(poema)

 «Batır bolıp qaru wstap jauğa şapqan ekensiñ aldıñda senen de asqan batır barına kümänsiz senuiñ kerek. Äytpeyinşe jeñiske jetu mümkin emes» (Ospan batır)

                                      Älqissa 

Qol ayağı kisendeuli alıp twlğa batır Ospan araylı,

Qaqpan basqan kökjal qasqır sekildenip kök aspanğa qaraydı.

Alpamsaday tükti keude, bilek, samay bwlşınınan qan ağadı

onı eşbir sezbegendey alaswrıp jaraydı,

Mañayında oqtı mıltıq, sayman alğan saqşılardı

şoqtay janğan janarımen «sabaydı»

 

Eñgezerdey esil bitim er twlğasın eñkeytpeydi tikteydi,

Tauğa qarap tüneredi özin de sol tauğa balap tize belin, bükpeydi.

Jalt qarağan qarasımen, oqıs jıldam qimılımen

tobırlarğa ürkek ürey jükteydi,

Endi aldıñğı uaqıttan  tek ölimnen basqa eşteme kütpeydi.

 

Qalay meyili qarasañda temir qwrsau tor qaptağan tünek türme, abaqtı,

Bwl tünek, tor kökke şapşıp alaswrğan qanşa arıstan azamattı

tükke twrmas qanşıqtarğa talattı.

Tau tağısı Ospannıñ da jan jağınan

jau itteri abalaydı jüzdi almas jaraqtı,

Ne qılasıñ qwdireti küşti tağdır bwl kündi de alğa tartıp

has erlikti qanattı ğoy qanattı…

                                   İ

Qıtaydıñ bar armiyasın bastağan

Alıstı da, jaqındı da aqılımen, aylasımen jasqağan

Bar edi bir generalı

qulıq, swmdıq jan wyası, jäne şeşen, tas taban

Ospan jaylı köp estigen bwrın soñdı basqadan.

 

Alğaşında közge ilmegen:

«Qazaqtıñ az qaraqşısın

qas qağımda joyaa salam» – dep şeşken,

Qanşama mıñ äsker saylap:

«Qwrtıp kel» – dep jarlıq berip

talay ret uaqıtqa şek kesken.

Özi dağı talay barğan

Biraq ayla taba almağan,

er Ospannıñ qarasın da köre almağan. Sodan soñ:

«Ätteñ qolğa bir tüsirsem» – dep tistenip

köz körmegen qazaq ermen ölgendeyin kektesken.

 

Sodan beri köp uaqıt ötti jortıp

dünieniñ dürlikpesin eskermey,

Bwl general şıdamadı «OSPAN» – degen köşke ermey.

«Ospan söytti:

Jüz äskerdi, mıñ äskerdi, bükil bütin qosındı da

tügin qoymay jaypap ketti…» künde estildi des bermey,

Qalatwğın eş şara joq öştenbey.

 

Osılayşa ol qanşama jıl qwrban şalıp qwr atın,

Özin özi qorğa balap, özin özi basqa sabap wratın.

Küni boyı OSPAN dep ol aua jwtıp,

al jatqanda OSPAN dep ol  basın qoyıp jastıqqa,

Tañ atqanda OSPAN dep ol

qara basqan öz tüsinen  zäresi wşıp töseginen twratın.

 

Endi mine qwday berdi tau tağısın kisendeuge

tağı da bir satqın qazaq jol aştı,

Öytpegende batır Ospan artına ertip keter edi

barşa Qazaq alaştı.

Onda sirä taudıñ eli öz jağına şeşer edi talastı,

Amal qanşa Qıtaylardıñ aylası men bağı astı

Sol general: «OSPAN QOLĞA TÜSTİ» – degen

jaqsı habar kelgende,

Qoldı ayaqqa toqtamadı

köp baylanğan köñiliniñ bwltı aşılıp şermende.

«Özim barıp körem – dedi, barıp «sälem» berem – dedi,

batır Ospan «jolauşılap» kelgende,

Ägäräkim körmey qalsam tınış öle almaspın men ölgende»

 

– dep habar sap bes qaruın asınıp,

Er Ospanğa kezdespekke özi kelgen asığıp.

Kele sala: «Aldıma onı ap kel dedi, jetektep,

Ol keşikpey menen şıbın janın swrap

jalınğanın köresiñder bas wrıp…»

 

Jarlıq eki etilgen joq,

keşikken de joq ärine uaqıttı sanatıp,

Qanşama mıñ köpşilikti jinap qoyğan

aldın ala jariyasın taratıp.

Ülken alañ ortasına qarulı äsker qorşap alıp keldi de,

Qwrsaulanğan er Ospandı otırğızdı

generaldıñ qarsı aldınan qaratıp.

 

Sap-sarala sändi bastıq

bwrqıldatıp tarta otırıp şılımın,

Sausağımen taray twrıp mañdayına entelegen twlımın.

Twtqın erdi bastan ayaq tintip şıqtı közimen,

Anıqtap bir almaq üşin

bwrın elden estip kelgen şala-şarpı wğımın.

 

Auızdardan auızdarğa jalğastırıp añız etip

aytsa adamdar aytqanday-aq:

Añğal-sañğal alıp dene nar müsin,

Keñ pişilgen alıp twlğa kelbet pişin –

paş etkendey köşpendi eldiñ ata baba arğısın.

Qar boratqan tüksiinki qalıñ qabaq

adam jetpes bwlt üyrilgen qarlı şıñ.

Otırısı, oqıs şaşpañ qozğalısı –

jırtqış taymas aş qıranday ayqastırğan şalğısın.

 

Sosın barıp közin tiktep qarap edi tau wlınıñ közine,

Ol da tura tese qarap otır eken özine.

Közderine közi tüsip ketken kezde

selk etkendey şoşıp qaldı general,

Qarsılastıñ janarınan

eşqaşanda qaytpaytwğın ötkirlikti sezine.

 

Birden qarsı kep qalğan soñ

tez taysaqtap kete almadı qıtay jigit sınaptay,

Köp aldında az mwz ğana telmiristi namıs tuın qwlatpay.

Biraq, biraq

Qarsı aldınan tike salğan

jan şoşırlıq qantalağan eki köz,

Onıñ twla boyın örtep bara jattı  şıdatpay…

 

Jan şoşırlıq qantalağan sol eki köz işip jeydi

has dıraumen qaq mañdaydan wrğanday,

Tereñ, twnıq, kömir qara –

qarsı aldıñnan qarap twrıp qaterli tor qwrğanday.

Nege bolsa dayın alğır onısın eş jasırmay,

«Kel ekeumiz sayısayıq, taytalasqa tüseyik» – dep twrğanday.

 

Bwdan arğı taytalasqa qarsı twru qoldan keler is emesin tüsindi,

Tüsindi de közin jıldam basqa jaqqa ala qaştı

qaysarlıqtıñ qwsın boydan wşırdı.

İştey şeksiz tamaşalap tañırqadı

ört pen tastan jaratılğan tañğajayıp müsindi,

Räsimi eki üş swraq wsındı:

 

«Kimsiñ – dedi, ne qılmıspen keldiñ» – dedi

zili söngen aybarmenen aqırdı,

«Jauap ber» – dep qolındağı tapanşasın

şoşañdattı sws körsetip batıldı.

Sosın tağı eskertti oğan:

«Eger bizge öz erkiñmen basıñdı iip

qızmet etseñ jäne erlik körsetseñ,

Ülken sıylıq beriledi, qolbasşı bop saylanasıñ.

Bwl ärine sağan bergen zor mümkindik aqırğı.

 

 Käzir mağan jauabıñdı ayt oy jibermey basqağa,

Söziñ mağan wnar bolsın,

onda qısta kök baldırğan gül egesiñ tasqa da.

Eger söziñ wnamasa jäne meniñ aytqanıma könbey jatsañ

osı alañda, osı halıq aldında,

Erteñ tüste atılasıñ. Al käneki söyle» – dedi,

mwrtın sipap keude kerip mastana

 

Sonda ğana batır Ospan orınınan köterildi

mañğazdana köz jiberip alısqa,

Aşu, ızı jäne mısqıl tebindegen

öñ kelbeti bekingendey wzaq wlı jarısqa.

Alañ tolı köp qalayıq tım tırıs bop işke tartıp demderin,

Qarap twrdı alıp twlğa arısqa.

 

Mañğaz batır az twrdı da najağayday jalt bwrıldı

masattana saual qoyğan dwşpanğa,

Ör minezin toğıstırıp sabır salmaq wstamğa:

«Öy aqımaq ne dep twrsıñ sandalıp,

Tanımasañ Qazaq degen bir halıq bar ör halıq

Ölse dağı ol bas imeydi sen sıqıldı tışqanğa.

 

Sol biikten köterilgen men kökböri Ospan degen erlikpin,

Jüzi dep bil örttiliktiñ, örliktiñ.

Köp dwşpanğa qolım tidi, oğım tidi tar jolında teñdiktiñ,

Narqı osınday, parqı osınday bop keledi erteñi asqaq eldiktiñ.

 

Qılmısım sol:

Janınan da, arınan da biik qoyıp as qamın,

Älin bilmey jayın elge qol kötergen şapırlardıñ

qanın suday şaşqanım,

Laylamay tazalıqtıñ, wlılıqtıñ bastauın,

Biikterden asqanım.

Sendey sayqal qaydan wqsın

onday asqar asqaqtıqtıñ astarın.

 

Jäñe tağı ne dediñ sen:

«Eger bizge basıñdı iip erlik etseñ sıylıq berem» – dediñ be,

«Al öytpeseñ atılasıñ teginde…»

Öy bayqws – ay ölim degen sender üşin qorqınış ä,

al biz üşin oyınşıq,

Kök tağısı qıran bürkit

inge kirip kün körmeydi, köz jwmadı köginde.

 

OSPAN degen – ordalı eldiñ qolğa wstağan

qınabı joq qılışı,

Ol iilse el sınadı, şayqaladı ırısı.

Öytip mına twğırlı eldi

twtqın etip satqın ömir keşkenşe,

Twlpar keudem oqtı mıltıq auızına

qarsı twrıp tamamdalsın, dwrısı.

 

Erlik degen dwşpanına bas iiuden bastalad dep

qanday äkeñ nwsqadı,

Sen jaqsılap wq mınanı

bizder sirä jalğamaymız jamauğa äkep qısqanı.

Taudıñ eli tauğa ğana bas iedi,

tileydi olar qwzar biik wşpanı,

Qatındarğa qatın bolıp jarıq köru

sen sekildi sümelektiñ wstamı.

 

Ölimmenen tausılmaydı

batırlardıñ mañdaydağı baq keni,

Has qırannıñ qanatına tarlıq eter

jaymaşuaq jat kögi.

Batır bolsañ qolımdı şeş qılış wstat

jekpe jekte basıñdı ber erlikpen,

Oğan dätiñ jetpeydi eken qımsınbaymın

qarsı aldımnan qarap twrıp at meni.

 

Äy bilmeymin oğan dağı dätiñ jetpes

sende jalın körinbeydi aq almastay jarqıldar,

Onday jalın sende bolar jöni de joq

älmisaqtan taban jalap tamaq tabar saltıñ bar.

Qol ayağım baylauında

qol, tizeñdi qaltıratıp atsañ mümkin köz jwmıp,

Meniñ erlik erkindigim künde seniñ tüsiñde kep

tışqan alğan mısıqtay bop alqımdar.

 

Boldı meniñ sözim bitti,  ne qılasıñ qılarıñdı qıla ber,

Jüz jıl mümkin ötse dağı meni wmıt qıp öşirmeydi

altın Altay qırqası men qwba bel.

El basına oñaylıqpen baq qonbaydı

esilderi janın pida etpese,

El jeri üşin janın qiğan qırşındarın

mäñgi baqi qwrmetteumen tınadı el»

 

Osılay dep batır jigit aytar sözin aytıp äbden bolğasın,

Qarsı qarap külimdedi, basın şayqap müsirkedi qolbasın.

Sosın sona-au mwnar twnğan

kök aspanğa wzaq qarap kürsindi de bwrılıp,

Şınjır kisen qwrsaulırın süyretip ap jüre berdi

jau işine qaldırğanday joldasın.

 

Köpti körgen äkki bastıq qozğalmadı, tük demedi

aşulanıp ayrılmadı narqınan,

Ospan batır köz aldında

wzap bara jattı aynımay batırlıqtıñ şartınan.

Arlan töbet kök börige alıs şetten abalağan

itterindey auıldıñ,

Jan jağınan

mıltıq sayman qaruların şoşañdatıp

bir top saqşı erip ketti artınan.

 

Qıtay sardar bölmesine kelgen soñ da köp otırdı sarılıp,

Jaltarmaytın qaysarlıqtı jauıp qoyıp jaysañdıqqa, salınıp.

Qwlağınan öşpey qoydı älgindegi kekke tolı aşı şındıq tabı nıq,

Köz aldınan ketpey qoydı

ölimnen de taysalmaytın tauğa tartqan tağılıq.

 

Ol oyladı:

«Äy adamzat bizder nege osığwrşa jaulasamız tistesip,

Aqıl oydıñ talğamın da arı ketken aram tamaq küş kesip.

Ardıñ tuı sekildengen älgi batır azamatta

altı atamnıñ qandı qwnı ketken joq,

Ne jetpeydi ağamday ğıp artına erip aralassam iştesip.

 

Ol da erteñ atıladı,

men de bir kün oqtı mıltıq auızında jan berem,

Osılayşa jalğasadı

jalğan namıs tamaqtanıp tañ atırar qanmenen.

Meniñ de älgi qwrsaulanğan has batırdan ayırmam ne

quırşaqpın kün ötkizgen jarlıqpen,

Amal qanşa qoldan kelse erkin berip:

«Asqar biik taularıñda

Arqar, Kiik sekildenip oynaq salıp qal» der em.

 

Ne şara bar onda erteñ men twramın dar ağaştıñ astında,

Jan beruge bolar edi qoldan kelmes bögeu salu

qıñır qisıq «SAYASAT» dep atalatın tasqınğa.

Endi seniñ kelbetiñdi köruge de meniñ dätim jeter emes

qwday jazsa o jalğanda dotasarmız armansız,

Jolıñ bolsın has twlğa»

– dep kübirlep tağı biraz otırdı da:

«KELİÑDER» dep dauıstadı,

keldi jetip jarlıq kütken jaqındar,

«Bılay bolsın – dedi, sardar:

Älgi qazaq batırında meniñ bölek qaqım bar.

Tilese eger maylı tamaq et beriñder,

tınış wyqtap şıqsın bügin mañayına barmañdar,

Erteñ tüste sauıt sayman kiindirip,

qaru jaraq asındırıp jalğız oqpen atıñdar»

 

(kübirledi: Qoldan kelgen bar kömegim osı boldı

dätke quat däri bolıp köñilimde saqtalsın,

Därmensizdik däu basıma qwlama şıñ şatqalsıñ.

Qandı tarih qas qağımnıñ qaltarısın qate qılmay qattarsıñ,

Taudıñ tağı tarlan wlı tarı ömirden batırlıqpen attansın)

– dedi bastıq jalañdağan jarlıq arı jalğastı da jımdastı,

Ör Altaydıñ ör şıñdarın artqa tastap külimdegen kün qaştı.

Aynalanı tünektenip tün bastı.

Mwnar twnğan qwm töbeler

mıñ jıl bwrın jer bop ketken molalarmen mwñdastı.

 

İİ

 Tün ortası, türme töri, şam jarığı Ospan otır oylanıp,

Mına ömirdiñ soñğı sağat, minuttarı ötip jatır aylanıp.

Batır oğan bıj-şıj bolıp qam jemedi köñiline qayğı alıp,

Basqa jağday qinaydı onıñ jüregine tas kesek bop baylanıp.

 

Ölim degen bas auırtar jağday emes

demiñ bitse basqa türge enesiñ,

Sol mäsele:

Ömir sürgen uaqıtta

adaldıqpen asa aldıñ ba adamdıqtıñ belesin.

Batır bügin sonı oyladı

özine özi esep berip ar aldına jügindi,

Köz aldınan kölbeñdetip

tağdırınıñ tauqımetti keyin qalğan elesin.

 

«Qane oylap köreyinşi

osı meniñ az ömirim ötken joq pa bekerge,

Däuirimde därmendi iske qol sozdım ba dätke quat eterge.

Jiırmasınşı ğasırmenen birge keldim

ömir degen tıştığı joq taytalastı mekenge,

Ne bitirdim talaspenen kün ötkizip

tayğanaqtap sol mekennen keterde.

 

Atağa wl, ağalarğa izgi ini, inilerge ağa boldım ardaqtı,

Jarğa joldas, wl qızıma äke boldım saltanattı salmaqtı.

Ağayınğa ağayın da bop şıdadım,

jaularıma jau da boldım jan jaqtı,

Biraq, biraq tağdır meniñ tağdırımdı qalay qalay aunattı.

 

Elim dedim, jerim dedim, wrpaq dedim, wltım dedim

jük köterdim arıqtap,

Osılarğa köz alartıp bir jwdırıq bergenderge

mıñ jwdırıq artıq berdim şarıqtap.

Köp zamandas jigitterdi artıma erttim

jaqsılıqtı jamandıqtı birge istettim talqılamay parıqtap,

Biraq meniñ osı isterim jön boldı ma,

döñ boldı ma töreligin kim aytadı anıqtap.

 

Jäñegi sol … degenderim naq boldı ma

nemese jay jalğan namıs qozdırdım ba bostan bosqa qadalıp,

Kelemajğa qaldırdı ma kemistikke jol saldırıp şalalıq.

Osı, osı, osı meniñ oy jetpegen düniem,

Keleşegim meniñ qanday isterimdi

ruhına japsıradı ülgi, önege – pana ğıp.

 

Batırım dep bağalay ma,

Qaraqşı dep qaralay ma qay tarapqa jeteleydi köşimdi,

Dwşpanınan saqtanudı teñdik dey me,

Titirkenbey bas şabudı erlik dey me keremet bir kesimdi.

Qaytpas meniñ qaysarlığım eserlikke ereje bop jau taba ma kesirli,

Sayıpqıran  jaysañdığım ötkirlikke ösiet bop qaytara ma öşimdi.

 

Jeñilisim, jeñisim bar ol ärine maqtan da emes,

ökiniş te bop qalmaydı men üşin,

Darınmen de,  arınmen de az uaqıt

jauşılıqtan saqtap jürdim el işin.

Ğılım, bilim äuelbastan alıs qaşaq tarttı menen jelisin,

Tarlıq etip qinamadı,

keñdik qılıp süyretilip qalğan da joq kireukem men kebisim.

 

Ne tüsindim.

Ömir degen jarıs, küres, soğıs eken,

basqa eşqanday ğajabı joq tör eken,

Beynet, qayğı, sögis, maqtau – solar üşin tögetiniñ ter eken.

Jwmsaqtan da qattılığı, aqköñilden alauızı köp eken,

Boldı bitti aqır soñı barar jeriñ kör eken.

Jarıs bolsa ozu menen tozu da bar,

küres bolsa jığu da bar

tek bir jaqqa jazılmaydı jığılıs,

Soğıs bolsa jeñilis pen jeñis degen

eki jaqqa kezek kelip twratwğın qwbılıs.

Batırmın dep bas köterseñ

senen asqan batır şığar aldıñnan,

Naşarmın dep jasi qalsañ

senen tömen san mıñ adam

san sebeppen körip jatır qırılıs.

 

Tirlik degen – tikenekten tikken orda

tilektiniñ jağdayı joq tış tabar,

Bilik degen – kütimi köp, bitimi joq biteu twmsa bir biik bar,

oğan juıq boladı eken aqıl esi qısqalar.

Ataq degen – şığuğa oñay, tömen tüsu satısı joq wşpa bar,

Adam degen – quanıştan qayğı jasap şığaratın wstalar…

 

Ne bitirdim?

Eşteme de bitirmedim

düniege jelip kelip kuäsi bop jeligi köp şaqtardıñ,

Ayaldamay attan tüsip attandım.

Mısalı sol balşıq ilep kirpiş soqpay

keptirgen jan sekildi,

Jelik quğan jas balanıñ isin ğana atqardım.

Eki közim qantalap,

Bütin eldiñ auırlığın nar atanday kötermek em arqalap.

Süzgiş bwqa sekildenip

mağan qarsı köz alartıp twrıp aldı şartarap.

Elu bir jas azdıq etti bosqa qaldı zar zar etken zar talap.

 

Men jetetin meje qayda, özegimdi örtke salıp neni arman ettim men:

Sol arman ğoy jüregime şemen bolıp şekeme şer şektirgen.

Törtkül mına dünieniñ tört bwrışın meken etip şet jürgen,

Töbel attıñ töbelindey az qazaqtı

bir töbege jinap äkep bir şañıraq köterip,

Köp qazaqtıñ qwlı bolıp körge kirsem degen edim köp kirgen

Ätteñ, ätteñ amal qanşa tük bitirmey

panası joq jetim qızday jılay jılay kettim men.

 

Qılqındırıp qıl arqandı salsa dağı moynıma,

Üzer edim bıt-şıt qılıp is bitpedi

qwday meni qoldamay-aq qoydı ma.

Oy dünie-ay!

Qayran Qazaq.., qayran Qazaq…

aqır tübiñ qayda barıp.., qayda barıp…

qalay tamam.., qalay tamam.. boladı…» –

– degen kezde qan aralas jalğız tamşı jetim közjas

sırğıp tüsti, sırğıp tüsti qoynına.

 

(Ospan batır Ospan bolıp jaralğannan  közinen jas tögip pe edi

kökiregi qara tünek mwñ qonıp,

Tökken, tökken er basına is tüskende sın bolıp.

Oylap twrsañ ömir qızıq esten ketpes üş jılaptı

üş ret te äyelden bop jılaptı,

Twñğwyıqqa tirelgendey et jüregi qwm bolıp.

 

Ne deseñiz:

Sonau erte jiırmağa da ilinbegen albırt bwla kezinde,

Bir suluğa ğaşıq bolğan dauıl oynap bozbalalıq sezimde.

Qanşa örtenip jalınsa da adam ba dep közge ilip eskermegen sol aru,

Sonda jigit şek qoya almay tözimge:

«Mına swlu at bolsa eger jügen qwrıq tigizbegen bir adam,

On attatpay şalma salıp,

añ bolsa eger jalğız oqqa ilindirip şıdar edim jıradan.

Aspan köktiñ aq erkesi altın qanat qws bolsa eger

qwrğan toğa tüsirer em şarşamay,

Mağan degen sezimi joq

şın süymegen jat jürekke ne şara dep» jılağan.

 

Onan keyin

Alladan da artıq sıylap ayalağan jan anası mäñgilikke qwlağan

Sonda batır özine özi şek qoya almay  ağıl tegil jasın tögip şıradan:

«Qanday küşti jau şapsa da bir tal samay şaşına da daq tüsirmey

anamdı men aman saqatap qalar em,

Ara tüser eş amal joq tura ajalğa ne şara dep» jılağan.

 

Keyinirek künde neşe kez keletin

keskilestiñ bireuinde er şıdamın sınağan,

Joldastarı jalğız özin jau işine qaldırğanı bar edi bir

qol wştarın jetkize almay kim adam.

Sonda öziniñ eki qızı

jan talasıp atısumen alıp şıqqan äkesin,

Sonda esil er:

«Erge bermes meniñ batır qızdarımdı

atqa minip, mıltıq wstap körmegen bir ersımaqtar

qatın etip aladı au dep» jılağan)

Qayran Qazaq.., qayran Qazaq… Elim… degen

qayran esil tündigi joq türme işinde keşti jalğız sarsañdı,

Aşı közjas şerli mwñın işke jwtıp

tar keudeni oyran etip tamsandı.

Sodan barıp özin özi sabasına tüsirgendey

kök jalınmen auır-auır kürsinip,

Köp otırdı ,

otırdı da  küñirenip

mınanday bir än saldı:

 

«Qısılmay qızıl tilim sayra meniñ,

Er Ospan elge tikken bayraq ediñ.

Wmıt qıp kündiz külki, tünde wyqını,

Qorğağan qalasıñ – au qayran elim.

 

Astımda at, aynalamda dos barında,

Dwşpannıñ şöptey şaptım bastarın da.

Qayteyin qalıñ elge qamal edim,

Qısqa ömir öte şıqtı-au qas qağımda.

 

Qayran el jılqı baqqan şwrqıratıp,

Qor boldıñ qayğı şerge jwlqılatıp.

Doñızğa aylandırmaq oyları bar,

Doñızdar qıran eldi qırqıp atıp.

 

Adamzat bäs tigesiñ qwtırasıñ,

Bäri bir swm jalğanğa wtılasıñ.

Senemin qazaq degen qaysar elim,

Bir küni bwl qwrsaudan qwtılasıñ.

 

Ömirde aşıq twrar bes kün esik,

Köp jerde kertartpadan öşti nesip.

Janımdı ar namısqa ayırbastap,

Kereyge kek äperdim keskilesip.

 

Ömirdiñ örtke oranğan bwralañı,

Tübinde er jigitten sın aladı.

Bwl qazaq Ospansız da ömir sürer,

Kim meniñ jan sırımdı wğa aladı.

 

Wrandap «Jänibektep» aqırğanda,

Batıldıq qaşuşı edi batırdan da.

Şuıldap qalıñ Kerey joqtarsıñdar,

Qor bolıp batır Ospan atılğanda.

 

Ölim twr tisin qayrap tosıp aldan,

Qımsınıp men aulaqpın şoşınardan.

Bwl Ospan tirisinde talay ölgen,

Bwl keude talay oqtı tosıp alğan..

 

Aqırğı sözimdi qas, han tıñdasın,

Qazaqtıñ namıs otı lapıldasın.

Ot şaşqan oqtı mıltıq auzında da,

Narttığım narkeskendey jarqıldasın.

 

Osılay aspan kökte bağam qalsın,

Jas wrpaq jazılmağan jaramdı alsın.

Artına mäñgi öşpeytin jalın tastap,

Tağı, märt, tarlan ömir tamamdalsın.

 

«Jügirgen tau jebelep kök böriler,

Bir küni at artına bökteriler»

Degen söz riyasız şındıq eken,

Kez boldı  şekteuli ömir şekteliner.

 

Toqtat dep qalıñ jaudı jol ortada,

Qalıñ el tu ğıp tiktiñ top oraña.

Al endi altın Altay qwşağıñdı aş,

Simadım, siya almadım jon arqaña,

 

Qaysar wl keñdik bolsın kegiñde de,

Qan bolsın közjasıñ da, teriñde de.

Qan qaqsap Qazaq üşin qan tökpeseñ,

Men tınış jata almaspın körimde de.

 

Ömirin güldendirgen azappenen,

Mäñgilik maydansasqan mazaqpenen.

Bir wlıñ jarıq üşin janıp ötti,

Qalıñ el qoş esen bol Qazaq degen…»

                                 İİİ

Dar taqtası daraboz jan dara twrdı

antalağan köp halıqtıñ aldında,

Nwr şuağı qap-qara bop sorğaladı aq uız süt tañnıñ da.

Ör Altaydıñ aq samalı espey qoydı kök örim şaq şalğında.

Eşkim tike qaramadı qaşqalaqtap alıp batır alğırğa.

 

Altın kün de şıqpay qoydı

qara tünek bwlt astına nwrlı jüzin daldalap,

Qabaqtarın olar da aşpay qoydı sono-ou

aspan kökti iıqtağan qwlama qwz jarqabaq.

Halıq twrdı ün şığarmay ağıl-tegil iştey jılap

közin jwmıp «Alla-lap»

Oqtı mıltıq kezenisken otız şaqtı äsker twrdı

jarlıq kütken qara dindi qanbalaq.

 

Batır Ospan tik keudesin qozğaltpastan

alğa qaray bir attadı antalap,

Aldındağı otız äsker abır-sabır üreylendi

şürippege qolın qoyıp köz swqtarın qantalap.

Qara tünek jauın qwyıp kele jattı qıbıladan qır jaqtan.

Jigerli de qatal ünmen söz bastadı

esil beren jay bir twrıp nar tağat:

 –         O jasağan! Pendeñ edim pendelikpen ömir keşip

pendelikpen tamamdalıp baramın,

Meni adam etken eldiñ wlı bolıp jaratılıp

qwlı bolıp kün ötkizip,

Qwrbanı bop arandaldım dalanıñ.

O jasağan sağan mälim düniege aşılğan joq aranım,

Jetim tayday QAZAQ degen sorlı elimniñ zarı boldı zar – änim.

 

Meni joqtan bar boldırğan qasietti qayran dalam, pañ dalam,

Say salasın mal bitegen, mal jetpegen tau men tası añ dalam.

Elin qorğap, jerin qorğap, tilin qorğap tamamdalğan är babam,

Men dağı sol qayda tuıp qayda ölmegen

qöp qazaqtıñ bireuimin sar dalam.

 

Meni ardaqtap ayalağan sorı qalıñ sorlı elim,

Üzbek bolıp tepsem dağı üze almadım

seniñ tarı tağdırıña laqtırğan tordı elim.

Köp izdedim taba almadım seni aman alıp şığar jol dedim,

Endi uaqıt tausılğanda

özegimdi örtep twrğan qayğı şerim sol meniñ.

 

Er bop tuıp jaratılıp lauladım ört bolıp

Kem bop sirä körgemin joq sergeldeñde ses körsettim sert bolıp.

Jem bop jelke qidırmadım qwlamasam mert bolıp,

Teñ bop mıñmen taytalastım der kezinde delebeme «dert» qonıp.

 

Eşqaşanda dwşpandarğa älsiz etip körsetkem joq

QAZAQ degen halıqtı,

Sarbazdarım taytalasta  öjettikpen öktemdikti san wttı.

Taudıñ halqın tau işinen, at üstinen

Kim bolsa da jeñe almaytın taudıñ zañın talğamsızğa tanıttı,

Mliondar ondığımdı degenine köndire almay zarıqtı.

 

Köp it bir jaq, kök it bir jaq bolğan kezde

Arıstan bop aqırdım,

Qasietti babalardıñ armanı asqaq aruağın

wran etip şaqırdım.

Atar tañdı oq jastanıp atırdım

Tis batpaytın qara tasqa azuımdı batırdım

 

Jauğa tüssem jalın atıp twruşı edi şabıtım,

Atar tañnıñ atuşı edi tañı tıñ,

Men wrandap «JÄNİBEKTEP»

aqboz atpen jauğa qarsı şapqanda,

Jaularımnıñ közdep atqan oğı şeyin özgertetin bağıtın.

 

Ospannıñ sol Ospandığı elden erek jaralğan soñ eñseli,

Basın iip japırıldı jaularımnıñ öñşeñi.

Qan tögisken keskileste oq ötkizbey saqtap jürdi

et denemdi qazaq qoydıñ señseñi,

Qılışımnıñ dirildegen ötkirligi

Qazağımnıñ külimdegen qız tağdırın az uaqıt ölşedi.

Meni medeu es sanadı el jwrtımnıñ şalası da, danası,

Saqtap qaldım men solardı

örtke tolıp jatsa dağı aspan men jer arası.

«OSPAN» dese jaularımnıñ özi twrmaq

uanatın es bilmeytin jılıp jatqan balası.

Men ketken soñ neşe ğasır şulap jatar

Altayımnıñ dalası.

 

Anaşımnıñ aq uızın ömir boyı kök jalın ğıp tausadım,

Sodan keyin eske alğam joq aldımdağı qara şobır jau sanın.

Keñ älemge siıspağan köp Qıtaydı

tartpamenen şöp şapqanday qausadım,

Dep oyladım «köp bolsañda köp keşikpey tausamın»

 

Amal bar ma tausatın em taratpasam qosındı,

Ejelgi sol qazağımnıñ alauızdıq auıruı

tağı meniñ aldıma kep tosıldı.

Onıñ da bir em dauasın tabar edim

köp QITAYĞA MONĞOL, ORIS qosındarı qosıldı,

Sodan keyin qanım suday josıldı.

 

Bir basımdı üşke böldim

ot pen sudıñ arasında jan talastım alıstım,

Talay talay Qıtaydıñ da, Monğoldıñ da,

Orıstıñ da basın kestim, qan iştim.

Kördim jäne köz aldımda attan tüsip jan bergenin

janaşırım azamatım arıstıñ,

Aqırı sol mañdayıma

Alla jazğan tağdırımmen tabıstım.

 

Azdıq ettim üş töbetke bir qasqırdıñ salauatı jetpedi,

Därmen küşim därili örttey armanımdı şektedi.

Bwl qayğı emes qol ayağım temir tormen kisendeuli jatsa da,

Ör senimim kökeyimde kök ormanday köktedi.

 

Oqası joq bwl dünie şır aylanıp ötedi ğoy ötedi,

Kök dauılda şwrqıratıp

kökalalı köp jılqığa tigen kökjal

qapelimde qaqpan bassa netedi.

Men senemin elim seniñ nesibeñdi Alla nesip etedi,

Bir Ospandı tapqan eldiñ

on Ospandı jaratuğa dät därmeni jetedi.

 

Ökinbeymin tağdır jazğan tağdırıma iilem,

Jaularımnan jeñilgem joq

ruhımnıñ ört qalpımen qalğanına süyinem.

Tek ğana sol mıñğa jalğız tötep bergen

er basımdı qor etip,

Temir arqan qwrsaumenen baylap qoyıp

bir jamannıñ atarına küyinem…

 

Sälem deñder otqa janbas, suğa batpas

QAZAQ degen qaysar eldiñ wrqına,

Barşa älemge tarasañ da tu tigiñder

ata babañ aruağın tastap ketken jwrtına.

Bir tamşı su timese de tañdayıña,

bir tilim nan jwqpasa da wrtıña:

U TIMESİN WLTIÑA!..

U TIMESİN WLTIÑA!!.

U TIMESİN WLTIÑA!!!

– dep toqtadı.

Onıñ sözin el tıñdadı,

käri men jas jigerleri topıraq bop tıñdadı,

Jer tıñdadı,

jañğırıq qıp jalğastırdı

Atırau men Arqa jaqqa Altay asqar şıñdarı.

Kelin-kepşek, qız tıñdadı qwrsaqtarı bülk etisti,

jas säbiler qwndağında şirenisti

tal besikter sıqırladı sınğalı,

Mıñ jıldardıñ aldındağı molalar men kör tıñdadı,

orınınan aunap tüsti qaysar eldiñ aruaqtı wldarı.

 

Ospan batır alğa qaray tağı da bir attadı,

Qarulı anau äskerlerdi ürey bilep tağı oqtaldı atqalı.

Ospan batır eş taysalmay äskerlerge közin qadap

alğa qaray tağı da bir attadı,

«ATIÑDAR!»  dep ayğay saldı äsker bası

şart etisti… şart etisti… otız mıltıq şaqpağı.

Ospan batır jığılmadı

eş teñselmey keyin qaray bir-aq ret attadı,

«ATIÑDAR!»  dep qwtırındı äsker bası

şart etisti… şart etisti… otız mıltıq şaqpağı.

Ospan batır jığılmadı

eş teñselmey keyin qaray tağı da bir attadı,

«ATSAÑDARŞI, ATIÑDAR!»  dep qwtırındı äske bası

şart etisti… şart etisti… otız mıltıq şaqpağı.

Ospan batır jığılmadı

eş teñselmey keyin qaray tağı da bir attadı,

TOQTADI…

Şart etken joq mıltıqtardıñ şaqpağı.

Külimdedi, batırlığı aldağan joq

rauandap kele jattı kökirektiñ şoq tañı.

Aynalasın jauıp bara jattı küreñ,

küreñ qızıl, qızıl küreñ «ot tabı»

Qart Altaydıñ qarlı bası köşkin atıp küñirendi

keudesinen qwlap tüsken tas kesegin joqtadı.

Qazaq degen qasietti qauım wlttıñ

san mıñdağan otauınıñ oşağında jaynap jattı

sekseuildiñ şoqtarı…

Qazaq degen qasietti qauım wlttıñ san mıñdağan azamatı

«NAMIS» attı mıltıqtarın oqtadı.

Qazaq degen qauım wlttı qalay qaray jetekteydi

has tağdırdıñ soqpağı…

 «Ayla küşin asırıp eñiregen erdi at üstinen dopşa  qağıp tüsiru, onıñ basın alıp oljalaubatırdıñ isi. Sonday-aq öziniñ basın qanjığağa baylatu da batırlardıñpeşenesinen alıs emes. Ol ärine zañdılıq» (Ospan batır)  

2012.09.06  – 2012. 09.09

kerey.kz