Qazaqtıñ bayırğı dästüri. Bala asırap alu
Bala asırap aluşı otağasınıñ äyeli ülken bäybişeniñ köylegin kiiz üydiñ oñ jağına wzınınan tastaydı. Bala sol köylektiñ jağasınan kirip eteginen şığadı. Bala asırap alu dästüri atam qazaq zamanında öte jii kezdesedi. Oğan negizgi sebep eldiñ basındağı jaugerşilik, qoğamda üstem bolıp otırğan tuısqandıq baylanıstar jüyesi, ata balası ru-taypa işindegi adam sanı köp bolsın degen müdde, sebebi san keyin sapa tuğızadı. Qazaq şejiresiniñ wzın-ırğası osınday asırap alu oqiğaların jii bayandaydı. Qazirgi qazaq ru-taypalarınıñ köpşiligi belgili bir tarihi kezeñde bir-birimen sayasi jäne şaruaşılıq müddeniñ ortaqtığı jaqındastırğan qauım dep esepteuge boladı. Bizdiñ äkimşilik-territoriyalıq qwrılım, yağni audan, oblıs dep jürgenimizdi bayırğı zamanda ru-taypa wğımdarı almastırığan. Bala asırap aluğa müddeli qazaq eşkimdi de bötensinbeydi ağayın-tuıstıñ balası, alıs jamağayın, qolğa tüsken twtqın, at arqasına mingesip kelgen olja, panasız qalğan jetim bäri de qazaq işinde eger pısıq, eti tiri bolsa öz ornın, yağni äkesi men şeşesin tauıp ketedi. Bala asırap alatın adam aldımen auıl aqsaqaldarına aqıldasadı, batasın aladı. Sodan keyin auıl-eldi jiıp, bir qoyın soyıp qazan köteredi. Osı toydıñ üstinde balanıñ qolına qoydıñ, ne jılqınıñ ortan jiligin wstatıp üyge kerege astınan kirgizedi. Ol üşin birneşe qarulı jigit kiiz üydi azdap köteredi, sol sañılaudan bala üyge eñbektep kiredi. «Ortan jilik wstadı ma eken ?» degen söz osığan baylanıstı qalğan, ol jilikti wstağan bala äkeden qalğan jan men malğa mwrager esepti. Eger balanı auıl-aymaq tügel moyındasın dese otağası mañayındağı ata balasın tügel şaqıradı. Sol ata balasınıñ işindegi ülken bir bäybişeniñ köylegin dayındaydı. Bala sırttan kiiz üydiñ işine eñbektep kirgen soñ ekinşi bir ğwrıp jasaladı. Bala asırap aluşı otağasınıñ äyeli ülken bäybişeniñ köylegin kiiz üydiñ oñ jağına wzınınan tastaydı. Bala sol köylektiñ jağasınan kirip eteginen şığadı. Bwl işara bala sol bäybişeniñ işinen şıqtı degenmen birdey. Asırap alğan balanı osığan baylanıstı «kiimdi wl» dep ataydı jäne bäybişeniñ bauırınan tarağannıñ bäri onı birge tuğan tuısınday qabıldaydı. Eger otağası jäne auıl aqsaqaldarı twtas ru osı balanı jatsınbasın dese, artıq söz aytılmasın dese ru bası kösem-bilerge osı şeşimdi habarlaydı. Osığan baylanıstı ru kösemi bastap jinalğan qalıñ eldiñ aldında üşinşi bir ğwrıp ötkiziledi. Ol auıl-aymaqqa atı belgili bes bereke atanıp jürgen ülken bäybişelerdiñ otız-qırığı tizilip twra qalıp, asırap alınatın bala ayaqtarınıñ arasınan eñbektep ötedi. Endi ol osı eldiñ balası, eşkim bötensimeydi degen işara. Qırıq bäybişeden tarağan wrpaq onı endi twmsıqtığa şoqıttırmaydı, qanattığa qaqtırmaydı. Ol da öz kezeginde öziniñ ağayındarı üşin janın beruge dayın twradı. Jambıl Artıqbaev, tarihşı-etnograf
e-history.kz
Pikir qaldıru