ادەبي الەم

ءبىر كۇنى…

kerey.kz

 |  May 3, 2015

قۇرمەتتى kerey.kz  ! سىزدەرگە اڭگىمە جولداپ  وتىرمىن،تالاپ دەڭگەيىنەن شىقسا، جاريالاساڭىزدار ەكەن دەگەن تىلەكپەن:

قۇماربەك قاليەۆ

شىعىسقازاقستان وبلىسى

كۇرشىم اۋدانى

ءبىر كۇنى…

…-تابىس قالاي؟ …-ءماز ەمەس، ونى دا اي سايىن بەرمەيدى. باسقا باراتىن جەر جوق، سونان جۇرەسىڭ وسىلاي، دوحا، جارتى كىرپىش اپەرىپ جىبەرشى، بولسا

…-ەي، جارتىنى كوبەيتىپ جىبەرگەندەرىڭ نە، قازىر تاعى پو-كولحوزنومۋ بوپ شىعادى اناۋ سياقتى …- فۋندامەنتتەن كەتىپ تۇرعانىن كورمەيسىڭ بە، ايتپەسە مەن بىلمەي تۇر دەيمىسىڭ؟ …-بۇل سەندەرگە الاشىبايدىڭ ستايكاسى ەمەس حالتۋريت ەتەتىن، بۇل اتانىڭ ماڭگىلىك مەكەنى، دۇرىستاپ ىستەڭدەر اسىقپاي

…-جارايدى، سەن ايتپاساڭ بىلمەيدى ەكەنبىز، قازىر قالعان قاتارلارمەن تۇزەلەدى عوي. وسى تەمپتى ۇستاساق، تۇسكە دەيىن ءبىتىپ تە قالامىز. –قۇداي بۇيىرسا دە.

– ا-ا-ا، سولاي ەكەن عوي، جارتى كۇرەك سارىبالشىق قوسىڭدارشى، راستۆور كىرىكسىن.

…-تاسىن قايدا جاساتاسىڭ؟ – وسىندا، حۋدوجنيك باقبەردى جاساپ ءجۇر ەكەن. – ە-ە، ول پروفەسسيونال عوي، باياعىدا الماتىدان بىتىرگەن دەيدى، ىشىڭكىرەپ كەتتى عوي، ايتپەسە، مىقتى عوي ول …-ءاي، سولار نەگە ىشپەسە جۇرە المايدى ەكەن، ءا، انا جىلى مۋزەيدى ساندەدى عوي ۇشەۋ، ۇشەۋى دە «قاستەەۆتى» بىتىرگەن دەيدى، سوندا ءبىر ايدا ءبىر كۇن ساۋ جۇرگەن جوق، قايتا ىشپەسە باستارى اۋىرىپ جۇمىس ىستەمەيدى، ءسويتىپ ديرەكتور اپايدىڭ قانىن ءىشتى بىتكەنشە. –تۆورچەستۆو ادامدارى سولاي بولادى دەيدى عوي …-ي-ي-ي، قايداعى تۆورچەستۆو، الكاش دەسەڭش باياعى. –سول باحا مىنە، تاعى سوزىپ ءجۇر، ايتپەسە بۇگىن باسىن ۇيلەگەندە تاسىن دا قويىپ جىبەرەمىز بە دەپ ەدىم، وعان بولمادى. –ە، تاسى دايىن بولسا ورناتۋ قانشا دەيسىڭ، قايتا سول باحانىڭ اۋىلدا جاساپ جۇرگەنىنە قۇداي دە، ايتپەسە، بۇرىن قالادان تاسىدى ەمەسپ پە كىسىلەر. – ەندى قايتەدى مۇقتاج بولعان سوڭ.  ءبارى قويىپ جاتسا، ەلدەن قالاي عانا قالاسىڭ؟! تاقتانىڭ رازمەرى باعانا ءوزىڭ ايتقان عوي – ءيا، تاستىڭ ءبارى ءبىر ستاندارت ەكەن – ولاي بولسا ءۇش قاتاردان كەيىن كولدەنەڭ بەلدەۋدى جاباسىڭدار، بەكا، ەستىدىڭ بە؟ – ەستىدىك، ەستىدىك. ەي، وسى سەنىڭ اقىلىڭسىز قالاي كۇن كورەدى ەكەمىز، ءا؟ …-سونى ۇقساڭدار، اللادان كۇندىز-ءتۇنى اعالارىڭنىڭ اماندىعىن تىلەڭدەر، مەن باردا ەشكىمنەن كەمدىك كورمەيسىڭدەر، نوحا، سەن، اندا بۇرعى بار، سونى ال دا ءبىر كىرپىشتى تەس ورتاسىنان، اي ورناتۋعا. –وسى سەنىكى نەگە ىلعي دا نوحا، دوحا، باحا، بەكا بولىپ تۇرادى-ەي، اتتارىن دۇرىس ايتساڭ اۆتوريتەتىڭ تۇسە مە؟ – ەي، سەنى – نۇرمۇحامبەت، دوحانى – دونەنباي، باحانى – باقبەردى دەپ نەشە رەت قاساسام ءتىلىم جاۋىر بولماي ما، ءبىر ايتقاننان ءتىل الا قوياتىن سەندەر مە؟..

-وسى سيليكات مىقتى ما، قىزىل كىرپىش مىقتى ما؟ – ونى نە قىلاسىڭ-ەي، قالادان كوتتەدج سالعالى ءجۇرمىسىڭ؟!. – جوق، مىنا زيراتتاردى قاراشى، بۇرىنعىلارى – ىلعي قىزىل كىرپىش تە كەيىنگىلەرى – سيليكاتتان، نەگە دەگەنىم عوي. اركىم قولىنا تۇسكەنىنەن سالادى دا، وعان نەگە باسىڭدى اۋىرتتىڭ، ودان دا راستۆورىڭ جەتەتىن بولسا، انداعى جەردە ياحون قالسىن دا، سەن شۇبەرەك الىپ قابىرعانى ىسقىلاي بەر، كەپكەن سوڭ، لاي الىنبايدى. اللا-اۋ، ءبارىن بىلەدى-ەي، وسىنشا بىلىممەن بىزبەن بىرگە قالاي ءجۇرسىڭ، ءا؟ – ون جىل مەكتەپتە بۇنىڭ بىلگەنى – «ءۇشبۇرىش – قاتاڭ فيگۋرا» دەگەن ءبىر ەرەجە ەدى، ءومىر اقىلدى قىلادى-اۋ، ءسىرا… ء–وي، ءوشىپ قالدىڭ عوي. ءا، باسە، ۇندەمەيتىن بىزگە عانا مىقتى ەكەنسىڭ عوي، مىنالار ءبىرى قۋىپ، ءبىرى اتىپ ەدى قايدا تىعىلارىڭدى بىلمەدىڭ بە، وندا اناۋ وزەننەن شايىناتىن ەكى شەلەك تازا سۋ الىپ كەل، سەن  جەتكەنشە بۇلار دا باسىلار…

-مىنا ءبىزدىڭ جاقتا عوي، مارقۇمىنىڭ باسىن قاراپايىم عىپ ۇيلەيدى، كوبىندە وسىنداي ءتورت قۇلاقتى قورشاۋ، قاراڭدارشى ءبارى سولاي … – ءبارى سولاي ەمەس، انە، اعاشى دا، تەمىرى دە، ءتىپتى شىمى دا بار، اركىمنىڭ جاعدايى بىلەدى دە. – جوق، جاعداي عانا ەمەس، بۇل بايقاساڭ، ۋاقىت ديكتوۆات ەتەتىن مودا دەۋگە بولا ما ەكەن، الدە باسەكە مە، ايتەۋ، وسى ەسكەرتكىشتەر قايسىسى قاي كەزدىكى ەكەنى بىردەن كوزگە ۇرىپ تقرادى، وسىدان وتىز جىلعىمەن قازىرگىنى سالىستىرشى، ايىرما جەر مەن كوكتەي، بۇگىنگى الدەقايدا قىمبات تا ءساندى. – پاپام ايتقان، رازۆالدىڭ كەزىندە وسىندا نەمىستەر كەپتى، كينوعا ءتۇسىرىپ ءجۇر دەيدى، سولار زيراتتى كورگەندە «سىزدەردە تىرىلەردەن ولىلەر جاقسى تۇرادى ەكەن» – دەپتى. – مەنىڭ دە جاڭا ايتپاعىم سول سياقتى بولاتىن، بىزدە كوبىنە قاراپايىم دەدىم عوي، باسقا جاقتا كەيبىر زيراتتار تۋرا ماۆزولەي سياقتى ەكەن، سونى عوي تىلەشتىڭ ايتىپ جۇرگەنى – «… سونداي كۇمبەزدىڭ بىرىندە ۇلكەن عىپ “تىلەش”-دەپ جازعان جازۋدى كورگەندە ىشىنە كىرىپ ولە قالعىم كەلدى» – دەپ. – مۇسىلماندا سول قاتە دەيدى عوي. – نە قاتە؟ تىلەشتىڭ ولگىسى كەلگەنى ما؟ – جوق، زيراتتى قىمبات تاس، تەمىر، بەتوننان سالعان، ادامدى اللا توپىراقتان جاراتتى، توپىراق بوپ تىنۋى كەرەك ەكەن. – دۇرىس ايتاسىڭ، سول سياقتى مەن دە ەستىگەم، وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن وسىندا ءبىر ۇلكەن مولدا اتا تۇرىپتى. سول كىسى ىلعي جاڭاعى سەن ايتقان سياقتى ۋاعىز ايتادى ەكەن. كوپشىلىك «راس-اۋ، مولدەكەڭنىڭ ايتقانى – قۇران ءسوزى» – دەپ باس شۇلعيدى دا، ارتىنان مولدانىڭ ايتقانىن ىستەمەيدى، ەلدىڭ ىستەگەنىن ىستەيدى. سول اتا ءوزىنىڭ باسىن شىمنان ۇيلەۋدى تاپسىرىپتى بالالارىنا، ولار سولاي ىستەپتى دە، وسى قورىمنىڭ ءبىر جەرىندە بولۋى كەرەك. – ال، ودان كەيىنگى جاس يمام اكەسىنە كۇمبەز ورناتتى انە. – سوعان قاراپ بۇل شارانى دا بىلاي دەپ ەشكىم كەسىپ ايتا المايتىن شىعار. بۇرىن قايتا ءار جەردىڭ ءوز زاڭى بار سياقتى ەدى، قازىر ءبىر جەردىڭ وزىندە اركىم ويىنا كەلگەنىن ىستەيتىن بولىپ ءجۇر عوي. ءتىپتى سۇيەكتى كۇن شىققانشا كومىپ ۇلگەرىپ، ورىنىن تەگىستەپ تاستايتىندار شىعىپتى. – ىستاپىراللا، مىناۋ سۇمدىق ەكەن، سەن وسى بىزگە لاپشۋ نە ۆەشاەش سلۋچاەم، ا؟ – جوق، ول راس ايتىپ وتىر. مەن دە ەستىگەم بيىكتە وتىرعان ءبىر اعامىز تۋرا ءسويتتى دەپ. – سوندا نە بوپ بارامىز-ەي، كىمگە سەنەمىز، قالاي جۇرەمىز، قايدا جەتەمىز؟ – سەن قينالماي مىنا كوكەڭدى تىڭدا: كوپتەن بولىنبە، ەلدىڭ الدىنا شىقپا، ارتىنا قالما. مەن وسى ايتقانىمدى قۇلاعىڭا قۇيىپ ال دا تولپادا مەننەن كوز جازىپ قالماساڭ، سەن قينالاتىن ماسەلە شەشىلدى دە وسىلاي. – دا-ا-ا، قالاي دەسەڭ دە بىزدە وتكەن ادامدى اتتاندىرۋ قيىننىڭ قيىنى – قازاق باياعىدا ايتتى ەمەس پە-«ءولىم، قايدا باراسىڭ؟ باردىڭ مالىن شاشۋعا، جوقتىڭ ك…ن اشۋعا» – دەپ. – سەندەر الىمبەكتىڭ نە ايتقانىن ەستىپ پە ەدىڭدەر؟ – ە، ول نە ايتۋشى ەدى. – جوق، ەستىگەمىز جوق. – دوحانىڭ ماڭدايدى شىعارعانى عانا قالدى عوي، باسقالارىڭ بولسا دا بىتتىڭدەر، ۋاقىت ءوتسىن، تىڭداڭدار. – ال، قۇلاعىمىز سىزدە. – الىمبەك ايتىپتى: «اكەم ءولدى، ون بالاسى بولسا – ون جاقتى، ۋلاپ – شۋلاپ، تيىن – تەبەندەرىن الىپ كەلگەنىمەن، ءبارى بۇل جاققا بوتەن بولىپ كەتكەن، اشەيىن، قوناق سياقتى، ءجون ايتقاننان باسقا كومەكتەرى جوق، بار اۋىرلىق وزىمە ءتۇستى. جەرلەدىم، جەتىسىن، قىرقىن، جىلدىعىن بەردىم، باسىن ۇيلەدىم، تاسىن قويدىم، مۇنىڭ مورالدىق جاعىن ايتپاعاندا، ماتەريالنىي ۋششەربتىڭ ءوزى قانشا. وسىنىڭ ءبارىن ەسەپتەپ كەلگەندە اكەمنىڭ ولمەي – اق قويعانى دۇرىس ەد» دەپتى. – ۆو، قالاي ايتقان!.. – ءاي، اناۋ ايتادى، شايقى ەمەس پە ءبىر جۇرگەن. – وي، ول شىن ميۋنحايزەن عوي، ودان باسقا كىمنىڭ ويىندا كەلەدى مۇنداي ءسوز، ءا؟!. – ەندەشە، ودان ءارى تىڭداڭدار، اناۋ اكىمدىكتە ىستەيتىن بايمولداەۆ اعايدىڭ جانىندا سايلاۋ كەزىندە ءبىراز ءجۇردىم بىلتىر، سوندا ونىڭ الىمبەكپەن كلاستاسپىن دەگەنىن ەستىگەن سوڭ، ءبىر رەتى كەلگەندە وسى اڭگىمەنى ايتىپ بەردىم، ايتىپ بەردىم دە ءوزىم شىداماي كۇلىپ جابەرگەنىم بار ەمەس پە، قاراسام، اعام قاباعىن ءتۇيىپ قاتتى ويلانىپ وتىر ەكەن، مەن ىڭعايسىزدانىپ كۇلكىمدى تيا قويمايمىن با؟!. انا كىسى الدەن ۋاقىتتان بارىپ: «ۆ-و-و-ت، دۋراك – دەپ باسىن شايقادى دا – سوندا ۋششەرب شىعادى دەپ اكەسى ولمەۋ كەرەك چتو لي…-دەمەسى بار ما-قويشى-ەي، وسى جەردى قيىستىرىپ جوقسىڭ با؟..-قۇدايعا راس، تۋرا وسىلاي دەدى – باياعىدا ءبىر قىز جىگىتپەن جاڭا تانىسىپ وتىرىپ «ۇيدە اپايىم بار، مەننەن وتكەن سوراقى»-دەپ ماقتانىپتى عوي، مىناۋىڭ تۋرا سونىڭ كەرى ەكەن دە – ەي، جىگىتتەر مەن بولدىم، قاراپ جىبەرىڭدەرشى ماڭدايى قالاي شىققانىن. …وندا، بەكا، اي وسىندا ما، باگاجنيكتە مە، الىپ كەلشى، مەن سوڭعى كىرپىشتى قويام قازىر، سودان كەيىن ايدى ورناتامىز، سونىمەن اتامىزدىڭ باسىن ۇيلەدىك دەيمىز، بۇيىرسا…

- وسى ايدىڭ قالاي تۇرعانى دۇرىس؟ – قالاي تۇرعانى نە، بەت جاعى قۇبىلاعا قارايدى، بولدى ەمەس پە؟ – جوق، ونى ايتىپ تۇرعانىم جوق، انە، قاراشى انا زيراتتارعا، كەيبىرەۋىنىڭ ايى الدىنان قاراعاندا «س» ءارپى سياقتى، كەيبىرەۋى وعان – كەرىسىنشە، قايسىسى دۇرىس؟ – شىنىندا، سولاي ەكەن-اۋ، سونى ءبىر قاراماپپىز عوي. – كەشە مەشىتكە بارعاندا مولدادان سۇراپ الۋ كەرەك ەدى، ويدا بولماعانىن قاراشى… – سەن دە «اقساق قوي تۇستەن كەيىن ماڭىراپ»، ابدەن بىتكەندە «…بىرەۋى س سياقتى، بىرەۋى س ەمەس سياقتى…» – دەپ… – ەندى مەن كورگەنىمدى ايتىپ تۇرمىن عوي، دۇرىس بولسىن دەگەنىم دە. – ەي، داۋلاسپاڭدارشى، انە، باياتا سۋ الىپ كەلىپ قاپتى، سونىڭ بىلمەيتىنى جوق، كەلسىن، سۇرايمىز. – ەي، ول قاشان بىلمەيمىن دەۋشى ەدى، قازىر تاعى ءبىر وتىرىكتى قيىستىرادى.

- ءتۇۇۇھ، ەكى قولىم ءۇزىلىپ كەتە جازدادى عوي، بىلاي جاپ-جاقىن كورىنگەنمەن، ورگە قاراي تاۋسىلىپ بىتپەيدى ەكەن. ەي، بەكادان باسقالارىڭ ءبىتىپ قويىپ، بوستان بوس وتىرسىڭدار عوي. مەنى ازاپتاماي، سول وزەنگە وزدەرىڭ بارىپ شايىنا سالساڭدار، حاندىقتارىڭنان تايار ما ەدىڭدەر. – وندا قىزىق بولماي كەتەدى، بەكا دا ءبىتىپ قويعان. ءبىر ۇلكەن سۇراقتىڭ شەشىمىن تابا الماي، ءبىر ايتسا وسى ايتار – دەپ، اقىلگويىمىزدى توسىپ ءجۇر باعانادان. – ە، ايتا بەر وندا، نەمەنەگە اۋزىڭا مارجان سالىپ تۇرسىڭ؟ – ايدى قالاي قويامىز؟ – قالاي قويعانى نەسى، باعانا ايتتىم ەمەس پە… – جوق، بىلاي ما، الدە، بىلاي ما؟ – ىمم، توقتا،.. ويلانايىق كىشكەنە. – انە، ايتتىم عوي جاڭا، بۇل ءومىرى بىلمەيمىن دەمەيدى عوي. – ت-ءا-ءا-ك، اتامىز سەكسەننەن استى، توقسانعا تايادى، نەمەرە-شوبەرەلەرىن كوردى، ارمانى جوق، ەندەشە، «س» عىپ قوي. – نەگە «س»؟ – اي تۋادى، ودان سوڭ تولادى، ودان كەيىن كەمىپ، وشەدى. ادامنىڭ ءومىرى دە سولاي. كەمىگەن اي «س» سياقتى. – مۇنى سەن وقىپ ءبىلدىڭ بە، مولدادان ەستىدىڭ بە؟ – جوق، ءوزىم ويلادىم. – ايتتىم عوي ءبارىن ءبىلىپ تۇرادى ءوستىپ قايسىسى شىن، قايسىسى وتىرىك ەكەنىن ۇقتىرمايدى. – جارايدى، بەكا، بايەكەڭنىڭ ايتقانىمەن قوي، قاتە بولسا، ءوزى كەلىپ تۇزەتسىن. ال، ۋلاپ-شۋلاپ ءجۇرىپ اعامىزدىڭ ماڭگىلىك تۇراعىن دا ۇيلەدىك. قۇرال-سايمانداردى ماشىنگە سالدىڭدار عوي، قالعان ماتەريالداردى ءبىر جەرگە جيناڭدار، جەتپەگەن كىسىلەر پايدالانار. ەندى شايىنىپ الىڭدار، سودان كەيىن اتامىزعا ءبىر دۇعا باعىشتايمىز دا قايتامىز، بۇيىرسا… – باياتاڭ وسى، قار جەردە ۆلاستى بىردەن قولىنا الادى، قالاي باعىنعانىڭدى بىلمەي قالاسىڭ. – وعان دا قابىلەت كەرەك قوي – ماستەرستۆو ي ينتەللەكت نە پروپەش دەيدى عوي، بۇل مەكتەپتەن وسىلاي ەمەس پە…

- ال، اعامىزدىڭ جاتقان جەرى جايلى بولسىن. قوزعالايىق ەندى…

kerey.kz