جولبارىستى قايتا جەرسىندىرۋ ءۇشىن دي كاپريوعا ءۇمىت ارتادى
كەزىندە قازاقستاندى مەكەندەگەن مىسىق تۇقىمداس ءىرى جىرتقىش «كاسپي» نەمەسە «تۇران جولبارىسى» دەپ اتالاتىن تۇقىمعا جاتادى. بەنگال جانە امۋر جولبارىستارىنان تۇرقى كىشىلەۋ بولعانىمەن، ول دا ءىرى اڭ بولعان. حاتتالعان دەرەككە قاراعاندا، كاسپي جولبارىسىنىڭ سالماعى 240 كيلوگرامعا جەتەتىن. بۇل تۇقىمنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى -جيرەن ءتۇستى ءجۇنىنىڭ بوياۋى قانىق. ال ءتۇسى قوڭىر رەڭكتى بولىپ كەلەتىن جولاقتارى ۇزىن ءارى ءجيى ورنالاسقان. قىستىڭ كۇنى كاسپي جولبارىسىنىڭ تەرىسى، اسىرەسە قارىن تۇسىنىڭ ءجۇنى قالىڭداي تۇسەدى. تۇمسىعىندا قويۋ مۇرتى بولعان.
قۇجاتتارعا قاراعاندا، قازاقستاندى مەكەن ەتكەن جولبارىس تۇقىمىنىڭ سوڭعى وكىلىن 1947 جىلى قاراۋىلقۇم اۋدانىندا الدەبىر اڭشى ولتىرگەن.
كاسپي جولبارىسىن قايتا جەرسىندىرۋ يدەياسى 2005 جىلى ايتىلا باستاعان ەدى. استانادا وتەتىن «ەكسپو» كورمەسىنە بايلانىستى بۇل تاقىرىپ جۋىردا قايتا قوزعالا باستادى. جولبارىستى جەرسىندىرۋ باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋ تۋرالى WWF دۇنيەجۇزىلىك جابايى تابيعات قورىنىڭ رەسەيلىك وكىلدىگى مەن قازاقستان ۇكىمەتى اراسىندا كەلىسىمگە قازاقستان استاناسىندا وتەتىن حالىقارالىق كورمە اياقتالار تۇستا – 2017 جىلعى قىركۇيەكتىڭ 8-ءى مەن 9-ى كۇندەرى قول قويىلادى دەپ جوسپارلانعان.
جولبارىس باعدارلاماسى
رەسەي – WWF ۇيىمى جولبارىستىڭ بۇل تۇقىمىنىڭ بۇرىن مەكەن ەتكەن ارەالىن تاياۋ شىعىس، زاكاۆكازە ەلدەرىنەن باستاپ ورتالىق ازيا ايماعىنا دەيىن زەرتتەگەن. WWF دۇنيەجۇزىلىك جابايى تابيعات قورىنىڭ رەسەي وكىلدىگى ديرەكتورى يگور چەستيننىڭ ازاتتىققا ايتۋىنشا، ىلە وزەنىنىڭ ساعاسى مەن بالقاش كولى جاعاسى قازاقستاندا جولبارىس پوپۋلياتسياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن جايلى تەرريتوريا بولادى دەگەن توقتامعا كەلگەن ەسەپ قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ زوولوگيا ينستيتۋتىمەن بىرلەسىپ ازىرلەنگەن.
ول جاقتا حالىق سيرەك قونىستانعان (شارشى كيلومەترىنە ەكى ادامنان اسپايدى), ءارى ول جاقتىڭ جەرگىلىكتى ەكوجۇيەسى جولبارىستىڭ بۇل ءتۇرى 1950 جىلداردىڭ اياعىنا دەيىن مەكەندەگەن ورتاعا ساي دەپ تانىلعان. جەتى مىڭ شارشى مەتر اۋماققا 40-55 جولبارىس جىبەرسە، جارتى عاسىر ىشىندە ونىڭ سانىن 64-98 جولبارىسقا دەيىن كوبەيتۋگە بولادى دەپ بولجانادى.
جوبانى ىسكە قوسۋ ءۇشىن جولبارىستى جەرسىندىرۋ باعدارلاماسىنا ۇكىمەت قول قويىپ، بالقاش كولىنىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋىندا رەزەرۆۋات قۇرۋعا كەلىسىمىن بەرۋى ءارى ونىڭ قاجەتىن وتەۋگە قاتىستى مىندەتتەمەلەر الۋى ءتيىس.
بالقاش كولى جاعاسىندا رەزەرۆۋات قۇرۋ جۇمىستارى بيىل قايتا جاڭعىرادى دەپ ۇمىتتەنەتىن يگور چەستيننىڭ ايتۋىنشا، باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ جۇمىستارى تەك 2016 جىلى عانا جاندانعان.
بىراق قازاقستان ۇلتتىق گەوگرافيا قوعامىنىڭ (قۇگق) اتقارۋشى ديرەكتورى جاننا رۇستەم WWF ديرەكتورى يگور چەستيننىڭ ءوپتيميزمىن قوستامايدى. قۇگق-ىن 2013 جىلى بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ قازاقستاندا جولبارىس پوپۋلياتسياسىن قالپىنا كەلتىرۋ جوباسىن ىسكە اسىراتىن باستاماشىل توپ رەتىندە قۇرعان. ەندى ونىڭ جەتەكشىسىنىڭ ايتۋىنشا، «ەكونوميكادا قالىپتاسقان جاعدايعا» بايلانىستى قىمبات باعدارلامالارعا موراتوري جاريالانعاندىقتان، جوبانى توقتاتا تۇرۋدى ۇيعارعان.
- … ال الگى جوبا ءبىر كۇننىڭ، ءبىر جىلدىڭ جوباسى ەمەس. بۇل – ميلليونداعان اقشا تۇراتىن قىمبات جوبا، – دەيدى قۇگق اتقارۋشى ديرەكتورى جاننا رۇستەم.
«زەلەنوە سپاسەنيە» ەكولوگيالىق قوعامى جەتەكشىسى سەرگەي كۋراتوۆ كاسپي جولبارىسى سانىن قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسىن ەرەكشە، بىراق ىسكە اسۋى قيىن جۇمىس دەپ سانايدى. ول قولدا باردى ساقتاپ قالۋدى ۇيرەنۋگە شاقىرادى، بىراق ەلدە بۇعان ءتيىستى زاڭدار، ماماندار جانە عىلىمي بازا جوق دەپ سانايدى.
- ەڭ جامانى، قازاقستاننىڭ ەرەكشە قورعالاتىن تەرريتوريالار تۋرالى زاڭدارى ناشار. زاڭداردى ورىنداۋ دەڭگەيى دە كوڭىل كونشىتپەيدى. مۇنداي قۇقىقتىق جاعدايدا قازاقستان كاسپي جولبارىسى تۇقىمىن قالپىنا كەلتىرۋ سياقتى قيىن جۇمىستى قامتاماسىز ەتە المايدى، – دەيدى سەرگەي كۋراتوۆ ازاتتىققا.
ونىڭ سوزىنشە، ۇلتتىق پاركتەردىڭ جۇمىس ىستەۋىن مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرۋ جاعى دا مۇشكىل.
قازاقستانعا جولبارىستى كىم جەرسىندىرۋى ءتيىس؟
WWF دۇنيەجۇزىلىك جابايى تابيعات قورى دەرەگىنشە، 20-عاسىردىڭ باسىندا پلانەتادا 100 مىڭعا جۋىق جولبارىس مەكەندەگەن. مىسىقتۇقىمداستارعا جاتاتىن ءىرى جىرتقىشتىڭ توعىز ءتۇرى بولعان. قازىر ءۇش جارىم مىڭداي عانا جولبارىس قالعان. ءتورت تۇقىمى قۇرىپ كەتكەن. WWF باسقارماسىنا كىرەتىن گولليۆۋدتىق اكتەر لەوناردو دي كاپريو جولبارىستىڭ الەمدىك پوپۋلياتسياسىن قۇتقارۋعا ءوز ۇلەسىن قوسىپ ءجۇر. 2010 جىلى ول جولبارىستاردى ساقتاۋ جونىندەگى سانكت-پەتەربۋرگ سامميتىنە قاتىسىپ، جولبارىستاردى ساقتاپ قالۋ باعدارلاماسىنا ەكى ميلليون دوللار بەرەتىنىن مالىمدەگەن. تابيعات قورعاۋ جوبالارىنا قاتىسقانى ءۇشىن بەلگىلى اكتەردى «جولبارىستار ەلشىسى» دەپ اتايدى.
ەندى لەوناردو دي كاپريو مەن ەلىندەگى كليمات وزگەرۋ قورى جەتەكشىسى بولىپ سانالاتىن نيدەرلاندى حانشايىمى لاۋرەنتيندى كاسپي جولبارىسى پوپۋلياتسياسىن قالپىنا كەلتىرۋ باعدالاماسى باستالعانىن بىلدىرەتىن قول قويۋ شاراسى جوسپارلانعان استاناعا شاقىرماق. جەرگىلىكتى باق بۇل جايلى ەكسپو-2017 باسقارۋشى ديرەكتورى سالتانات راحىمبەكوۆاعا سىلتەمە جاساپ حابارلاعان.
لەوناردو دي كاپريو مەن نيدەرلاندىنىڭ كورول وتباسى مۇشەلەرىن شاقىرۋ يدەياسىن ۇسىنعان WWF-رەسەي ديرەكتورى يگور چەستيننىڭ ايتۋىنشا، استاناعا كەلۋ جايلى ولارمەن ءالى ەشقانداي كەلىسىم جاسالماعان.
ءبىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرامىز دەپ ۇمىتتەنەتىن باعدارلامانى ىسكە قوسىلعانى جايلى حالىقارالىق دەڭگەيدە حابار تاراتقىمىز كەلەدى. ءالى ەشقانداي كەلىسىم جوق بولعانىمەن، لەوناردو دي كاپريونى شاقىرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرىپ جاتىرمىز، – دەيدى يگور چەستين ازاتتىققا.
كاسپي جولبارىسى پوپۋلياتسياسىن قالپىنا كەلتىرۋ باعدارلاماسى اۆتورلارى ەسەبىنشە، قازاقستان ۇكىمەتىمەن كەلىسىمگە قول قويىلعاننان كەيىن جوبانى ىسكە اسىرۋعا 10 جىل ىشىندە مەتسەناتتاردان 20 ميلليون دوللار تۇسەدى. بۇعان قوسا، ولار استانا دا قارجىلاندىراتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەدى.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ