldaymız.Sälemnen soñ aytarımız, sizder sol jerdegi köpşilik qauımnıñ tilegin bizge jetkizip, el men jerdi sağınıp jürgen qazaq bauırlarımızdıñ atamekenge tübegeyli köşip kelip qonıstanğısı keletinin aytqan ediñizder. Bwl orındı tilekteriñizdi estigen jwrt, el ağaları maqwldap, şet jaylap jürgen ağayındarğa qol wşın beruge dayın ekenderin qoğamğa bildirude. Sonıñ işinde Semey oblısı Şwbartau audanı jäne Torğay oblısınıñ atqaru komiteti köşip keletin adamdardan öz audandarına mal şaruaşılığına jäne basqa salalarda jwmıs isteu üşin bölinse degen tilek bildirip resmi hat jiberdi.
Şwbartau audanı köşip keletin adamdardan 400-ge juıq sem'yanı qabıldap, olardı baspana jäne jwmıspen qamtamasız etuge uäde berip otır. Olar, tipti qıs işinde köşip kelse de quanışpen qarsı alatındıqtarın bildirdi. Ayathan, Sayt, osı bir keleli isti auıl aqsaqaldarımen, jergilikti ökimettiñ tiisti orındarımen keñesip, şeşimin bizge habarlañızdar. Qaşan, qanşa sem'ya köşip keletinin aldın ala anıqtap jazıp jiberiñizder.
Amandıqpen kezdeseyik. Sälemmen Qazaqstan qoğamınıñ jauaptı hatşısı. Maman Jüniswlı 20. 12. 1990 j.
Men Moñğoliya eliniñ Eñbek Ministrliginiñ resmi joldamasımen kelgenimdi tanıstırıp aldımen söz baylasqanımız boyınşa Kerbwlaq audanına barıp, Eñbek kelisim-şartın jasauğa dayın ekenimizdi bildirdim. Maman Jüniswlı oğan qarsı bolmadı. Bizdiñ kelgenimizdi Şäñgerey Jänibekov mırzağa habarlap edi, ol kisi öz kabinetine şaqırdı. Şäkeñ, bizdiñ Moñğoliya eliniñ Eñbek Ministrliginiñ ıqtiyarlığımen resmi joldama alıp kelgenimizge razı bolıp, qonaq üydiñ tölem aqısın qoğam mindetine alatındığın bildirdi. Biz quanıp qaldıq. Kelesi küni Taşkentten kelgen Zuha ağaydı Almatı temirjol vokzalınan kütip aldıqta Şegebek, Zuha üşeuimiz Kerbwlaq audanınıñ ortalığı Sarıözekke kelip jettik.
ALĞAŞQI «EÑBEK KELİSİM-ŞARTI” jäne
MOÑĞOLIYA PREM'ER-MINISTRİ D.BYAMBASÜRENNİÑ
QABILDAUI
Audannıñ auılşaruaşılıq birlestiginiñ törağası Nwrbay Jantileuwlı qarsı alıp, Audandıq atqaru komitetiniñ törağası Tileujan Sadıqwlovtıñ qabıldauına apardı. Biz, kelisim-şart jasau üşin kelgenimizdi ayttıq.
T.Sadıqwlov bizdiñ kelgenimizge ıstıq ıqılas tanıtıp, özi basqarıp otırğan audannıñ ekonomikalıq, äleumettik jağdayımen qısqaşa habardar etti. Auılşaruaşılıq basqarmasınıñ basşısı Nwrbay Jantileuov mırza alıp jürip mal şaruaşılığınıñ jay küyimen tanıstırdı. 26 jeltoqsanda Zuha men Şegebek ekeui N. Jantileuovpen birge qwrılıs bazasın körgeli ketti. Men auıl şaruaşılıq basqarmasınıñ bas ekonomisimen kelisim-şarttıñ jobasın dayındauğa kiristim. Keşkisin Zuha ağayımız, Sağat bwl jolı kelisim şart jasamaymız dedi.
Men, uaqıt bizdi kütpeydi «şegirtkeden qorıqqan egin ekpeydi» mwnday mümkinşilik qaytıp bizdiñ qolımızğa kele bermes. Men alğan betimnen qaytpaymın, jäne de siz meniñ bastığım emessiz ğoy. Meniñ öz betimmen kelisim şart jasauğa qwqıq beretin rwqsatım bar, kelisim-şart jasasam. Ädeyi kelgen jwmısımdı bitirip ketuim kerek, dep kesip ayttım. Ol kisi ündemedi. Erteñgisin Nwrbay Jantileuov ekeuimiz kelisim-şarttıñ jobasına kelisip, maşinkağa basuğa bergeli jatqanımızda bağanadan ündemey mwqiyat tıñdap otırğan Zuha ağayımız, Sağat meniñ atımdı da qosıp jazdır dedi Zuhanıñ atın öz atımnan keyin jazdım da, jobanı neşe eselep şığaruğa tapsırdım. Osılay köştiñ bastaluına sebepker bolğan alğaşqı tarihi qwjat «Eñbek kelisim-şartı» Kerbwlaq audandıq Atqaru komiteti törağasınıñ orınbasarı V.M.Kolupaev jäne Auıl şaruaşılıq birlestiginiñ törağası Nwrbay Jantileuovpen jasalıp 1990 jılı 27 jeltoqsanda Sarı-özek kentinde düniege keldi.
Kelisim-şartta Kerbwlaq audanınıñ äkimşiligi men Auılşaruaşılıq birlestiginiñ alğan mindeti:
1.Moñğoliyadan mal şaruaşılığı men qwrılısqa barlığı 200 otbasın qabıldap, kelgen adamdardı jwmısqa tolığımen ornalastıru jäne olardı baspanamen qamtamasız etu, balaların mektepke, balabaqşağa ornalastıru;
2.Moñğoliyadan kelgen jol qarajatın töleumen birge jäne är otbasına alğaşqı kömek retinde on bes qoy, bir siır,1000 som aqşa beru;
3.Olarğa, şaruaşılıqtarda istep otırğan adamdardıñ deñgeyinde aylıq jalaqı tağayındap töleu;
4. Qwrılıs brigadaların material qwral- jabdıqtarmen qanımdau;
5. Malşı, jwmısşılardıñ janwyasın äleumettik qorğau, saqtandıru, salıq töleu jüyesine qamtu;
6. Mal şaruaşılığına, qwrılısqa kelgenderdi tolıq şaruaşılıq esep negizinde jwmıstatu;
Mongoliya Eñbek ministrliginiñ atınan bizdiñ alğan mindetimiz;
1. Kerbwlaq audanına 1991 jıldıñ naurız ayınan bastap malşı, jwmısşılardı keltiru;
2. Keluşilerdiñ jeke basınıñ mal mülkin, kiiz üylerin alıp kelulerine mümkindik jasau;
3.Tölqwjattarın dayındap, jol qwjattarın rettep, adamdardı bögetsiz alıp kelu;
Bwl Kelisim-şarttı arıqaray Qaz SSR-ñ basqa oblıstarı men mekeme, käsiporındarı arasında jasauğa ülgi retinde qoldanıp otırdıq.
Kelisim-şart jasap alğannan keyin asığıs Ulan-batırğa oralıp, onı jüzege asıru jwmısına dereu kirisip kettik. Qazaqstanğa Eñbek kelisim şartı boyınşa baruğa tilek bildiruşilerdiñ sanı köbeyip, tizimdeluşiler ilek-ilegimen kele bastadı. Jwmıssızdardı wyımdasqan türde tizimge aluda qiınşılıqtar az bolmadı.
Mäseleni Moñğoliya ükimetiniñ basşısına tikeley tanıstırıp rizaşılığın alu dwrıs degen şeşimge keldik. 1991 jılı 20 aqpanda Prem'er-ministr D.Byambasürenniñ qabıldauında boldım. Ükimet basşısı köp jıl birge qızmettes bolğan jaqsı köretin sıylas adamı, prem'er-ministr D.Sodnomnıñ keñesşisi ekonomika ğılımdarınıñ doktorı joldasım Dörbethan marqwmnıñ jarqın beynesin eske ala otırıp, özimniñ de öz qol astında 20 jıl memlekettik qızmet etkenimdi eske alıp jılı qabıldadı.
Keşikpey D.Byambasüren mırza rwqsat etip qol qoyğan ötinişim Ükimet äkimşilik basşısı D.Molomjamcınıñ hatımen birge Eñbek Ministiri C.Colmonğa kelipti. Onda, «Sağat Zahanqızı Qazaqstanğa eñbek küşi retinde adamdardı jwmıstatu turalı bastama köterip kelisken eken. Qoldap, sonda jwmıstatayıq. Byambasüren. 22 aqpan» dep bwrıştaptı.
Ministr C.Colmon 1991 jılğı 14 naurızdağı № 67 bwyrığımen meni Qazaqstanğa baratın jwmısşılardı basqaratın twraqtı ökil retinde tağayındadı. Sonımen 1991 jılı 12 naurızda Ayathan ekeuimiz jüzge juıq adamnıñ qwramındağı köşti bastap Kerbwlaq audanına jol tarttıq. Olardıñ arasında bala-şağa üy-mülkimen eki otbası boldı. Ol Äuipbay aqsaqaldıñ balaları bolatın.
Keybir adamdar kele aynıp moñğoliyağa qaytıp ketti. Olar Moñğoliyağa kele Qazaqstandı jamandap, Kerbwlaqqa barğandar qañğırıp qaldı dep eldi üreylendiripti. Artınan bwl da köşke böget jasağısı kelgen keybir kertartpa adamdardıñ wyımdastırğan jımısqı äreketi bolıp şıqtı.
Moñğoliyadan kelgenderdi audan basşıları, aldımen audannıñ barlıq şaruaşılaqtarına birden-ekiden taratıp töl alu nauqanına kömektestirudi wyğardı. Bwl şeşimge köptegen adamdar keliskisi kelmep edi, Biz; kelmey jatıp ülken nauqannan bas tartqanımız wyat bolar, halıqpen aralasıp jağdayların bilip, otbasılarıñdı äkelu mäselesin şeşip alu kerek dep aqıl qostıq. Bäride kelisip, wyğarğan şaruaşılıqtarğa attanıp ketti. Biz, Nwrbay Jantileuwlınıñ kömegimen Taldıqorğan obılısınıñ Gvardiya, Köksu, Kirov, Qaratal, Aqsu, Alaköl, Sarkant, Andreevka audan basqarmaları basşılarımen baylanısqa şığıp, olarmen kezdesip, şauaşılıqtardı aralap körip, köp mekemelermen 100-200 otbasın äkeluge Eñbek kelisim- şartın jasadıq.
ELAĞASI ŞÄÑGEREY JÄNİBEKOV AĞAMIZĞA
AYTAR ALĞISIMIZ ŞEKSİZ!
1991-şi jılı 8 säuirde Qaz SSR Eñbek ministrligine keldik. Ministr S. Beysenov mırza: – Sizderge kim jwmıs küşin äkel, dedi şet elden jwmıs küşin aludı Mäskeu biledi. Bizde jwmıssızdar köp. Biz problemanıñ üstine problema qosıp ala almaymız. Dereu qaytıñızdar, biz öz jeke bastarınıñ qamımen jürgen adamdardı qabılday almaymız,- demesi barma. Biz añtañ boldıqta amalsızdan şığıp kettik. Basqasın qoyşı «öz jeke bastarınıñ qamımen jürgen» degen sözdiñ bayıbına bara almay ministr S.Beysenov mırzamen bolğan äñgimeni Şäñgerey Jänibekov mırzağa kelip aytıp aqıl keñesin tıñdadıq. Mine qızıq, Qabdolda degen kisi, biz 96 adamnıñ köşin bastap Moñğoliyadan şıqqanda artımızdan köp wzamay arnayı Almatığa kelgen eken. Ulan-batırdan Almatığa kelip, Zardıhan Qinayatwlınıñ vizitkasın berip,” Sağat pen Ayathan degen adamdardı qabıldamasın, olar özderiniñ jeke bastarınıñ qamımen jürgen adamdar, dep sälem aytıp meni jiberdi”, dep Şäñgerey mırzağa da kelip ketipti. Köpti körgen Şäñgerey Jänibekov mırza parasattı adam retinde oğan män bermepti. Ol kisi bizdiñ istep jürgen is äreketimizge jasap jürgen batıl qadamımızğa razı bolıp otıradı eken. Bizge, onday wsaq-tüyek äñgimege köñil bölseñizder alğa qoyğan ülken maqsattarıñızğa jetu qiın boladı, dep aqıl aytıp, öz qolınan kelgen kömegin ayamaytının bildirdi. Bizge jol körsetip bağıt bağdar berip kömektesip twru üşin qoğamnıñ jauaptı qızmetkeri Äben Omarovqa tapsırma berdi.
1991 jılı 6 säuirde Moñğoliya eliniñ Qazaqstandı jauaptanğan Taşkenttegi bas Konsulı B.Bud mırzağa telefon arqılı habarlasıp, Kerbwlaq audanına 96 jwmısşı alıp kelgenimizdi jetkizdim. Konsul mırza Sırtqı ister ministriniñ orınbasarı S.Batırşawlı, Eñbek ministriniñ orınbasarı N.Romanovtarğa barıp jwmıs küşin alıp kelgenderiñdi aytıp, arığarayğı josparlarıñdı tanıstırıñdar dedi.
Biz aldımen S.Batırşawlına bardıq. Ol kisi bizdi jılı qabıldap, qısqaşa äñgimelesti de, keşke “Jerwyıq” meyramhanasına şaqırıp dastarhan basında otırıp asıqpay äñgimelesti. Äñgimesinen, şet elderde jürgen ağayındar elge oralsa eken, degen izgi nieti ber ekenine marqayıp qaldıq.
Bizdi, Ş.Jänibekovtıñ jol silteuimen, S.Beysenov Memlekettik hatşı Qaratay Twrısovtıñ qabıldauına apardı. Märtebeli mırza, köp sözge kelmesten: – Bizde käzir jwmıssızdar sanı künnen künge molayıp jatır, jäne mwnday mäseleni Mäskeudiñ nwsqauınsız şeşkenimiz jaramaydı.
Biz keşikpey täuelsizdigimizdi alamız, sodan keyin barıp şet eldegi qandastarımızdı özimiz köşirip alamız. Al qazir el köşiretin uaqıt emes,- dedi. Bizdi esik aldına qaldırıp aldımen S.Beysenovtıñ özi kirip şığıp edi auzına söz salıp qoyğan eken ğoy dep oyladıq. Ärine Qazaq halqı üşin käzirgi kezdegi eñ mañızdı mäsele, öz täuelsizdigin alu mäselesi ekeni belgili, biraq bizdiñ de asığuımızdıñ öz sebepteri jeterlik.Jäne de, bizdiñ osı qozğalısımız, täuelsizdiktiñ keluine eşqanday kedergi eltirmeydi, degen senim bizdiñ oy elegimizden ötip, bolaşaqqa degen senimimizdi bekemdep alğandıqtan, uaqıt sozıp jaybaraqat qalıp mümkindikten ayrılıp qalmauımız kerek degen oy alğan betimizden qaytuğa mümkindik bermedi. Asığuımızdıñ sebepterin tizbelep tüsindire bastadıq: Öz wltımız qandastarımız üşin, eldiñ sayasi- äleumettik jağdayına baylanıstı osı ötpeli kezeñdi paydalanıp şığıp ketpesek, Moñğoliya eliniñ jağdayı tüzelse jibermeui mümkin ekenin ayttıq. Jänede, Moñğoliya men Keñes odağınıñ arasında azamattar vizasız qatınasıp jatqan käzirgi jağdaydı paydalanuımız kerek.Eger eki el arasında bizalıq tärtip ornasa köşkendi qoyıp, qıdırıp keludiñ özi qiın boları sözsiz. Sosın, Moñğoliya qazaqtarı uaqıt ozdırmay, qandastarımen birge täuelsizdiktiñ twğırın birge qalap, uığın köterisip eñbek etse, degen siyaqtı oy-pikirimizdi tüsindirip baqtıq.
Bir qızığı, ağayımız: – Bizde jwmıssızdar köp degendi alğa tarta beredi…Al mal şaruaşılıq salasında jwmıstauşılırğa swranıs bar bolğandıqtan, olar kelisim- şart jasauğa ıntalı ekenin biz körip-bilip kelip otırmız…
( Aytqanımızday, 1994 jıldan bastap Resey men Moñğoliya arasında bizalıq rejim ornap,Qazaqstanğa köşip keluşilerge ortada jatqan Reseydiñ şekarasınan ötetin viza alu mäselesi öte qiındap ketken.)
Joğarı lauazımdı ağalardıñ oy pikirlerin bilgennen soñ, wltjandı azamattar ziyalı qauım ortasına oy tastap, solardan qoldau tabudı közdedik…
12 säuirde «Socialistik Qazaqstan» gazetiniñ bas redaqtorı halıq jazuşısı Şerhan Mwrtaza mırzağa keldik. Şerağamız öz kabinetinde bizdi jılı şıraymen qabıldadı. Biz kelgen şaruamızdı, arman maqsatımızdı äñgimelep berdik. Şerağañ jurnalist Ämirhan Meñdekeni şaqırıp, bizben bolğan äñgimeni gazetiniñ bügingi nömirine şığarudı tapsırdı.Sol küni ”Socialistik Qazaqstan” gazetine Ä.Meñdekeniñ «Jaqınıñdı jat etpe»
degen maqalası şıqtı.
JAQINIÑDI JAT ETPE!
Sirä, qan degen qiın bilem.”Qanına tartpağannıñ qarı sınsın”da bekerge aytılmağanğa wqsaydı…
Moñğoliyadağı qazaq jastarı ä degennen-aq “Bizdiñ Qazaqstanğa barıp eñbek etkimiz keledi” dep tilek bildiripti. Ne sebepti? Qay uaqıtta? Endi osığan azdap tüsinik bere keteyik.
Büginde jariyalılıq Moñğoliya jerinde de keñ etek jayıptı.Mäselen bwrındarı internacionalizm müddesine qayşı keledi dep Şıñğıshan turalı bürkemelep qana aytılıp, bürkemelep qana jazılıp kelse, qäzir atışulı ämirşi turalı tarihi aqiqat öz bolmıs- boyauımen aytıla bastaptı. Jazıla bastaptı. Äldebireulerdiñ nwsqauımen, ya bolmasa äldekimderdiñ qalauımen jazılğan tarih-tarih bolıp jarıtuşıma edi.Moñğol tarihşılarınıñ mwnday ayaq alısın, ärine, tek qwptasaq, quattasaq kerek. Moñğoldar da –qazaq halqı siyaqtı kiiz tuırlıqtı el. Twrmıs- käsibi ğana emes, tağdırı da ,tarihı da wqsas.Eki eldiñ arğı-bergi tarihında birlesip zertter ortaq taqırıptar, ortaq aqtañdaqtar az emes. Aldağı uaqıtta mwnday mañızdı iske män berip jatsaq, qanekey?!
Sonımen birge soñğı jıldarı Moñğoliyada ekonomikalıq jäne äleumettik saladağı birsıpıra säykessizdikterdiñ de beti aşılğan. Öndiris pen önerkäsip orındarınıñ, şaruaşılıqtardıñ eñbekke jaramdı azamattardı jwmıspen tügel äri tolıq qamtamasız ete almay otırğanı anıqtalğan. Respublikada artıq jwmıs küşiniñ, yağni jwmıskerler tobınıñ jinaqtalıp qalğanı mälim bolğan. Sodan, Moñğol Halıq Respublikası Ministrler Keñesiniñ arnayı qaulısımen şetelderge barıp jwmıs isteymin degen talapkerlerge wlıqsat etilgen. Osı qaulığa säykes qazir biraz moñğol jastarı Pol'şada, Çeho-Slovakiada jäne t. b. Elderdeeñbek etip te jür. Al endi osı orayda moñğoliyalıq qazaq jastarı özderiniñ Qazaqstanğa barıp eñbek etkisi keletini jöninde Moñğoliya ökimetine ötiniş bildirgen. Ötiniş qanağattandırılğan.
Juıqta aldın-ala jasalğan kelisim-şart boyınşa, moñğoliyalıq qazaq jastarınıñ alğaşqı tobı Taldıqorğan oblısınıñ Kerbwlaq audanına kelip jetti.Bwl toptı bastap kelgender-Moñğol Halıq Respublikası Eñbek ministrliginiñ ökilderi Sağat Zahanqızı men Ayathan Twrısbekwlı. Qalğan äñgimeni endi qonaqtarımızdıñ öz auzınan estiik.
SağatZahanqızı:-Tayauda ğana Taldıqorğan oblısınıñ Kerbwlaq audanına Moñğoliyadan 96 jwmısşı jigitterdi alıp keldik. Bwlardıñ bäri de qazaq jastarı. Tügel üyli-barandı. Aldı- 35-ke endi jetkender bolsa, artı 25-ten jaña ğana asqandar. Jigitterdiñ deni-qwrılısşılar. Birazı-mehanizator mamandığın igergender… Irkutsk arqılı poyızben şığıp, Sarıözek stanciyasınan tüstik. Osında bizdi Kerbwlaq audanınıñ basşıları men jergilikti jwrtşılıq kütip aldı. Eki jaqtan bir-birine qwşaq jayawmtılıp, märe-säre körisip jatqan topqa qarap, al kep köñilim bosasın. Özimdi özim toqtata alsamşı… Jıraqta jürgen öndirdey qazaq jastarınıñ atajwrt, wlı mekenine tabanı tigenine quanıp jıladım-au deymin. Wzağınan süyindirgey!Älden uaqıtta Ayathanğa qarasam, mwnıñda közi botalap…
Ayathan Twrısbekwlı:-Iä, mwndayda qalay tolqımassıñ… Bwqar jırau babamız osıdan üş ğasır bwrın-aq “Kerey, qayda barasıñ?” dep saual tastaptı.Sol Bwqar äulie eken. Jä, tarihtı qoya twrıp, endi büginimizge köşeyik. Moñğoliyalıq qazaq jastarı nege Qazaqstanda eñbek etuge tilek bildirdi?Eñ aldımen oylağanı- tirlik qamı emes, wrpaq qamı boldı.Aldın-ala jasalğan kelisim-şart boyınşa bizdiñ jigitter Qazaqstanda 5 jıl boyı eñbek etui tiis. Bwl-ärbir şañıraq iesi osında öziniñ üy işimen köşip keledi degen söz. Bala-şağaların wlttıq mektepte oqıtuğa, tildik jäne wlttıq mädeni ortadan alıstamauğa mwnda tolıq jağday bar ekeni öziñizge de belgili. Biz osı jağına basa köñil böldik. Qazir Bayan-Ölgiyden basqa aymaqtarda, yağni işki Moñğoliyada 25 mıñnan astam qazaq äuletteri twradı. Bwlar şaşırap ornalasqan. Sondıqtan jas wrpaqtı wlttıq mektepterde oqıtuğa mümkindikteri de, jağdayları da joq. Joğarıda aytılğan mäselege jete nazar audarğanımız da sodan.
Sağat Zahanqızı:-Kelisim-şart boyınşa Kerbwlaq audanınıñ şaruaşılıqtarı bizdiñ ärbir jigitimizge yaki ärbir üyge 1 bwzaulı siır, 15 qoy, 1000 somnan aqşa beretin boldı. Mwnday şarttı Taldıqorğan oblısınıñ tağı da 5 audanımen jasastıq. Jazğa qaray osı audandarğa Moñğoliyadan 840 tütin kelmek. Qwrılısşılarmen qatar, bwlardıñ işinde malşılar da baqtaşılar da bar. Kelip jatqan tuısqandarına Kerbwlaq audanınıñ jäne özge de audandardıñ basşıları tiisti qamqorlıq körsetedi ğoy dep senemiz. Aldımızdıñ kelip jatqanı da – osıdan, sengendikten. Qazaqstanğa kelip eñbek etkisi keletin qazaqtar Moñğoliyada az emes. Mäselen bir ğana Semey oblısına keluge tilek bildirgender 1200 tütinnen asıp tüsti. Bwl rette ökimetimizge, Moñğoliya memleketiniñ basşılarına ülken alğıs aytamız. Qolımızdı qaqqan joq. Qoldau jasap otırdı.
Ayathan Twrısbekwlı:-“ Kedey bolsañ köşip kör” Qazaqstanğa eñbek etuge keluşilerge ökimetimiz mol keñşilik jasadı. Olardıñ üyge qajetti twrmıs-jabdıqtarın, jasau-mülikterin özderimen birge alıp ketuine kelisim berdi. Endi osı jerde bir gäp bar. Arğı jaqtan biz artınıp-tartınıp kelemiz-au, Taulı Altay avtonomiyalı respublikasınıñ territoriasındağı SSRO tamojnyası( Qosağaştıñ mañı) dünie-mülikterimizben beri qaray ötkize me Qazaqstan ökimeti osı mäseleni nazarda wstasa, nwr üstine nwr bolar edi.
Sağat Zahanqızı –Aldıñğı uaqıtta barıs-kelisimizdiñ mwnanda göri keñirek etek alatınına öz basım senimdimin. Osınday igi istiñ müddesi üşin az-kem tilek aytsam, artıq körmeysizder dep oylaymın. Biz Ayathan ekemizde osında bes jılğa keldik. Moñğoliyanıñ ökili retinde Qazaqstanğa kelip jatqan jastarımızdıñ bası-qasında jürip, olardıñ mwñ-mwqtajın, talap –tilekterin jergilikti orındarğa jetkizip otıramız. Moñğoliyalıq qazaqtardıñ osındağı bauırlarımen etene til tabısıp, ketuine däneker bolmaqpız. Bizdi qinap twrğan baspana jağı. Äzirge Ayathan ekemizde qonaq üyde twrıp jatırmız. Bir ay emes, eki ay emes, baqanday bes jıl boyı qonaq üyde twrudıñ ärine, qiındığı da bar. Qazaqstandıq bauırlarımız endi bizge baspana mäselesin şeşuge kömektesse eken.
Ayathan Twrısbekwlı –Aldağı uaqıtta şeşiler mäseleler, älbette, az emes. Eñ aldımen, ğazet arqılı aytpağım mınau.Bizdi asa jılı qabıldap, ülken izet körsetken qazaqstandıq bauırlarıma, onıñ işinde Kerbwlaq audandıq partiya komitetiniñ birinşi hatşısı Tileujan Sadıqwlovqa, Taldıqorğan oblısınıñ partiya komitetiniñ hatşısı Amanğazı Şegirovke, QazaqSSR bilim beru ministri Ş.Şayahmetovke, Şetelderdegi qazaqtarmen mädeni baylanıs jasaytın ”Qazaqstan” qoğamı prezidumı törağasınıñ orınbasarı Haliolla Nwrmahanovqa jäne osı qoğamnıñ ökili Äben Omarovqa, özge de joldastarğa ülken alğıs aytamız. Alğısımızdı qabıl alıñızdar.
***
Endigi bizge qalğanı –alısta jürse de ata mekenin wmıtpağan, Qazaqstanğa eñbek etuge kelgen bauırlarımızdıñ alğaşqı qadamdarına qayırlı bolsın aytu ğana.
Ämirhan Meñdekeev,
“Socialistik Qazaqstannıñ”
arnaulı tilşisi.
kerey.kz
jalğası bar…
Pikir qaldıru