جاھان جاڭالىقتارى سۇحباتتار الەۋمەت
«موڭعولياداعى قازاق ءتىلى تاعدىرى قيىنداۋ بولار دەپ قورقامىن»
قازاق ءتىلى وليمپياداسىندا جەڭىمپاز اتانىپ، وقۋ گرانتتارىن يەلەنگەندەر اراسىندا موڭعولياداعى قازاق جاستارى دا بار. بىراق ول وقۋشىلاردىڭ ۇستازى ەلدەرىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا الاڭدايتىنىن ايتادى.
KATEV حالىقارالىق قوعامدىق قورى بيىل وتكەن «جارقىن بولاشاق» رەسپۋبليكالىق قازاق ءتىلى وليمپياداسىندا باس جۇلدە الىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ گرانتىنا يە بولعان وقۋشىلاردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى.
قازاقستانداعى بىرنەشە ۋنيۆەرسيتەتتە تەگىن وقۋ مۇمكىندىگىنە يە بولعان 40 شاقتى بالانىڭ اراسىندا موڭعوليانىڭ بايان-ولگي ايماعىندا تۇراتىن قازاق وقۋشىلار دا بار. بيىلعى «جارقىن بولاشاقتا» موڭعوليالىق قازاق جاستارىنىڭ بەسەۋى جەڭىمپاز اتانعان ەدى.
سول وقۋشىلاردىڭ ءبىرىنىڭ ۇستازى، ولگي قالاسىنداعى №1 ورتا مەكتەبى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى ايگۇل قالي موڭعولياداعى قازاق ءتىلىنىڭ جايى، ونداعى قانداستارىنىڭ تۇرمىسى تۋرالى اڭگىمەلەدى.
ازاتتىق: - وقۋشىلارىڭىزدىڭ قازاقستاندا وتكەن جارىستا كوپ جۇلدەگە يە بولعانىنا قاراعاندا، بايان-ولگي ايماعىنداعى مەكتەپتەردە قازاق ءتىلىن وقىتۋ ساپاسى جاقسى سياقتى عوي؟
ايگۇل قالي: - بيىل «جارقىن بولاشاق» وليمپياداسىنان بالالارىمىز بەس التىن، ءتورت كۇمىس، ءبىر قولا اكەلدى. جالپى بۇل عانا ەمەس ءبىزدىڭ ايماقتىڭ وقۋشىلارى جىل سايىن قازاقستاندا وتەتىن «دارىن» حالىقارالىق قازاق ءتىلى وليمپياداسىنان دا ۇنەمى گرانت جەڭىپ الادى، ياعني بۇل وقۋ ساپاسىنىڭ جامان ەمەستىگىن دالەلدەيدى. الايدا قوردالانعان ماسەلەلەر جوق ەمەس. قازاق ءتىلىن وقىتۋ بايان-ولگيدە بۇرىنعىعا قاراعاندا ورتاشا دەڭگەيدە. سەبەبى، قازاق ءتىلى پانىنە بولىنەتىن ساعات سانى ازايعان، باعدارلامانى ارەڭ سىيعىزامىز. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ جىلدىق باعدارلاماسىن موڭعوليا ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ وقۋ باعدارلاماسىنا لايىقتاپ ءوزىمىز دايىنداپ العانبىز. ايماقتىق ءبىلىم باسقارماسىندا قازاق ءتىلىن جاۋاپتانعان ءبىر ادىسكەر جۇمىس ىستەيدى. جانە ۋلاانباتاردا ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاسىندا «قازاق بالالارىن وقىتۋ سەكتورى» جۇمىس ىستەيدى. سونىڭ ءبىر ادىسكەرى ايماقتىق ءبىلىم باسقارماسىندا قىزمەت ەتەدى.
ولاردىڭ باسشىلىعىمەن ايماق ورتالىعىنداعى مەكتەپتەردە ىستەيتىن التى مۇعالىم كەڭەسشى توپ دەگەندى قۇرايمىز. قازاق تىلىنە قاتىستى ءتۇرلى ءىس-شارالاردى، سەمينار، وقۋلىق جازۋ، وليمپيادالاردى ۇيىمداستىرامىز. بيلىك تاراپىنان بەلگىلى دارەجەدە قولداۋ بار. دەسە دە سالماق ۇستازدارىمىزدىڭ موينىندا.
ازاتتىق: - سىزدەر موڭعوليادا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرى وقۋلىقتارىن قايدان الاسىزدار؟ قازاقستاندا باسىلعان مەكتەپ وقۋلىقتارى بويىنشا وقىتاسىزدار ما، الدە موڭعوليادا شىعارا ما؟
ايگۇل قالي: - وقۋلىق جەتكىلىكسىز. قازاقستاننىڭ مەكتەپ باعدارلاماسى بىزگە تولىق سايكەس كەلمەيدى. بىراق سوعان لايىقتالعان كىتاپتاردى جيناقتاپ پايدالانامىز. كەي سىنىپتا بىرنەشە ءتۇرلى وقۋلىقپەن وقىپ جاتقان جاعداي بار. وعان قوسا قازاقستاننان دا بۇرىنعىداي وقۋلىقتار كەلمەيدى. التىنشى جانە جەتىنشى سىنىپتارعا ارنالعان قازاق ءتىلى وقۋلىقتارىن ءوزىمىز دايىنداپ، ونى موڭعوليا ءبىلىم مينيسترلىگى ەكى جىل بۇرىن باستىرىپ بەرگەن. ودان كەيىن قارجى تاپپاي، ول ءىسىمىزدى جالعاستىرا المادىق.
ازاتتىق: - بايان-ولگيدەگى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ وقۋشىلارى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن وزگە پاندەردى قاي تىلدە جازىلعان وقۋلىقتار بويىنشا وقيدى؟
ايگۇل قالي: - باسقا پاندەردىڭ وقۋلىعى تۇگەلدەي ۋلاانبااتاردا موڭعول تىلىندە باسىلادى. بۇل وقۋلىقتار جەتكىلىكتى. باستاۋىش سىنىپتاردىڭ ءبىراز وقۋلىعىن دا ۋلاانبااتاردا قازاقشا باستىرىپ جۇرگەن ەدى، سوڭعى كەزدەرى ول دا ازايىپ قالدى. باستاۋىشتاعى بالالار موڭعولشا تۇسىنە بەرمەيدى، مۇعالىم سوندىقتان موڭعولشا وقۋلىقتى قازاقشا ۇيرەتۋگە ءماجبۇر.
ورتا سىنىپتان باستاپ بارلىق پاندەر موڭعول تىلىندە وتەدى. جەكە مەنشىك مەكتەپتەردىڭ كەيبىرىندە قازاق ءتىلى ساباعى مۇلدە جوق. مىسالى، بايان-ولگي ايماعىنىڭ ورتالىعى ولگي قالاسىنداعى كەي مەكتەپتەردە ساباق ءۇش تىلدە – اعىلشىن، تۇرىك، موڭعول تىلدەرىندە وقىتادى. جالپى، قازاق تىلىنە سۇرانىس از، قىسىم دا بار.
ازاتتىق: - قازاقتار تۇراتىن ايماقتا قازاق تىلىنە سۇرانىس ازايۋىنىڭ سەبەبى نە؟ قانداي قىسىم بار؟
مەملەكەتتىك ەمتيحان، جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسەردەگى كونكۋرس– ءبارى موڭعول تىلىندە. وسىنىڭ كەسىرىنەن ءبىزدىڭ ايماقتان بارعان بالالار كونكۋرستا تومەن بالل جينايدى. سول سەبەپتى اتا-انالار سوڭعى جىلدارى بالالارىن موڭعول مەكتەپتەرىنە كوپ بەرىپ جاتىر.
ايگۇل قالي: - مەملەكەتتىك ەمتيحان، جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسەردەگى كونكۋرس– ءبارى موڭعول تىلىندە. وسىنىڭ كەسىرىنەن ءبىزدىڭ ايماقتان بارعان بالالار كونكۋرستا تومەن بالل جينايدى. سول سەبەپتى اتا-انالار سوڭعى جىلدارى بالالارىن موڭعول مەكتەپتەرىنە كوپ بەرىپ جاتىر. بالالارىن قازاقستاننان وقىتقىسى كەلەتىندەر بولماسا، قازاق ءتىل دەپ جۇگىرەتىندەر از. ءوزارا سويلەسۋ قازاقشا بولعان سوڭ، بايان-ولگيدەگى قازاقتار قازاق ءتىلىنىڭ باعاسىن بىلمەي جاتقان شىعار. بىراق وسىلاي موڭعولشاعا بەت بۇرا بەرسەك، ءبىراز جىلدان كەيىن بۇل ايماقتاعى قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى قيىنداۋ بولار دەپ قورقامىن.
ازاتتىق: - موڭعول ۇكىمەتىنىڭ ەلدەگى ەتنيكالىق ازشىلىق – قازاقتارعا قاتىستى ساياساتى قانداي؟
ايگۇل قالي: - جالپى ءبىزدىڭ ايماقتى موڭعولدار بولەكشە قابىلدايدى. بىزگە كەلگەندەرى «شەتەلگە كەلگەندەي اسەر الامىز، ويتكەنى ءتىل، ءداستۇر، كيىمدەرىڭنەن باستاپ ءبارى بولەك»دەپ جاتادى. بۇل ءبىزدىڭ ايماقتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن تانىتسا كەرەك. وسىدان-اق ەلدىڭ ساياسي كوزقاراسىن اڭعارۋعا بولار.
بايان-ولگيگە ەلدىڭ باسقا ايماقتارىنان كوشىپ كەلىپ قونىستانىپ جاتقان موڭعول ازاماتتارى دا ءبىرشاما بولىپ قالدى. سەبەبى ءبىزدىڭ ايماقتا تىرشىلىك ەتۋ نەگىزى جەڭىل، ءۇش ەلمەن – قازاقستان، قىتاي، رەسەيمەن تىكەلەي ارالاسىپ تۇرامىز، سوعان قىزىعادى. ايماقتىڭ دامۋى جامان ەمەس. قازاق شارۋاشىل ەلمىز عوي، كوشتەن قالماي كەلە جاتىرمىز. حالىقتىڭ جاعدايى دا پالەندەي ناشار ەمەس، دەگەنمەن ەل بولعان سوڭ الا-قۇلا بولا بەرەدى عوي.
ازاتتىق: - ايماقتارىڭىزداعى قازاق تىلىندەگى اقپارات قۇرالدارىنىڭ جاعدايى قالاي؟ موڭعولياداعى قازاقتار اتا-مەكەندەرىندەگى – قازاقستانداعى وقيعالاردان حاباردار بولىپ وتىرا ما؟
ايگۇل قالي: - بايان-ولگيدە كۇندە كەشكە ءبىر ساعاتتىق راديو حابار قازاقشا جۇرىلەدى. ءۇش-ءتورت جەكە مەنشىك تەلەارنا دا بار. ولگيدەگى قازاق تىلىندەگى بىرنەشە گازەت ۇزدىك-سوزدىق شىعىپ تۇرادى. ال قازاقستاننىڭ بارلىق تەلەارنالارىن كورە الامىز. مالشىلار دا وتاۋ تۆ نە باسقا دا سپۋتنيكتىك كانالدار ارقىلى قازاقستاننىڭ جانە قىتايدىڭ قازاقشا تەلەحابارلارىن كورە الادى. ال قازاقستاندىق گازەت-جۋرنالداردى تاپسىرىپ الدىراتىندار بار. ءوزىم دە جۇرگەن-تۇرعاننان العىزىپ تۇرامىن.
مۇنداعى قازاقتار قازاقستاندا بولىپ جاتقان ماڭىزدى وقيعالاردان ۇنەمى حاباردار بولىپ وتىرادى. مىسالى، سوڭعى كەزدەرى ءسوز بولعان جەرگە قاتىستى داۋدى دا ەستىدىك. ەشكىم كوڭىل بولمەي قالمايدى ونداي جاعدايدا. الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى.
ازاتتىق: - سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راقمەت!
ەرمەك تىلەگەن
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ