ÄLEMDİK DEÑGEYDEGİ ĞALIMDAR ŞIÑĞISHANDI QAZAQ DEP JARIYALADI !
Älemdik deñgeydegi ğalımdar köptegen pikirtalastan keyin Şıñğıs han qazaq bolğan degen toqtamğa keldi. “Şıñğıs han şındığı” ğılımi bayqauınıñ qatısuşıları öz şeşimderin jariya etti.
Bwl turalı express-k.kz-ke silteme jasap NUR.KZ habarlaydı.
Eñ üzdik zertteu jwmısın jürgizdi dep tanılğan Järken Bödeş öz esebinde ataqtı hannıñ ömirindegi eñ erekşe faktilerdi ortağa saldı.
Jas ğalımdardıñ Şıñğıs han qazaqtıñ köşpendi taypasınan şıqqan degen boljamın älemdik ataqtarı bar ğalımdar da qoldap otır. Mäselen, ukraindıq tarihşı Vladimir Belinskiy bwl toqtamnıñ şındıq ekenine tolıq senimdi.
Dälel retinde ol ğılımi twrğıdan rastalğan faktilerdi keltiredi: Şıñğıs hannıñ äkesi türki taypasındağı qiyattardıñ kösemi bolğan. Keyin ol kerey, merkit jäne naymandarmen birge Şıñğıs han imperiyasınıñ negizin qaladı deydi zertteuşi. Bwdan özge, moñğol bileuşileri han emes qoñtayşı atanıp kelgenderi de bwl toqtamdı däleldey tüsedi eken.
Ğalım moñğoldarda aq kiizge bileuşini otırğızu dästüri bolmağanın jäne bwl dästür qazaqtarğa tiesili ekenin alğa tarttı. Şıñğıs hannıñ şın esimi – Temudjin (Temerşin, Temuçin) de türkilik tüptamırğa ie deydi ol.
“Jaqında biz Qazaqstan, Resey, Özbekstan ğalımdarınan qwralğan ekspediciya wyımdastıramız. Bastı maqsatımız – Jetisuda düniege kelip, ömir sürgen Şıñğıs hannıñ qazaq ekenin däleldeytin faktilerdi jinau”, – deydi «Şıñğıs han» jurnalınıñ negizin qalauşı Ämire Arın.
Eske salsaq, bwğan deyin Qazaqstandıq jazuşı äri jurnalist Twrsınbay Jandäulet öziniñ “Şıñğıs han qazaq pa, moñğol ma?” attı maqalasında wlı qolbasşınıñ wltına qatıstı mäseleni kötergen bolatın.
Jazuşı “Şıñğıs han moñğol bolsın, türki bolsın, bäribir qazaqtan şıqqan” degen oyın jetkizip, biraz pikirtalas tudırğan.
Osı ötken jıldıñ küzinde Qazaqstanda «Habar» telekanalı Japoniyanıñ Şıñğıshandı taza Qazaq Merkit qılıp «Şıñğıshan»– degen fil'min körsetti. Onı bükil Qazaqstan kördi. Ol fil'mdi aldında Moskvadan da körsetken bolatın. Osıdan üş tört jıl bwrın QAZAQSTAN telekanalında Qazaqstannıñ eñ iri degen birneşe tarihtan ğılım doktorları men profesorlar bolıp tabılatın ğalımdarı da şığıp barlığı Şıñğıshandı taza qandı QAZAQ dep jariyalağan bolatın. Soñğı kezde Qazaqstanda jäne basqa elderde de Reseylik tarihşılar Murat Adji men An. Olovincovtıñ , A. Buşkovtıñ , Ukrain tarihşısı Vl. Beliskiydiñ birneşe Şıñğıshan taza qazaq degen kitaptarı basılıp şığıp bükil Resey men Qazaqstanğa keñ taradı. Onıñ aldında tarihşı M. Mağauinniñ, S . Jaksıbaevtıñ , akademik Jwrınovtıñ, Zakariyanovtardıñ , H. Qojaahmettiñ Şıñğıshan taza qazaq degen kitaptarı men maqalaları Qazaqstanğa keñ tarap edi, endi belgili bolğan jağday, Reseydiñ Moskvasında tarihşı professor , akademik G. Tabuldinniñ Şıñğıshan taza qazaq dep jazılğan «Çingis — han. Mifı i pravda»–degen kitabı ülken tirajben şığıp jatır deydi. Osınıñ aldında Reseydiñ Tatarstanınıñ Qazanındağı eñ bir ortalığında Şıñğıshandı taza Qazaq — Tatar dep muzey aşqanı jaylı jäne oğan Resey prezidenti Putinniñ kirip körgenin de jariyaladı. Osı ötken jılı Özbekstan men Türkiyada Şıñğıshan taza qazaq dep ülken tarihi kitap şıqqanın tağı estidik. Ötken jılı ğana bir iri Angliyanıñ tarihşısı Gofedey Liyastıñ Şıñğıshan taza qazaq degen eñbengi bükil älemge taradı. Älemdik internettegi YouTube de kün sayın Şıñğıshan eşqandayda Halka emes taza Türik Qazaq dep üş tört maqala şığadı. Al bizdi endi Qıtaydan kelgen qazaq qandasımız Küntay Joldıbay degen bauırımızdıñ jibergen habarı bizdi öte quanttı. Onıñ aytuınşa, Qıtayda älemge äygili «MOÑĞOLDIÑ KÖNE QWPIYASI»– degen kitabı Qıtay tilinde de, qazaq tilinde de basılıp şığıptı. Onda ol kitapta ŞIÑĞISHAN TAZA QAZAQ — MERKİT dep jazılıptı ! Bwl tarihi jazba endi Reseydiñ Mäskeuinde de orıs tilinde « ÇINGISHAN. SOKROVENNOE SKAZANIE» — degen atpen öte köp tirajben tağı şıqtı. Ol KÖNE QWPIYA bwrınnan da belgili bolatın. Tek onı Moñğoliya özderine layıqtap özgertip alıp Şıñğıshan moñğol dep eş wyalmay eldi aldağan. Olar Şıñğıshandı moñğoldıñ bir türi bolatın Qiyat– Borgenjin ruınan, al bwrın qazirgi Moñğoliyanıñ jerinde twrğan Türki Qazaq — Tatarlardıñ barlığı moñğoldar dep arsızdanıp söyleyleytin. Moñğol tobına jatatın moñğoldar men Türki tobına jatatın Qazaqtar bir birinen mülde bölek halıqtar. Al ol moñğolıñ eş wyalmay qazirgi qazaq wltınıñ teñ jartısı bwrınğı moñğoldar dep aytatını tek arsızdıq. Qazaq — Tatar taypaları bwrın qazirgi Moñğoliya men Soltüstik Qıtay jerinde twrğan qazaqtıñ Kerey, Nayman, Qoñırat, Jalayır, Merkit, Tatar, Dulat, Barlas, Uaq, Kiyat, Tayjwrıt siyaqtı taza qazaq ruları. Olar sol jerde qanşa mıñ jıl twrıp kelgen bizdiñ qazaqtıñ ataları GUN, TÜRİK pen sol QAZAQ TATARLARDIÑ wrpağı bolğan. Tek Şıñğıshannıñ kezinde sol jerde twrğan Qazaq– Tatarlardıñ öte köbi Şıñğıshannıñ armiyası retinde Qıtay men Qazirgi Qazaqstanğa köşip ketti .Moñğoldar arsızdanıp ol Qazaq Tatardıñ barlığı Moñğol dese, sonda ol bwrınğı Tatar dalasında twrğan GUN men TÜRİKTEN eş wrpaq qalmağan ba ! Olar eş wyalmay qazaqtıñ Qazaq — Tatar ruları Nayman, Kerey, Jalayır, Qoñırattar moñğoldar da, olar Qazaqstanğa barıp qazaqqa siñip assimilyaciyağa wşırap qazaq boldı deydi. Qazaq — Tatar ruları Qazaqstanğa köşkende sol Moñğoliyada tağı bir bizdiñ taza Türki Tatar — Qazaq ruı bolğan Urenhay– Tuvalıqtar qalıp qoyğan. Olar sol Moñğol — Halkalardan budda dinin qabıldağanı bolmasa, ol Tuvalıqtar qazir de türik tilinde söyleytin taza Türik eli. Qazaqstandağı Tatar –Qazaqtardı sol jerdiñ qazaqtarı assimilyaciyağa tüsirgende aldında aytqan Moñğoliyada twratın deuge bolatın sol Tuvalıqtardı Türik qılıp assimilyaciyağa kim wşırattı degen swraq eriksiz payda boladı. Ol jerde basqa Türki eli joq qoy ! Al Qazaqstanıñ Şığısı men Qıtayda twratın bwrınğı Tatar — Qazaq ruları Nayman, Kerey , Jalayır, Uaqtar sol Şığıs Qazaqstan men Almatığa deyingi jerde jäne Qıtay Qazaqtarınıñ taq qana 90 % . Onşa köp Tatar– qazaqtı jergilikti 10 % qana bolatın jergilikti qazaqtar qalay qazaq qılıp jibere aldı degenge eşkim senbeydi. Onşa köp moñğoldı az qazaq eşqaşan da assimilyaciyağa tüsire almaydı. Bwl tek moñğoldıñ arsız ötirik söylegen sözi ! Moñğoldar Şıñğıshannıñ ruı Qiyat Borjegin bolğandıqtan ol moñğol deydi. Al Merkit twrğoy, Qiyat – Borjegin de, Nayman men Kerey siyaqtı taza qazaq ruıları jäne ol mına moñğolğa eş qatıstarı joq ! Al qazirgi moñğoldar Şıñğıshanğa da, Şıñğıshannıñ qwrğan Qazaq — Tatar imperiyasına da eşqanday qatısı bolğan joq. Olar Şıñğıshannıñ nemeresi qazaqtıñ hanı Mönke Oñtüstik Qıtayğa şabuıl jasağanda sol Möñke hanğa äsker bolıp jaldanıp Qıtaydıñ Manjuriyasınandağı Şığıs Lyao memleketinen auıp köşip kelgen KIDAN degen halıq. Ol KIDANNAN Buryat, artınan Qazaqqa soğıs aşıp ülken qırğın äkelgen Joñğar — Qalmaq pen HALKA degen üş halıq şıqtı. Qazirgi moñğoldar sol HALKA– nıñ wrpaqtarı. «Moñğol»– degen at qazirgi moñğoldardıñ emes, qazaqtıñ atauı. Sol Şıñğıshannıñ nemeresi Mönke hannıñ atınan şıqqan. Onı Qıtaylar «Mongu»– dep atap. Bir aq tarihşılardıñ köbi «Moñğol» atauı Şıñğıshannıñ kezinde şıqqan dep te esepteydi, sol jerde twrğan türki halıqtarınıñ atı retinde. Osı «MOÑĞOL»– degen attı tek qana 1919 — jılı ğana alıp Reseydiñ kömegimen sol jılı HALKALARDIÑ ömirinde birinşi memleketi payda boldı. Olar aldımen QAZAQ — TATAR handarlarına, odan keyin Qıtay men Manjur — CIN memleketine bağınğan bir şalğaydağı provinciya ğana bolğan. Şıñğıshannıñ dini, bar elge belgili, Qazaqtıñ köne dini «TÄÑİRGE TABINU» dini bolğan. Täñirge tabınu dini tek Türki halıqtarınıñ köne dini. Onday din qazirgi moñğolda, yağni KIDAN — HALKADA eş uaqıtta da bolğan emes. Kidan — Halkalar ömir boyı özderi Qıtaydan alıp kelgen Budda dininde ğana bolğan. Şıñğıshannıñ tuğan äkesi QAZAQ — MERKİT te ol MERKİT tuğan äkesin öltirip ol merkitten Şıñğıshanğa eki qabat QOÑIRAT şeşesi Wlındı özine äyel qılıp alğan QIYAT — BORJEGIN Esugey Şıñğıshannıñ asırap alğan ögey äkesi dep sanaladı tarihta. Al MERKİT te QIYAT– BORJEGIN de taza qazaqtıñ ruları. Qiyattar Qazaqstanda da jetedi. Basqa Türkilerde de bar. Al MERKİTTİÑ taq qana 90 % tek qana Qazaqstanda jäne ol Qazaq — Nayman ruınıñ qwramında. Ol köne tarihi kitaptıñ barlığında jazılğan da jäne ol jayında Qıtaydıñ «ŞIÑĞISHAN» fil'inde jaqsılap otırıp onı körsetedi. Ol jaylı sonau orta ğasırlarda Qıtayda jazılğan, osı jılı Reseyde «ÇINGISHAN. SOKROVENNOE SKAZANIE» — dep basılıp şıqqan Şıñğıshannıñ tarihın eñ şın , dwrıs körsetken dep esepteletin tarihi kitapta jaqsılap jazılğan. Ol fil'mde nağız bolğan şındıqtı körsetken. Şıñğıshan Kereylerdi jeñgende, Merkittiñ hanı Ketebek barlıq Merkitti alıp Şıñğıshannan qorqıp onıñ aldında Ertistiñ boyına köşip ketken Naymannıñ hanı Küşlikke barıp qosıladı. Erteñinde Şıñğıshan Merkittiñ barlığı menen qaşıp barıp Ertistiñ boyındağı Naymandarğa barıp qosılıptı dep ayqaylap jer tepti ! Şıñğıshan degen de, Küşlik degen de, Ketebek degen de taza qazaqtıñ attarı, Onı bar qazaq aytadı. Al Halkanıñ attarı Monğoliyanıñ bwrınğı basşıları wlları moñğol HALKA Çoybolsan, Cedenbal men Qazaqstandağı belgili baluan , wltı Halka Golbadrah degen qızdıñ atı siyaqtı böten attar. Şıñğıshannıñ tuğan şeşesi men ülken bäybişesi Börte qazaqtıñ qoñırat ruınan da basqa üş äyeli de taza qazaq rularınan. Al eñ iri degen üş bas qol basşasınıñ tek Sübedeyi ğana Urenhay Tuvalıq. Qalğan Mwqalı qazaq Jalayır, Jebe qazaq Beswt. Şıñğıshannan jetken barlıq tarihi jazbarar men tiındardağı jazular tek nayman — türik alfavitimen jazılğan taza qazaq tilinde. İşinde moñğol HALKA tilinde jazılğan bir tarihi jazu jetken joq bizge. Sebebi Şıñğıshanğa qazirgi moñğoldıñ eş qatısı joq. Şıñğıshannan jetken Şıñğıshan şığarğan barlıq teñge tiındarda «QAZAQ» degen jazu bolğandıqtan öte köptegen tarihşılar «QAZAQ» atauı Şıñğıshannıñ Imperiyasınıñ resimi atı bolğan dep jatır. Ol da şın ! ALLA qoldasa, ana Qıtaydağı Şıñğıshannıñ tarihın äkelip Qazaqstanğa bassa, arı qaray tağı kete beredi. Äli Şıñğıshannıñ bar şındığı tolıq şığadı ! Qazaqtar onı tolığımen şığaradı. Şıñğıshannıñ ziratı da Qazaqstannıñ Wlıtauında ekeni belgili bolıp jatır, äygili ALAŞAHAN movzoleyi. Ol jayında bir kezde eñ iri degen akademikterimiz Q. Sätbaev, E. Bekmahanov pen Ä.Marğwlandardıñ barlıqtarı aytıp ketken. Wlıtau qazaqtıñ wlı handığı Altın Ordanıñ birinşi astanası bolğan jäne onda sol Altın Orda handarı Joşıhan, Edige han, Toqtamıs han men Alaşa han jerlengen. Ol da bolaşaqta jaqsılap zerttelenedi dep senemiz. Bwl maqala keñ tarap onı oqığan Moñğoliyadağılar onı nege internetke bastırtasıñdar dep hat jiberipti. Bwl maqala onıñ aldıñda basılğan köp eldiñ Ğılım Doktorları men Akademikteriniñ maqalaları men kitaptarınan köşirip alınğan maqala. Moñğoliyadağılar bwl maqalamen keliskisi kelmese, onda osı maqaladağı atı jönderi jazılğan Ğılım doktorları men Akademikterge, Şıñğıshan fil'imin şığarğan japon rejiseri Khanğa Japoniyağa hat jazsın, biz sendermen kelispeymiz dep !
QAZAQ HALQI, TÖRT WLI IMPERIYANIÑ TİKELEY MWRAGER WRPAĞI BOLIP TABILADI. OLARDIÑ BİRİNŞİSİ GUN IMPERIYASI MEN ONIÑ WLI BILEUŞİSİ ATTILANIÑ, EKİNŞİ WLI IMPERIYAMIZ TÜRİK QAĞANATI. ÜŞİNŞİSİ OL ŞIÑĞISHAN MEN ONIÑ QAZAQ — TATAR IMPERIYASI. TÖRTNŞİ IMPERIYAMIZ OL BATUHAN MEN WLI ALTIN ORDA !
Mına surette WLITAUDAĞI ŞIÑĞISHANNIÑ mazarı degen ALAŞAHANNIÑ movzoleyi. Bolaşaqta onda qanday han jatqanı äli aq belgili boladı dep senemiz ! Şıñğıshannıñ degen segiz tabılğan mazarınıñ eñ alğaşqı tabılğanı.Üşeuin ğalımdar Moñğoliyadan, ekeuin Qıtaydan, birin Buryatiya men birin Tuvadan tapqan. Eñ dwrıs şındığı osı Wlıtaudağısı ! Sebebi, bwl Alaşahannıñ movzoleyi Qazaq pen Altın Ordanıñ birinşi hanı, Şıñğıshannıñ ülken wlı Joşıhannıñ movzoleyiniñ däl janında jäne ol Joşıhannıñ mazarınan älde qayda biik, ädemi, ülken jäne Joşınıñ mazarınan köp biik jerde twr. Joşıhannan joğarı tek Şıñğıshan ğana twradı. Sonımen birge, tarihtağı belgili jayıt boyınşa, Şıñğıshannıñ imperiyasınıñ barlıq handarın han saylağanda tek osı jerde aq kyizge otırğızıp han qılıp kötergen, jariyalağın. Sebebi olar bwl Wlıtaudağı Alaşahannıñ movzoleyinde Şıñğıshan jatqanın jaqsı bilgen. ALAŞ degen atau Şıñğıshannıñ imperiyasınıñ tağı bir atauı. WLITAU Şıñğıshan men Joşıhan jerlengen Qazaqstannıñ ortasında twrğan Altın Ordanıñ birinşi astanası. Şıñğıshan Qazaqtıñ Şığısındağı wlı hanı. Al Altın Ordanıñ ekinşi astanası bolıp tabılatın Kişijüzdiñ jerinde twrğan Sarayşıq qalasında jerlengen Wlı BATUHAN Qazaqtıñ Batısınıñ wlı hanı !
Pikir qaldıru