1 .ғұндар, түркілер және шыңғысхан бастаған моғол татарлар кімдер?
kerey.kz
1 .ғұндар, түркілер және шыңғысхан бастаған моғол татарлар кімдер?.
ғұндарды барша түрік текті ұлыстардың ата-бабасы ретінде қарастырады, ал ол қалайша түрік тілды?
Жұңго жылнамаларында түріктерді ғұндардың басқа бір әулеті деп қарайды, ал одан бұрын жасаған телелер түрікпен ұқсас, салты да, тілі де бір.телелерден шыққан ұйғұр тайпасының тілі түрікше, бұны махмұт қашқари:”ұйғұрлардың тілі таза түрікше” деп баяндайды, ұйғұр қағаны мойынчордан қалған бытыктастағы тілде түркі қағаны білгі қағанның құлыптасындағы тылмен ұқсас.ал оғыздарда түрік, онда оғызбен ұйғұрдың ата-бабасы телелер яғыни төлестерде түрік болады, ал жұңго тарихнамаларында телелермен ғұндардың салты бірдей, тілінде тек аздаған парық бар дейді, бұған негізделсек ғұндарда телелермен ұқсас түрік тілды халық болады, бұған еш күмән келтіруге болмайды, ал .
Еۈрөпә, орыстың түрікпен өрттей өш тарихшылары үшін ғұн түрік емес, қазіргі мұңғұл атанған халықтың арғы атасы, себебі :оған тілдік дәлел аз екен, сондықтан оны түрік деп тұрақтандыруға болмайды екен, ал әдет-ғұрпыда, тілдік жақтанда дәлел аз болсада ғұн мұңғұлдың ата-бабасы екен, ал түрікке келгенде құлыптасқа жазылған жазу болмаса мойындамайды екенде, ал мұңғұлға келгенде еш дәлел болмасада мұңғұл дей салады, сондықтан олардың ұғымында ғұн, сәнби, жужан, моғолдар мұңғұл екен, әрине дәлелі аз болсада, ал ана түрік, теле, ұйғұр, оғыз, қыпшақ дегендердің құлыптасы және махмұт қашқаридың сөздігі арқылы зорға түрік деп танып отыр, егер олар болмаса олардыда мұңғұл дей салар еді, оларға иәкүтиадан анадолыға дейінгі 200 миллион түрік аспаннан түскен, ел құрмаған бейшәрәләр екенде, ал 10 миллионға толмайтын мұңғұл атанғандар бәрін істеп, бәрін тындырған болып көрінеді екен.әл қазақ елі %80 тен артығы мұңғұл болып өздеріне бағынған азғантай қаңлы, қыпшақтардың тілінде сөйлеп түркіленіп кеткендер екен!.
Ал осы айнымас ақиқат болып орныққан теуөриәні аударатын кез келген ұқсайды.
Бір ғажап жері шыңғысхан бастаған моғолдардың құрамында қиыр шығыста үйсін, дулат рулары болған, үйсіннен борохол ноян шыққан, ал дулаттар кейін моғолыстанның негізгі билігін ұстаған.ал осы екі тайпаның тарихы тым арыда жәтір.үйсін 2000жыл бұрын ғұн заманында шүлен таудан іле, жетысуға келіп ел құрған, кейін елінің саны 630 мыңған, әскері188800 ге жеткен.әл дулатты сол үйсін күнбиі елжәудің ортаншы ұлы дұлұдың еншісіне тиген ел деп қарайды.5-ғасырда үйсін елі жужандардың шапқыншылығынан жойылады.содан тартып үйсін атауы тарихтан өшеді.турә 10-ғасырға келгенде қиыр шығыста шығыс мұңғұлиадан бой көрсетіп тұйғын, мүркеттермен бірге қидан ханына тарту тартып барады.бұл туралы:”938-жылы 14-тамыз күні шүршіттен, 24-тамыз күні тұйғұн, үйсін, мүркеттенде мәмілілік кадесімен елшіліктер келді” (“жұңго жылнамаларындағы қазаққа қатысты деректер”3-том, 168-бет) .
Қидан патшалығына қарасты елдердің тізіміндеде “үйсін елі хан ордасы” деп аталады.
Ал дулат шыңғысхан заманында қияттардың нирун табындағы рулардың қатарынан бой көрсетеді.әл дулұ атты ұлыс .
Батыс түрік қағанатының белді руларының бірі болған.ал енді бір қайшылық шықты? Сонда бұлар қалайша батыста жүрген елдер бірі үйсін 5 ғасырдан соң, ал дулат 3 ғасырдан соң шығыстан бой көрсетеді, ал әлгі аталмыш еۈрөпә мен орыс тарихшылары бұған бас қатырмаған, олардың ойында батыс түрік қағанаты жойылған соң дулатта жойылып бейне жер бетінен жоқ болған да аяқ астынан шағатай хандығы құрылғанда пайда бола кеткен, онан қазақтың бір руы болған.ал ана шығыстағысы ол мұңғұл қазақпен қатыссыз дейді.әл үйсінде солай екен, 6 ғасыр жоғалып кетіп 9-ғасырда шығыста мұңғұл руы атымен пайда болыпты да олар мұңғұл иімпериәсін құрған дәрлекін қияттың бірі болыпты.ал оныңда қазақпен қатысы жоқ, ал қазақтағы үйсін ол 5-ғасырда жужаннан жойылған беті бейшәрә болып жүріп моғолыстан құрылғанда барып қайта ел бөліпті.ешқандәй тарихи оқиғаға араласпаған, тауда мал бағып қана жүрген, қазақтың үйсін дулаты мен ана қияттың үйсін дулаты аты ғана ұқсас, бір ел емес, ол ғана емес атағы таудай бір орыс тарихшысының айтуынша шыңғысхан заманындағы айбынды найман тайпасыда қазақтағы найман емес.өсіләйшә ұлы жүздегі біткен қазақтың көбі тарихсыз болады, ал кіші жүздың ?.
Бірен-сараны болмаса олардыңда тарихта аты жоқ тобыр ғана, ал орта жүздың қыпшағы батумен, шыңғыс қырғаннан аман қалған бейшәрәләрдә, ана керей, найман, қоңырат, жалайыр, меркіт дегендер шыңғысханнан жеңіліп қашып келген қашқындар екен орыстардың ойынша.
Ал қият руларының тізімінде сұнұт атты ру болса, түріктерде сонон руы болған;марғұз бастаған зубу яғыни сәбек (сүбүк) кейінгі керейді құраған, ашына тайпасының бір руы солтұ болса қияттың бір руы солтос, қорқыттың руы оғыз ішінде баяуыт, ал қияттың дәрлекін табының бірі тағы баяуыт, наймандар сегіз оғыз.батыс түріктің бір руы шаныш болса, қияттың бір руы шанышқұт.ғұнның бір руы сүбүк, ал түріктің бір руы сүбүк, керейлер сүбүк, ғұнның бір руы құян болса, шыңғысхан қиян (қият) .қандай ғажайып ұқсастықтар?.
Ғұндар:сұбұк, чұлұн, ланди, лан, құян, сұбұй қатарлы 6 тайпаға бөлінген.бүндә сүбүк түріктің сұбұ яғыни сәбек руымен аттас тағы чұлұн чұмұл руымен аттас, құян шыңғысханның қиян яғыни қият руымен әттәс.демек әр кездегі деректерде әр түрлі хатталсада негізгі .
Дыбысталуы өзгермеген.
Мына дерекке қарайық:” «теле тайпаларының қатарында бүркіт, тоңыра, құйғыр, байырқы, бұғыра рулары ;бұлар тула өзенінің сөлтүстігінде тұрған;
Мөнден, танағыр, сегет, ғұн, қоқсыр, деген арыстарының соғысқа жарамды адамы 20 мыңдайұбырдың батысы мен әнгенің терістігіндегі ақ тауды қапталдай қыбыт, бұлақшық, едер, сұба, нағар, оғыз, қырғұт, ядыр, иүрегірле р отырады.бұлардыңда соғысқа жарайтын адамы 20 мыңдай.алтайдың батыс күнгейінде сыр-ендә, тайнақ, зыбан, дарқыттар мекендейді.бүләрдә жорыққа 10 мыңдай адам аттандыра алады.қаңлының теріскейіндегі еділ өзенінің бойын едіз, ғажар, барғұт, биған, қоқы, қабыш, ажасу, баяуыт, кердерілер мекендейді, бұларда жорыққа 30 мың адам аттандыра әләді.теңіз көлінің шығыс және батыс жағалауларында салар, қият, үш сақсын, марсұқ, сақыралар отырады.бұларда 8 мыңдай жасақ бар.пұрұмның батысында ұңғұт, алан, печенек, құлас, барғұндар мекендейді, бұларда 20 мыңдай жан бәр.сөлтүстік теңіздің күнгейінде тыбалар отырады. (“жұңго жылнамаларындағы қазаққа қатысты деректер”2-том 340 бет) .
Ал 5-ғасырдағы қаңғарлар арасында ғұнның құян яғыни қият руы қайдан жүр деп таңғалуыңыз мүмкін.бүған еш таңғалудың қажеты жоқ, бұлар ғұндар батысқа еۈропаға ауғанда каспидың маңында қалып қойғандар деуімізге болады.
Ал үйсін түрікпе? Иранба?
Орыстардың ойынша 2000 жыл бұрын қазақыстанда жасаған сақ, қаңлы, алан бәрі түрік емес.әл жұңго деректерінде үйсіндердің ғұндардың бір түрі екендігі айтылған, ал елжәу күнбидің аңызыда бөрі аңызы, түріктерге ұқсас.бұған негізделгенде үйсіндер даусыз түрде түрік болады.ал сөзінде тұрақ жоқ орыс тарихшыларының үйсін молаларына жасалған әнәлизінде үйсін %80 еۈропалық болып шығыпты, міне еۈропалықнасыл болса түрік емес (тағы бір қайшылық жері сол сары нәсілді таза түрік тілінде сөйлеген түркі халықтарын әсіресе көшпенділерді мұңғұлданғандар анық түрік емес деп, ал керісінше орта шығыс еۈрөпә шегіне барып бүкілдей еۈрөпәләнған тұркиялықтарды нағыз түрік деп санайды, сонда түрік қай нәсіл?), иран болады екен, ал тарихи деректерде үйсіндердің алғашында 20-30 мың ғана әскері бар шағын ек екендігі айтылады.ал олардың санын көбейткен сол іле, жетісудің тұрғылықты сақтары.ал ?.
Сақтар иран текті болсын дейік, ондай болғанда ана орыс архолоктарының үйсін дер деп жүргенінің көбі сақтар болады, олар үйсіндерге бағынышты сақтардың моласына зерттеу жүргізген болады.ал қытай деректеріндеде:”үйсіндер шүңірек көк көзды, жирен шаш-сақалды, ат жақты келеді” деп айтылады, ал сол 630 мың халықты қаншасы үйсін? Қаншасы сақтар? Алғашында 30 мың әскері бар үйсіндерде 150 мың адам болады, демек %75 тен артығы жергілікті адамдар деген сан шығады, ал үйсіндерде таза сары нәсіл деуге болмайды, ғұндардыңда %11 ы еۈрөпейд шыққан, ал олардың батысында иүзілер (тохар) лармен аралас жасаған үйсіндерде еۈропалық құрам онанда көп болуға тиісті.әл жужандар үйсін мемілекетін жойған кезде осы бағынышты сақтар үйсіндерден тәуелсіздік алады, үйсін одағы ыдырайды, тағы шапқыншылық соғыстада қырғынға ұшырайды, бас сауғалап бөтен елдерге телім болатын жағыдайлар көп, сонан үйсін әлсіреп кіші елге айналады, ал бұндай жағыдай кейінгі түрікпен, ұйғұрдыңда басынан өткен, оларда мемілелеті құлаған соң азайып әлсыз елге айналған. ?
ал түрік қағанаты құрылғанда үйсіндер сол батыс
Түріктің құрамындағы шағын ел болса керек, сондықтан үлкен есепке кірмеген болуы мүмкін, ал ол кезде үйсіннен шыққан дулат яғыни дулұлар белді руға айналған.ал 657-жылы батыс түрік жойылған соң бұлардың аты өшеді, батыс түрік одағындағы түркештер басты күшке, кейін шығыстан келггн қарлықтар басты күшке айналады, онан кейінгі қарахан дәуірінде махмұт қашқари дерегіндеде түрік тайпаларының қатарында үйсін, дулат жоқ, онан бұрынғы “құдұд әл ғалам”дада аталмайды, шыңғысхан жорығынан бұрын қазақ даласындағы қыпшақ руларының қатарында қаңлы бар, тағы үйсін, дулат көрінбейді, жетісудада аталмайды, тек шыңғысхан жорығынан кейін шағатай хандығындағы рулармен алтын орда руларында атала бәстәйді.демек олар даусыз түрде шыңғысхан жорығымен бірге қазақ даласына келген :керей, найман, қоңырат, жалайыр, оңғұт, меркіт, қатаған, барлас, дүрбен, маңғыт… Руларымен бірге келген болады.анық ақиқатыда солай, олар қияттар, үйсіндер, дулаттар, баяуыттар бұрын қазақ жерінде жасап кейін шығысқа көшкен, арада бірнеше ғасырдан соң мекеніне қайта оралған, бейне жоңғар соғысында қазақтардың араға 2 ғасыр салып шығысқа .
Оралғаны іспетті.әл қоңыраттың батыры”алпамыс жырындада қоңыраттардың қазіргі озбекыстандағы жиделі бәйсінді жәйләғані айтылады, ал қоңыраттар кейін шығыс мұңғұлиадан көрінеді, кейін оларда қайтадан сол жиделі байсынға келеді…
2.түрік тайпаларының шығысқа қоныс аударуы .
Неше ғасырдан бері түркі қағанаты туралы көп зерттелседе түркі қағанатын түрік тайпасы құрғаны туралы орыс тарихшылары айтпай келді, ал түрік тайпасы ол тағы ішінен ұсақ руларға бөлінеді, оның ауызға алынатыны тек ашына әулеті ғана, бұнда не сыр бар?
Себебі өте анық, түрік руларының ішіндегі рулар моғол руларымен аттас, кейінгі шыңғысхан шыққан тайпада сол түріктердің шығысқа кеткен тобы болғандықтан, оны жазса бүкіл әлем алдында өтіріктері айпарадай ашылатындықтан айтпайтыны табиғи.
Түркі текті ұлыстардың қайсы бірі қағанат құрса мемілекет сол ұлыстың атымен аталатын болған, місәлі:түрік тайпасы-түрік қағанаты, ұйғұр-ұйғұр қағанаты, оғыз оғызҚағанаты, қарлық-қарлұқ қағанаты, түркеш-түркеш қағанаты, қара-қараханилар әулеті, қимақ-қимақ хандығы, қыпшақ-қыпшақ хандығы.ал орыстың зерделі тарихшылары сол басқасын жазсада түрік қағанатын түрік тайпасы құрғанын, түрік атымен атанған тайпа құрғанын сырыт айналып кеткен, кейін оның орынына түріктен басқа түркі тектес руларды алға тәртқан.тіпті түрік қағанатын оғыздар құрған деген де логика шығарған.
Ал түрік қағанатын құрған түрік тайпасының рулары туралы мынадай деректер бар:
630-жылы шығыс түрік, 657-жылы батыс түрік қағанаты таң иімпериәсі жағынан жойылғаннан кейін, шығыс түріктер ды гуәнней бұлығы арқылы басқарған онда 19
Дуан, бес тұтық түрік, 18 дуан, 9 тұтық құйғұр болған.онан сырт хыбей бұлығында 2 дуан түрік болған, одан басқа кидән шығайлар 17 дуан, ғилар 9 дуан болған.ал батыс түрік қағанаты жеріндегі лұңю бұлығында удан, 27 тұтық түрік болған.
“жишияң тұтығына 4 дуан қараған, олар атық дуаны, ашына тек ұлысында құрылған, шішпет дуаны шішпет ұлысында құрылды, сұнұн дуаны сұнұн ұлысында құрылды, баян дуаны. (бұлар елік қағанның қауымы еді) .
Жоғарыдағылар шияжоу тұтығына қарады.
Иұнжұң тұтығына бес дуан қарады (оларда елік қағанның батыс ұлысы еді) .олар шал дуаны, шал-тұл ұлысында құрылды, ашына дуаны-ашына ұлысында құрылды.чык дуаны чік ұлысында құрылды, сәбек дуаны, бәгдең дуаны.
Самған тұтығына торт дуан қарады.олар үкек дуаны-үкекше ұлысында құрылды, неш дуаны тәдінеш ұлысында құрылды, беріш дуаны беріш ұлысында құрылды.чырақ дуаны.
Қағиян тұтығына 3 дуан қарады, олар:қара дуаны-қара ұлысында құрылды, қарлық дуаны, едіз дуаны.
Жоғарыдағыларды тәңірқұт басқақтығы басқарады. (мұңғұл үстіртінің шығысындағы һинган тауының .
Батысында, ергүнә өзеніне қарай сөлтүстікке орналасқан) .
Сенле дуаны-кермәндәнің ұлысы үшін құрылды (кермәндә адам аты) .ғұнсу дуаны (қарлұқтардың өтүкен тауын қоныстанған сол қанат ұлысы үшін құрылды, бөрілі тау дуаны (қарлықтардың оң қанат ұлысы үшін құрылған) .
Кенгүн тұтығы (қырғыздар, оны шыбара ябғұ басқарған) .
Жоғарыдағыларды әнбей басқақтығы басқарған.
…
Хыбей бұлығы
Түрік екі дуан
Түріктер тыныштандырылғанда лиңжоу, иұйжоу дейтін екі дуанның жеріндетүрік ұлыстары үшін шұнжоу, южоу, хуажоу, чаңжоу қатарлы 4 дуан тұтық құрылды және беикай, бейниң, бейфу, бей ән дейтін 4 дуан тұтықта құрылды…сұнұн ұлысы бөлінгенде де өнен ауданы құрылып, билік орталығы шюрұң болды да шұнжоуға қарады, кейін бәрі қалдырылды…рұйжоу дуаны, ол ұтұқан тарқанның ұлысына иыңжоу өңірінде құрылды…жоғарыдағыларды баста иыңжоу тұтығы басқарды, кейін ли жинжұң иыңжоуды басып алып шұнжоуды южоу тұтығына бөліп бергенде, түріктер сұңжоу өңіріне көшірілді.
лұңю бұлығы
Түрік 3 дуан, 27 тұтық.
Гаулан дуаны-ашына тек ұлысында құрылған.
Шиңши тұтығы
Тыка дуаны, керлақ дуаны
Мыңчы басқақтығы, ашына қара ұлысын негіз етіп құрылған.
Күнлиң басқақтығы
Бөкен тұтығы-шүмуген тұтығында құрылған.орлык дуаны-түркеш саға тұтығында құрылған.кертау тұтығы түркеш алаш тұтығында құрылған.екы өгіз тұтығы шеп шад, тон чор ұлыстарында құрылған.иыңса тұтығы-шаныш шопан чор ұлысында құрылған.тұзкол дуан тұтығы-күлік чор ұлысында құрылған.барқынтау дуан тұтығы-қарлықтың 3 ұлысы 3 тұтыққа бөлінгенде бұлақ ұлысында құрылған.дешты құм дуан тұтығы-қарлықтың чігіл ұлысында құрылған.шуанчы тұтығы-қарлықтың ташылық ұлысында құрылған.жиыфу дуан тұтығы.
Лұнтай дуан тұтығы
Жемсәрі дуан тұтығы-чұңұт ұлысы үшін құрылған.
Яғыма дуан тұтығы (яғыма руы), янлу дуан тұтығы, қағай дуан тұтығы, қасо дуан тұтығы, батыс түзкөл дуан тұтығы, шығыс түзкөл дуан тұтығы, чілік дуан
Тұтығы, кашет дуан тұтығы, иыңлақ дуан тұтығы, шада (шада түрік) дуан тұтығы, далан дуан тұтығы” (“жұңго жылнамаларындағы қазаққа қатысты деректер” 2-том, 463-беттен 473-бетке дейін) .
Ал енді мына деректен мынадай рулардың тізіміне ие боламыз: ашына тек (ашына руы, түріктердің қағандары осы рудан болады), шішпет, сұнұн, баян, шал-тұл, чік, сәбек, үкекше, тәдінеш, беріш, қара, қарлық, едіз, қырғыз, сегет, шүмуген, түркеш, шәніш, күлік (құйлау депте аударылады), яғыма (жәймә), қасо, шада.
Бұның ішінде түріктен жат ру барма деп сұрарсыз, беріш руы қазірде кіші жүз қазағында бар, кейінгі қазар қағанатындада бершілік деген тайпа болған.бұл бір тайпаның екі тарапқа болынуы ғана (ғұндардың ата мекеніндегілері мен еۈропаға кеткендері сияқты) .беріш қазар қағанатында екі негізгі тайпаның бірі бөліпті.кейін қарлықтар ел сұрағанда қарлықтарға кірген беріштерде болған.мысалы «құдұд-аал-ғаламда» : .
«осы екі қыстақтың арасында (құлан мен меркі) үш қарлық тайпасы бар, олар бирыш, қай, бистан» .
Бұндағы қай әсылы оғыздардың тайпасы.қарлықтар бастабында 3 қарлық атанған, олар:бұлақ, жүз, ташылық рулары бөләтін.әзірге қарлықтарды түрік тайпасының бір бұтағы деп кесім айту ертерек.сондықтан қарлық түрікке жатпаса, оған кейін кірген беріш түрікке жатуы әбден мүмкін.әл қырғыз ғұн заманында жиәнкүн деп қатталған ежелгі ұлыс, ал шадалар түрік текті чұңұттардан тарайды.ал едіздермен сегеттер ұйғұр одағындағы рулар, оныда түрік деп кесіп айта алмаймыз.ал қасо тайпасыда 3 қарлықтың құрамында болмаған, қарлық одағына кейін кіргенін білеміз, демек олар түрік болуы мүмкін.
Осылайша түрік тайпасы ретінде мына руларды тұрақтандыруға болады:
Ашына, шішпет, сұнұн, баян, шалтұл, чік, сәбек, үкекше, тәдінеш, беріш, қара, шүмуген, түркеш, шәніш, күлік (құйлау депте аударылады), яғыма (жәймә), қасо.
Яғыма тайпасы мен қара тайпасы кейін қарақанилар мемілекетін құрған, мемілекет атының қарахандар атануында ол қағандардың қара руынан шыққандығы болса керек, мемілекет аты қараболғанымен билеушілері өздерін түрік атаған, оған дәлел сол қарақандар мемілекетіндегі ақсұйектерден шыққан атақты тіл ғалымы махмұт қашқаридың өзін түрік атағаны, «түрік тілдер сөздігі» ын жәсәғані.егерде ол .
Түрік тайпасы болмаған болса, не басқа түркі текті рудан болса сөздік атын олай қоюы екітәләй еді.
Ал кейін шыңғысхан заманында бұндағы сұнұн руы-сұнұт, сәбек руы тұғырылдың атасы марғұздың тұсында сәбек (зубу, 1090-жылы марғұз сахарадағы руларды біріктіріп зубу патшалығын құрған, деседе 10 жыл ғана өмір сұрып, татарлардың сатқындығы салдарынан қидандар оны ұстап ағаш есекке шегелеп өлтірген, сонымен зубу қағанаты құлаған), ал қара руыда керейлермен байланысты, керейт кидән тілінде қаралар немесе қарғалар деген мағынада, рашид-адинда керейлерді бір ханның сегіз ұлы өңкей қара болғандықтан керейлер атанған дейді.өл тек оң түсіне ғана емес киген киімінеде қаратылса керек, ол заманда яғыни 10-12-ғасырларда сахарадағы керей сияқты руларды қара татар атаған, сол тектес түрік рулары қара қаңғалылар атанған.ал қойлау керейдің ителі руының арғы тегі, шумуген шимойын болуы ықтимал.
Ал түркеш түркеш қағанатын құрған ру, ал шәніш кейін қият руларының ішінде шанышғұт (шанышқы немесе шанышқылы) атымен белгілі.
Бұл ғана емес ашына руының өзі мынадай руларға бөлінген:әшінә, қали, ашашымды, шары теөлис, луад, парсиян, сұнұн, небдәл, рінгикеۈ, солто, янты.бұлар түрікше жазу бойынша оқылу болмағандықтан парықтау қиын, бұндағы солто руы қияттың сұлтұс (бұндағы с көпше мағынада, айталық, байыс, байт) руы болып шығады.
Түріктер ғана емес, оғыздардың баяуыт руы да қияттардың дәрлекін табындағы баяуыт руы болған, ал меркіттің бір руыда оғыз меркіт болған.ал жалайырды ұйғұр қағанатының хан әулеті яғылақармен байланыстырады. Чұңұт яғыни кейінгі шадалардан оңғыттар тарайды…
Түрік тайпасы қанша адам болған?
Түрік тайпасының адам саны қалайда 200 мыңнан кем болмаған, 550-жылдары бумин қаған алғаш бас көтергенде 50 мың отбасы төлес тайпаларын бағындырған, соған қарағанда 50 мың түтін немесе оданда көп деп айтуға болады.630-жылы елік қаған жеңілгенде оған қарасты 100 мың адам ішкеріге көшірілген, кейін сахараға қайта қайтарылған, бұл шығыс түріктің барлығы емес, ал оған тағы батыс түрік қағанатындағы түріктерді қосыңыз, қалайда 200мыңнан кем емес.
Батыс түріктермен шығыс түріктердің шығысқа көшірілуі
601-жылы 7-мамырда түріктердің ер-әйелі болып 90 мың адам келіп бағынды» .» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 764-бет) .
630-жылы шығыс түрік қағанаты жойылған соң шығыс түрік жеріндегі түрік тайпасы ішкі қытайға көшіріледі.
Қытай деректерінде:
««елік күйреген соңоның қол астындағылардың бір бөлігі сыр-ендаға паналады, бір бөлігі батыс өңірге кетті, 100мыңнан астам адам сарайға бағынды…таң патшасы әузыр уын янбоның ұсынысын қабыл алып түріктерді сөлтүстікте южоудан лиңжоуға дейінгі шұнжоу, южоу, хуажоу, чаңжоу дейтін торт тұтық құрды да және еліктің байырғы жерінің сол жағынан диңшиң, оң жағынан иұңжұң тұтығын құрып бір тұтас басқарды.ұлыс басыларынан 500 адам санғұн, нөкер, сардар болып мәртебе алды, жүз шақты адам сарай нөкері болып мәртебе алды, сонымен чаң-ан қаласының есебіне неше мың түтін кірді…» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 359-беттен 363-бетке дейін) осылайша елікке қарасты түріктер ұлы қорғанның ішіне қоныстандылып, мұңғұл сахарасын сыр-ендәләр сұрады.
«…кейін уәзірлер айтқандарынан қайтып, түрікті кіндік қағанатқа тұрғызу қауыпты деп қарап патшаға уақ айтты, патшада хауыптенып ашына сыманы ілбіс низек сілік бій қаған деп жариялады да, оған ли әулеті есімін беріп ордасын хуаңхының сүлтүстігіне тіктірді, түріктерді түгелдей ата-мекеніне көшірді» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 359-беттен 363-бетке дейін) .
Осылайша түріктер қайтадан сахараға қайтқан, бұдан сыр-ендәләр қауыптенып әскер қинаған, таң патшасы оған ақыл айтып көндірді, түріктер 641-жылы мекеніне қайтты, 100 мыңнан аса халық, 40 мың әскер, 90 мың жылқысы болған екен.
Ал осыдан кейін 657-жылы батыс түрік қағандығы күйрейді.өған ілесе батыс түріктер шығысқа көшіріледі.
Бұл турасында: ««ашына бүтін өз елінде сол тұрғауыл тай санғұн еді, мышымен бірге қараны тыныштандырған соң тай санғұн, мыңшы басқағы, жалғас қаған деген лауазымдармен бес нүшбе ұлысын биледі, сонан көп өтпей өлді.өнің ұлы құшыра өз елінде бөрі шад атанып еді.685-жылы оң санғұн, мыңшы басқағы деген шендер беріліп, жалғасты қаған лауазымына мүрәгерлік етіп бес нүшбе ұлысын биледі…өнің ұлы ашына оңғарға іркес-тіркес оң тұрғауыл тай санғұн, сәнәткер уәзір деген шендер берілді.кейін көлік уәзірі, мыңшы басқағы және он оқ қағаны болып ауысты.онан кейін он оқ ұлысы бүг чордың (соңғы түрік қағаны) сұғанақтығына ұшырап өлгені өліп тозғаны тозып жоғалды.құшыра соңынан ерген бар-жоғы 60-70 мың адамымен ішкі өңірге барып қоныстанды, батыс түрік әулеті осылай аяқталды» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 411-бет) .
«699-жылы құшыра тоқсауыл тай санғұн, батысты тыныштандыру алайының аға төбенәйі болып тағайындалып, елін орнықтыруға жіберілді, бұл кезде үшеліктің (түркеш қағаны) қолы көп әрі күшті еды.құшыра еліне қайтуға жүрексініп қол астындағы60-70 мың адамымен ішкеріге қоныс аудардыда кейін чаң-анда .
Өлді.» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 548-бет) .
«766-779-жылдары қарлұқ нығайып, сұяп өзенінің бойына қоныс аударды, сарылар мен қаралар (сары түркеш пен қара түркештер) әлсірей келе қарлықтарға кірім болды, құшыраның қалған ұлысы құйғұрларға тізе бүкті, құйғұр жойылғанға дейін (745-840) гі аралықта құйғұр қағаны бың тегін әнге қаласына орын теуіп өзін ябғұ атады.ұлысының қалған бөлегі боғдаға бекінді, адамының ұзын қарасы 200мың адам еді» .» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 557-бет) .
«712-жылы он оқ ұлысының бес түрік чорлары мен оң қанат бес нүшбенің бес іркіні және …едіз тұтығы, едіз сетейлер өз ұлыстарымен келіп бірінен соң-бірі сарайға тізе бүкті, олар он мыңдаған шаңыраққа жетті, оларды сары өзеннің өңтүстігіндегі айырғы мекеніне қоныстандыру…абұс елін бастап келіп сарайға тізе бүкті» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 381-бет) .
«717-жылы биыңжоудың зұрғаны жаң бин хат жазып: «түріктің тоғыз ұлысынан жаңа бағынғандар тайюанның сөлтүстігіне бытырай қоныстаныпты.оларды ұстап тұру үшін, бұл жерлерге көп әскер әкелуді өтініш етемін» .» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 858-бет) .
«көп өтпей бағынған елдер арсылан, едіз сетейлердің басшылығында сарайдан бет бұрып түрікке қосылды» .» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, .
382-бет) .
Соңғы түріктің жойылуы
«…қарлық сияқты бес ұлыс озмышқа шабуыл жасады, озмыш қашып кетті, батыс ябғұ абұс пен қараша 5 мың түтінді бастап сарайға (таң патшасына) тізе бүкті, қарашаға шапағатқа бөленген қаған деген нәм берілді… Келесі жылы (арада ашына әулетінен шыққан басымыл қағаны елтеріс қаған болған, 3 жылдан соң қарлықтар мен ұйғұрлар жағынан өлтірілді) ұйғұр қағаны бекби қағанды өлтіріп, оның басында астанаға жеткіздірді. Білге қағанның әйелі құтылық себүк қатұн жұртын бастап келіп тізе бүкті, көктың ұлы хуа-ы сарайында дастарқан жайғызып топты уәзірді қабылдады, бұл ысты өлеңмен мадақтады, қатұнға бағын ел ханымы деген шен берді, жылдық поа далабына жирма тұмен теңге босатты» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер», 2-том, 527-528-беттер) .
Бұл деректерден байқайтынымыз : шығыс түрік жойылғанда шығыс түріктерден 100 мыңнан артық адам ішкеріге көшірілгенімен көп ұзамай оларды сахараға қайтарған, ол жерде оларды басқару дуан, тұтықтарын құрған.
Ал 679-жылы олар қайта көтеріліс жасап соңғы түрік қағандығын құрған.
Ал 685-жылы батыс түріктерден 60-70 мың адам ішкеріге көшіріліп сол беті мекеніне қайтпай қалғандығы айтылған.742-жылы соңғы түрік қағанаты құлағанда абұс бастаған 5 мың түтін25-30 мың адам келіп бағынған, ал оған қоса білгі қағанның қатұны құтылық себүк (себүк руынан шыққан) жұртын бастап келіп тізе бүккені айтылған, есебі тағы сол 200 мыңға тарта түрік тайпасы ішкі қытайға келген, онда да олардың келген жерлері ішкі мұңғұлмен іргедегі санши, шанши өлкелері.әл 756-жылдан бастап таң патшалығы құлдырады, ал кейбір түріктер 史 деген әулет есімін қабылдап қытайласып кеткеніде ырас, бірақ кейінгі қидан деректерінде мұңғұл сахарасының өңтүстігі мен шығысында түрік ұлысының аты аталуына қарағанда бұлар сөзсіз қайта сахараға қайтқан болады.
оған бір себеб айтар болсақ 840-жылы қырғыздар құйғұр қағанатын құлатқан кезде 15 ұлыстан көп адам бесбалық, жетісу, қазақыстанның өңтүстік аймақтарына ауғаны .оғыздар сыр бойына барып оғыз қағанатын құрды, бұрын сахарадағы арғұн, басымыл, яғма, бесбалықтағы чарұқ сияқты рулар да батысқа жылжыды, ұйғұрлар өңтүстікке гансу, чиңхай өңірлерінде ганжоу ұйғұр қағанатын, тұрпан, құмыл, көрлада идықұт мемілекетін құрды.ал яғыма, шығыл, қарлықтар қарахан мемілекетін құрды.соған орай сахарадағы ұлыстарда бостық пайда болған.ал бұл сахарада адам қалмады деген ұғымды білдірмейді, ал сол заманда сахарада сегіз оғыздар яғыни наймандар пайда болды, құлұн көлінің өңтүстігінде татарлар кұшейды.қырғыз қағанаты құрылды, ол кезде сахарада адам қалмауы мүмкін емес, ал орыстар :ол кезде сахарада адам қалмағандықтан бос қалған далаға шығыстан шығұйлар келіп ірге тепті, кейінгі қият, жалайыр, меркіт, керей…бәрі сол мұңғұл текті шығұйлар деген логика ойлап тапқан. Ал біз осы шыңғысханның мұңғұл деген теуөриәсін аударайық.
Еш тарихта шығұйлар батысқа ауыпты деген дерек болмаған, ал оны болжал ретінде шығарған қытаймен орыс тарихшылары.
Түрік қағанаты күйрегеннен кейінгі түрік тайпасы
түрік
«түрік-таң әулетінің соңғы кезінде олар басқа ұлыстардың шабуылына ұшырап мейлінше әлсіреді.үлістәрідә торғайдай төзді.бес әулет тұсында сарайға көпшір төлеп тұрды.925-жылы хұн жиелөу сарайға зиярат етті.927-жылы жаң муқин деген көсемі сарайға қол тапсыра келді.937-жылы дуашу деген көсемі сарайға зиярат етті. 941-жылы шуе тұңхайларды елші етіп жіберді.өнән кейін келгендер жоқ, түріктер бұл кезде бәрінен әлсыз еді.өнің үстіне арада ат ізін салушылар болмады даолардың ұлыс басылары туралы деректер бізге жетпей қағазға түсірілмеді.
Таң әулеті жойылғаннан кейін ел іші мейлінше былықты да, лияңжоудың шығыс тарабын түріктер, таңғұттар бөліп жатқандықтан иұнжоулық әскерлер қайта алмай сонда тұрып қалды.» («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том) .
Бұдан түріктердің сахараға қайта қайтқанын білуге болады.
«925-жылы 18-ақпан күні түріктен хұн жиелөу жіберген елшілік келді…23-қазан күні ғи, тұйғұн, түріктерден елшілік келді» . («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-. Том)
925-жылы тамыздың тортыншы жаңасында тұрыктерсарайға сыйлық тартулады. («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том) .
938-жылы өңтүстік-батыс бағыттағы қосынның бас бағындрушысы батыс түрік ұлыстарын жазалау үшін көмекке әскер сүрәді.тәріскей хан ордасындағы иелүй пунуниңге диби, диеле ұлыстарының жасағын оларға көмекке беру туралы жарлық шығарды… («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том) .
сиыр сирақты түріктер
«ары қарай сөлтүстік бағытқа жүргенде сиыр сирақты түріктердің елі кезігеді.өләр адам бейнелі, сиыр сирақты халық, жері қатты суық болады, жерінде қабақсу деген өзен бар, оның суы жаз-күз айларында екі кез бойы, қыс көктем айларында бірақ қатып қалады.мұзды ыдысқа салып отқа ерітіп соның суын ішеді .
» (90)
(«жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том)
Бұлар онон өзенінің сөлтүстігін мекендейтін түріктер болса керек.
Бұлардың мекендеген жері хұлұнбұйыр көлінен сөлтүстікке, хинган тауларынан батысқа қарай ергүне өзеніне дейін.бүләр бес патшалық дәуірінде сиыр сирақты түріктер елі атанған, себебі сиыр сияқты ірі қараны көп өсірген.
тәңірқұт түріктері
Батыс тарапта түріктер, ұйғұрлар тұрады олардың батысында үкірилер тұрады.олардың адамдары ірі кесек болады, шаштарын маңдайларына түсіріп жүреді.үліс бектері шаштарын солаймен күлгін боғжамаға салып алады, жері өте суық, суларында бағалы балықтар көп, қидандар балықты солардан әләді.жерінде бұлғын, ақкыс, сусарларда көп.сөлтүстіктегі елдердің ұлпа сұранысын солар қамдайды, халқы өте батыр көршілері оларға соқтыға алмайды.
үкірилердің батыс тарабында қырғыз, оның терістігінде тәңірқұт түріктері тұрады (94) . («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том) .
Байырғы тәңірқұт басқақтығы шегінде тұрған көк түріктер (яғыни түрік тайпасы), өріс-қоныстары һинган тауларынан батысқа қарай қоныстанған, бұлардың тұрған мекені кейінгі шыңғысханның руының мекенімен бір жер.бүл тұрыктерхилұңжияңның жоғарғы ағарында, сыртқы һинган тауларынан батысқа қарай мекендеген, бұл дәл онон өзені алабы шыңғысханның тайпасы мекендеген өңір.
«925-жылы 18-ақпан күні түріктен хұн жиелөу жіберген елшілік келді…23-қазан күні ғи, тұйғұн, түріктерден елшілік келді» (95) («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том) .
916-жылы шілде айының 19-күні әбәуке бастаған орда әскері түрік, тұйғын, кіші пө, таңғыт, шада ұлыстарына жорық жасап оларды түгел тыныштандырды.олардың ұлыс бектері мен 15600 түтін тұтқын болды.900 мыңдай сауыт-сайман, қару-жарақ, құрал-жабдық, киім-кешек және есепсіз көп бағалы бұйым, торт түлік мал олжаланды. («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том) .
925-жылы тамыздың тортыншы жаңасында тұрыктерсарайға сыйлық тартулады.
938-жылы өңтүстік-батыс бағыттағы қосынның бас бағындрушысы батыс түрік ұлыстарын жазалау үшін көмекке әскер сүрәді.тәріскей хан ордасындағы иелүй пунуниңге диби, диеле ұлыстарының жасағын оларға көмекке беру туралы жарлық шығарды… («жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3-том) .
Бұндағы түрік деп отырғаны жоғарыдағыТүріктер, таңырқұт түріктері, сиыр сирақты түріктер бәрі бір түрік тайпасының бөлшектері.шада дегені шато түріктер.түрікте бұл заманда қайтадан сахарадағы белді рулардың біріне айналса керек.бүләрдән басқа лияу тарихында уейиән, түрік және ауиян түрік атымен аталған түріктер бар, бұндағы ауиян түрігі қиян түрікті көрсетсе керек.тағы түрік елі хан ордасы, батыс түрік елі хан ордасы деп аталатын ұлыстар бар.бұл қидан деректерінен түріктердің 10-ғасырдада жасағанын, мекені дәл мұңғұл үстіртінің шығысындағы, һинган тауынан батысқа қарай дәл қият руларының мекені екенін көреміз.
3.шыңғысханның тегінің түрік екендігіне дәлелдер .
Моғұл иімпериәсін құрған қият шыңғысханның тегі түрік екені ақиқат, деседе мынадай бірнеше болжамдар бар:
(1) .түрік болжамы .
13-ғасырдағы сұң патшалығының адамы жаухуаң жазған «мың-да бей лу» (моғұл-татардың спатнамасы) атты кітапта шыңғысханды татар деп, оларды шато түріктердің басқа бір түрі ретінде қарастырады.онда мынадай деп берілген: .
蒙鞑备録 «мың-да бей лу»
立国：鞑靼始起，地处契丹之西北，族出于沙陀别种，故于历代无闻焉。其种有三：曰黑、曰白、曰生
Аудармасы:
Мемілекеті:тәтәр бастабта, қиданның батыс терістігінде тұрған, нәсілі жағынан шатолардың (шато түріктердің) басқа түрі, үш түрі бар:ақ татар, қара татар, шикі татар.
Бұнда шыңғысхан бастаған қияттар, керейлер тағы басқаларқара татарға тән, ал оңғыттармен қоңыраттар ақ татарға тән болған.аۈтор бұл шығармасын 1221-жылы жазған, сол кезде шүржендердің алтын патшалығының көп жерін басып алған шыңғысханның атақты қолбасшысы мұқали мен кезігеді, онда мұқали өзін :”татар адамымын” деп түсіндіреді.бүл кітапта татарлардың салт-санасы, тарихы, әскери істері қатарлы мәселелер сөз болады.
Парыс тарихшысы рашид-адин.оның әлемге әйгілі 4 томдық кітәбі «жамиғ-ат-тауарих», кітап 1300-1310-жылдары жазылған, оны жазу барысында көне көз көп жасаған қарттар тағы ордадағы шежірелермен естеліктерден пайдаланған, оның бірінші кітәбіндә негізінен сахарадағы тәйпәләржәне олардың тарихы таныстырылады.онда оғыз қағаннан тартып түрік шежіресі баяндалады.онда моғұлдармен татарларды түріктен, оның әулеті алынша ханнан таратады. Онда алдымен түркі текті ұйғұр, қыпшақ, қарлық, қалач, қаңлы тайпалары таныстырылады, онан оғыздың ұрпақтары айтылады.
Онан кейін “қазір мұңғұл атанатын түрік рулары” деп жалайыр, татар, сұнұт, меркіт, күрлеуіт, тарғұт, ойрат, барқы, қоры, төлес, түмет, бұлағашын, керемушін, орасұт, теленгіт, күштеми, орман ұраңқайы, құрықан, сахайт рулары таныстырылады.
Онан кейін өз алдына әміршысы бар түрік рулары деп керейт, найман, ұйғұр, қаңлы, қыпшақ, оңғұт, таңғыт, қырғыз, қарлұқ, қыпшақ, бекірин тайпалары айтылады.
Онан ары қазір түрік-моғұл атанатын рулар деп екіге бөлген, бұл шыңғысханның өз тайпасындағы ұсақ рулар бірден таныстырылады, әлдімен”дәрлекін түрік-моғұл рулары” деп қоңырат, үйсін, баяуыт, қоралас, орнауыт, ұраңқай, сұлтұ Сұлтұс, елдүркін, баяуыт, кеңгіт рулары айтылады.
Олардан кейін “нирун аталатын түрік рулары” деп қатаған, салжығұт, шөнес, жажырат, тайшығұт, ұрғұт, маңғғыт, нояқын, суан, дулат, будат, барлас, бағарын, адарқын, сежуейт, қартаған қатарлы рулар айтылады.
Бұндағы дәрлекіндермен нирундардың тегін қияттан таратады.
Әбылғазы баһадұр хан.1665-жылы жазылған, оның еңбегі «түрік шежіресі», аۈтор шыңғысханның жошыдан тарайтын шәйбән әулетінен шыққан, кітаптың негізгі жүлгесі аздаған парықтарды айтпағанда тайпалармен шыңғысхан тарихында «жамиғ-ат-тауарихтан» көп парқы жоқ.
Қадырғали жалайыр.қазақ ханы тәуекел тұсында (16-ғасырдың соңы мен17-ғасырдың басы) жасаған адам, ұрпақтар бойы хан әулетіне қызымет қылған адам, “жинақты тауарих”оның басты еңбегі, ондада шыңғысханның тегі түріктен тәрәтіләді.негізі шежіре түрінде жазылған шығарма.
Хы шау мин. «жаңа юан тарихы», бұл шығарманы аۈтор чиң иімпериәсінің соңғы кезінен бастап жазып 1920-жылы зорға бітірген, кітап миң патшалығы дәуірінде жазылған «юан тарихы» негізінде теріліп жазылған, 1922-жылы сол кездегі үкімет жағынан бұйрық арқылы мемілекет тарихы ндағы «жирма торт тарих» қа енгізілген, кейін тағы «чиң патшалығы» тарихы қосылып 26 тарих болған.
Аۈтор бұнда моғұлдардың тегін түріктен таратады:
«моңғұлдардың тегі түрік, аты әсілінде моңұл, кейін моғұл, моңғұл болып дыбыстық өзгеріске ұшырады, алтын әулеті тұсында татар депте аталды.мұңғұлдар қара баран түсті киім киетіндіктен қара татар …деп аталды…олардың ел науғысын қият бөржігін деуші еді, тәйзу (шыңғысхан) дың оныншы атасы боданшардан кейін бөржігін науғы ретінде қолданылып еді, марқұм шах атаның (есукей) нәсілі де өздерін бөржігін қиятпыз деп атады, бөржігін түрікше сөз, көкшыл көз дегенге келеді, көкшыл көз мұңғұлдар үшін текті нәсіл болып саналады.» (жұңго тарихнамаларындағы қазаққа қатысты деректер, 3 том, 513-бет) .
(2) ғұн-мұңғұл болжамы.бұны сыртқы мұңғұл тарихшылары ұстанады, олар орыс тарихшыларының логикасы бойынша ғұнды қазіргі мұңғұлдың ата-бабасы ретінде көреді.өләр шығай, қидандарды ғұннан таратады.баста айтқанымыздай нақты түрік екеніне айпарадай дәлелі барларын болмаса қалғанын тақыр таза мұңғұл деп таниды.орыс тарихшыларының логикасымен бүкілдей ұқсас.халханың тегін қиятпен байланыстырады, ал қият ғұнға барып тіреледі.
(3) дұңху болжамы, бұл қытай тарихшыларының логикасы, ал анығына келгенде бұл қазір мұңғұл атын жамылған халықтың нағыз арғы тегіне үйлеседі, себебі қазір мұңғұл атанған халықтың көбі ішкі мұңғұлдар қидандардың ұрпағы, ал қидандар ғұнғада, түріккеде ұқсамайды.керысынше дұңху болжамы тарихтағы мұғол иімпериәсін құрған халыққа үйлеспейді, себебі қазіргі мұңғұлмен тарихтағы моғұл екі халық.бейне тарихтағы татар тайпасымен қазіргі татар ұлтын байланыстырған сықылды.бұл теуориада:дұңхулар, олардан шығайлар, олардан барып мұңғұлдар, ал мұңғұлдар 8-ғасырдан кейін һинган тауынан асып мұңғұл сахарасына барған деп қарайды, бірақ тарихта жұңгоның 26 тарихындада шығайлардың ауғаны туралы дерек жоқ. (4) тибет болжамы.бұл лама дінінің әсерінен шыңғысханның тегін индиадан, тибеттен таратады, бейне кейбір шежірелерде қазақтың тегін арабтан таратқан сияқты.
Біз кімге сенеміз?
Біз сонда кімге сенеміз? Шыңғысханның тегін түріктен таратқан сол шыңғысханның ұрпағы әбылғазы, олда ойынан айтпаған, ата-бабаларынан жалғасқан шежірелермен тарихтарды оқыған, ал рашид-адин сол шыңғысханның ұрпағы хулагудың немересі қазан ханның уәзірі, ол сол шыңғысханның көзін көреен жүз жасаған ақсақалдармен, әскер басылардан естіп осы тарихты жазған, ондада сол тегін түріктен таратқан, ал моғұл тек түріктің бір табы ретінде айтылады.ал жаухуаң мұқалиға кезіккен адам, мұқалида оған өзін татармын деген, олда сол жердегілерден сұрап моғұлдардың түрік екенін, шато түріктерге жақын екенін білгеннен кейін барып моғұл, татарды түрік деп жазған.ал хы шияумин шыңғысханға қатысты деректерді 30 жыл сұрыптап сонан барып олардың тегін түрік деп шешкен.әл қадырғалидың жағыдайыда әбылғазымен ұқсас. ?
Бұндағы хы шиәуминнен басқасы 13-14-15-16-ғасырдың адамдары, олар сол заманның нағыз тарихы бойынша шыңғысханның тегін түріктен таратқан.
Ал шыңғысханды шығайдан, дұңхудан таратып оны халха, чахарға теліп, түрік тайпасынныоң руларын атаудан бас тарту арқылы шыңғысхнмен түріктің байланысын жоққа шығарған орыс тарихшылары мен тұрколоктары, кейін оларға еۈрөпә тарихшылары келіп қосылды, олар жау хуаң, рашид-адин сияқты 1-14-ғасырдың адамы болып сол заманды көзімен көрмегендер, ал рашид адин, мен жаухуаң дәл оқиға куәгерлерімен сұхбаттасқан, нақты оқиғаны жазған. Ал атағы таудай тұрколок орыс тарихшыларымен осы замандағы сол заманды көрмеген, арыдағы алты-жеті ғасырды беріде жатып болжай салған мықтылар, оны әдейі бұрмалаған.
Сонда біз сол заманның адамдары рашид-адин мен қау хуаңға сенемізбе әлде, 6-7 ғасыр кейін туып көрмеген оқиғаны болжап әдейі бұрмалаған, гумилөۈ, аристоۈ, бартолдтарға сенемізбе?
(5) әрине көрген адамға сенсек, рашид-адин мен жау хуаңға сенеміз.әл 19-ғасырмен20-ғасырда жатып түріктің соңғы 7 ғасырлық тарихын жоққа шығарған орыс тұрколоктарына сенбейміз.19-ғасырдан бастап орнаған түркология ұғымы анығында орыс иімпериәсі үшін қызымет еткен.ресей иімпериәсінің анық%90 жері шыңғысхан заманында түркілердікі болғандығы үшін, орыстар өздеріде алтын ордаға бодан болғаны үшін олар түрік тарихын шамаларының келгенінше бұрмалаған .
Біз айқын түре түрік болжамын құптаймыз, себебі, түріктер ғұннан тарайды, ал моғұлдар түріктен тарайды, бұл теңдеуге көптеген дәлелдер келтіруге болады
шығай ұғымына тойтарыс
бұнда татар тайпасын дәнекер ретінде көрсету арқылы шығайлардың, шыңғысхан тайпасымен қатыссыз екенін көрсетуге болады.
Татар
Күлтегін, білгі қаған бітіктәстәріндә татарлар туралы
kerey.kz
жалғасы бар…
Пікір қалдыру