ALAŞ QAYRATKERLERİMEN BAYLANIS JASAĞAN NEMİS PROFESSORINIÑ BALASI PERU RESPUBLIKASINIÑ PREZIDENTİ BOLDI
Küni keşe ğana Peru elinde ötken Prezident saylauında basım dauıs jinap, memleket basşısı bolıp saylanğan Pablo Pedro Kuçinskiy Alaş qayratkerlerimen şığarmaşılıq baylanısta bolğan däriger, ğalım Maks Kuçinskiydiñ (1890-1967) balası bolıp tabıladı.
Germaniyada tuıp-ösken wltı evrey, bilikke faşister kelgennen keyin Latın Amerikasına qonıs audarğan Maks Kuçinskiy ötken ğasırdıñ jiırmasınşı jıldarında Alaş ziyalılarımen şığarmaşılıq baylanıs jasağan. Ol Alaş kösemi Älihan Bökeyhanmen tanıs bolğan jäne 1924 jılı jaz boyı qalamger Qoşke Kemeñgerwlımen birge Qarqaralı, Semey öñirinde ekspediciya jürgizgen fiziolog, antropolog, bakteriolog, äleumettik medicina, geografiyalıq medicina mäselelerimen aynalısqan belgili oqımıstı. Qazaqtıñ twrmıs-tirşiligimen tanısqan Maks Kuçinskiy sol sapardan keyin eline barıp, nemis tilinde «Dala jäne onıñ twrğındarı» attı zertteu eñbegin jarıqqa şığarğan. Kitap 1925 jılı Lyaypcig qalasında basılğan. Alğı sözinde Maks Kuçinskiy kitaptıñ jazıluına kömek bildirgen Älihan Bökeyhanğa jäne jazuşı Qoşke Kemeñgerwlına alğıs bildiredi.
1924 jılğı ekspediciya jayında qalamger Qoşke Kemeñgerwlı «Jol äseri» attı kölemdi zertteu maqala jazdı. Eñbek Semeyden şığıp twrğan «Qazaq tili» gazetinde jarıq kördi. Qoşkeniñ «Jol äseri» zertteui «Tazalıq», «Jalpı jay», «Densaulıq jayı», «Kooperativ jayı», «Oqu jayı», «Salıq jayı», «Otırıqşılıq jayı», «Ötken twrmıstıñ belgileri», «Qorıtındı söz» degen qısqa bölimderge jiktelip, olardıñ ärqaysısında avtor qazaq halqınıñ ömir saltı, oqu isi, densaulığı men jaña ömirge beyimdelip jatqan twrmıs-tirşiligi jayında mädeni-etnografiyalıq mälimet beredi. Maqalanıñ qısqaşa üzindisi tömendegidey:
«Germaniyadan kelgen Berlin universitetiniñ professorı doktor Kuçinskiymen Semey uezine qarağan Bwğılı, Şıñğıs, Meñdeş bolıstarın, Qarqaralı üyezine qarağan Ağandı, Abralı, Kent, Aqsarı, Dastar, Aqbota bolıstarın şet pwşpaqtap aralap tüstim. Professordıñ maqsatı qazaq arasındağı auru türlerin, qanday aurudıñ köbirek tarauı, tazalıq şarttarın tekseru edi. Jäne de qazaq eliniñ jalpı twrmısımen tanısu edi. Professordıñ eldi aralap az uaqıttıñ işinde alıp qaytqan qorıtındı pikiri mınau: Bwrın qazaqpen kitap arqılı da tanıstığım joq edi. Germaniyada eñ mañızdı jağrapiya Zeydl degendiki. Sonda qazaq turalı eki-aq jol bar. Qazaq köşpeli, mekeni kiiz üy, baqqanı mal degen. Endi bayqap qarasam, qazaq turalı eki jol emes, äldeneşe tüp kitap jazuğa boladı eken. Köşpeli twrmısqa qolaylanğan. Mädenietten qazaq turalı eki-aq jol bar. Qazaq köşpeli, mekeni kiiz teleri öte şeberlikti körsetedi. Mal baqqan el änşi keledi degen pikirdi qazaq eli ayqın däleldeydi. Qazaqtıñ keybir änderi Vengriyadağı madiyarlardıñ änine wqsas. Qazaq öñ jağınan bir atadan örbigen emes. Öytkeni keybir qazaqtar öñdes Germaniyada, Italiyada, Japoniyada, Ortalıq Amerikada kezdesedi. Äsirese soñğı aytılğan audanda qazaq öñdes köp. Bwl antropologiyanıñ (adam öñin tekseretin pän) tereñnen tekseretin zor mäselesiniñ biri bolu kerek»…
Maks Kuçinskiy men Qoşke Kemeñgerwlı ekspediciyasınıñ tarihi negizi men tağılımı jayında alaştanuşı ğalım Dihan Qamzabekwlı «Alaş ziyalıları jäne nemis professorı» attı kölemdi maqalasında jan-jaqtı mälimet beredi. Ahat Şäkärimwlınıñ esteliginde Maks Kuçinskiydiñ Abay eline kelgendigi, Şäkärim qajınıñ auılında qonaqtağanı, onda Mwhtar Äuezwlı, Qoşke Kemeñgerwlı birge bolğandığı jayında qwndı derek keltiriledi.
Osılayşa, Şäkärim qajımen tildesken,Älihan Bökeyhanmen şığarmaşılıq baylanıs jasağan, Alaş ziyalıların eñbeginde atağan Maks Kuçinskiydiñ balası bügin 30 million halqı bar Peru Respublikasınıñ Prezidenti bolıp jatır. Perudiñ Prezidentine Alaş pen Älihan jayında habar jetkizsek, mümkin ol Älihan Bökeyhannıñ 150 jıldıq mereytoyın öz elinde joğarı därejede atap ötkizer.
Pikir qaldıru