ĞILIMNAN AJIRAĞAN BİLİMDE SAPA BOLMAYDI!
Bügingi küni Qazaqstanda orta bilim beru salası kürdeli qiınşılıqtardı bastan keşirip otırğanı barşağa ayan. Elimizdegi bilim sapası halıqaralıq PICA, TIMSS, PIRLS zertteulerine qarağanda aytarlıqtay tömendep ketken. 15 jastağı oquşılardıñ oqu, matematikalıq jäne jaratılıstanu-ğılımi sauatttıqtarın anıqtaudı maqsat etken PICA wyımınıñ 2009 jäne 2012 jıldarda ötkizgen zertteuinde qazaqstandıq oquşılar säykesinşe 59-şı orınnan 63- orınğa tömendegen. Osı jıldar aralığında «Densaulıq jäne bastauış bilim» körsetkişi 86 orınnan 93 orınğa tüsken. «Joğarğı bilim jäne käsiptik dayarlıq» körsetkişi 51-orınnan 60-orınğa ığısqan.
Qazaqstandağı salıstırmalı pedagogika ğılımınıñ negizin saluşı körnekti ğalım, pedagogika ğılımdarınıñ doktorı, Qazaqstan Pedagogikalıq Ğılımdar Akademiyasınıñ Prezidenti Asqarbek Qwsayınov keşe (02.08.2016) jarıq körgen «Orta bilim beru jüyesindegi dağdarıs: şığu joldarı» attı kitabında «elimizde bilim beru sapasın köteruge bağıttalğan barlıq reformalar eşqanday ğılımi negizsiz jürgizilgen» aytadı. Sonıñ saldarınan birde bir reforma ayağına deyin jetkizilmegenin alğa tartadı.
Täuelsizdik alğan şirek ğasırda bilim salasın 14 ministr basqarğan. Ärqaysısı özinşe reforma jasağısı keledi. Biraq ökinişke qaray şeneunikterdiñ ministrlik «ğwmırı» kelte bolıp jatadı. Biri bastağan isti ekinşisi ayaqtağısı kelmeydi. «McKinsey&Compani» kompaniyasınıñ ğalımdarı öz zertteulerinde barlıq elder bilim sapasın köteru maqsatında birdey jwmıs atqaratındığın, alayda sol jwmıstı jüyeli türde atqarğan eldiñ ğana bilim sapası köteriletindigin anıqtağan. Qazaqstanda sonday jüyeliliktiñ joqtığınan 25 jıl boyı bilim salası taptaurında nemese alğa basu ornına keri ketip jatır.
Pedagogikalıq zertteulerge bölinetin qarajat «mısıqtıñ sidigindey». 2009 jılı ğılımi-zertteu jwmıstarın jürgizuge 6 mlrd 163,5 million teñge bölinse 12 jıldıq bilim beru jüyesine ötu problemaların zertteuge bar bolğanı 12 mln teñge bölingen. Keyingi jıldardağı jağday da osı şamalas. YAğni Qazaqstanda bilim sapasın köteru ğılımi negizde jüyeli türde jürgizilmeytindigi közge wrıp twr. Jürgizilgen zertteuler nätijesine qwlaq türip jatqan eşkim joq.
Avtor öz kitabında wrpaqtı ana tilinen aulaq tärbieleu beyruhaniyatqa bastaytının aytadı. «Wlttıq qwndılıqtan ajıray bastağan jas buın wlt keleşeginen göri öz basınıñ qamın oylauğa beyimdeledi, onıñ patriottıq qasietine sızat tüsedi. Bwl asa qauipti äri qorqınıştı qwbılıs», –deydi avtor.
Orta bilim beru jüyesi men ekonomikası ozıq damığan 20 memlekettiñ işinde 1-sınıpta eki til Gonkong, Singapur, Jaña Zelandiya jäne Irlandiya siyaqtı tört elde ğana oqıtıladı eken. 2-sınıpta bwlarğa Lyuksemburg qosılıp 5 el bolğan. Jalpı osı 20 eldiñ işindegi 13 elde 2 til oqıtıladı. 1-6-sınıptarda damığan elderdiñ eşqaysısında 3 til oqıtılmaydı. Sonda Qazaqstan «üş twğırlı tildi» qaydan şığarğan. Qanday ğılımi negizge süyengen?
Akademik, pedagog- ğalım Asqarbek Qwsayınov Kanada, Japoniya, Finlyandiya, Oñtüstik Koreya, Singapur, Tayvan', Gonkong, Irlandiya, Jaña Zelandiya jäne tağı basqa otız şaqtı eldiñ eldiñ täjiribesine üñiledi. Üñiledi de bala wlttıq negizde adamgerşilik, izgilik tärbiesin almay tolıqqandı patriot bolıp qalıptaspaytının twjırımdaydı. Al biz qazaq halqımen qosa barlıq diasporalarğa wlttıq qwndılıqtarımızdı siñirudiñ ornına «wlt» degen, «qazaq» degen sözderden betimizdi basıp twra qaşamız.
Şiki oqulıqtar da jan şoşıtadı. Bir oqulıq jasauğa şetelderde 3-5 jıl jwmsalsa bizde säuir ayında şıqqan bwyrıqqa säykes küzde, 1-qırküyekke küldibadam «oqulıq» dayın bolıp qaladı. Onda 1-sınıptağı qazaq balalarına «buterbrod pen picca dayındau» körsetilip jatadı.
Qazaq mektepterinde keybir pänderdi ağılşın, orıs tilinde oqıtu turalı biılğı şeşim de «sau siırdıñ boğı emes». Bilim salası «oy-hoy, dariğalardıñ» volyuntaristik nwsqaularına könbeydi. Aspannan alınğan şeşimder Qazaqstandağı bilim salasın odan äri batpaqqa batıra tüspek.
Qazaqstanda öziniñ azamattıq qwqığın paydalana almaytın, dauısın şığara almaytın eñ älsiz mamandıq – bwl wstazdar qauımı. Olar jaltaq. Oğan bastıq köp. Olar qaltasına tüsip jatqan wrını körip twrıp «pışaq swğıp ala ma?!» dep qorqıp, auzın aşa almaytın jolauşılar tärizdi. Şınayı wlttıq ideologiyanıñ bolmauı oqu salasında bilim sapasın köteretin wzaq jıldarğa arnağan jüyeniñ qalıptaspauına wrındırıp otır.
Mwğalimderdiñ biılğı tamız keñesine qatısuşılardıñ Asqarbek Qwsayınovtıñ «Orta bilim beru jüyesindegi dağdarıs: şığu joldarı» attı kitabımen qarulanıp baruın qalar edim. Konferenciyada bilim beru jüyesi qwrauşılarınıñ sapasın köteru, oqulıqtar sapası, «üş twğırlı til» wstanımınıñ ziyanı, «Özin özi tanu» siyaqtı qajetsiz pänder ornına qazaq tili päniniñ sağatın wlğaytu, pedagog kadrlar sapasın jaqsartu siyaqtı ötkir problemalar batıl talqılanılıp, erteñgi künge degen wtımdı jüyelik baza qalıptastırıluı qajet dep oylaymın! Bilim salasındağı bassızdıqtar dereu toqtatıluğa tiis!
Marat Tokaşbaevtıñ facebook paraqşasınan alındı
Pikir qaldıru