Tañ atqan, kün batqan. Ötkinşi jauınday ötip bara jatqan ömir-ay! Osıdan seksen jılday bwrın Mäskeudegi NKVD-nıñ Butırka türmesinde Alaşı üşin azap şekken Älihan atamız twtqın anketasın öz qolımen toltırıptı. Mamandığın jurnalist, audarmaşı dep körsetken. Tuğan jeri – Qarqaralı ueziniñ Toqırauın bolısındağı 7-auıl. Äleumettik tegin qazaqtıñ wlımın, äkem 1900 jılı, anam 1918 jılı qaytıs bolğan depti. Revolyuciyadan keyin qazaqtıñ Alaşorda Ükimetiniñ törağasımın dep tayğa tañba basqanday jazıp ketipti.
Tizesin bükpegen, eşkimnen ayılın jimağan, eşkimnen qaymıqpağan. Qazaqtıñ talay arısı japon şpionı degen jalanı azapqa şıdamay moyındağanda, jalğız Älekeñ ğana sınbaptı. Ruhı tastı da tilip, qaq böletin aldaspanday bolğanı ğoy. Şıñğıs hannan, Joşıdan tamır tartatın asıl qanı bülkildep soğıp twrğanı ğoy.
Men biletin sayasatkerlerden SSSR degen alıp derjavanıñ irgetasın qalap ketken Lenin mamandığın anketasında «jurnalist» dep jazğan. Stalin «marksist» dep jazıptı. Bwl ekeui de negizgi mamandıqtarı basqa bola twra, jurnalist bolğan. Lenin «Iskra» gazetin şığarıp, özi redaktor bolsa, Stalin bükil maqalaları men söyleytin sözderin öz qolımen jazğan. Osı eki twlğamen de Älihan atamız kezdesken. Söylesken. Olardıñ aldında öziniñ tegin adam emes ekenin däleldegen. Älekeñdi Butırkağa qamap tastağanda eski marksist, Stalinge sözi ötetin qart bol'şevik, Karl Markstiñ özin körgen V.Şelgunov: «Äy, Koba, kimdi twtqında wstap otırsıñ?» – dep bosattırıptı. Älihan atamızdıñ üyqamaqta boluı sodan. Biraq, aqırında NKVD Nığımet Nwrmaqov ekeuin qosaqtap, bir künde atıp tastağan.
Älihan Bökeyhanovtıñ Leninniñ de, Stalinniñ de aldında kişireymegenine tağı bir dälel bar. Lenin Alaşordanı aqtap, keşirim jasağannan keyin Qazaq eliniñ atınan Reseymen kelissöz üsteline Alaşorda Ükimeti otıradı. Älekeñniñ özi baratın jöni bar ğoy. Barmaydı. Alaş arıstarınıñ işindegi eñ jası Älimhan Ermekovti jiberedi. Leninmen tört sağat ırğasqan Ä.Ermekov Qazaqstannıñ osı bügingi şekarasın alıp, basqa da köp şaruanı tındırıp şığadı. Sonda Ahmet Baytwrsınov ayttı degen söz bar. «Saqau Leniniñ bizdiñ Älimhanmen tört sağatqa söylesuge jaradı. Osal emes eken», dep.
Biz universitette oqığanda marksizm-leninizm klassikteriniñ talay eñbekterin müjidik. Sonda Lenin altı til biledi dep oqıtqan wstazdarımız – ğılım doktorları. Bizdiñ Älihan Bökeyhanov atamız toğız tilde erkin söylep, kösilip jazğan. Franciyanıñ küni büginge deyin şığıp kele jatqan «Figaro» gazetine francuz tilinde 1930 jılı eki maqalası jariyalanğan deydi. Şirkin, tauıp äkelse ğoy.
Amal neşik, bäri NKVD-nıñ qızıl qasabında qwrban boldı. Ne deymiz? Ötkenge – salauat, büginge – baraqat. Qazirgi wrpaq osı Alaş arıstarınday bolsa eken dep armandaymız. Wlı Abay: «Bolmasañ da wqsap baq», degen sözdi beker aytpağan ğoy.
Mağauiya SEMBAY,
Qazaqstannıñ eñbek siñirgen qayratkeri, «Ortalıq Qazaqstan» gazetiniñ bas redaktorı
QARAĞANDI
egemen.kz
Pikir qaldıru