Jahan jañalıqtarı Suretter söyleydi
Töskeyde malı mıñğırğan Moñğoliya (Foto)
Moñğol eli Aziyanıñ şığıs böligine ornalasqan täuelsiz memleket. Jeriniñ köleminiñ artqı böligi Reseymen, aldıñğı böligi QHR-men şekaralasıp jatır. Eliniñ Astanası – Ulan-Bator qalası. 2015 jılı Mongoliyanıñ halıq sanı 3 millionğa jetip, älem halıqtarı sanağı boyınşa 135-orınğa twraqtağan. Jalpı moñğol wltı halqınıñ 95 payızın qwraydı. Memlekettik qwjattarı mongol tilinde jürgiziledi. 1924 jılı jeke memleket qwrğan Moñğol eli 1961 jıldan BWW -na müşe bolıp qabıldanğan. 20-şı ğasırda Keñes odağımen sayasi ekonomikalıq jaqsı qarım qatınasta bolıp, öziniñ ekonomikalıq quatın jaqsartıp alğan el. 1990-jıldan narıqtıq ekonomikağa bet bwrğan. Büginde parlamenttik basqaru jüyesi qalıptasqan el deuge boladı. Jer kölemi el Astanasınan bölek 21 aymaqqa bölinedi. Örkendep kele jatqan el retinde, jalpı işki önimniñ mölşeri 26.8 milliard dollardı qwrap, bwl körsetkişimen älemde 111- orınğa ie. Auıl şaruaşılığı, sonıñ işinde mal şaruaşılığı mıqtı damığan köşpendi halıq. Älemniñ 184 elimen diplomatiyalıq qarım-qatınas jasaydı.
3 million halıqta 61 million 500 mıñ bas mal bar
Statikalıq mälimetter boyınşa, Moñğoliyanıñ mal bası ötken 2016-jılı 61 million 500 mıñğa jetken. 2015- jılı 56 million 200 mıñ bastı mal sanalğandığın eskersek, bwl körsetkiş aldağı jılmen salıstırğanda mal basınıñ 9,9 payızğa öskendigin körsetedi. 2016- jılı jılqı aldıñğı jılmen salıstırğanda 330 mıñ basqa, iri qara 290 mıñ basqa, tüye 30 mıñ basqa, qoy 2 million 910 mıñ basqa, eşki 1 million 970 mıñ basqa köbeygen. YAğni 2016 – jılı jılqı – 3 million 634 mıñ 900 basqa, iri qara – 4 million 80 mıñ 300 basqa, tüye – 4 million 100 mıñ 300 basqa, qoy – 27 million 853 mıñ 400 basqa, eşki – 25 million 572 mıñ 200 basqa jetken. Moñğoliyada 216,700 otbası mal şaruaşılığımen aynalsadı. Olardıñ 14,200 otbası 10- nan joğarı, 19,900 otbası 11-30 bas maldı, 15500 otbas 31-50 bastı maldı, 29,300 otbası 51-100 bas maldı, 46,200 otbası 101-200 bas mal wstaydı. Sonday-aq, 1000-1500 maldı 7000 otbası, 1500-2000 malı bar 1000-nan astam otbası, 2001- den artıq malı bar 500 -dey otbası bar ekendigi sanaq boyınşa anıqtalğan eken. Moñğoliya büginde Resey, Qıtay, Koreya elderine et önimderin eksporttaydı. Moñğoliyada tek Reseyge et eksporttaytın 10 kompaniya jwmıs jasaydı. Jılına 5 million bastı mal eksporttauğa mümkindigi bar Moñğol eli, jılına öziniñ işki twtınısına 200 mıñ tonna et paydalanadı.
Malınıñ erekşeligi men önimi jaylı taldap körsek…
Moñğoliyada – 3 million 634 mıñ 900 bas jılqı bar
Moñğoldıñ malı qwblmalı aua rayına beyimdelgen, äri suıqqa tözimdiligimen erekşelenedi. Sondığınan bükil bes tülik malı jıldıñ tört mezgilinde jayılımda boladı. Jılqısınıñ ortaşa salmağı 360-380 kg, bordaqılap jemdegenderi 400 -den astam kg, etiniñ tığızdığı 52-56 payız, huv', sapalılığı 2886-3000 kkal boladı. Jılqıdan künine 7.5 litr, jılına 1.0-1.2 million tn qımız dayındaydı. Jılına 2.7 mıñ tn jılqı etin eksporttaydı.
Moñğoliyanıñ siırı – 4 million 80 mıñ 300 basqa jetken
Moñğol twqımdı siırınıñ sauılu merzimi 180 kün, siır sütiniñ maylılığı 4.36 payız, jılına är siırdan ortaşa eseppen 750-800 litr süt alınadı. Jılına 66.9-113.6 mıñ tn siır etin öndirip, onıñ 12.9-14.0 mıñ tonnasın eksporttaydı.
Moñğoliyanıñ qoyı – 27 million 853 mıñ 400 basqa jetti
Moñğol qoyınıñ eti ortaşa 23.51kg, jaz mezgilinde 30-45 kün sauılıp, är qoydan 29.7 kg svt alınadı. Sütiniñ maylılığı 6.35 payızdı qwraydı.
Moñğoliyada 25 million 572 mıñ 200 eşki bar
Moñğol eşkisi jayılımmen emirude jaqsı körsetkişke ie. Küzde serkeleri 55-58 kg bolsa, eşkileriniñ salmağı 37-41 kelige deyin tartadı. Eşkileri 7 ay sauılıp, är eşkiden 50-60 litr süt alınadı. Sütiniñ maylılığı 3.87 payızdı qwraydı.
Moñğoliyanıñ tüyesi – 4 million 100 mıñ 300 basqa jetti
Moñğol tüyesiniñ jüni, eti, süti terisi ärdayım bağalı jäne köşpendi halıq üşin taptırmaytın kölik qwralı bolıp tabıladı. Moñğoliyanıñ jer köleminiñ 41.7 payızın ielenetin şöleyt aymağında Moñğoliyadağı barlıq tüyeniñ 70 payızı ösiriledi. Jalpı, Moñğoliyanıñ aua rayı qatal, qwbılmalı aua raylı ölkege jatadı. Qıs aylarında auanıñ ortaşa tempraturası – 35-40 graduss, keybir jıldarı -44-50 gradusqa deyin suıq boladı. Al, jaz aylarında şöleyt aymaqtarında -40-45 gradusqa deyin ıstıq bolsa, basqa ölkelerinde -25-30 graduss, bik taulı ölkelerinde 15-20 gradus ıstıq boladı. Mine, biz bügingi maqalamızda Moñğoliya jaylı qısqaşa derekpen, onıñ mal şaruaşılıq salası jaylı bilgenimizşe taldap äñgimeledik. Eger Moñğoliya jaylı är türli derekterden biluge ıqılastarıñız bolıp jatsa, biz äñgimemizdi arı qaray jalğastıruğa dayınbız!
…Endi Moñğoliyanıñ tamaşa tabiğatınan birer körnisterdi nazarlarıñızğa wsına otırıp äñgimemizdi ayaqtaudı jön kördik. Oqıñızdar, tamaşalañızdar, pikir bildiriñizder! Qoyğan swraqtarıñızğa jauap beruge äzirmiz, ağayın! Endi tömendegi Moñğoliya tabiğatınıñ birer suretterin tamaşalap köriñizder!
BAĞDAL AQINWLI,
QR Jurnalister odağınıñ müşesi
Aqparat közi: ElAna qoğamdıq-tanımdıq saytı
Pikir qaldıru