تاڭ اتقان، كۇن باتقان. وتكىنشى جاۋىنداي ءوتىپ بارا جاتقان ءومىر-اي! وسىدان سەكسەن جىلداي بۇرىن ماسكەۋدەگى نكۆد-نىڭ بۋتىركا تۇرمەسىندە الاشى ءۇشىن ازاپ شەككەن ءاليحان اتامىز تۇتقىن انكەتاسىن ءوز قولىمەن تولتىرىپتى. ماماندىعىن جۋرناليست، اۋدارماشى دەپ كورسەتكەن. تۋعان جەرى – قارقارالى ۋەزىنىڭ توقىراۋىن بولىسىنداعى 7-اۋىل. الەۋمەتتىك تەگىن قازاقتىڭ ۇلىمىن، اكەم 1900 جىلى، انام 1918 جىلى قايتىس بولعان دەپتى. رەۆوليۋتسيادان كەيىن قازاقتىڭ الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسىمىن دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي جازىپ كەتىپتى.
تىزەسىن بۇكپەگەن، ەشكىمنەن ايىلىن جيماعان، ەشكىمنەن قايمىقپاعان. قازاقتىڭ تالاي ارىسى جاپون شپيونى دەگەن جالانى ازاپقا شىداماي مويىنداعاندا، جالعىز الەكەڭ عانا سىنباپتى. رۋحى تاستى دا ءتىلىپ، قاق بولەتىن الداسپانداي بولعانى عوي. شىڭعىس حاننان، جوشىدان تامىر تارتاتىن اسىل قانى بۇلكىلدەپ سوعىپ تۇرعانى عوي.
مەن بىلەتىن ساياساتكەرلەردەن سسسر دەگەن الىپ دەرجاۆانىڭ ىرگەتاسىن قالاپ كەتكەن لەنين ماماندىعىن انكەتاسىندا «جۋرناليست» دەپ جازعان. ستالين «ماركسيست» دەپ جازىپتى. بۇل ەكەۋى دە نەگىزگى ماماندىقتارى باسقا بولا تۇرا، جۋرناليست بولعان. لەنين «يسكرا» گازەتىن شىعارىپ، ءوزى رەداكتور بولسا، ستالين بۇكىل ماقالالارى مەن سويلەيتىن سوزدەرىن ءوز قولىمەن جازعان. وسى ەكى تۇلعامەن دە ءاليحان اتامىز كەزدەسكەن. سويلەسكەن. ولاردىڭ الدىندا ءوزىنىڭ تەگىن ادام ەمەس ەكەنىن دالەلدەگەن. الەكەڭدى بۋتىركاعا قاماپ تاستاعاندا ەسكى ماركسيست، ستالينگە ءسوزى وتەتىن قارت بولشەۆيك، كارل ماركستىڭ ءوزىن كورگەن ۆ.شەلگۋنوۆ: «ءاي، كوبا، كىمدى تۇتقىندا ۇستاپ وتىرسىڭ؟» – دەپ بوساتتىرىپتى. ءاليحان اتامىزدىڭ ۇيقاماقتا بولۋى سودان. بىراق، اقىرىندا نكۆد نىعىمەت نۇرماقوۆ ەكەۋىن قوساقتاپ، ءبىر كۇندە اتىپ تاستاعان.
ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ لەنيننىڭ دە، ءستاليننىڭ دە الدىندا كىشىرەيمەگەنىنە تاعى ءبىر دالەل بار. لەنين الاشوردانى اقتاپ، كەشىرىم جاساعاننان كەيىن قازاق ەلىنىڭ اتىنان رەسەيمەن كەلىسسوز ۇستەلىنە الاشوردا ۇكىمەتى وتىرادى. الەكەڭنىڭ ءوزى باراتىن ءجونى بار عوي. بارمايدى. الاش ارىستارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جاسى ءالىمحان ەرمەكوۆتى جىبەرەدى. لەنينمەن ءتورت ساعات ىرعاسقان ءا.ەرمەكوۆ قازاقستاننىڭ وسى بۇگىنگى شەكاراسىن الىپ، باسقا دا كوپ شارۋانى تىندىرىپ شىعادى. سوندا احمەت بايتۇرسىنوۆ ايتتى دەگەن ءسوز بار. «ساقاۋ لەنينىڭ ءبىزدىڭ الىمحانمەن ءتورت ساعاتقا سويلەسۋگە جارادى. وسال ەمەس ەكەن»، دەپ.
ءبىز ۋنيۆەرسيتەتتە وقىعاندا ماركسيزم-لەنينيزم كلاسسيكتەرىنىڭ تالاي ەڭبەكتەرىن مۇجىدىك. سوندا لەنين التى ءتىل بىلەدى دەپ وقىتقان ۇستازدارىمىز – عىلىم دوكتورلارى. ءبىزدىڭ ءاليحان بوكەيحانوۆ اتامىز توعىز تىلدە ەركىن سويلەپ، كوسىلىپ جازعان. فرانتسيانىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن شىعىپ كەلە جاتقان «فيگارو» گازەتىنە فرانتسۋز تىلىندە 1930 جىلى ەكى ماقالاسى جاريالانعان دەيدى. شىركىن، تاۋىپ اكەلسە عوي.
امال نەشىك، ءبارى نكۆد-نىڭ قىزىل قاسابىندا قۇربان بولدى. نە دەيمىز؟ وتكەنگە – سالاۋات، بۇگىنگە – باراقات. قازىرگى ۇرپاق وسى الاش ارىستارىنداي بولسا ەكەن دەپ ارماندايمىز. ۇلى اباي: «بولماساڭ دا ۇقساپ باق»، دەگەن ءسوزدى بەكەر ايتپاعان عوي.
ماعاۋيا سەمباي،
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «ورتالىق قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى
قاراعاندى
egemen.kz
پىكىر قالدىرۋ