يسرافيل پەرىشتە كەرنەيىن ويناپ، دۇنيەگە زامان اقىردىڭ ورناعانىن حابارلاسا، قازاقتار عانا ونىڭ سوزىنەن سوڭ ازا تۇتپاي، كەرىسىنشە جاڭا ءبىر قىزۋ تالقىلاۋ باستاپ كەتىپتى. ۋ دا شۋ، ايعاي-ۇيعايعا تاڭ قالعان يسرافيل كوكتەن جاقىنداپ كەلىپ تىڭداسا، قازاقتار “اقىرەت” دەپ ايتقان دۇرىس پا، جوق الدە “احيرات” دەگەن دۇرىس پا” دەگەن ماسەلەنى شەشە الماي جاعالاسىپ جاتقان كورىنەدى. عالىم بوقاشتىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى
قالتاي مۇحامەدجانوۆ اعامىز جۇمىسقا كەلگەندە: – قالاي، دجىگىتتەر، دجاعدايلارىڭ دجاقسى ما؟ – دەيتىن سول كەزدە «ج»-عا «د»-نى قوسىپ ايتاتىنداردى كەكەتىپ. ءبىر كۇنى «ارانىڭ» جاۋاپتى حاتشىسى، مارقۇم سايلاۋبەك جۇمابەكوۆتىڭ بولمەسىندە جۇمىستىڭ سوڭىندا كىشىگىرىم «جەتىم قىزدىڭ» تويىن جاساپ جاتقانبىز. – ەسىكتى جاپتىڭىز با؟ – دەگەن سۇراعىما «قورىقپا، قاتىردىم» دەگەندەي ساكەڭ ەكى كوزىن بىردەي جۇمىپ، باسىن شۇلعىپ، باس بارماعىن قايقايتا شوشايتتى. اپىل-عۇپىل بوپ جاتقانىمىزدا كەنەت ەسىك سارت ەتىپ اشىلدى دا، ار جاعىنان قال-اعاڭ كورىندى. نە ىستەرىمىزدى بىلمەي قاتتى ساسقالاقتادىق. اۋىزداعىنى جۇتا الماي، قاقالىپ-شاشالىپ تۇرعان پۇشايمان ءتۇرىمىزدى كورىپ، قال-اعاڭ سىر الدىرماي ادەتتەگىدەي قالجىڭعا باستى. – قالاي، دجىگىتتەر، دجۋان كولباسانى دجونىپ دجەپ دجاتىرسىڭدار ما؟ – دەدى تۇك بولماعانداي گازەت-داستارحانىمىزداعى شالا تۋرالعان، شىنىندا، جۋانداۋ شۇجىققا كوزىن
مارات توكاشباەۆ مەنىڭ ءادىلباي جانيازوۆ دەگەن رۋحاني جاقىن اداي ءىنىم بار. ء(يا،ءيا، تاپ سول، «گاۋھارتاستى» ايتاتىن دۋدارباس سەرى). ۇزاق جىلداردان بەرى قولىمنان كەلگەنشە قامقورلىق جاساپ جۇرەمىن. ءوزى ايدى قولىڭا الىپ بەرەتىن اسابا، اۋەنىمەن جۇرەك قىلىن شەرتەتىن ءانشى، مىقتى مۋزىكانت، سىرباز سازگەر، ارۋاقتى دومبىراشى، ازىلدەرىن قوسىپ اينالاسىنا شۋاق شاشىپ وتىراتىن اڭگىمەشىل. مىنەزى بار، ءمىنى كەم ازامات. اياق استىنان تاۋىپ سويلەگەندە ورىستى وماقاستىرىپ، قازاقتى قاقالدىرىپ جىبەرەدى. سونىڭ ءبىر اڭگىمەسى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. بىلتىر ءادىلبايدى قوردايداعى دۋلات-جانىستار تويعا شاقىرىپ اسابا ەتەدى. تويدا جانىستاردىڭ شورتيك كيگەن، جالاڭاش ساندارى سىرتقا تەپكەن بىرنەشە كەلىنى قىزمەت ەتىپ ءجۇرىپتى. تويدىڭ سوڭىنا تامان قىزدى-قىزدىمەن توي يەلەرى «ۇلكەن ءبىر اتانىڭ بالاسىسىڭ. ەندى مىنا داستارحانعا سەن بەر باتانى!» دەسە كەرەك. سوندا ءادىلباي
جۇمات انەسۇلى قۋ- قۋ، دۋ- دۋ ( جۇماتتىڭ ازىلدەرى مەن قالجىڭدارى) «بەتى بەس ەلى قالىڭ ۇياتسىز وسەكشى ارامىزدا ءجۇر ەكەن عوي!» اۋىلداعى جاڭالىقتاردى ۇيدەن ۇيگە جەتكىزىپ وتىراتىن ءبىر اق ايەل بار. ونى جۇرت “قاراجورعا” دەپ اتايدى. Aۋىلعا ءبىر “جاڭالىق تاراسا “كىم ايتىپتى” دەپ سۇراعاندا، “قاراجورعا” ايتتى” دەسە، ءبىتتى، ء“ا،ءا! قاراجورعا ايتسا، قالت ايتپايدى” دەيدى ەكەن جۇرت. سودان ويدا جوقتا قاراجورعاعا ءبىر باسەكەلەس شىعادى. سوڭعى كەزدە كورشى قالادان جەتكەن “جاڭالىقتار” پايدا بولا باستايدى. سوسىن قاراجورعا وزىنەن باسقادا “جاڭالىق” ايتۋشىنى ىزدەپ، كورشىسىنەن: “كىم ايتىپ ءجۇر بۇل اڭگىمەنى؟” دەپ سۇرايدى. كورشىسى: “اۋىلسوۆەتتىڭ قاتىنى جەكسەنبى سايىن قالاعا بارىپ كەلەدى، سول ايتتى” دەسە، قاراجورعا: “كوتەك! بەتى بەس ەلى قالىڭ ۇياتسىز وسەكشى ءوزىمىزدىڭ ارامىزدا ءجۇر
(شەدەۆر ەمەس،ەرتەدەن بار اڭىز عوي، شىدامدىلىق تانىتىپ، وقىپ شىقساڭىز دەگەن ءوتىنىش) وپاسىز بەن يبالىنىڭ ۇياتى كەزدەسىپ قالىپتى. – قالايسىڭ؟ – دەيدى يبالىنىڭ ۇياتى. – سۇراما! – دەپ، ەكىنىشىسى ەڭىرەپ جىبەرىپتى. – مەنىڭ يەم ۇياتتى ۇمىتتى. وزىنەن باسقانى ويلاۋدى قويدى. سەزىم دەگەننىڭ ءبارىن جەرلەپ، وزگەنىڭ قامىن ويلاۋ دەگەنمەن جۇمىسى جوق، قارىنى توقتىق، كويلەگى كوكتىك قانا كوكسەگەنى. وزگەنى وكشەمەن ەزىپ، كەۋدەسىن جانشىپ، باسىنان اتتاپ كەتۋ وعان تۇك ەمەس. ولە الامي ءجۇرمىن! – جۇرەگىن ءجىبىتىپ، ساناسىن سىيپالاپ كورمەدىڭ بە؟ – ابدەن تىرىستىم. بايقاتپاي جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ پارقىن ايىرار كىتاپتاردى دا تىقپالاپ كوردىم. يماندى، سالاۋاتتى ادامدارمەن دە جولىقتىردىم. پايدا جوق! كەرىسىنشە، اشكوزدىگى اسقىنىپ، زۇلىمدىعى ۋشىعىپ كەتتى. ونىڭ بەتىنە دە، ارتىنان دا ايتىلعان «ۇياتسىزسىڭ!» –
حالىق اراسىندا كەڭ بايتاق قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنا ءتان قاتىپ قالعان قاعيدا قالىپتاسقان. بۇل بىرجاقتى پىكىرلەردى كۇندەلىكتى قۇلاعىمىز شالادى. NUR.KZ پورتالى وقىرماندارىنا قازاقستاندىقتاردىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ كەتكەن ءتۇرلى ستەرەوتيپتەردى ۇسىنادى. «شىمكەنتسكي ۆاريانت» Facebook ارقىلى بولىسۋۆكونتاكتە ءبولىستى فوتو: ماقسات شاعىرباەۆ شىمكەنت تۋرالى ەل اراسىندا نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ايتىلادى. «شىمكەنتسكي ۆاريانت»، «شىمكەنتتىك كەلىندەر»، «شىمكەنت – تەحاس»، «ماسەلەنى شىمكەنتشە شەشىپ تاستاۋ» دەگەن سوزدەردى ءجيى ەستيمىز. شىمكەنتتىكتەردى وزگەلەردەن پىسىق ءارى قۋ دەپ ساناۋ جۇرتتىڭ ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ العان. قازاقستاننىڭ باسقا ايماقتارىنىڭ تۇرعىندارى شىمكەنتتىكتەردىڭ جۇرمەيتىن جەرى جوق دەپ ويلايدى. ولار شىمكەنتتىكتەردىڭ قاي جەرگە كوشىپ بارسا دا، تەز ۇيرەنىسىپ كەتەتىنىن العا تارتادى. «كارتوپتى ءسۇيىپ جەيتىن نارىنقول» Facebook ارقىلى بولىسۋۆكونتاكتە ءبولىستى فوتو: ALASHAINASY.KZ الماتى وبلىسى رايىمبەك اۋدانىنا قاراستى اۋىلدى بۇكىل قازاقستان
“قىتاي قازاقتارىنىڭ ارحيۆىنەن تابىلعان قابانباي بابامىزدىڭ تازا بەينەسى” دەپ ءبىر سايت باتىردىڭ سۋرەتىن جاريالاپتى.450 ادام لايك باسىپ، پالەنباي ادام پىكىر جازىپتى. ءبىر ادام عانا فوتوعا كۇمان كەلتىرگەن ەكەن. قالعاندارى “باتىر بابامىز يماندى بولسىن، قايران بابام-اي، تىرناعىڭا تاتىمايمىز-اۋ، قىتايدا تالاي سۋرەت ساقتاۋلى تۇر ەكەن” دەپ تامسانىپتى. سۋرەت پە، فوتو ما، قاي قازاقتىڭ ءارحيۆى دەپ ەشكىم سۇراماپتى.بوگەنباي باتىردىڭ ءۇش تە ءتورت فوتوسى تابىلدى دەسە دە سەنە بەرەتىن سياقتىمىز:) اسىلحان ماماشۇلىنىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى
«بار بول!…» “سوزبەن ۇرعاندى سوزبەن جىعام، كوزبەن ۇرعاندى كوزبەن جىعام كۇشپەن ۇرعاندى، كۇشپەن جىعام” دەپ ءبىر جىگىت اعاسى توپتىڭ اراسىندا ماقتانىپ تۇر ەكەن. قاسىندا تۇرعان پالۋان دەنەلى جىگىت ءسوزۋار جىگىتتىڭ ءسوزىن ۇناتپاي قالسا كەرەك، جۇدىرىعىمەن سىلتەپ قاپتى. اناۋ تاجىريبەلى بوكسشى بولسا كەرەك، سوققىدان جالت ەتە قاپ، جۇدىرىق سىلتەگەن جىگىتتى ۇرىپ قاپتى. سوندا انا جىگىت قۇلاپ جاتىپ، مىناعان: ” مالادەسسىڭ! ءسوزىڭ دە، كۇشىڭ دە بار جىگىت ەكەسىڭ! بار بول!” دەگەن ەكەن. مىسىقتىڭ اۋرەسى ء(“ازىل) قىزىق بوپ جاتىر، الدە شىجىق بولىپ جاتىر. جولبارىس بارىسقا، بارىس تۇلكىگە اينالىپ كەتكەن زامان. تۇلكى -مىسىققا، نانساڭىز دا، نانباساڭىزدا مەيلىڭىز، بىراق، سول مىسىق جولبارىسقا ۇقسايمىن دەپ جالىن كۇدىرەيتتى، داۋىسىن دۇرىلدەتتى، باقىردى، شاقىردى، سوندا دا بارىسقا ۇقساي
جۇمات انەسۇلى «ءالى بۇزىلماعان قازاعىم بار ەكەن» دەپ بارايىن» ۇلكەن سارايدا كونتسەرت ءجۇرىپ جاتادى. انشىلەر وزبەك، قىرعىز، تاجىك، ءۇندىس، ورىس، اعىلشىن ىرعاعىندا ءان شىرقاپ جاتادى. وسى كەزدە ساحنا سىرتىندا (كۋليسانىڭ ارتى) ءبىر كەمپىر انشىلەر بوياناتىن ەسىكتەردىڭ ءبىرىن اشىپ، ءبىرىن جاۋىپ جۇرەدى. ونى كورگەن ءبىر جىگىت: “كىمدى ىزدەپ ءجۇرسىز؟” دەپ سۇرايدى. كەمپىر: “وسى انشىلەردىڭ ىشىندە قازاقى ءان ايتاتىن ادام بار ما ەكەن دەپ سونى ىزدەپ ءجۇرمىن” دەپتى. سول كەزدە قاتارداعى بوياناتىن ەسىكتەن شىققان ءبىر ءانشى قىز: ء“جۇرىڭىز، اپا، مەن قازىر قازاقى ءان ايتامىن” دەپ ۇلكەن كىسىنى قولتىعىنان الىپتى. سول كەزدە كەمپىر: ء“سويتشى، اينالايىن.سەنىڭ الدىڭداعىلاردىڭ ايعايىنان قۇلاعىم بىتەلىپ قالدى. ءبىر قۇرىشىمدى قاندىرىپ، قازاقي اندەر ايتشى. ۇيگە ءالى بۇزىلماعان قازاق بار ەكەن دەپ بارايىن”
ءوز بيلەۋشىلەرىن بەتىنە باسىپ سىناۋعا قۇقى جوق حالىقتاردىڭ، ماقتاۋعا دا قۇقى جوق. قۇلداردىڭ ماقتاۋى ەشتەڭەنى دە بىلدىرمەيدى دەپۋتاتتاردىڭ ەلورداعا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسىمىن بەرەيىك دەگەن ۇسىنىسىنا فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ەكس-دەپۋتات امانگەلدى ايتالى ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى دەپ حابارلايدى NUR.KZ. «ەل بيلەۋشىلەرىن ماقتاۋعا دا، سىناۋعا دا نەگىز جەتىپ ارتىلادى. قازاقستان پارلامەنتىنىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ 25-جىلىنا بايلانىستى دەكلاراتسياسىن بىرلەسكەن وتىرىستا قابىلداعانىن كورگەندە، 18-ءشى عاسىرداعى فرانتسۋز فيلوسوفى كلود گەلۆەتسيدىڭ كورەگەن سوزدەرى ەسىمە ءتۇستى: «ءوز بيلەۋشىلەرىن بەتىنە باسىپ سىناۋعا قۇقى جوق حالىقتاردىڭ، ماقتاۋعا دا قۇقى جوق. قۇلداردىڭ ماقتاۋى ەشتەڭەنى دە بىلدىرمەيدى». ءبىزدىڭ وسى پارلامەنت پرەزيدەنتتى سىناپ كورگەن ەمەس، ونى دەمەك ونى ماقتاۋعا دا حۇقى جوق. سەبەبى ءادىل سىن باردى بار دەپ، جوقتى جوق دەپ سارالاپ باعا بەرەدى. قۋانىش
