BALALIQ ŞAQTIÑ ISTIQ – SUIĞI
(Lauşı ömir-bayanınan üzindiler)
Avtorı: Lauşı
Beypiñde tuılıppın, üş jasımda äkemnen ayırıldım, äkesiz östim deuge de boladı. Bilim aluğa niet baylağan jıldarı, patşamız joq, bekisz deugede twrarlıq. Äkemiz de, patşamız da joq. Şeşemiz Erekşe qamqor jan boldı, ol kisniñ izgiligin ömir boyı wmıta almaymın. Bala kezimde tañ däuiriniñ üş jwz öleñin oqıdım, tolıq tüsinuge qwlıqtı bolmadım. Soñınan pedagogika oqıp, bolaşaqta wstaz boluğa negiz qaladım.
Men eñ soñğı aydıñ ( eskişe kälendir, jañaşa kälendir boyınşa aqpan ayı. -aud ) jiırma üşinşi küni besin uaqıtında düniege keldim, bükil beyjiñdegi adamdar, mwnıñ işinde patşa jäne uäzirlerde bar, barlığı oşaq perisin1 wzatıp salğan sätte tuılıppın!
Birinşi tarau «Jastıq »
******
( bwl tarau negizinen «Qızıl jalaulılar qosınınan » 2 alınğan, huzıçiıñ «Lauşınıñ twrmısı jäne ömirbayan jazbaları. Soñğı estelikter» de ; ««Qızıl jalaulılar qosınında» lauşınıñ tağdır-keşirmelerin, semiälıq jağdayın jäne balalıq şağın tüsinuge öte zor septigin tigizedi, ärine büge-şigesine deyin barlığın şın dep senip qalmañız. . . Kişkene artıqtıq etsede, ülken ıqpal jasamaydı. Lauşı düniege kelip, hıristan dinine senuden bwrın ” şu çiñ çwn” degen atın ğana istetken. 3 )
Oşaq perisi aspanğa ketti, kersinşe men jerge tüstim!
Ol degeniñiz ataqtı uşwy jıldarı edi ğoy!
Düniege kelgen kezimde, äkem patşa ordasınıñ äldebir bwrşında küzette twrıptı.
Ejelden Erler sırtta jürmey, äyelder oşaq persine tasattıq bermeydi. Apayımız jesir edi, anam jäne ekinşi äpekem de äyel zatı ğoy, men ärine er adammın, biraq jauapkerşilikti atqara almadım.
***
(naqtılı jağdayğa qarağanda, ‹qızıl jalaulılar qosınında› ğı ekinşi äpeke dep otırğanıasılı lauşınıñ üşinşi äpekesi) .
Anam mağan bosanu üşin, qan köp ketip, talqsıp ketedi. Baqtıqa jaray ülken äpekem derkezinde kelip ülgiredi. Anam esinen tanıp jarım tünde közin aşıp, öziniñ twñğış wlın köredi. Ülken äpekem meni bauırına qısa otırıp, bir jağınan şeşemniñ es-aqılın jiya almay jatqanına köz jasın köldetse, bir jağınan kişkentäy bauırınıñ tuılğanına quanıp qaladı.
Ekinşi äpekem üydiñ sırtına jalğız twrıp alıp, älsiz ünmen jılap jiberedi. Kün öte suıq, ülken äpekem meni qoyınına qıspağanda, meniñ ömirşeñdigim qanşa zor bolsada, bälkim antalağan köp qaterden qwtılmas edim.
Anam meni bosanğannıñ Erteñinde, densäulığı sonşama qauqarsız älsiz, Erninde qan-söl joq bolsada, ol jäne de alañdamay twra almadı. Jayşılıqta anam qanşama qamığıp, qiındıq körsede, basqa semiälärdiñ torqalı toy, topıraqtı olımınen qalıp körmegenin özi biledi. Alqazir, ol ‹ twñğış › wldı boldı, jaqın dostarı qalayşa kelip onı qwttıqtamasqa? ? jwrtşılıq kelip jatsa, nesimen qarsı aladı? ? äkem äli jwmıstan tüspegen, 1 aydağı aqşa, astıqtı äli taratpağan. Äkeminiñ qarındasınan kömek swraydı, keşiriñiz. Ekinşi äpekemmen aqıldasadı, kişkentäy qızda ne aqıl bola qoysın. Janındağı arıq äri älisz tipti onıñ ömirin jwda ete jazdağan ‹ twñğış › wlına janarı tüskende, amalı tausılıp közinen jas ta ırşıp ketedi. Ekinşi küni täñerteñ, ekinşi ağamız fuhay ülken nağaşı apamızdı süyemeldep kelip qaladı. Ol anamnıñ ne aytatının biletin. «Siz alañsız bolıñız, bärin mağan tapsırıñız! Erteñ üş kündigin4 qwttıqtaymız, nağaşı äjelerimiz ben äpekelerimiz bolıp barlığı toğız-on adam keledi, bwl arağa şay qwyıp, temeki äkeluge ekinşi qarındasım ie boladı. Men aspaz bolamın, eki tosıt araq, bir täleñge bwrşaq quırmaşı, qoy eti qşıqıl köktat sorpası, dämdi dämiszi kerek emes, ıstıq işip küş jinaymız. Jarayma? ? suretti kärtä oynaytındar5 , tört qosaq teñge aqşağa bir qazan. Siz tittey de alañdamañız, bärine men barmın! ayaqtağasın, bir aytqanımdı orındaysız, mülde sizdi qinamaymın! “
Ol kisiniñ rasında öneri bar, meniñ üş kündigimdi qwttıqtağanda äri ünemşildik istetpekişi, äri ‹ şeşemniñ princıpterıne› de qiğaş kelmeudi iske asırmaqşı.
Däl on ekide, tamıljığan kün Nwrı men ökpek jel bay nağaşı äjemizben ben ol ksiniñ işin kernegen qwttıqtau sözderin bizdiñ üyge äkelip kirgizdi. Bay nağaşı äjem säkiniñ üstinde maldasın qwrıp otırdı, keñ jiekti ( ekinşi ağam äkelgen) qola mestiñ tübine wmaştalğan aq üyeñki jemisi bar aştı su qwyıldı, ıstıq buı bwrqırap twr. Josınğa qatısqan ülken apaylar, kelinder, aldımen «Astauğa qostı» , biraz qola jarmaqtarın ıdıstıñ tübine salıp, tilek sözderin de aytsıp jattı. Birneşe tal jer jañğağı, birneşe qızıl, aq jwmırtqalar, «Twlımdı wldar üzilmesin» degendey sözderi bar batalardı da İlestire suğa saladı. Bwl aqşalar men dünielerdiñ bäri eñ soñında «Nağaşı äjemizge» tieseli boladı. Ärine, sanamasam da, suğa tüsken qola jarmaqtardıñ köp emes ekenin bilip otırmın. Osılay bolğandıqtan, biz nağaşı äjemizdiñ därejesin kişireyte otırıp, ortağa özi şıqqanına rahımet aytpay twra almas edik, sonımen birge ol kisniñ tudırğan äleginiñ az emes ekenine de dälel jeterlik bolğan edi. Bir jağınan juındırıp äri söyley jwrıp, nağaşı äjemiz qanşa ret qaytalağanın de bilmey qalğan tilek sözderdi jäne debir sözin de azaytpastan aytıp şıqtı ;
«Aldımen basın juayıq, patşa bolsın, odan keyin belin juamız, ömir boyı biikterge jetsin, qwyırığın juayıq, äkim bolsın, qoltığın juayıq, uäli bolsın. » köpşilik mwnı estip, nağaşı äjemdi tipti de qwrmettey bastadı. Ol kisi astaudağı qola jarmaqtardıñ köp emes ekenin äbden biledi, al tilek sözderdi äli de twp-tügel aytadı, eşqanday qara qwrıqtıq ta istetpedi, şınında oñay emes! ärine, keyin kele men audan äkimi, uäli de bolmağanım üşin, ol ksiniñ bükil denemdi tap-taza qılğanına qaytıp ğana rahımet aytpayın, biraq audan äkiminen, uäliden de tazalau boluım mümkin
Juıp bolıp, bay nağaşı apam jemjemil japıraqşasımen däl töbemdi jäne denemniñ negizgi buın- buındarın ıstadı. Sondıqtan da, alpıstı eñsergenge deyin buın qabınu auıruınan azat bolıp keldim. Nağaşı apam tağı da, bir japıraq qara bwldı, jasıl şäyğa dımdap alıp, tis kemigimniñ tüpterin batıra ısıp berdi. Sol kezde işte jatqan mwñımdı, köz jasımmen qosıp, parlatumen boldım, biraq, bwl jılauım jaqsılıqtıñ nışanı bolıp şığa berdi.
Bwl jäytti ülken apaylarım ”tegeneniñ sıldırı“Dep atasadı. Al bastan- aqır qasarısıp jılamağan, jaqsılıqtan şet qalğan balalardıñ qalay bolatının bile almadım. Artınan bay nağaşı apam qolına bir tal sarımsaq alıp, meni üş ret tartıp ketti, işinen: ” zerek bol, swñğıla bol! “– Dep auızın jıbırlata berdi. Ol kisiniñ bwl ırımı da, kelgendey boldı dep oylaymın, üytkeni, key- kezderi men sol sarımsaqtay zerek bolıp ketemin.
Ol äkem üydiñ töbesine laqtırıp jibergen sarımsaq bolsa kerek. Sol bir qısıltayañ sätte, äkem de qaytıp keldi. Üyde bolıp jatqan qarbalas jäydi beynelep beru rasında qiın edi, äkem üyge kirip kelgende, köpşilik japa- tarmağay şwynşı swrap jattı. Äkem qanşa amandasıp, qanşa rahımet aytqanın özi de bilmeydi, biraq, közin bastan- aqır säkiden ayırmadı.
Men äkemniñ saraptauınan ötkemin, boyıma jwqqan jaman ädetim joq, aq üyeñki jemisi men izenniñ aştı dämi jäne jwpar isi denemnen añqıp twr.
Şaşım köp te emes, wzın da emes bolğanımen, biraq jaña ğana taradım. Äkem öte razı bolıp, aqırı ayaqqaptıñ işindegi eki qosaqtan artığıraq jarmaqtardı da bay nağaşı äjeme berdi.
***
. 1oşaq perisi- jwñgonıñ köne miıfterındegi as-su qwdayı. Aud
. 2 «Qızıl jalaulılar qosını» lauşınıñ öz ömirbayanin kiristirgen romanı. Ökinştisi alpısınşı jıldardağı sayasi sebepterden ayaqtalmağan. -aud.
. 3 tüsindirmelerdi lauşınıñ jwbayı hujieşiñ jazğan. -aud
. 4 bala tuılğannan keyin üşinşi küni tuıs-tuğan jinalıp balanı suğa şomıldıru salt-dästürin meñzep otır. -aud.
. 5sol jıldarı oynalatın wzınşaq kelgen qağaz paraqşalarına suret basılğan bir twrlı oyın twrı. -aud
***
Bwl audarma «Qıtay qazirgi zaman ädebieti tañdamalıları jobasınıñ» alğaşqı toptaması «Lauşı tomınan» alındı. Pekin, Lantiyan baspası, 2003 jılı naurız.
Audarğan : Erzat Erkinwlı
kerey.kz
Pikir qaldıru