مۇڭايتپاس دۇنيەدەن ءوتتى. قاجىمۇقان شەت جۇرتتاردى ارالاپ، كۇرەسىپ جۇرسە كەرەك، سۋىق حابار الىسىمەن سۋىت ەلگە ورالادى. قالاداعى جاڭالىقتى دالاداعى ەلدىڭ بۇرىن ەستيتىن ادەتى ەمەس پە. «پاتشانىڭ بالۋانى قاجىمۇقان قىزىلجار-كوكشەتاۋلاپ كەلە جاتىر» دەگەن داقپىرت تارادى. «پاتشا بالۋانىن» تىم بولماسا، تۇستەندىرىپ جىبەرۋدى ابىروي-دارەجە كورگەن باي ادامدار جولىن توسىپ الەك. بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءىلىپ اكەتىپ جاتتى.
بۇل حابار بالۋان شولاققا دا جەتەدى. بالۋان: «ماعان قالاي دا كەلەدى، سالەم بەرەدى»، – دەگەن ويمەن قام جاساپ، قاتتى كۇتەدى. ويتكەنى، كۇرە جول تاستىوزەك قونىسىندا وتىراتىن بالۋان شولاق اۋىلىن ىرگەلەي وتەدى. دەمەك، قاجىمۇقان بىلاي دا، بىلاي دا كەلۋى كەرەك.
بىراق قاجىمۇقاندى اتىعاي بايى ءالجان مەن كەرەي بولىسى ساتىباي بۇرىپ اكەتەدى. بۇل ءىس بالۋان شولاقتىڭ قىتىعىنا تيەدى. «اكە قازاسى قيىن-اۋ، قايعىرىپ كەلە جاتقان ادام ەمەس پە، كەيىن ورالعاندا سوعار!» – دەپ كۇتىپ وتىرادى. بىراق تا ءۇمىتى اقتالمادى. قاجىمۇقان توتە اقمولاعا اتتاندى بارادى دەگەن حابار الادى.
بالۋان شولاق ءتۇن ىشىندە اتقا قونادى. سۋىت ءجۇرىپ وتىرىپ، تاڭعا جاقىن قاجىمۇقان قونىپ جاتقان شورتانداعى شايمەردەننىڭ ۇيىنە تۇمسىق تىرەيدى. دۇرسىلدەگەن قاقپا داۋىسىنان ويانعان ءۇي ەسى شايمەردەن:
– اپىر-اي، باتىر، جەتى ءتۇن ىشىندە ەلدىڭ زارەسىن ۇشىرىپ، بۇل نە سۋىت ءجۇرىس؟ – دەپ قالجىنداي قارسى الادى.
شيرىعىپ كەلگەن شوكەڭ باسقا سوزگە اينالماي:
– الگى قاجىمۇقان دەگەن كورگەنسىز وسىندا ما؟ – دەپ سۇرايدى دا، وسىندا ەكەنىن بىلگەن سوڭ: – ەندەشە مەنى قازىر تۋرا سونىڭ جاتقان جەرىنە باستاپ اپار. ەسىڭە تۇت، مەنىڭ دە كىم ەكەنىمدى تىسىڭنەن شىعارمايسىڭ، ونىڭ اتىن دا اۋىزعا المايسىڭ! – دەيدى ەركىن سويلەپ.
قاجىمۇقان، قادىرلى قوناقتارعا ارنالعان تۇكپىر بولمەنىڭ تاق تورىندە، بەلدەن سالىنعان قۇس توسەكتە دوڭبەكتەي دوڭكيىپ جالعىز جاتقان-دى. ەسىك اشىلادى. بولمە ىشىنە جارقىراپ جارىق تۇسەدى. شوكەڭ بوساعادان اتتاي توقتاپ:
– ۋا، شايمەردان، نەمەنە، ۇيىڭدە قوناق بار ما ەدى؟ تاپ تورىڭدە كۇمپيىپ جاتقان كىم بۇل؟ – دەيدى، كىم ەكەنىن جورتا بىلمەگەنسىپ. ءۇي يەسى:
– وسىندا، ءبىر جولاۋشى مەيمان ەدى، – دەپ سىلق ەتكىزىپ قويا سالدى.
– ە، سوندا، ءبىر ءۇيدى ءبىر ءوزى الىپ، ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ جاتاتىن، سونشالىقتى نە قىلعان – مەيمان ول؟
قاجىمۇقان جاتا بەرۋىنە ەندى بولماي قالىپ ەدى. جورتا ۇيقىدان جاڭا ويانىپ كەتكەنسىپ، كوزىن سىعىرايتا اشىپ قارادى… بوساعاعا سۇيەنىپ بىرەۋ تۇر، – ادام ەمەس سۋرەت. باستا سۋسار بورىك، ۇستە ومىراۋى اشىق جىبەك شاپان، اياقتا وكشەسى سىنىق سۇيەم، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن كوك ساۋىرلى، كىسى قۇنى دەرلىكتەي كەبىس.
– ەي، شايمەردان ، مالدىڭ قارنى جۋان، باسى ۇلكەنى – سوعىم، ادامنىڭ قارنى جۋان، باسى ۇلكەنى – بوعىم دەۋشى ەدى، سەنىڭ مىنا قوناعىڭنىڭ قارنى كەبەجەدەي، باسى قارا باقىرداي بىردەمە ەكەن، ءسىرا، ناعىز بوعىمنىڭ ءوزى بولار…
قاجىمۇقاندا ءۇن جوق. وزىنە ءشۇيىلىپ، سوزبەن پىسپەكتەپ تۇرعان جاننىڭ وسال ەمەسىن ءىشى سەزىپ-اق جاتىر، ال بىراق ءدال وسى باۋلان شولاق بولار-اۋ دەگەن وي وعان قايدان كەلسىن؟! كىم دە بولسا ويساڭ دەنەسىن كورسەتىپ-اق جۇرەگىن شايلىقتىرىپ تاستاماقتى ويلاپ، كورپەنى تومەنىرەك ىسىرىپ، بۇلشىق ەتى بىلەۋ-بىلەۋ بالۋان بىلەگىن، ەسىكتەي كەڭ كەۋدەسىن جالاڭاشتايدى.
ونى كورگەن شوكەڭ قارق-قارق كۇلەدى:
– ويباي-اۋ، مىنا جاماننىڭ تۇرىنە قاراڭدار! ءاي… وسىنىڭ ءوزى بالۋانسىماق بىردەمە بولماعاي… مەنىمەن كۇرەسەمىسىڭ؟ – دەيدى.
قاجەكەڭ بۇدان ارىگە شىداي المايدى. «كۇرەسسەم، كۇرەسەمىن!» – دەپ، شامىرقانعان قيمىلمەن كورپەنى سەرپە لاقتىرىپ تاستاپ، سىلكىنە تۇرادى.
شوكەڭ سول بوساعاعا سۇيەنىپ تۇرعان كۇيى:
– شايمەردان، قانە، بىزگە ەكى قىل شىلبىر اكەل، اربيعان ماستەكى نەمە ەكەن، ونەرىن كورەيىن! – دەيدى. ەكى شىلبىردىڭ ءبىرىن شولاق قاجىمۇقانعا «ال ۇستا» دەپ لاقتىردى، ءبىرىن شاپان سىرتىنان بەلىنە ءوزى بايلاي باستادى…
قاجىمۇقاننىڭ كوزى شولاقتىڭ اياعىنداعى كەبىسىنە تۇسەدى.
– اعا، اياعىڭىزداعى كەبىسىڭىزدىڭ وكشەسى تىم بيىك ەكەن، ومىرىلىپ كەتەر، شەشسەڭىز قايتەدى؟ – دەيدى.
– كەت، يت، سويلەمەي! – دەپ، شوكەڭ قاتتى قايىرىپ تاستايدى. – سەنىمەن ۇستاسۋعا جاراماعان كەبىستى مەن كيسەم-اۋ.
ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، ابدەن باسىنىپ بىتكەنىنە ىزاسى قوزىپ، شيرىعا جاقىنداي بەرگەن قاجىمۇقاننىڭ بەلىندەگى شىلبىرعا شوكەڭنىڭ قولى سارت ەتىپ بۇرىن ءتيىپ قالادى. سول ساتتە قاجەكەڭ ىشقىنا داۋىستاپ جىبەرىپ:
– ويباي، اعا، ءسىز بالۋان شولاق ەمەسسىز بە؟!
– ەندى كىم دەپ ەدىڭ!
قاجىمۇقان ەدەندى ومىرىپ جىبەرگەندەي ءدۇرس ەتكىزە، جالپ ەتىپ وتىرا كەتەدى. جالما-جان ەكى قولىن كوكىرەگىنە باسىپ:
– ويباي، اعا، مەنەن ءبىر اعاتتىق بولدى، مەن جىعىلدىم!.. مەن جەڭىلدىم!
سول، سول-اق ەكەن، بالۋان شولاق ونى جەردەن الىپ، جەرگە سالادى.
– وڭباعان يت!.. سەن يت بولماساڭ، مەنى باسىمنان اتتاپ كەتەر مە ەڭ! اۋەلى ماعان كەلمەس پە ەڭ، سالەم بەرمەس پە ەڭ؟! سودان كەيىن مۇڭايتپاس اعام ورنىنا سەنى ءوزىم الىپ بارماس پا ەم! كوركەيىپ بارماس پا ەڭ سەن!.. ساسىق بايلاردىڭ يتاياعىن جالايسىڭ!
قاجىمۇقان ءلام-ميم دەمەيدى. نە دەسىن، كىنا وزىنەن. ونى وسى ارادا عانا تۇسىنەدى.قولىنان بار كەلگەنى، اعانىڭ اياعىنا جىعىلىپ، كەشىرىم سۇراۋ عانا.
– قانەكي، تۇر-داعى، تەز كيىن! – دەپ ءامىر ەتەدى وعان شوكەڭ. – قازىر جۇرەمىز!.. اكە قازاسىنا اسىعىپ كەلە جاتقان قاجىمۇقان ءلام دەمەي بالۋان اعاسىنا ىلەسىپ جۇرە بەرەدى.
ەستاي مىرزاحمەتوۆتىڭ ماقالاسىنان ءۇزىندى
«جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 1989 جىلعى 9-سانى
adebiportal.kz
پىكىر قالدىرۋ