|  | 

Qazaq şejiresi

WZINMILTIQ (QWTIMBET) – TARIHI TAU TWLĞA

 

Orta jüz – Kerey – Abaq – Şeruşi –
Küntuğannan tarağan atanıñ biri –
Wzınmıltıq(Qwtımbet).
Alaştan Qazaq taradı, keyin
ğasırlar qoynauındağı tarihi är kezeñde
ösip-öngen jüzdegen rular negizinde Üş
Jüzden qazaq halqı qalıptastı.
Jüz-rular odağınıñ aumaqtıq iri
birlestigi. Jüzdiñ bastı sipatı tuıstıq,
käsiptik, ädet-ğwrıptıq, basqaru negizindegi
qarım-qatınastar jiıntığı bolıp
tabıladı.
Qazaq qoğamı atalıq, rulıq, taypalıq, jüzdik jüyemen qwrılıp, qalıptasqan.
Ru-qauımdastıqtıñ kişi satısı. «U işseñ ruıñmen»deydi. «Jeti atağa tolıstıq, jeke
el bolıstıq»dep rudıñ atın qoyadı, jerin belgileydi. Alayda eñ bastısı rudıñ
müddesin oylap, sözin söyletin, tentegin tezge salıp, tektisin jebeytin – bii, rudı
bağatın – bayı, qorğaytın – batırı bolu kerek.Onsız ru qwrılmaydı. Qwtımbet rudıñ
bii de, batırı da boldı. Baydıñ da, tektiniñ de, tentektiniñ de babın tauıp, basın
biriktirdi.
Qwtımbet babamız şamamen 1653-1750 jıldarı ömir sürgen.
Babamızdıñ azan şaqırıp qoyğan atı – Qwtımbet, Wzınmıltıq –laqap atı.
Qazaq halqınıñ salt-dästürinde adamğa qwrmet körsetuge qatıstı köptegen ädep,
ädet-ğwrıptar bar. Sonıñ biri – at tergeu. At tergeu – bizdiñ halqımızdıñ adam sıylau
jönindegi izettilik, körgendilik, kişipeyildik qasietteriniñ biik körinisi. Özinen ülken
adamnıñ atın tura atau anayılıq bolıp tabıladı. Wlt dästüri boyınşa äyelder,
kelinder atasınıñ, qaynağa, qaynısınıñ, qayın siñlisiniñ, jalpı jası ülken
kisilerdiñ atın atamay, özinşe layıqtı at qoyıp, qwrmettegen.
Qwtımbet – babamızdıñ moyınına asınğan wzın şitı mıltığın meñzep
kelinderi «Wzınmıltıq» atandırıp jibergen eken.
Qazaqta «jigitke jeti öner de azdıq etedi» degen tämsil bar.
Wzınmıltıq(Qwtımbet) – tau twlğalı, eñsegey boylı, alıp küştiñ iesi bolğan.
Arda emip, bwla ösken eki qwlındı eki qoltığına qısa salıp, köterip kete beredi eken;
Bes-altı jigit birigip, ornınan qozğalta almağan däu tastı, eki qolımen keudesine
tirey köterip, äudem jerge deyin eş qinalmay aparıp qoyadı eken;

Qwrıq timegen besti asaudıñ jalına jarmasa ketip, tırp etkizbey basıp twrıp,
jal, qwyrığınan wstap, noqta jügensiz, jaydaq minip, tulay möñkigen ekpinine şıdas
berip, juasıtadı eken;
Wzınmıltıqpen küş sınasqan däu twlğalı, tegeuirindi, alıp küştiñ atası birde-
bir jigit babamızdı jeñe almağan eken degen añız-äñgimeler el auzında ğasırlardan
beri aytylyp keledi.
Wzınmıltıq (Qwtımbet) – kesek twlğalı, qol bastağan jau jürek batır. 70-ke
tolğan jasında asqaq ruhı, qaytpas qaysarlığı, joyqın tegeuirini, ädis-ayla, jiger-
qayratınıñ arqasında jaudıñ arnı qattı, tegeuirini mıqtı, twlğalı batırın jeñgen
eken.
Wzınmıltıq (Qwtımbet) – aqıl parasatımen eldiñ basın qwrağan, auzı dualı
bi bolğan. El işilik, ru aralıq dau-janjaldarda Qwtımbet aytqan mämilege jwrt
toqtağan desedi.
Wzınmıltıq (Qwtımbet) añşılıq öneriniñ qır-sırın jettik meñgergen känigi
añşılığımen el auzında qalğan adam. Qolında qıran bürkiti, qasında alğır
tazıların ertip sayatşılıq qwrğan.
Qazaq: «Bürkitşi üstiñdi bütindeydi, qıbıñdı qandıradı, qaqpanşı qarnıñdı
toyğızadı, twzaqşı aş qaldırmaydı» dep añşılıqtı tirşiliktiñ bir twtqası retinde
qarağan.
Babamız añşılıqqa arqan, atqı – özinen-özi atılatın sadaqqa wqsas qwral,
azulı añdardı soğıp alu üşin qoldanılatın dırau qamşı, jemtwzaq-tüyir-tüyir etti
tizip, bürkitke jwtqızıp wstaytın qwral, qıl twzaq-qwstardı wstaytın jılqınıñ
qwyırığınan jasalğan, sım twzaq-suır aulauğa arnalğan, tor – añ, qwstı wstap aluğa
arnalğan, şiratılğan jipterden jasalğan qwral, şoqpar – azulı añdardı (qasqır,tülki)
soğıp aluğa arnalğan qwral, qaqpannıñ türlerin özi jasap, qoldanğan – şeber wsta
bolğan.
Atamızdı Wzınmıltıq atandırğan Şiti mıltıq – därini mıltıqtıñ auzına
qwyıp, keyin domalaq qorğasın salıp, biltemen ot berip atılatın añ, qwstı wzaq
qaşıqtıqtan aulauğa arnalğan ottı qaru.
Babamız – qwralaydı közen atatın mergen bolğan.
Añşılar qoldanatın «şiti» mıltıqtıñ sirağı bolğan. Olardıñ oqpanı
döñgelek nemese birneşe qırlı bolıp jasalğan. Soğan qaray «altı qırlı aq beren»,
«on eki qwrsau jez ayır», «qara mıltıq» degen atauları bar.
Mıltıqtıñ oq-därisin salıp jüretin «oqşantay» şaqpaq-kise beldikke tağıladı.
Beldikte bir atuğa ölşengen oq-däri saluğa arnalğan arqardıñ, kiiktiñ, bwğınıñ
müyizderinen jasalğan qalta, şaqşalar boladı eken.
Babamız añ-aulau täsilderin jettik meñgergen. Wzınmıltıq suır aulağanda
tülki, qarsaq qwyırığınan jasalğan bwlğauıştı paydalanğan, qarğa ombılatu, tülki,
qarsaq, mälin siyaqtı añdardı qwmqaqpanmen, bürkit, swñqar, twyğın siyaqtı qwstarmen
aulau, moyın qatıru: añdı wzaq uaqıt bir jağına qara moynın bwrğızıp qusa, moyın
siresip qaladı da kelesi jağına qaray almay qaladı, sol sätte soğıp aladı.
Känigi añşılar sonımen qatar mwz qatıru, mwzğa otırğızu, or qazu, tor, twzaqpen
aulau, tütin salu, tik jardan nemese jartastardan qwlatıp aulau: tobımen, üyirimen
jüretin kiik, arqar, tau eşkilerdi köp adamdar toptasıp, qaumalap jürip, taulı sırğıma,
wşpa jartastardan nemese tik jardan wşırıp aulau,iz şalu, inge su qwyu, şaqırıp atu
siyaqtı köptegen ayla-şarğılardı qoldanğan.
Babamızdıñ qwsbegilik, sayatşılıq önerdiñ qır-sırın tereñ meñgergen.
Qwsbegilik, añşılıq han, bi, töre, batır,sal-serilerdiñ sayatınıñ säni, sayahatınıñ
ermegi, qwmarlıq türi bolsa, ortaşalar men jarlılar üşin künköris közi bolğan. Kişirek
qıran qwstarmen aqqu, qoñır qaz, sarı ala qaz, üyrek, wlar, bwldırıq, şil, kekilik, aq
qwr, qoyan siyaqtı eti adal añ-qwstardı aulap, auıl bolıp käsip etken. Bwlardıñ
qatarında wlar, aq qwr, şil tektesterdi «han tamağı» retinde qwrmettegen.

Babamız qoñır añdı seyil qwru, qwmarlıqtan şığu maqsatında emes, tek
qajettilik üşin bir kezeginde bir-ekiden artıq atpağan, añnıñ kiesinen saqtanğan, üyirge
tüsetin, töldeytin, jusaytın sätterinde müldem atpağan.
Wzınmıltıq (Qwtımbet) – tarihi twlğa.
Babamız ömir sürgen jıldar äz-Täuke han(1680-1715), Qayıp han (1716-1718),
Sämeke han(1719-1734), Äbilmämbet (1734-1771) bilik qwrğan jıldarmen twspa-tws
keledi.
Wzınmıltıq babamız Täuke han el bilegen «qoy üstine boztorğay
jwmırtqalağan» tınış, berekeli, beybit zamanda da öziniñ maqsatı biik, mwratı asıl,
edik iste eren, mämileger twlğa ekendigin däleldedi.
Babamız Qayıp han, Sämeke han, Äbilmämbet handar bilik qwrğan twstağı alma-
ğayıp zamanda da qazaq halqınıñ joñğar şapqınşılığına qarsı wlt-azattıq küresiniñ
alğı şebinde, tar jol, tayağaq keşuden ötken, ülkendi-kişili ondağan jorıqtarğa
qatısıp, erligimen tanılğan, erjürek qolbasşı. Jası wlğayğan şağında öziniñ bay
täjiribesine süyene otırıp, joñğar jasaqtarımen bolğan iri-iri şayqastarda soğıs
amaldarı men san türli ayla-täsilderidi şeber qoldana bilgen şeber strateg.
Qwtımbet – eñsegey boylı, alıp twlğalı, joyqın küş pen tegeuirin, jürek pen
bilek, ayla men amal, aqıl men sabır, wstamdılıq pen qaysarlıq, adamgerşilik pen
kisiliktiñ biik mwrat, maqsattarın tu etken, düyim jwrtqa tanımal, biregey twlğa.
Köne tarihtıñ qoynauınan sır tartıp, naqtı derekter wsınıp jürgen Soltan
Täukeywlı, Ädil Semeyhandar Wzınmıltıq 97 jasında ömirden ötken turalı öz
eñbekerinde jazğan, batırdıñ jan serigi bolğan tobılğı torı atı 32 jasqa kelip ölgende
Qwtımbet atınıñ basın qwşıp, egilip jılağan eken degen köne köz qariyalar aytqan
añız-äñgimelerdi keltiredi.
Wzınmıltıq (Qwtımbet) – Beyimbet, Qojamqwl degen eki atadan taraytının
bilesizder.
Beyimbetten Baytaylaq, Aqapan, Arıstan, Aytqwl, Seten, Eltoq, Toqberdi,
Elşibay, Toqpan, Bayqondı, Bayşora, Mırzabay 12 atadan tarayddı.
Qojamqwldan Igilik, Bäni, Öteqwl, Kötembay, Sarımırza 5 atadan taraydı.
Beyimbet babamız 1673-1747 jıldarı ömir sürgen, at üstinen tüspegen küresker
sarbaz, joñğar şapqınşılığı twsında erligimen tanılğan batırlardıñ – biri.
Beyimbetwlı Baytaylaq batır «aqtaban şwbırındı, alqa köl swlama»
zamanındağı yağni 1723-1756 jılğa deyin sozılğan Joñğar şapqınşılarına qarsı
soğıstıñ basınan ayağına deyin qatısıp, erlik, dañqı külli qazaqqa mağwlım bolğan
körnekti batırlardıñ biri, tarihi tau twlğa.
Ol öñirlik soğıstan jäne qazaq küşi toptasqan 1728-1730 jıldardağı Añırıqay
şayqasında, Bwlant, Şiderti, Tekeli şayqastarında negizgi batırlardıñ biri bolıp,
birde-bir joyqın şayqastardan qalmağan, ondağan jekpe jek, atoydıñ jeñimpazı, qara
küştiñ alıbı, jau-jürek batıl, aybattı, jüzbası, mıñbası bolıp äsker basqaruda
aybınımen, aqılımen, alğırlığımen daralanğandıqtan halqı moyındap, Şeruşi
ruınıñ wranına aynalğan aruaqtı batır, wlı twlğa.
Baytaylaq er Jänibektiñ senimdi serigi, tälimger wstazı, aqılşısı bolğan, ol
twstağı Kerey batırlarınıñ ruhına, qayratına tänti bolğan Töle bidiñ «qazaq bolsañ
kerey bol, bar alaşqa merey bol» degen tämsili el auzında qalğan.
Baytaylaq şeber mämileger, ol el aralıq qarım-qatınasqa da aralasıp, Joñğar
men Qazaq handığı arasındağı diplomatiyalıq kelisim, kezdesulerge de mwrındıq
bolğan. Keyinirek orıs-qazaq eldik deñgeydegi mañızdı isterge aralasıp öziniñ şeber
diplomat, mämilegerligimen tanılğan elaralıq deñgeydegi twlğa.
Baytaylaqtıñ tuğan, qaytıs bolğan jıldarına baylanıstı eki nwsqa bar,
birinşisi 1695 jılı tuır 1743 jılı 48 jasında, ekinşi 1703 jılı tuıp, 1781 jılı,
78 jasında qaytıs boldı degen.

«Wlı dalanıñ tarihı men mädenieti» bağdarlaması ayasında Ş.Uälihanov
atındağı tarih jäne etnologiya istitutı jäne Pavlodar memlekettik pedagogikalıq
universitetiniñ bastamasımen 2018 jarıq körgen, 30-ğa juıq belgili ğalımdardıñ
qatınasumen jazılğan «XVIII ğasırdıñ ekinşi jartısındağı Orta jüzdiñ
batırlarımen swltandarı» attı tarihi qwjattar jinağında Ombı oblısındağı
tarihi mwrağat jäne Orenburg oblısındağı memlekettik mwrağattan tabılğan Orta
jüzdiñ swltanı Swltanmämettiñ ömiri men isi turalı naqtı tarihi derekter jazılğan.
Kitapqa kirgen qwjattar 1752-1788 jıldardı qamtidı.
Swltanmämet(Swltanbet) 1710-1794 jıldar Qazaq handığına birikken iri
rulardıñ basqaruşısı 1781 jılğı Qwrıltayda han tağına ümitker bolğan ataqtı
batır, mämileger twlğa bolğan. Öz jauıngerlerimen Qazaq handığınıñ Ertis mañındağı
qorğanı bolğan, Resey, Qıtay, Joñğarlarmen kelissözder jürgizgen. Swltanmämet
Şıñğıs twqımı, öte ıqpaldı swltan , Abılay hannıñ nemere bauırı.
Jinaqta Swltanmämet hanğa 1760 jılı 27-qazanda Sibir' äskerleriniñ
qolbasşısı general-mayor fon Veymarnnıñ jazğan hatında bılay delingen: «Asa
qwrmetti, Swltanmämet swltan, sizdiñ mağan joldağan hatıñızdı öziñizdiñ senimdi,
tanımal adamdarıñız Razmämbet mırza, Tazbatır, Baytaylaq batır, Baraq batırlardan
qabıldap aldım».
Hatta Ertis bekinisi mañında twratın bağınıştı adamdarğa, twtqındarğa, attarğa
orın, mal jaylımına jer beru jäne qalmaq barımtaşıların wstau, jazalau turalı
jazılğan.
Mineki, osı tarihi naqtı derekter Baytaylaq batır 1760 jıldarı tiri
jürgendigin jäne oñıñ 1743 jılı qaytıs bolğan deytinderdiñ boljamnıñ tarihi
negizsizdigine naqtı dälel bola aladı. Demek Baytaylaq Soltüstikte Batır töbede
jerlengen degen eken de änşeyin bos äñgime bolıp otır.
Baytaylaqtıñ ülken wlı-Şwbaş batır jastayınan jauımen ayqasıp, eşkimge
aldırmağan erjürek batır, Kereydiñ hanı Äbilpeyizwlı Kögedaydıñ qasındağı besinşi
orınğa otırıp, Şeruşiniñ töbe bii bolğan, tanımal-twlğa. 1790 jılı Pekinge Kögeday
töremen birge Şwbaş batır da barğanı tarihtan belgili. Bwl saparda eki el arasındağı
elşilik qızmeti üşin Kögeday güñ atağın alsa, Baytaylaqtıñ wlı Şwbaş batır ambı
därejesin alıp qaytadı.
Atası, balası, nemeresi, şöberesi birdey batır bolğan, örlik pen erliktiñ jarşısı,
asqaq ruh pen qaytpas qaysarlıqtıñ sabaqtastığı baba wrpaqtarına ğana emes külli Qazaq maqtan
twtuğa twratın erekşe jağday desek artıq aytqandıq bolmas, sirä!
Belgili tarihşı Mwqanov Marat Säbitwlı öziniñ «Orta jüz qazaqtarınıñ etnikalıq
qwramı men taraluı turalı» eñbeginde Orta jüz taypaları men rularınıñ ornalasu aymaqtarın
tarihi kezeñderdiñ är böligindegi jağırapiyasın anıqtap beredi. «Qazaq jeriniñ tarihı» attı
eñbeginde tolıqtay äri naqtılay jazadı: «Orta jüz Tarbağatay qırattarı jüyesiniñ oñtüstiginen
bastap Balqaş köli, Sarısu özeniniñ bas jağı, şığısta – oñtüstik Altaydan bastap Säuir
jotasın jäne Zaysan qazanşwñqırın qamtıp, Ertis alqabınıñ oñtüstik jağalauları arqılı
ötti. Orta jüzdi Arğın, Qıpşaq, Nayman, Qoñırat, Kerey jäne Uaq taypaları qwradı. Orta
jüzdiñ qıstauları jelden jaqsı qorğalğan, şwraylı jerler edi. Suı mol Ertis, Esil jäne basqa
özender, Zaysan, Marqaköl kölderi, Kökşetau köl jüyeleri, jazıq dalalar men tau
bökterlerindegi jayılımdıqtar tügel derlik Orta jüzdiñ ieliginde boldı» dep tüyindeydi.
Mwqanov Marat Kerey men Naymannıñ mekeni negizinen şığıs öñiri bolğandığın naqtı
derektermen däleldep bergen.
XV-XVI ğasırda Kereyler, sonıñ işinde Qwtımbet wrpaqtarı qäzirgi Qazaqstannıñ
şığıs öñirinde mekendep twrğandığı tarihtan belgili. Onıñ naqtı bir däleli –
Wzınmıltıqtıñ ziratı Şığıs Qazaqstannıñ oblısınıñ Tarbağatay audanı Qabanbay

aulınıñ Täuke bölimşesinen tabılıp otırğandığı.

Osı öñirdiñ ärbir twrğına Wzınmıltıq ziratın biledi, zirattı twspaldap bağıt,
bağdar silep jatqanın közben kördik.
Tarbağatay Aqsuat öñirinen tek Qwtımbet ğana emes Beyimbet, Baytaylaq jäne
babamızdan tarağan, Şeruşiniñ basqa atalardıñ da zirattarı tabılıp otır, bwl
derekter 1912-1915 jıldarı orıs ğılımdarınıñ sızğan kartalarında naqtı
körsetilgen.

Surettegi aqsaqaldıñ atı
Qabdolda(ruı Nayman, Bayjigit
Qarakereydiñ wrpağı) ata
babalarınıñ ğasırlar boyı
mekendegen qwtmekeni Tarbağatay,
Qabanbay öñirinde twrağan,
Wzınmıltıqtıñ jienşarı. Äkesi
Nwrqasın, wlı atası Idırış, 3-
atası Mırzahan, 4-atası Motı,
Motınıñ bäybişesi
Wzınmıltıqtıñ qızı atı-Balday,
üş jwrtına ardaqtı, el wytqısı

bola bilgendikten qayın jwrtı
Balday ana dep qwrmet twtqan.

Mırzahan atamız eskişe oqığan, öte sauattı, talanttı, oqımıstı kisi bolğan.
Qol jazbaları bügingi künge deyin saqtalğan, wrpaqtarınıñ qolında. Atamız qajılıq
saparğa barıp jürip, qaytıs bolıp, qasietti Mekke topırağınan mäñgilik twraq tapqan
eken.
Qabdolda aqsaqal ötken jılı 97-ge qarağan jasında ömirden ötti, janı jaysañ,
ülken jürekti jan edi. Wzınmıltıqtıñ wrpaqtarı tabıldı dep qattı quanıp, babamız
jaylı qwndı derekter aytıp edi.Marqwmnnıñ jatqan jeri jännät bolsın!
Wzınmıltıq qaytıs bolğannan keyin Qojamqwl wrpaqtarı Qazaq jeriniñ
oñtüstigi Taldıqorğan öñirine qonıs audarğan eken. Osı orayda bir atanıñ eki balası
bir-birinen nege böline köşti eken degen zañdı swraq tuındaydı. Onıñ bastı sebebi-
Qazaq dalasına joyqın küşpen jasalğan Joñğar şapqınşılığınıñ saldarı ekendigi
belgili. Atadan enşisin alıp öz qonısın saylap, jeke otau qwrğan wrpaq el basına kün
tuğan qiın-qıstau sätterde eki bölinip qalğandığı aydan anıq. Bwl bastı sebep. Ärbir
oqiğanıñ saldarı da boladı. Qwtımbet qaytıs bolğannan keyin Beyimbet pen Qojamqwl
äkesiniñ wzınmıltığına talasıp, mıltıqqa mwrager bola almağan Qojamqwl ökpe
arqalap oñtüstikke köşip ketken eken degen añız-äñgime de aytıladı. Bwl da şındıqqa
janaspaydı. Köneköz qariyalarımızdıñ auzınan wzın şiti mıltıq jıl sayın eki
atanıñ şañırağına kezek almasıp otıradı eken degendi estigenimiz tağı bar. Sonımen
Qojamqwl wrpaqtarı Qazaqstannıñ oñtüstigi qazirgi Taldıqorğannıñ Küreñbel öñirine
qonıs tepken. Qojamqwldan 5 ata taraydı, üşeui batır bolğan desedi. Joñğar
şapqınşılığı twsında qandı qırğına wşırıp, basınan qilı-qilı tağdır keşken
Qojamqwl ata wrpaqtarı keyin bay, qwlaq wrpağı retinde qılışışan qan tamğan Keñes
Ükimetiniñ qudalauına tüsip, qattı qısım kögen twsta arğı betke Altayğa ötse de
Qazaqstanğa şekaralas İle, Qorğas aumağına jaqın jerlerdi meken etip twrğan eken. Ol
jaqtada qiın-qıstau uaqıttı basınan ötkerip, keyin 1960 jıldarı atamekenine qayta
oralıp, büginder Taldıqorğannıñ Kerbwlaq audanı Küreñbel aulında twrıp jatır.
Beyimbetten tarağan wrpaqtardıñ bayırğı atamekeni şığıs öñiri ekendigi
belgili, Joñğar şapqınşılığı zamanında, keyin Qızıl imperiya-Keñes Ükimetiniñ
tepkisine şıdamay Altayğa ötip ketken rulastarımızdıñ bir böligi Qıtaydıñ basqınşı
sayasatınıñ saldarınan 1840 jıldarı Altaydan aua köşip, Qobda betine qonıstandı.
Sol bir qilı-qilı zamanda üş eldiñ şekara aumağınan topıraq bwyırğan ondağan tekti
atalarımızdıñ zirattarı jatqanın ekiniñ biri bile bermeydi.
Büginder Beyimbet babamızdan tarağan wrpaqtar Monğol Eliniñ Bayan-Ölgiy, Qobda
jäne işkeri aymaqtarında, Qıtaydıñ Altay öñirinde, atamekeni Qazaqstanda, alıs-
jaqın şet elderde twradı.
Monğol Eliniñ Qobda betinde twrğan jäne Monğoliyadan 1992 jıldardan keyin
tarihi Otanına köşip kelgen qazaqtardıñ şamaman 1000-ğa juıq otbası, 6000-ğa juıq
jan sanı bar. Qıtayda rulastarımızdıñ sanı köbirek al Küreñbeldegi rulastarımız
sanı azdau ekendigi belgili. Olardıñ da şejiresi jazılğan, sol boyınşa otbası, jan
sanın şamamen şığaruğa bolar edi, bwl äzirge mümkin bolmadı. Degenmen törtkül
düniedegi wzınmıltıq wrpaqtarı 5-6 mıñ tütindi, 25-30 mıñ jan sanın qwraydı dep
dolbarlauğa bolatın siyaqtı, bwl jalpılama san, alayda öli men tiriniñ ara salmağın
döp basıp aytu mümkin emes.
Qalay desekte ruhtı, batır babamızdan tarağan wrpaq büginder düyim jwrtqa
aynalğan ülken qauım ekendigi aydan anıq.
Alla qalasa tayau arada baba wrpaqtarı Şığıs Qazaqstan oblısınıñ Tarbağatay
audanı Qabanbay aulında jatqan Wzınmıltıqtıñ ziratın köterip, kesene twrğızudı
niet etip otırmız. Bwl iske audan, auıl äkimşilikteri resmi türde ıqtiyar, kelisimderin
berip, qoldau körsetip otır. Babalar ruhı-el ruhı!

Älhanwlı Amantay –tarihşı
Nwr-swltan q

tel: 87756949898
11-mamır 2021 jıl

Related Articles

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

  • Demografiyalıq saraptama

    1-şi suret qazaqtar; Demografiyalıq ahual 1949-2020 jj. aralığın salıstırmalı körsetken. 1949 jılğa deyin, atap aytqanda kommunistik qıtay ükimeti ornağanğa deyin Şınjañ ölkesiniñ soltüstik böliginde qazaqtar, oñtüstik böligi Qaşqariyada wyğırlar basım sandı wstadı. 1951-54 jıldarı wlttıq mejeleu kezinde ortalıq ükimet qwrğan komissiya saraptaması boyınşa wlttıq avtonomiyalıq territoriyanı anıqtau mına eki bağıtta jürgizildi. Olar: BİRİNŞİ, wlttıq avtonomiyanı mejeleu boyınşa onıñ atauın twraqtandıru. Osı boyınşa üş atau wsınıldı: *ŞIğıs Türkistan avtonomiyalıq federaciyalıq respubilikası; *Wyğırstan avtonomiyalıq respubilikası; *Şınjañ avtonomiyalı respubilikası. EKİNŞİ, avtonomiyanıñ äkimşilik twrpatın anıqtau; Osı boyınşa: *Federeciyalıq twrpat; *Avtonomiyalıq oblıs jäne okurg twrpat; *Aymaq jäne audan därejeli avtonomiyalıq okurg twrpatı. Mejeleu komissiyası atalğan eki bağıtta saraptama nätijesin qorıtındıladı. Komissiya qorıtındısı boyınşa Şınjañ ölkesiniñ

  • Nwralı batırdıñ kesenesi  jöninde

    Keyingi kezde Nwralı batırdıñ kesenesi jöninde ärtürli äñgimeler şığıp jürgen körinedi. Onıñ biri Moñğoliyadan kelgen bir tuısqanımız basqa bir belgili jerlesimizdiñ Nwralı batırdıñ ziratı dep kigiz üy siyaqtı saman kirpişten qalanğan  ädemi zirattıñ janına barıp qwran oqığanına kuä bolğanın keltiripti. Ol jigittiñ  körgeni de, aytıp otırğanı da şıñdıq. Öytkeni 1982 jılğa deyin eldiñ köpşiligi, onıñ işinde  men de solay  oyladım. Äñgime tüsinikti bolu üşin men sol kezdegi oqiğadan bastap bayandayın. Men 1961 jılı Semeydiñ  mal därigerlik institutın bitirip keldim. Meni  sol kezdegi  S.M. Kirov atındağı  kolhozğa mal därigeri etip jiberdi. 1962 jılı bwl kolhoz «Gornıy» sovhozına aynaldı. Biz bala kezimizden: «Nwralı atamızdıñ ziratı S.M Kirov atındağı kolhozdıñ jerinde ornalasqan,   Babamız batır bolğan kisi, al onıñ janındağı qabırdıñ  wzındığı jeti kez, bizdiñ  babamızdan  da  asqan

  • Alıstağı ağayınnıñ Atamekenge oralu jolın twñğış aşqan qazaqtıñ qaharman qızı

    Ol kim deysiz ğoy, turasın aytsam ol Sağat Zaqanqızı. Toqsanınşı jıldardağı alğaşqı köş Moñğoliya qazaqtartarınan bastalğan. Sol köşti alğaş bastağan adam Sağat Zaqanqızı. Bwğan eşkimniñ dauı joq. Jarğaq qwlağı jasttıqqa timey, sonau qiın-qıstau zamanında alıstağı ağayındardıñ jolın aşqan osı adamdı qazaqtıñ qaharman qızı atauımızdıñ özindik sebebi bar. “Köş basşısımen körikti”  “Körgeni jaqsı köş bastar”  deydi atam qazaq.   Osı eki auız sözdiñ astarına üñilip qarasaq, onda, ülken män mağına bar ekenine köz jetkizemiz.       Bwrınğı auıl köşiniñ özinde, köş basşıları tört tülik maldıñ örisiniñ jağdayına qaray, är mezgildegi auarayınıñ özgerisine say, köşip qonuda bir basına jetip artılar  ülken jauapkerşilik  jüktese, Moñğoliyada twratın qandastarımızdıñ bir jarım ğasır ğwmır keşken el jerinen ,

  • KENESARI HANĞA TAĞZIM

    Jüz elu jıl! Biıl Kenesarı hannıñ şäyit bolğanına bir jüz elu jıl toldı. Kenesarı ğana emes. Naurızbay bahadwr swltan, Erjan swltan, Qwdaymende swltan. Qıpşaq Iman batır, Tama Qwrman batır, Dulat Bwğıbay batır, Dulat Jauğaş batır, Dulat Medeu bi, qılıştıñ jüzi, nayzanıñ süñgisi bolğan tağı qanşama azamat. Qazaq Ordasınıñ eñ soñğı jaraqtı jasağında qalğan üş mıñnan astam alaman. Bäri de şäyit boldı.Kenesarı hannıñ, onıñ eñ soñğı jauınger serikteriniñ qasietti qanı şaşılğan aqırğı sağatta tört ğasır boyı töre tañbalı qızıl tuı jelbiregen wlı memleket Qazaq Ordası şayqalıp barıp qwladı. Alaş balası sonau Üysin, Ğwn, Türik zamanınan tartılğan, Altın Ordağa jalğasqan, Qazaq Ordasına wlasqan, Ortalıq Aziya tösinde jiırma ğasırdan astam, ğalamat wzaq uaqıt

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: