Ителі руы – іргелі рулардың бірі. Атауы жағынан Ителі кәдімгі Ителгі құстың атауының ғасырлар легінде ғ, г әріптері түсуіне байланысты өзгеріске ұшыраған түрі болуы мүмкін. Екінші жақтан алғанда, Ид-Телы, Иди-Теле болып ежелгі Алтайлық Телелердің бір бұтағы болуы мүмкін. Ид-Телы, Иди-Теле атаулары оларды Жер-Телелері(отырықшы Теле) және қасқырды төтем еткен Телелер ретінде көрсете алады. Ителінің шежіре бойынша Көкбұлақ деген атаның немересі екенін танысақ, Көк сөзінің Құдайы сипаттар мен көк бөріге, киеге қатыстылығын ескерсек ит сөзінің әрі жағында қасқыр төтемі жатады. Италияндардың ит емген(қасқыр емген) екі баланы төтем санап, күні бүгінге дейін Ителі атауынан Ителия(Италия) болып тұрғанын біле аламыз. Оның үстіне Көкбұлақ аталатын кей жерді халық Көкебұлақ деп те айтады. Көкебұлақ – Тыва тілінде Көктегі бұлақ, Көктің бұлағы деген мағынада. Дулыға сөзінің Торык, Түрік деп те айтылатыны, Түркі тілдері сөздігінде және бүгінгі Тывалардың тілінде ат тұяғының жүрекшесін білдіретін Тұлұн сөзі ауыз екі тілде Тұрғын болып, р мен л-дың ауысымдылығын зерделесек, Көкебұлақ сөзі – Көке Бура, Көк Бөрі сөзінің өзі болуы да мүмкін.

Ал, Ителі шежіресіндегі Ахметәлі есімді адамның пайда болуын кейінгі Араб-Парсы текті Қожалардың Қазақ шежіресіне салған бүлігінің бір парасы ретінде, ойдан қосылған адам есімі ретінде біріңғай қарай алмаймыз. Ахметәлі есімін шежірені бүлдірушілер Абақлы, Абақты сөздерін бұрмалаудан келіп шықты дей аламыз. Ителі ішіндегі Абақты(Ақбақты, Абақлы) және Ителінің Абақ Керейге қарасты екенін білсек те жеткілікті. Ителі руы Қазақта бар, Башқұртта бар. Бір қызығы екі халықта да бұл ру Керей ұлысына жататын болып есептеледі. Башқұрт Керейлері өз ішінен Ителі және Орман болып екіге бөлінеді. Башқұрттағы Ителі тобының рулары: Ақ Төбетай, Зайнолла, Мүйтен, Мүтин, Мұқсын, Махмұт, Тұяқ, Хасан, Апти, Сәлиқ, Есекей, Таршан.
Қазақтағы Керей ішіндегі Ителі тобының рулары: Ақбақты, Ақмалай(Күйік), Ақмерген(Тыныбек) қатарлы үш ру. Мұндағы Ақбақты руының түп атауы Абақты, Абақлы немесе Ақ Абақ болуы да мүмкін екенін және бір айтып өтеміз. Ителі руының Керейдің “Ноқта ағасы” екенін білеміз. Ендеше, бұл ру – ең ескі Керейдің бірі.
Пікір қалдыру