ءزابىر كورسەڭ، زۋقانى ىزدە
kerey.kz
«تورى ايعىردىڭ ءۇيىرى» داستانىنان ءۇزىندى
باقىتبەك بامىشۇلى
ساپار الدىنداعى سۇحبات
…جايلاۋعا ەل جامىراپ جاڭا قونعان
كوكتىڭ ءيسى كومەكسىز كوڭىلگە ەنىپ.
ءۇيىر-ءۇيىر شۇرقىراپ وڭنان، سولدان
جىلقى باراد تەبىندەپ وڭىرگە ەنىپ.
بيە باۋدا جەلىدەن اعىتىلعان
تىراعايلاي قۇيعىتىپ قۇلىن-تايى.
قايناپ جاتىر قازاندا باعى تۇنعان
جازعى كەشتىڭ جاسامپاز قۇرىلتايى.
ءبىر توبەدە تۇيەدەي ەكى تۇستاس،
يتەلىنىڭ بۇل كۇندە جاس پەرىسى.
ءبىر-بىرىنە بولمىسى وتە ۇقساس،
اۋىز، مۇرىن، قاباعى، باس تەرىسى.
زۋحا ايتادى:
– باركول دەپ، باعىڭ سىناپ،
جاۋ وتىندە جاساقسىز جايقالاسىڭ.
شۋداباي دەر:
– تاق – سىنعاق، باعىڭ – بۇلعاق،
سياقتى عوي بىتپەيتىن تايتالاسىڭ.
– جو-جوق…
– سولاي… سولاي، ءا…
– تاباندىلىق؟
– راس اعا، ىرگەمدە جاۋىم جاقىن.
– سالار ءبىر كۇن ساعان دا زامان قۇرىق.
– ونىڭ بەتىن ارى قىسىن قاۋىمعا سىن.
– كوپپەن كورۋ… ۇلى توي
كوپپەن كورگەن،
تاعدىر –
جازمىش –
قازاقشا ءوزىن ارباۋ.
بوزعىلت شاشتى سياقتى بوياپ ورگەن،
بوزالا تاڭ –
بەيكۇنا سەزىم الداۋ.
– اجال – ارلان اۋەلى ايعىرعا اۋىز
سالادى ەكەن مەن سونى بايقاعانىم.
– قاۋىم – قالىڭ، ەمەس ول، ءجايبىر قاۋىز
ۇسىتپەيدى شىمقانسا ماي تابانىن.
جولىم بۇرىس، ال مەنىڭ ءدىنىم دۇرىس،
دۇرىسىمدى كىمگە دە ايتا المىن.
تەرىس دەسە ۇلىقتار شىنىڭ،
ۇرىس!
قايعىسى عوي قازاقتىڭ شايقاعانىم.
– دەرتسىز دەنە، بولمىسقا
ءتان –
سۇيەنىش،–
دەيتىن اكەم تۇعىرلى دۇرىستىعىڭ –
جاتقىزبايدى كىسىنى جان سۇيگەن ءىس،
اتقىزبايدى كيەلى كەر بۇعىنى.
– ايلانىشىم قۇراما ءبىر ءۇيىرىم:
شابان، شارتىق، شارشاعان شالكەسى بار.
بايلىق دەگەن باتىرار ءبىر ءيىرىم،
مالعا ماسىق كەلەدى جان كەشتى جان.
ساعىم قۋىپ ساندالعان دالا قۇمار،
كوپ مالدىلىق كىم-كىمنىڭ كوكسەگەنى.
ەل عوي، شىركىن، ءۇيىرى الا شۇبار،
كۇدىر مىنەز كوسەسى كوكتەگەنى.
– پالە تىلەپ جاقىننان باسىڭىزعا،
اتىن سويىپ نەلىكتەن تاستادىڭىز؟
– تىرلىك ەتكەن تىرنەكتەپ اۋلاسىنا
تيىسپەسىن دەپ ەكىنشى جاسقاعانىم.
كوك تيىنعا اينالىپ ادام قۇنى،
كوك سارىمساق، كوك جەيدە بەلەڭ استى.
اققان سۋدىڭ بولمايدى ارامدىعى،
ادال تاۋىپ جانە دە جەگەن استىڭ.
(سۇلۋ اتتىڭ سىپايى قاساسىنداي،
شەبەر شاپقان شۇرشىتتە ناي ساۋلەتتى).
– قاجىلىقتىڭ جولىنا شاشاتىنداي
«قايدان الدى،– دەپ ءجۇر جۇرت،– باي-داۋلەتتى؟».
– حان قارىنا، قانىنا تانسا تارتپاي
سۋايت سوگىپ، ءوسىرىپ سەتەر بوز جاق.
اقيقاتتىڭ شىرايى كۇيسە نارتتاي
ار مەن شىننىڭ جولىندا كەتەر بوزداپ.
قاجىلىققا اۋەلدە قۇلىقسىز ەم،
قويار ەمەس قولقالاپ بەك، تورەلەر.
مولدا قىلۋ، تۇساۋلاۋ – ىرىقسىز ەم،
قىلىقتارى قۇيتىرقى يت ورەلەر.
جىلۋ جيىپ، جانجاقتان بەس ءجۇز ۇساق،
پۇلعا سالدى ءبىرىسى ءىرى قارا.
اقىل، ءناپسى، ار، ۇجدان، ىندىن تۇساپ،
بولعىزبادى زۋقانى ءجۇزى قارا.
– «قاجىلىقتىڭ جيعىزعان جولىنا ارناپ
الگى ۇرى بار مالدى جەپ قويىپتى.
اللا جولى دەپ الىپ ەلىن الداپ،
ەتكە بيىل ەسەرلەر بەك تويىپتى»،– دەگەنى نە؟
– ەستىدىم، دەسە دەسىن،
ءبىر جامالدى، ول راس، جالبىرلارىم.
وزەك جالعاپ، كوتەرىپ مەسەلدەسىن،
كوتەرىپ ءماز، ساۋاپتان جاڭعىردى ارىم.
ايتقان جالعان دەيمىسىڭ تاڭداي كەرىم،
«وتىرعام جوق قىزىلىن تەككە دە جەپ.
ءوز تابان ەت، ءوز كۇشىم، ماڭداي تەرىم،
اپارادى كوتەرىپ مەككەگە»،– دەپ.
قۇبا قۇمنىڭ جوسىعان قوڭىر اڭى:
قارا قۇيرىق، بولماس پا
قۇربان – كيىك.
جاردىڭ تورعىن تورى ءتۇس توپىراعى،
قان بازاردا وسىلار تۇرعان كۇيىپ.
بايلىعىمەن باعالى بايتاعىمنىڭ،
بارام باسقا پۇل بولار كوز كورمەدىم.
قايسى ءبىرىن تىڭدايسىڭ ايتاعىنىڭ،
ءوزى قالىپ، قالاسا وزگە ولگەنىن.
– ەستىسى بار، بەس ساۋساق بىردەي ەمەس.
– ا-ا، سىرداقتىڭ سەنداعى شەتىندە ەڭ-اۋ…
– بىردە اسۋ كورىنەر بىردە بەلەس،
باستى مىندەت مۇددەدە، ىرگەدە جاۋ.
– اسۋ – اناۋ الىنباس،
ءوزىڭ بەلەس –
مىندەت – تىرلىك، كۇن كورىس،
مۇددە – مۇرات.
بولماعاندا تۇيمەدەي توزىمدە ەس
قالۋ مۇمكىن قايىقتان مۇلدە قۇلاپ.
مۇيىزدىدەن سوندىقتان اۋلاقتاندىم،
جەپ قويعىسى شايناماي كەلەدى-اق.
سويتكەن سايىن قارلانىپ، ارۋاقتاندىم،
بەل بوساسا بەcءتى ازۋ كەرەدى جاق.
سەن دە كەتتىڭ سىرعاقتاپ، «اش پالەدەن،
قاش پالە» دەپ قيىرعا، ىرگە ءبولىپ.
ۇلىق ءجىبىر ۇستاتساڭ تاس پارەدەن:
بىردە كورىك، جىرتىلىپ بىردە بورىك.
– ورتەڭى ءوسىپ، وڭدەنىپ ورەسى ءونىپ،
ءورىس كەڭىپ ەلىمنىڭ توبەلى ەردى.
ءبىرىن-ءبىرى ۇلكەندەر توبە كورىپ،
توستە ءورىپ، تۋ تىگىپ، توبەدە ولگەن.
مال-داۋلەتىن، بولمەگەن ات-ارقانىن،
اق الماستاي قايراتى قاتال ارعا.
ەسەپتەگەن باتار كۇن، اتار تاڭىن،
نە ايتاسىز كونە كوز اتالارعا؟
– اتا جولدان اينىماس كورگەندى ۇرپاق،
مايەكتەنىپ ماقال مەن ماتەل ورگەن.
نە ايتامىز، سابيتتەن اسىپ تۋدىم،
دەي المايمىن اسقارا اكەلەردەن.
جەر ومىردەن ىرزامىن جەتەگىڭمەن
كەلگەنىڭ دە كىسىلىك قوشتاسۋعا.
مۇتىلمايدى بولعان زات ەسەبىمەن
تىزە قوسىپ تۇسكەن كەز وتقا، سۋعا.
كەڭ بولعىم-اق قونىستى كەپ تۇرادى،
ويىم – دالا، جەتكىزبەس كوكجيەگى.
كوكجال تۇرماق زامانا كوك قۇراعى،
كەگەجەسى كەر تارتىپ، كەكجيەدى.
– كۇن شىعىستان اتانىپ، قول قوتارىپ،
كۇن تۇبىنە كۇركىرەپ جورتقان زامان،
ادىرەم قاپ، قوينىڭا قولقا سالىپ،
قورعاسىنمەن كەلدى عوي قورتقان زامان.
ايتىڭىزشى، قاي تاراپ وزگەرگەنىن،
قولدا مىلتىق، قورعانار مىرىشتىسىز.
– جەلىسىندە بايلانعان جەز كەرمەنىڭ،
جەرىم شالقار، تارىلعان تىنىسىمىز.
ەرتىسكە ەنىپ، ەنتەلەپ ەگەيدى ەمىپ،
ەركىن تىرلىك كاۋىرىڭ سۇرگىزبەيدى.
قايىڭ ساۋىپ، كەمىرگەن كەدەي كەمىك،
سۋدان شاباق وعان دا سۇزگىزبەيدى.
– ىقتاي جالداۋ ءال جەتپەس قالاعانىڭ،–
باستى ارمان ادىلدىك بىتپەيتۇعىن.
– ەسەسىنە ەسەرسوق جالا قالىڭ،
بۇيىدەي بوپ ءىسىنىپ بيتتەي جۇعىن.
قاراۋىلعا ءىلىندىم جاقپاي قالىپ،
قايشى كەلىپ ۇلىقتىڭ قىلىعىنا.
اينالاڭا قاراشى، جاپپاي عارىپ،
دۇنيەنىڭ مالتىعان بىلىعىنا.
اس تولتىرسام ول دا ايىپ قازانىنا،
ازىپ-توزعان جارلى مەن باتىراقتىڭ.
پايدام تيسە، ول – قىلمىس قازاعىما،
ءوزى بولدىم اقىرى اقىماقتىڭ.
– حۇكىمەتىڭ قۇلايدى ءجۇزى جانباي،
جاقسى مەنەن جاماندى ايىرماعان.
سايدا سانى، ال قۇمدا ءىزى قالماي،
مال دالاعا كەتپەس پە قايىرماعان.
– ۇلىقتارى سارايىن، ۇياسىمەن
الىمىمەن حالقىنىڭ اسىرايدى.
حالىق دەگەن ۇلى كۇش، سىي-اسىمەن
قۇل ەمەس قوي بيلىككە باسى بايلى.
– سالىق ورتاق جالپىعا، جالا بولماق،
بەرىپ تۇرمىز ءبارىمىز زەكەت، ءپىتىر.
دەمەيدى ەشكىم كەلە عوي، الا عوي باق،
بەردى، الدىم ازىرشە بەكەت شۇكىر.
– كەيدە نالىپ ىسەگەن قىلىعىما،
كەيدە ءوزىمدى شىنىممەن جەك كورەمىن.
سولاي بولار سىرىقتى قۇرىعىنا،
ىلىنبەسەڭ سۇرەسىڭ بەك-تورەنىڭ.
ۇزاق عۇمىر جاساعان ۇستانىمنىڭ
شاقتارى بار شالدىعىپ، بۇزىلاتىن.
جالا –
ايلاسى جويۋدىڭ دۇسپانىڭنىڭ،
دۇنيە مە قۋ بيلىك قىزىعاتىن.
ەڭكەيمەيتىن قازىنا باسىڭىزعا،
يىلمەيتىن بىتەۋ جون ارقا كەرەك.
ورگە قاراي ۇمتىلار تاسىمىز دا،
بولسا بولات، شىمىر وي، القا زەرەك.
ءوز بيلىگىڭ شەلدەنىپ، مايەكتەنگەن،
وزگەنى دە سوزىنە يلاندىرار.
ءالىن بىلمەي اسىرە الەكتەنگەن،
ءوزىن-ءوزى جابىرلەپ، جىنداندىرار.
كەش شەشىمنەن ءجون بولار تەز شەشىمىڭ،
ارتىن باعىپ اقساقتىڭ، ارىستانىم.
قابىلدادىم تورەنىڭ تەز كەسىمىن،
جاراسپاس دەپ جان پيدا قارىسقانىم.
– امان ءجۇرىپ، اعاجان، قوش قايتقايسىڭ!
– كورىسەلىك، شۋداباي، ەسەندىكپەن!
ۇلىعىڭ مەن جاراسقان دوسقا ايتقايسىڭ،
جويىلدى دەپ جايىردان كەسەل كۇتكەن…
ەسىندە ەكەن وسىلاي باياعىدا
قاعىستىرىپ توستەرىن قوشتاسقانى.
سۇيەنگەنشە تانىلماس تاياعىڭا،
ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋ، دوس قاقپانى.
ارعى بەتتەن ارعىنبەك
سوزگە قۇلاق اسقاندى ۇناتادى،
التىن تۇسەر «ا» دەسە اقىن توكپە.
ءسوز تىزگىنىن ءوزى العان شۋداباي بي
ەندى نازار اۋداردى ارعىنبەككە:
– ءوتتى ومىردەن الاشتا اردىڭ بەگى،
جاستىق كورمەي جاسىنان جار قۇلاعى.
اپاشبايدىڭ اق تۇلپار ارعىنبەگى،
سويلە ءسوزدىڭ ارابى ارعىماعى.
قيىن دەيدى، ەستيمىز، قىزىل داۋىل
توقتاتپاپتى توپىراق، تۇراعىڭا.
نە كۇيدە ەكەن و جاقتا اعا-باۋىر،
جەتىپ جاتىر جىرتىق ءسوز قۇلاعىما؟
ايانىشقا الىستاپ اڭىزدانعان،
بەرەر ءبىر كۇن اماندىق وڭ باعانى.
اقىق كوزدەن اياۋسىز اعىزعان قان،
ورىستىڭ دا وسىلار وڭباعانى.
– نايماننىڭ ءبىر،– دەدى اقىت،– كەۋدەلىسى،
كوكەيىنىڭ مازداعان وتى مۇڭدا.
كەلگەن ەدى ارعىنبەك كەۋلەپ ءىسى،
وردا بۇزار كەرەيگە وتىزىندا.
– جاقسى سوزگە، اعايىن، جان سەمىرەر،
اقىت اعا ايتسا ءجون، قاتا بار ما؟
جينالعان جەر كەرەيدە پاڭ-پەرىلەر،
قىزىل سوزدە ارعىنبەك ماتالار ما؟
– ولاي دەمە،– دەدى بي،– جاعىڭ كۇشىڭ،
«جەر – ادامنىڭ،– دەپسىڭ عوي،– اناسىنداي»،
جەتتى بىزگە جان ەزەر ساعىنىشىڭ
تۇڭىلىكتىڭ جابىلعان ازاسىن-داي.
…كىم ساعىنباس باۋىر ەت، جەرىن تۋعان،
القابەگىن، دەرەلى، تەرەكتىسىن،
جەلەكتىسىن جەسىر قىپ ەلىن قۋعان،
ورىس ماسىل الىپتى كەرەكتىسىن.
ارعىنبەكتەر سار قايراق ساعىنىشتى،
باستاعان دا اقتاڭداق اقتاعاندار.
تاعدىرلارى باس يمەي باعىنىشقا
ەركىندىكتى اڭساعان اقتاباندار!
كۇڭىرەنىپ، كۇرسىنىپ جەر دەگەندە،
تۇرا الادى تولقىماي، شىلاماي كىم.
كوپتىڭ كۇيىن قوزعادى شەر-شەمەندە
مىنا ءسوزى شاڭيا شۋدابايدىڭ.
تۋعان جەردەن تۇرلاۋسىز اجال ايداپ،
كوكىرەگىنە كوك شەگىر شەر بايلانىپ.
بوسقاندا ەل «ەلىم-اي»، «اعاجاي»-لاپ،
ساعىنىشتار – سارى وزەن انگە اينالعان.
كەر زامانعا كەز بولىپ، كەكىرەككە،
قاجىسا دا قاجىردىڭ ۇگىپ تۇگىن.
جۇت قوناقتاپ كوشسە دە كوكىرەككە،
تۋعان ەلگە جالعاعان ءۇمىت ءجىبىن.
كوزدەن ۇشقان كوبەلەك، قۇسى-داعى،
بەلگە جەتىپ، قالىقتاپ، بوگەلەتىن.
ساعىنىشىن ساقتاعان قۇتىداعى،
ەرتىس الىپ باتىسقا جونەلەتىن.
توقىمىنا ساپ-سارى سارىق ءىشىن،
تورسىلداتىپ تاناۋدان تامىزعان-دى.
ەرتىسكە ساپ ەسەلەپ ساعىنىشىن،
ەلگە جەت دەپ ەسەن-ساۋ اعىزعان-دى.
ساعىنىشتار اينالىپ سار سۇزەككە،
قۇسالىقتان تالاي ور قازىلعان-دى.
ءوت-باۋىرى جارىلا جازداپ بارىپ
ارعىنبەك تە ءزار ءىشىپ جازىلعان-دى.
ورالعاندا كوكتەمدە تاعى قۇستار،
ورانعاندا قىرمىزى قىر ساعىمعا.
وياناتىن باق-باقباق ساعىنىشتار،
وتاۋ تىگىپ، ويۋ ساپ قۇم، شاعىلعا.
كىرەن-سىزىق – قاسىرەت، قارعىپ وتكەن
جانارىنا جازىلماس جابىسقان مۇڭ.
اسقانداردى ازاپپەن ارعى بەتتەن،
پانالاتىپ تۋىستاي تابىسقان كىم؟
– باي تالانىپ كەدەيىپ، جاتىر دەيمە
ەر، ايەلدى پالەكەت تەڭەستىرىپ.
سوندا ولار ەركەكتى قاتىن دەيمە،
ايتا وتىر ەل-جۇرتقا كەڭەس قىلىپ.
شەتتە وتىرعان جەڭىلتەك، ءتىلدى-اۋىزدى
الگى ءسوزدى لىپ ەتىپ، ءىلىپ الىپ.
ءتىلى سونداي ۋىتتى، ءزىلدى اۋىر-دى،
بىلاي دەدى، ءسوز ءبولىپ، كيىپ-جارىپ:
– ەركەكتەرى تۇيەشە تۇرعان كەيپى،
دارەت الماي، تۇرەگەپ سيەد دەيدى.
توقالدارى بايلاردىڭ ءوزى سۇيگەن،
جارىن تاۋىپ، قالاسا تيەد دەيدى.
مۇنىسى ناق ويلاڭىز، كەسىر انىق.
وۋ، قۇداي-اۋ، وسىعان تاڭعالام با؟
ەركەكتىكىن جارتىلاي كەسىپ الىپ،
قاتىندارعا ۇزارتىپ جالعاعان با؟
– ءتايت!– دەپ قالدى الدە كىم،– قىلجاقتاما،
ەر-ايەلدىڭ ول ايتسا ەركىن ايتاد.
– قايدان بىلەم، ارزانداپ قىمبات باعا،
ەسەك دامە بىزگە دە تيەر دەگەن.
– سويلە دەسەڭ ال سويلەپ كورەيىن مەن،
ىشىمنەن ءورت ءسوز قىسىپ قوزداعانى.
ارعىنبەكتىڭ شىققان ءسوز كومەيىنەن،
قىل قوبىزدىڭ سياقتى بوزداعانى.
– راس،– دەدى ارعىنبەك،– ءبارى راس،
ەل قۇلاعى ەستىگەن ەلۋ دەگەن.
باستالىپتى بولشابەك پالە لاس –
ۇلكەن شەرۋ ەسكىدەن جەرۋ دەگەن.
شىندىق ءسوزدى بۇرۋعا، قاقىم بار ما؟
قاسپاق كەتپەس قازاندار قاڭسىپ قالعان.
ءوڭى ءتۇزۋ، اق بىلەك قاتىندارعا،
قىزىل اسكەر جاعالى – حان سۇقتانعان.
ايىر تاۋدىڭ اق يىق قوس شىنارى،
جىرىم-جىرىم ورىلعان جاقتاۋلىعى.
قاڭىراعان قورا مەن قوپسىلارى،
اڭىراعان ايدالىپ اق ساۋلىعى.
مۇجىق، بۇزىق كەشەگى مۇددەنى ەمگەن،
زارىن ايتسام قازاقتىڭ ناناسىڭ-اۋ.
كوزدىڭ وتى كومەسكى، كۇردەلەنگەن،
اكەسىنە بولىپتى بالاسى جاۋ.
ساقاۋ شىعىپ تۇلپاردىڭ ساعاعىنا،
سوقىر كوزدەن دەيتىن كەز شىقتى جاسى.
بەلگىلى جاي ساناسىز، سانالىعا،
سالقىن تۇسپەي شوپكە دە شىق تۇرماسى.
مىنا جىردى تىڭداڭىز: «الىپ قاشقان،
كەشەگى تەك، بەكزاتتىق مۇلدەم ولگەن.
كوز سۇرىنەر ايلى ءتۇن جارىق شاشقان،
كومىلمەگەن ساي-سايدا مۇردەلەردەن.
قارت التايدىڭ قارقارا قالپاعى ەدى،
مۇزدى تاۋدىڭ جاي ءتۇسىپ اقتى مۇزى.
قاتىن سۋعا ارى ءۇشىن القالى ەلدىڭ
اعىپ ءولدى الاشتىڭ زاتتى قىزى.
قارايادى الىستان قاداۋ-قاداۋ،
قارلى تاۋلار قازىنا، قۇتتىڭ باسى.
بوز ىنگەندەي بوزدايدى قانداي جاداۋ
ويناق سالىپ جاتاتىن بۇقتىرماسى.
بايدىڭ، باردىڭ مال-مۇلكىن تالاتقانعا،
تاعزىم ەتىپ تامتىقتار ۇجىمداسىپ.
اققان سۋداي كىناسىز قارا قانعا،
«اۋزى تۇكتى» الادى قىبىن باسىپ.
الاقانىن الاپات تەرىس جايعان،
باۋىرى تاس بۇيىرعان جارتى جالعان.
ارقا ءتوسى ال قىزىل تەگىس مايدان،
نەسىبەسىن قازاقتىڭ تارتىپ العان.
اتقا تاقىم ادامى ارتپاسىن دەپ،
اتقان جۇمىر اياۋلى تۇياقتارىن.
اناۋ قىردان ارىعا اسپاسىن دەپ،
قيعان قانات قىراننىڭ قياقتارىن.
بايتەرەكتەر وتالىپ سۇلاپ جاتىر،
قاراعايدا بەلگىسىز قالا ما ايدار.
قاشقان جاۋعا قاۋقارسىز قاتىن باتىر،
ايماعىنان ارىلدى الابايلار.
ەكى بۇتىن تالتايتىپ كەرە ەنەر،
زارىڭ تىڭدار ۇر دا جىق ۇلىعىڭا،
قىرىم توندى قوقيىپ ەرە كەلەر،
ادام ايتسا نانعىسىز قىلىعىنا.
بالاعىما جارماسىپ، ورگەن بيتتەر،
تاماعىما «باق قونىپ» كەپ تىعىلدى.
كوكشىل شولاق كوشەدە ۇرگەن يتتەر،
كوك كەپتەردى كوسەۋلەپ كەكتى قىلدى.
باعى قايتقان تۋا ساپ بالا جەتىم،
انا كەتكەن و دا جاۋ تۇتقىندالىپ.
جەگەن يت پە، جەگىزگەن ادام ەتىن؟!
ازيانىڭ توسىندە ءبۇتىن عارىپ…
قىر مەن ويدا قۇرادى قىزىل سايران،
ورعان وراق، ارىستى ۇرعان بالعا!
كورمەدىم دەپ كورگەنىن قىزىل سايدان،
تولىپ قالعان قاشادى قۇرباندارعا!
تاستاپ بايدى قوقىسقا، ءبيدى بوققا،
كەپشىكتەردى كەلەڭسىز بۇلداندىرىپ.
كەشە بەگزات ال بۇگىن كيدى نوقتا،
قۇرىپ جاتىر جاڭالاپ قۇلدان عۇرىپ.
جەردىڭ ءۇستىن ءتۇن بولسا جۇلدىز جاپقان،
سايدان، قۇمنان، جىلعادان جارقىراعان.
يىعىنا تەمىردەن جۇلدىز تاققان،
قىزىل قاسقا ۇقپايتىن سالتىن ادام.
مىنە وسىنداي جاي-كۇيى ارعى بەتتىڭ»،–
دەپ زارلايدى، ەڭىرەپ ءبىر پاقىرىڭ.
ءوز ءسوزى ەمەس بۇل استە ارعىنبەكتىڭ،
وسى ەمەسپە ورناعان زامان اقىر.
ەس قالماعان اۋمالى ەمەندەرگە،
سانا بولعان سارى التىن دانىشپانىم.
مەس جالماعان، دوم قونباس شەمەندەرگە،
زالا بولعان ايبارلى ارىستانىم.
تورعاي توز بوپ قورعانسىز توڭعانداردى،
تويىندىرعان تۇنكەلى قورمارالىم.
قوينى-قونشى، قوتانى تولعان جارلى،
ويىن بۇرعان: ءيا، ول – قورعان-ارىم.
«اعا شايىر ارعىنبەك ءوزىم اتىم،
سۇيەگىمىز ءدورتۋىل، نايمان زاتىم.
قوناق بولىپ قۇدايى تالدىسايدا،
كورىپ ەدىم قاجىنىڭ راحاتىن.
قاجى زۋقا اباقتىڭ بۇلبۇل ەدى،
بەرسىن جاننىڭ قۇدايىم سالاماتىن!»….
زۋقا باتىردىڭ وسپانعا باتا بەرۋى
…مىنگەن اتى جەر باسپاس جەلىستى كەر،
ءمىنىس باتپاس جاز جايلاپ جەتەسىنە.
الاقانداي باتىردان ەگىستىك جەر
بيداي الىپ ءبىر باقىر ەسەسىنە:
«بەرەم،– دەگەن،– كۇزەكتە ەكى قاپ بيداي».
قايتارماعان قاجى دا مەسەلدەسىن.
ويلاپ ءجۇردى جاز بويى وسپان ۇداي،
«ۇرىندىم،– دەپ،– وسى مەن كەسەلگە شىن».
ەگىن بىتىك، جاز جايلى، باتىرعا دا،
ىرزا جانە ىرىستى توپىراققا.
كوڭىل – بالقاش، كوكتەمدەي جاسىل الا،
كەنەلگەنى كەدەيدىڭ جالقى باققا.
ون قاپ، مۇمكىن، ورارى ودان دا كوپ:
قىزىل بيداي قىزىقتى قىرمان باسى.
كوكتەپ كەتكەن كوك وراي كوڭىل دە كوك،
شىرايلانىپ تەر سۇرتكەن كارى-جاسى.
باتىر كەلدى اق قاباق تۇسكە تامان،
ءارى قاجى قوپ-قويۋ قارا ساقال.
دەدى مە ەكەن: «بەرمەسەڭ كۇشكە سالام،
كىسى دەيتىن سەرت بۇزسا اسا قاتال».
قىرىنا السا قويمايتىن قىرشىن ءتىستى،
باسادى ەكەن دۇشپاننان جەپ توياتىن.
ادامدار عوي اسىرىپ كەمشىن ءىستى
ارتىق ايتىپ ارتىنا لەپ قوياتىن.
تۇرسا-داعى تارىسىن ىشتەن قيماي،
بوتا-تايلاق ەمەس پە بورىشتى ادام.
وڭگەرتكەندە يىقتاپ ءبىر قاپ بيداي،
ىلگەرىلەپ توقتادى ول ءۇش قادام.
قاعىلەز ات مىنگەنى قاسقا دونەن،
قاراۋ – عايبات باتىردىڭ ساعى، ءتۇرىن.
شانشىلىپ كەپ تۇسەردەي تاق توبەدەن:
«اكەل!– دەدى،– ەكەۋدىڭ تاعى ءبىرىن».
الا ۇمتىلدى جالما-جان وسپان ءبىر قاپ،
بىلق ەتپەدى كۇدىر بەل قاسقا دونەن.
«بەرسە ءتاڭىر ءبىر قاپقا بولار ىنساپ،
باي ەمەس پە باسقا دا اسقا كەنەن».
«ادام،– دەستى،– ءدىنى دە دەسى قاتتى.
قاي قىلىعىم اپىرماي، جاقپاي قالدى؟».
ات ۇستىنەن توڭكەرىپ ەكى قاپتى،
زۋقا باتىر اۋدارىپ تاستاي سالدى.
«مۇنىسى نە، سەزدى مە، ال كۇندەيىن»،
جۇرت سىلتىدەي، وسپان دا قالعان تىنىپ.
«سەن بەردىم دە، قاراعىم، الدىم دەيىن،
اللاۋاكپار!».
جاسالدى:
ارلان – قىلىق!
اياۋسىزدىق تىزگىنى قاڭتارىلىپ،
ايىققانداي بۋ باسقان تۇماندى اڭعار.
تايىپ باعى ارايلى تاڭ تارىلىپ،
تۋلاپ كەتتى اڭ-تاڭ بوپ تۇرعان جاندار.
«ءاي، وسپان-اي، ۇرىنىپ بۇ پالەگە
ەندى قايتىپ ەكىنشى جولارمىسىڭ.
جارامايتىن جوسىقتى ءبىر كادەگە،
تاستاي قاتتى سىلەيگەن بولار ءمۇسىن،–
جاڭا عانا دەسكەندەر،– «پالە كەلدى»،
كەرى اينالىپ تىعىلدى بەتىن باسىپ.
«بارەكەلدى، پاي-پاي-پاي، بارەكەلدى!»،–
جاتقانداي-اق جار قۇلاپ ەرتىس تاسىپ.
«ورمانىم-اي، ورتايماس قورمالىم-اي،–
قۇيدى، جاۋدى، نوسەرلەپ مول العىسىن:
وستىمەسەڭ، ءور مىنەز، قورعانىم-اي،
زۋقا، زۋقا، شىركىن-اي، بولارمىسىڭ!»…
وسىمەنەن كۇمىلجىپ ءبىر تاڭ اتتى،
سىنۋعا شاق ازەر تۇر دىڭكە قاتتى.
كوكىرەگىنىڭ تۇبىنە ءتۇن ۇيالاپ،
باتا جاساپ، تاراستى وڭكەي زاتتى.
writers.kz
پىكىر قالدىرۋ