Шығыс Түркістан | Kerey.kz/Керей.кз

كوز قاراس

شىعىس تۇركىستانداعى الاش رۋحى

kerey.kz
| May 31, 2017 | 6,659 views

التايدان اتىراۋعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان ۇلانعايىر جەردىڭ ءبىر بولشەگى شىعىس تۇركىستان. نەگىزىندە ول ۇلى «قاھارلى التاي» ەدى! ادامزاتتىڭ التىن بەسىگى سانالۋىنىڭ سىرى جەرى مەن ەلى باتىر… اتتەگەن-ايى! قايسىبىر نايساپ قولداردىڭ شەكارانى بولشەكتەپ قاتە سىزعانىمەن، ىرىقسىز قۇيىرىعىن ءۇزىپ، ۇلى دەنەسىنەن ايىرىلعان كۇيىندە قانسىراپ جاتىر. شىعىستا قالعان باۋىرلاردىڭ قايعىسى مەن مۇڭىن، تۋلاعان ىستىق قانىن ەرتىس ارقىلى سەزىنۋگە بولادى. شىعىسى مەن باتىسىنا سالت اتتى كىسى التى ايلىق جول جۇرۋگە تۋرا كەلەتىن قايران التاي قايىرىلماس بولدى. شىعىس تۇركىستاننىڭ كوكجالى وسپان باتىر قولباسشىلىق ەتەتىن قازاق اتتى جاساۋىلدارى 1940 جىلى شىڭ شىساي اسكەرىنە قارسى ىشقىنتىداعى شايقاستا ورىستىڭ گەنەرالى رازبوروۆتى ولتىرەدى. گەنەرالدارىنىڭ سۇيەگىن سۇراعان ورىستارعا ىرىسحان: «سەندەر 1937 جىلى ماسكەۋگە اپارىپ ولتىرگەن ءاليحان بوكەيحاننىڭ، احمەت بايتۇرسىننىڭ باسىن
1592
تاريح

كرەملدەن كەلگەن پارمەن

kerey.kz
| May 25, 2017 | 7,186 views

قازاقستاننان تىس جەردە ءومىر سۇرگەن قازاق دياسپوراسىنىڭ دا باستان وتكەرگەن قيلى-قيلى تاريحى بار. سونىڭ ءبىرى – شىڭجاڭ ولكەسىندەگى التاي قازاقتارىنىڭ جەرگىلىكتى بيلەۋشىلەرگە قارسى كوتەرىلىسى. بۇل وقيعانىڭ تۋىنداۋىنا نەگىزگى سەبەپ، 1937-1938 جىلدارى كەڭەس ەلىندە جۇرگىزىلگەن رەپرەسسيا ناۋقانى 1938 جىلدىڭ سوڭىن الا قىتاي قازاقتارى اراسىندا دا جالعاسۋى ەدى. ويتكەنى، ول كەزدە شىڭجاڭ ولكەسىن باسقارۋشى وكىل شەن شيتساي كسرو كوسەمى ءستاليننىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋشى قۋىرشاق بيلىك يەسى بولىپ سانالاتىن.بىراق، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعان تۇستا شەن شيتساي قامقورشىلىق تانىتىپ كەلگەن كەڭەس ەلىنەن قول ءۇزدى. سەبەبى، ول بۇل سوعىستا كەڭەس ارمياسى ءسوزسىز جەڭىلەدى دەپ ويلادى. ءسويتىپ، 1943 جىلدىڭ باسىندا شىڭجاڭدا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەڭەستىك ماماندار مەن اسكەري كۇشتىك قۇرىلىمدارىن ەلدەن الاستاتىپ، ونىڭ ورنىنا چان كايشي باسقارعان
2631
تاريح

ىلە ۋالاياتى قازاقتارى

kerey.kz
| Jan 12, 2017 | 7,795 views

بۇل شىڭ دۋبان (盛世才/ شىڭ شى ساي) ءداۋىرى (1933-1944 جج) كەزىندە ىلە ۋالاياتىندا جاساعان قازاقتاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى كورسەتىلگەن كونە سۋرەتتەر. ءسىز سۋرەتتەردەن 30-شى جىلداردا ىلە ۋالاياتى، ىلە وزەن اڭعارى وڭىرىندە جاساعان قازاقتاردىڭ تىرشىلىك بەينەسىن شىنايى كورە الاسىز. شىڭ دۋبان (盛世才/ شىڭ شى ساي) بيلىكتى قاندى توڭكەرىسپەن تارتىپ العان سوڭ كوپ وتپەي ارنايى كوميسسيا ۇيىمداستىرىپ xالىق ساناعىن جۇرگىزگەن. بۇل دۋبان ۇكىمەتىنىڭ (شىڭ شى ساي) ساياسي قياناتى مەن قاسكويلىگىنىڭ باستاۋى بلدى. كوميسسيا xالىق سانىن جۇرگىزۋ، جەر-سۋ، اۋماق يەلىگىن انىقتاۋ، قۇرال-جاراقتى تىركەۋ، مال باسىن ەسەپتەۋ، xالىق تۇلعالارىن xاتتاۋ (ماسەلەن; گۇڭ، ۋاڭ، بەيسى، ءتايجى، ۇكىرداي، اقالاقشى، ءزالىڭ، شاڭيا، مانپاڭ، تب بيلىك تۇلعالارى) شەتەلدەن كەلگەن نەمەسە شەتەلدە وقىعان (تاشكەن، الماتى، سەمەي، زايسان، قازان، ىستانبۇل، تب) زيالىلاردى
1716
تۇلعالار

كوكجال

kerey.kz
| Dec 26, 2016 | 12,363 views

ءبارى قان ءۇرىمجىنىڭ اينالاسى، ەسكى تام، ۇڭعىل-شۇڭعىل، ساي-سالاسى. ىشەگىن ولگەن جاننىڭ يتتەر سۇيرەپ، دومالاپ، قارعا شوقىپ جاتىر باسى. بارساڭدار ءۇرىمجىنىڭ قالاسىنا، كوزىڭ سال قالتارىس ساي-سالاسىنا. «ۇمىتپا ولە-ولگەنشە وسىنى» دەپ، تاپسىرىپ كەت بالاڭنىڭ بالاسىنا. تاڭجارىق – ءى – قانشا شامشىل، قانشا قيامپۇرىس، قانشا قول اپارتپاس، بەت قاراتپاس اساۋ بولعانىمەن، قاپىدا تورعا تۇسكەن كوك ەركەسى قىران دا كىسى قولىنا قاراعان كىرىپتارلىق حالىنە بىرتە-بىرتە كوندىگەر ەدى. سول ءتۇز قىرانى تەكتەس، ءومىر بويى بوستاندىق ءۇشىن الىسقان دالا سەرىسى وسپان دا ءوزىنىڭ باسقا تۇسكەن تۇتقىندىق تاعدىرىنا امالسىز بويسۇندى. سوعىس ونەرىنەن مول حابارى بار، اتىس-شابىسقا جاستايىنان ماشىققان باتىر جەڭىس بار جەردە جەڭىلىستىڭ دە بولاتىنىن، ادام باسىنداعى باق تا، سور دا الما-كەزەك اۋىسىپ تۇراتىن دۇنيە ەكەنىن بۇرىننان
3253
تۇلعالار

وسى جۇرت ەر وسپاندى بىلە مە ەكەن؟

kerey.kz
| Jan 18, 2016 | 3,354 views

تəۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىن تويلاۋدى باستاپ تا كەتكەن جاتقان جايىمىز بار. ال وسى تəۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسىپ، جانىن بەرگەن باتىرلارىمىزدى قانشالىقتى ۇلىقتاپ ءجۇرمىز؟! قازاق ەلىندە اتىن ىلەۋدە بىرەۋى بىلەتىن وسپان باتىردى شەتەل جاقسى بىلەتىن بولىپ شىقتى. حالقى ءۇشىن قانىن توگىپ، əيگىلى «قازاق ءۇشىن əزəزىلمەن دە كەلىسىمگە كەلۋگە دايىنمىن!» دەپ ۇرانداعان قازاق باتىرىن قازاقتان باسقانىڭ ءبəرى كەرەك قىلاتىنداي… مىسالى: قازاقتى قورعاپ، قىتايدا كوتەرىلىس جاساعاندا، «چيكاگو دەيلي نيۋس» جۋرنالىنىڭ ءجۋرناليستى دواك بارنەتت كەلىپ وسپاننان سۇحبات الىپتى. ال 1956 جىلى اعىلشىن ەندريۋ فوربەس باتىر جايلى «قازاقتىڭ نەگىزى» اتتى كىتاپ جازسا، امەريكاندىق تاريحشى ليندا بەنسون » قازاقتىڭ التىن اڭىزى-وسپان باتىر» اتتى ەڭبەك جازعان. 1999 جىلى دەيۆيد ۋاننىڭ باتىر جايلى ەڭبەگى گونكونگتە جارىق كوردى. Əلەم تاريحشىلارى
752