Moñğoliya qazaqtarı qalay ömir sürude?
Bayanölgey – Moñğoliyadağı qazaqtar eñ jii şoğırlanğan aymaq. 1940 jılı qwrılıp, moñğoldar tarapınan qazaqtarğa bölinip berilgen. |
Eñ qızığı, Bayanölgey qalasınıñ da, aymaqtağı auıldardıñ da şatırları osılay qızıldı-jasıldı, türli-tüsti bolıp keledi. Körgen, qonaqqa kelgen adamğa köteriñki köñil-küy sıyları anıq, dep jazadı islam.kz saytı.
Qonaqtardı qalanıñ kireberisinen osınday dombıra eskertkişi qarsı aladı. Bwl eskertkiş te qalamen jastı bolsa kerek.
Demalıs küni bolğannan keyin qala ortalığında adam az.
Ölgeydiñ negizgi jiındarı osı ortalıq alañda ötedi.
Köşeden taqiyalı atalar men jaulıqtı apalardı jii kezdestiruge boladı.
Almatınıñ “Köktöbesi”, Astananıñ “Bäyteregi” sındı qalanı biikten tamaşalaytın “Dostıq” şıñı.
Bayanölgey halqına biıl bwrın joq minez körsetip, arnasınan tasığan Qobda özeni osı.
Jergilikti supermarketterdiñ biri.
Mwnda qazaqtıñ bayağı köşpeli ğwmırı äli saqtalğan. Bwl ölkedegi qazaqtar jazda qıstıq üylerin bekitip, jaylauğa, kiiz üyge köşip ketedi eken. Al keybiri jaylauğa ketpese de, osılay esikteriniñ aldına kiiz üy tigip, sonda köşip aladı, jazğı qonağın da sonda kütedi. Moñğoliyağa jazda barsañız, är qazaqtıñ üyinen osınday kiiz üydi köretiniñizge kepildik bar.
Kiiz üydiñ işki jabdığı şamamen osınday bolıp keledi. Tek Är dünie ornında, ret-retimen ornalasqan. Jäne osınday kiiz üydiñ jabdıqtaluı arqılı üy iesiniñ äleumettik jağdayın bayqauğa boladı.
Keybir üylerdiñ aldında eki kiiz üy twr. Biri qonaq kütuge, tamaq işuge arnalsa, ekinşisi – jatın üy.
Mına kestelerdiñ bärin üy ieleriniñ bäybişeleri özderi tikken. Mwnda qız balağa – qolöner meñgeru mindetti.
Qobdadan Ölgeydegi tuıstarına qonaqqa kelgen bala masağa äbden talanıptı.
Mına bir äjey balalarına üy tigisip jür. Uıq qadaudıñ özi – bir öner.
“Üydi özimizge emes, turist bop keletin ağılşındarğa arnap tigip jatırmız. Jılda talayın kütip alıp, şığarıp salamız. Balam solarğa gid bolıp aqşa tabadı” deydi äjey. Jalpı, Moñğoliya – turister eñ köp keletin, äsirese örkeniet damığan elderdi erekşe qızıqtıratın jwmbaq el.
Äjesine üy tigisuge Ayşa da keldi.
Üydiñ qañqası dayın sekildi.
Bayanölgeyde jaña, ülken üy salıp jatqan qazaqtardı jii kezdestiruge boladı. Mına ağa – sonıñ ayğağı. Üydiñ äbigerimen jür.
Mına säbidiñ düniege kelgenine 10 kün de tolmağan eken. Atı da qoyılmaptı. Qazaqtıñ saltımen körimdik wsındıq, olar bizdi qonaqjay dastarhandarına şaqırdı.
Bayanölgey qazaqtarınıñ dastarhanınan qwrt, irimşik, jent üzilmeydi. Bizdegidey kämpit, pirändik sekildi tättiler dükenderde tolıp twrsa da, dastarhanğa sirek qoyadı.
Moñğoliya qazaqtarı şäydi qantpen emes, twzben işedi. Äri betinde osılay may qalıqtap jüredi.
Mwndaydı körgen qonaq işe almay alğaşında qinaluı mümkin, biraq bwl jaqtıñ balaları qant swrap jılamaydı.
Moñğoliya qazaqtarı – öte qonaqjay. Tanitın-tanımaytınına qaramaydı, bir qoyın soyıp, birden dämge şaqıradı.
Bwl jaqta jas etke qamır salmaydı. Osı küyinde aldıñızğa tartadı. Qamır tek sür etke tiesili eken.
Artınan balalardıñ sıbağası – qostabaq keledi.
Enşisine qwlaq tiip, mäz bolğan Ayzere.
Al mına bir büldirşin qatıqtı jaqsı köretin sekildi.
Qoydıñ basın jegizip, äbden sıy körsetken soñ, üy iesi qısqı soğımnan qalğan sür etin asadı.
Etpen qatar wsınılatın bwl jaqtıñ qımızı turalı äñgime bölek. Eş jerden mwnday tätti qımızdı işpegeniñiz sözsiz. Qay üyge, meyramhanağa barsañız da, onda mindetti türde, qımız boladı. Bwl el qımızdıñ babın biledi.
Sür etpen jasalatın “Quırdaq” – Ölgeyde jii jasalatın dämniñ biri.
Ata-babamızdıñ igi salt-dästürin berik wstanıp kele jatqan Ölgey ölkesine barar bolsañız, basqa-basqa, biraq tamaqtan qinalmasıñız anıq.
Qala köşelerinen motocikl mingen osınday jigitti körseñiz, ol tegin twrğan joq.
Olar osılay kezekke twrıp, “taksovat'” etedi. Bir sätke öziñizdi motocikl-takside otırğan küyde elestetip köriñizşi.
Bayanölgey köşelerinen türli adamdardı kezdestiruge boladı.
Fotoğa tüsirip jürgen biz sekildi jwrtqa, tañdanıspen qaraydı.
Qalada moñğoldar köp bolmasa da, arakidik osılay wlttıq kiimin kiip alğan moñğoldardı da kezdestiruge boladı.
Ölgey bazarı – tirşiliktiñ qaynap jatqan ortası. Mwnda äsirese, qolöner önimderi jii kezdesedi. Sosın tüye jüninen jasalğan zattarğa swranıs köp.
Mına eki kelinşektiñ ayaqtarındağı etikke qarasañ, qırdan jaña kelgen sekildi. Jalpı, Ölgey bazarı mağan özimiz kitaptardan oqitın HH ğasırdağı qazaq auılına tüsip ketkendey äser qaldırdı. Adamdardıñ jüzderi de, kiim kiisteri de, tipti ıqılas-peyilderi de ötken ğasırdı elestete berdi…
Moñğoliyada wlttıq merekeler öte joğarı deñgeyde toylanadı. Jwmıs toqtap, dükender jabılıp, jalpıhalıqtıq toyğa aynaladı. Sonday bir merekeniñ üstinen biz de tüstik. Qırdağı toyına qatıstıq.
Toyğa halıq türli kölikpen kelgen.
Arasında maşinamen, motociklmen, tipti atpen kelgenderi de kezdesedi.
Bäygege şabatın twlpar.
Moñğoliyada küres jaqsı damığan. Qanday da bir mereke nemese toy bolsın, mindetti türde küres boladı. Äri paluandar moñğoldıñ küresetin osınday arnayı kiimin kiip küresedi.
Jeñimpaz paluandı körip qalayın dep entelegen jwrt. Qwddı “Meniñ atım – Qoja” fil'mindegi Qoja men Swltannıñ jaylauğa barğanda köretin toyı sekildi.
Toy äsirese, balalar üşin qızıq. Qalağanın jep, köñilindegisin işip, asır salıp bir oynap alatın uaqıt. Mwndağı balalardıñ bizdegidey planşet nemese telefon oynap otırğanın sirek köresiz.
Qazaq balaları toyğa osılay ata-äjesine erip baradı.
Toy – köpten körispegen qwrbılardıñ kezdesetin küni.
Toyğa jinalğan halıq kiiz üylerge qaray toy dastarhanına ağıldı.
Oğan da atpen baramız.
Nemese motociklmen de jetuge boladı.
Toyğa jinalğan ağalardıñ kiimderinen qazaqılıqtıñ iisi añqidı.
Pikir qaldıru