زۋقا باتىر 150 جىل تاريح قازاق حاندىعىنا 550 جىل ادەبي الەم
زۋقا باتىر – ەرتەگى كەيىپكەرى ەمەس
kerey.kz
- ماما، تولاعاي ومىردە بولعان با؟ – دەپ سۇرادى بىردە ۇلىم.
بالانىڭ تولاعاي تۋرالى اڭىزدى ەستىپ، ونداعى كەيىپكەردى ويىنان شىعارا الماي جۇرگەن كۇندەرى ەدى بۇل.
- تولاعاي – اڭىز كەيىپكەرى عوي. بىراق ءاربىر اڭىز بەن ەرتەگىنىڭ تۇبىندە ءبىر شىندىق جاتادى، – دەپ تۇسىندىرگەن بولدىم مەن.
وسى اڭگىمە ءوزىمدى دە ۇزاق تولعاندىردى…
بۇگىنگى بالالاردىڭ ەرتەگىگە سەنبەيتىنى انىق. ولار ءۇشىن جەزتىرناق، جالماۋىز كەمپىر دەگەندەر قورقىنىشتى ەمەس. ەسەسىنە، تۇيمەدەي عانا ورمەكشىدەن قورقادى. ورمەكشى ادام سەكىلدى باتىستىق تۋىندىلاردىڭ كەيىپكەرلەرىنە ەلىكتەيدى. شىن مانىندە، بۇعان، ارينە، ءوزىمىز كىنالىمىز. بالانىڭ ەرتەگى تىڭدايتىن جاسىندا ءبىر ءسات كىتاپ وقىپ بەرىپ، ءوزىمىزدىڭ قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جاۋھارلارىمەن سۋسىنداتۋعا ىقىلاسىمىز جەتپەي جاتادى.
ال ەرتەگى، اڭىز ايتىپ، بالالارعا ۋاقىت بولە الماساق، بالالارىمىز ارمان-قيالىنا كىمدەردى قوندىرىپ، قانداي كەيىپكەرلەرگە ەلىكتەيدى؟ كىمنەن جيرەنىپ، كىمگە قاراپ بوي تۇزەيدى؟ جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ، باتىرلىق پەن قورقاۋلىقتىڭ، دانالىق پەن پاسىقتىقتىڭ، كەڭدىك پەن ساراڭدىقتىڭ اراجىگىن قايتىپ قانا اجىراتىپ ۇيرەنەدى؟
وسىنداي سانسىز سۇراقتار سانامدى تورلاپ قويا بەرگەن…
تاياۋدا زۋقا باتىر تۋرالى ءبىر دەرەكتى وقىعاندا سول سۇراقتارعا جاۋاپ تاۋىپ، كوڭىلىم قاناعاتتانعانداي بولدىم.
كەلبەتىنە كىسىلىگى، جۇرەكتىلىگىنە بىلەكتىلىگى، شەشەندىگىنە كوسەمدىگى، ەرلىگىنە ورلىگى، قىسقاسى، تۇلا بويىنا كەمەلدىلىگى ۇيلەسكەن بۇل باتىر ماعان بالالارىمىزدى ەلىتەتىن ناعىز ەرتەگى كەيىپكەرى سياقتاندى.
الايدا، زۋقا ەرتەگى ادامى ەمەس ەكەن. جازىلعان دەرەكتەر بويىنشا، 1866 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى، زايسان اۋدانى، كەندىرلىك اۋىلىندا دۇنيەگە كەلىپتى. تۋعانىندا وعان زۋقا ەسىمى (تۇپنۇسقا بويىنشا – زۋا نەمەسە زاۋحا بولۋى مۇمكىن. – اۆت.) يسلام جازبالارىنان الىپ قويىلسا كەرەك. ولاي دەيتىنىمىز، باتىر شاريعاتقا بەرىك، يسلام قۇندىلىقتارىن دارىپتەگەن، ساۋاتتى ءدىني اعارتۋشىلار اۋلەتىنەن شىققان. اكەسى سابيتشىعىس وڭىرىنە اسا تانىمال موللا كىسى بولعان ەكەن. ارعى اتاسى نۇرمۇحاممەد ابىز دەگەن ايگىلى كىسى.
وسىنداي تەكتى اتادان تۋعان ۇلعا باتىرلىقپەن قوسا دانالىق دارۋى زاڭدى ەدى.
دانالىق دەگەندە كاكىم احماديۇلى جازىپ العان مىنا اڭگىمە ويىما ورالا كەتەدى:
زۋقانىڭ ۇيىنە التاي ۇلىقتارىنان ءتورت ادام بارىپتى. اس ءىشىپ، قونىپ، ەرتەڭىندە تۇرعاندا باتىر قوناقتاردىڭ الدىنا قارا جامبىنى قويىپ جاتىپ «بۇيىمتايلارىڭىز بار ما؟» دەپ سۇرايدى. ۇلىقتاردىڭ ءبىرى: «بۇيىمتاي بار. جاقىندا التاي ەلىنىڭ ۇلىقتارى اراسىندا ۇلكەن جيىن وتكەن. سوندا جوعارى جاقتان ءتورت سۇراق كەلىپتى، سونى تالقىلادىق. وندا شايتاننىڭ نە پايداسى بار، قاسقىردىڭ نە پايداسى بار، ۇرىنىڭ نە پايداسى بار جانە ۇرى قاجىنىڭ نە پايداسى بار؟ ال پايداسى جوق بولسا، ولاردى قايتۋ كەرەك دەلىنگەن ەكەن. ۇلىقتار ويلانا كەلە شايتاننىڭ دا، قاسقىردىڭ دا، ۇرىنىڭ دا، ۇرى قاجىنىڭ دا پايداسى جوق، ولاردى جوعالتۋ كەرەك دەگەن شەشىمىن ايتتى. ءسىز ول جيىندا بولمادىڭىز، سوندىقتان، ءسىزدىڭ جاۋابىڭىزدى بىلمەككە كەلدىك» دەپتى. مۇنى ەستىگەن زۋقا باتىر: «شايتان كەرەك، ول ادامدارعا ۋايىم- قايعىنى ۇمىتتىرىپ، ءبىر ءسات مۇڭسىز، جايدارى قالىپقا كەلتىرىپ وتىرادى. ول بولماسا، ادامدار ءولىمدى عانا ويلاپ، بۇ دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ، باز كەشىپ كەتەر ەدى. قاسقىردىڭ دا، ۇرىنىڭ دا كەرەگى بار. قازاقتا «يا، قۇداي، قۇرىعىن سۇيرەگەن ۇرىڭنان; قۇيرىعىن سۇيرەتىپ ءتۇن قاتقان بورىڭنەن ساقتا» دەيدى ەكەن. ۇرى مەن قاسقىر بولماسا، قازاق قامسىز-قايعىسىز، بەيبىت-بەيعام ءومىر ءسۇرىپ، قۇدايدىڭ ءوزىن كەرەك ەتپەي كەتەر ەدى. ال ۇرى قاجى ول دا كەرەك. بىزدە نە كوپ، باي مەن بي، مانساپتىدا قاجىلار كوپ. ولار ىلعي باي-مانساپتىلاردىڭ مۇددەسىن قورعايدى. ال وسىندا، مەنىڭ اينالامدا قىرىق-ەلۋ ۇيدەن تۇراتىن مىڭداعان كەدەي وتىر. ولار اسپاننان تۇسكەن جوق. ولاردىڭ اقىسىن جەپ، تەگىن جۇمىس ىستەتىپ، ۇرلاپ، توناپ سول بايلار كەدەيلەندىرىپ جىبەرگەن. ولار جوقشىلىق سالدارىنان ۇرلىق قىلۋعا ءماجبۇر بولعان. ۇرلىق قىلدى دەپ، ولاردىڭ قولىنداعى ازىن-اۋلاعىن الىپ، دۇرە سوعىپ، قاڭعىرتىپ جىبەرگەنسىڭدەر. سوندىقتان، ولار پانا سۇراپ ماعان كەلدى. مەن ولارعا بايلاردا كەتكەن نەسىبەسىن قايتارىپ بەرىپ، جاندارىڭدى باعىڭدار دەپ وتىرمىن… باي-ماناپتاردا ونداعان، جۇزدەگەن قاجى بار. ال كەدەيلەرگە ءبىر قاجى قيماي ما ەكەن ۇكىمەت؟! مەن – كەدەيلەردىڭ قاجىسىمىن» دەگەن جاۋاپ بەرگەن ەكەن…
اسىلىندا، قاجىلىق كىسى داۋلەتىنە قاراپ بولىنەتىن نارسە ەمەس. الايدا، زۋقا باتىردى كەدەيلەردىڭ قاجىسى ەتكەن دە، باتىر ەتكەن دە – ءوزى ءومىر سۇرگەن ءداۋىر، سول ورتا.
ءبىر قىزىعى، ءدىندى جەلەۋلەتىپ، مولدالىق مومىنداردىڭ ءىسى دەپ، باتىردىڭ ادۋىنىن باسۋعا، دىندارلىعىن پايدالانىپ، اياق-قولىن «ماتاپ»، ءتىلىن «تۇنشىقتىرىپ» ۇستاۋعا تىرىسقاندار دا از بولماعان. جالعىز مىسال:
«زۋقا باتىرعا شاماسى جەتپەيتىنىن بىلگەن جەرگىلىكتى بيلىك ەندى باسقاداي ارەكەتكە كوشەدى. سونىڭ ءبىرى زۋقا باتىردى ۇگىتتەپ، قاجىلىققا جىبەرسەك، بايتوللانى كورىپ قايتسا جۋاسىپ، يماندىلىق جولىنا ءتۇسىپ، ەل ىسىنە ارالاسپايدى دەپ ويلايدى دا، «ءسابيت داموللانىڭ اماناتى، اكە پارىزىن» ورىنداۋ ءۇشىن قاجىلىققا بارۋدى كولدەنەڭ تارتادى. ءوزىنىڭ دە نيەتى بولعان زۋقا باتىر بۇل ۇسىنىستى قابىل الادى. بىراق ەلدەن جيناپ بەرگەن 500 ۇساق، قانشاما ءىرى قارانى كەدەيلەرگە، اۋقات-تۇرمىسى ناشارلارعا تاراتىپ جىبەرەدى. مول ساۋاپقا كەنەلەدى. سوزىندە تۇرىپ، ءبىر جىل قاجىلىق ساپارىنا دايىندىق جاساپ، 1905 جىلى مەككەگە اتتانادى» دەپ جازىپتى ءوزىنىڭ ءبىر ماقالاسىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى باقىتبەك ءبامىشۇلى.
اسىلىندا، يسلام بويىنشا، پاتشا ءوز قول استىنداعىلار ءۇشىن جاۋاپتى جانە سولار ءۇشىن سۇرالادى; وتاعاسى جانۇياسىنا جاۋاپتى، سولار ءۇشىن سۇرالادى. ەندەشە ەر ازاماتتار دا ەلى ءۇشىن جاۋاپتى، سولار ءۇشىن سۇرالادى. ال ەلىڭ ىشىنەن ءىرىپ، حالقى توزىپ، كەدەي اقىسى جەلىنىپ، جەتىم مەن جەسىر جىلاپ، جاپا شەگىپ جاتقاندا، ءدىن ۇيرەتىپ، ۇيىڭنەن شىقپاي وتىر دەگەن وسيەت ەشبىر جەردە جازىلماعان بولسا كەرەك.
اكەسى دۇنيە سالعان سوڭ ءتورت بالاسىمەن جەسىر قالعان اناسىنا، باۋىرلارىنا پانا بولىپ قىزمەت ەتىپ جۇرگەن زۋقانىڭ ءبارىن تاستاپ، بار ىنتاسىمەن كۇرەسكەرلىك جولعا ءتۇسۋى سول جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنگەننەن، كەۋدەدەگى ار مەن نامىس قوڭىراۋىن باسا الماعانىنان ەدى.
ءيا، زۋقا باتىر ەندى ەر جەتىپ، ات جالىن تارتىپ مىنە باستاعاندا اكەسى دۇنيە سالىپتى. ول تۇستا باتىردىڭ اتا-اناسى مايقاپشاعاي دەگەن جەردە تۇرادى ەكەن. بۇدان سوڭ زۋقانىڭ وتباسى التايدىڭ وڭتۇستىك-باتىسىن الىپ جاتقان قالباداعى اعايىندارى اراسىنا كوشىپ كەلەدى. ءوزى سوندا بايدىڭ جىلقىسىن باعىپ، اناسىنا قولعابىس ەتەدى. بىراق اينالادا ورىن الىپ جاتقان ەتىم-جەسىرگە، كەدەي-كەپشىككە تىرناعىن باتىرعان باي-تورەلەردىڭ ارەكەتتەرى، سۇيەككە تالاسقان يتتەي بولىستىق، شەن-شەكپەن ءۇشىن ارازداسقان ەل اعالارىنىڭ ۇساقتىعى جىگىتتىڭ جانىن اۋىرتادى. مۇنداي جاعىمسىز ارەكەتتەرگە توزبەگەن جىگىت قاشان دا ەسەسى كەتكەن السىزدەرگە بولىسىپ، باسىنعان باي مەن بيلىكتىگە قارسى شىعادى. مۇنى بايقاعان قامقورسىز ادامدار جىگىتتەن پانا ىزدەپ كەلىپ، اينالاسىنا ۇيىرلەي باستايدى.
بۇل شاق قازاق جەرىنە ورىس وتارلىعى كۇشەيە تۇسكەن كەزەڭ ەدى. شەندىلەر ورىس وتارلاۋشىلارىنا قۇلدىق ۇرىپ، ءوز ەسەبىن تۇگەلدەپ، ەل اۋزىنان جىرىپ، ەكى اساپ، رۋحاني قۇلدىراۋ شەگىنە تۇسكەندە اينالاسىنداعى اعايىنىن ەرتىپ زۋقا ساۋىرعا قاراي قونىس اۋدارادى. ول جەردە ابىلپەيىس حان بالاسى كوگەدايدىڭ نەمەرەسى جەڭىسحان گۇڭ زۋقانى ءوز ورداسىنا شاقىرىپ، مەدرەسە مولداسى ەتىپ وتىرعىزادى. وندا زۋقا بالا وقىتىپ، شاكىرت تاربيەلەيدى.
بالا وقىتىپ، ۇستازدىق ەتسە دە، مولدا جىگىت توڭىرەگىندە بولىپ جاتقان ادىلەتسىزدىكتەر مەن كەلەڭسىزدىكتەرگە كوز جۇما قاراپ وتىرا الماعان. سويلەسە شەشەندىگىمەن، ايتسا ادىلەتقۇمارلىعىمەن كوپتى وزىنە ۇيىتىپ الا جونەلەتىن جىگىتتى جەڭىسحان تورەلىك ايتۋعا دا سالىپ وتىرىپتى. داۋلاسىپ، الدىنا كەلگەندەرگە زۋقا قاشان دا ءادىلىن ايتىپ، اقىسى كەتكەننىڭ جاعىندا بولادى. وسى تۇستا ەسكە تۇسەتىنى: «كەيىنگى كوز كورگەندەردىڭ ايتۋىندا، زۋقا الدەبىر ماسەلەگە شەشىم ايتاردا قۇران اياتتارى، پايعامبار حاديستەرىمەن قاتار اباي ولەڭدەرىن قاتارلاستىرا اتاپ وتەدى ەكەن»، – دەيدى ب.ءبامىشۇلى ءوز ماقالاسىندا. بۇدان باتىردىڭ قۇرى قارا كۇشكە، سوقىر سەنىمگە عانا ەمەس، اقىل-وي مەن دانالىققا، بىلىمگە سۇيەنىپ ەل باسقارعان ۇلىلىعىن اڭعارۋعا بولادى.
ەل باسقارۋ دەمەكشى، زۋقا باتىر تورەلىك ايتقان شەشەن، قول باستاعان باتىرلىعىمەن قوسا، ەل باستاعان كوسەم. اسىل ەرگە باس ەركىن بەرىپ، تاعدىرىن سەنىپ تاپسىرعان دا قامقورسىز قالعان ءوز ەلى ەدى.
بۇل تۋرالى تاعدىرلى جازۋشى قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «پانا» رومانىنداعى قۇتتىبايدىڭ اۋزىمەن بىلاي دەلىنەدى: «يەسىز مال يت-قۇستىكى عوي، يەسىز ەل دە «يت-قۇستىكى» بولىپ قالادى ەكەن. مىنا ەلىڭ كورەسىنى كورىپ بولعان ەدى. قايراتتى، كوزىقاراقتى، ادال ازاماتى بولعان سوڭ سەنى وزدەرىنە باسشى، يە ەتپەك، پانا ەتپەك بولىپ وتىر. ال پاناسى قانشالىق مىقتى، بەرىك بولسا، سونشالىق قامسىز جاسايتىندىقتارىن بىلەدى».
حوش. بۇل اسىلىندا زۋقانىڭ مولدالىق قىزمەتىن تاستاپ، حان توڭىرەگىنەن ەركىمەن كەتىپ، ەلىنە ورالعان ءساتى. قارا حالىق اراسىنان شىعىپ، ادىلەت ىزدەپ، ابىرويى ارتقان ادام قاي باسشىعا ۇناسىن؟! بايلىق پەن شەنگە قاراماي، ادىلەت جاعىندا جۇرەتىن جىگىتتىڭ ورلىگىن بايقاپ، جاراتپاعان جەڭىسحان گۇڭنىڭ ىڭعايىن بايقاسىمەن-اق ءوزىن قولدار جان تاپپاي جابىرقاعان جىگىتتىڭ ۇستازدىقتى تاستاپ، كەرى قايتكەن كۇندەرى. مولدا بولىپ بالا وقىتقاننان ەل ىشىندە ءجۇرىپ، قول جيناپ، كەدەي-كەپشىكتىڭ، جىلاعان مەن مۇڭايعاننىڭ قورعانى بولۋدى قايىرلىراق ساناپ، ومىرىنە بەتبۇرىس جاساعان كەزى.
بۇدان سوڭ زۋقا باتىر وزىنە ەرگەن ەلىن باستاپ ساۋىردان ءور التايعا – بۋرىلتوعاي، بىتەۋ وڭىرىنە كوشىپ كەتەدى. بۇل جونىندە: «زۋقا باتىر جاساقتارى التاي تاۋىنىڭ اقىرعى سىلەمى بايتىك، قاپتىق پەن بۇلعىن وزەنىنىڭ باتىسقا بۇرىلار اڭعارىن جايلاپ-قىستاپ، ىرگەلەس، كورشىلەس قونىستانعان قازاقتارمەن ءجيى تارتىسىپ قالاتىن موڭعولدىڭ ءبىر قوشۋىن (اۋدان – ب.ب) ەلىن وسى ولكەدەن ىعىستىرىپ تاستايدى. وسى جەرلەر كەيىن قىتاي مەن موڭعوليا شەكارا سىزىعىن ناقتىلاعاندا قىتاي قاراماعىندا قالىپ قويادى»، دەپ جازىپتى ب.ءبامىشۇلى.
زۋقا باتىردىڭ كەيىنگى ءومىرى وسىلايشا قىتاي شەكاراسىنىڭ ار جاعىندا جالعاسىن تاپتى. كەزىندە ءوز قازاعىنىڭ ىشىندە جالعىز جارىم جاندارعا پانا بولىپ، كەدەي-كەپشىكتىڭ، جىلاعان جۇرتتىڭ جالاۋىن كوتەرگەن، ادىلەتقۇمار اتانعان باتىر مۇندا ءبىر مەملەكەتكە جۇك بولارلىق جۇمىس اتقارعانى تاريحتان ايان. التايدا ونىڭ قولىنا قاراعان حالىقتىڭ قاراسى مولايا ءتۇسىپتى. ونىڭ اينالاسىنا قازاق قانا ەمەس، بيلىكتەن، باي-ماناپتاردان قيانات كورگەن ۇيعىر، دۇڭگەن، سىبە، قالماق، مۇڭعۇل، سارت، نوعاي، تاتار سەكىلدى ۇلت وكىلدەرى دە جينالا بەرەدى. سەنىمگە سەلكەۋ تۇسىرمەي، ەلىن قورعاۋدى باستى مۇرات ەتكەن زۋقا باتىر ەر ازاماتتارىن جيناپ، جاساق قۇرادى. ولارعا اسكەري جاتتىعۋ جاساتىپ، قورعانىس ءۇشىن سوعىسۋ ءتاسىلىن ۇيرەتەدى… قاي كەزدە دە بودان حالىقتى الىم-سالىق ارقىلى قاناۋ ءداستۇرى بولعان. التاي ەلىنىڭ گۋبەرناتورلىعىنا ۆي جىڭگو كەلگەندە زۋقا باتىر قايراتىن جيناپ، باسقىنشىدان ەل مۇددەسىن قورعاي ءبىلدى. ءسىڭىرى شىققان كەدەي ەلدەن الىم-سالىق تالاپ ەتىپ كەلگەندەرگە باتىر اشىق قارسى تۇردى. ءالسىز ەلدەن بارىمتالاپ الىنعان مال-مۇلىكتى قايتارىپ اپەرىپ، «ۇرى»، «قاراقشى» دا اتاندى. قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن بيلىككە جاعىنىپ، شاعىنعان بايلاردىڭ تىرلىگىنەن سارسۇمبە تۇرمەسىندە ءبىر جىل وتىردى…
تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، اقىلىنا قايراتى ساي زۋقا باتىردىڭ تىرىسىندە قىتايدىڭ باسقىنشى بيلىگى التاي وڭىرىنە اتتاپ باسا الماعان ەكەن. جاسالعان قىسىم مەن زورلىقپەن الىناتىن الىم-سالىقتان ازات حالقىن قۇتقارام دەپ، گۋبەرنيا اسكەرىمەن دە شايقاسۋعا تۋرا كەلگەن. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 1924-1926 جىلدارى زۋقا باتىر قىتايدىڭ 5 رەتكى شابۋىلىن تويتارىپ، ۇلكەن اسكەري كۇشكە اينالىپتى. مۇنىڭ سوڭى قىتاي بيلەۋشىلەرىنىڭ، اسىرەسە ۆي جىڭگونىڭ زۋقاعا ولەردەي وشىگۋىنە الىپ كەلەدى.
قىتايدىڭ باتىسىندا ازۋلى ارىستاننىڭ جاتقانىن مەملەكەت بيلەۋشىلەرى دە ءوز پايداسىنا اسىرماي قالماعان. قىزىل ارميادان قاشقان اتامان باكيشەۆ قازاقستاننىڭ شىعىسىن جايپاپ ءوتىپ، قىتايدىڭ باتىس ولكەسىنە بەت العاندا زۋقا ساربازدارى باسقىنشى اسكەردى ءور التايعا جىبەرمەستەن، جەردى قورعاپ باعىپتى. دەرەكتەرگە قاراعاندا، ات-كولىك الماق بولىپ، زۋقا باتىردىڭ ەلىنە اۋەلى وزبىرلىق تانىتىپ باققان اتامان اسكەرلەرى باتىردىڭ قاۋقارلى قولىن العاشقى كەزدەن مويىنداعان. التاي اسۋ ءۇشىن «قاقپا اۋزىندا» جاتقان قازاق باتىرىن سوزگە تارتىپ، مامىلەگە دە شاقىرىپتى باكيشەۆ. بىراق زۋقا التاي ەتەگىندە تىنىش جاتقان ەلىن اتتاپ ءوتىپ، بەرەكەسىن الۋعا جول بەرمەيدى. ورىس اسكەرىمەن سول ءۇشىن ەكى مارتە شايقاسقا تۇسەدى. باكيشەۆ بۇدان سوڭ امالسىز موڭعولياعا اسادى. ال قىتاي مەملەكەتى زۋقانىڭ ارقاسىندا باتىس جاق شەكاراسى كەڭەيتىپ الىپ قالادى…
ءبىز ءۇشىن تاريحتىڭ بەيمالىم بەتى سياقتانعانمەن دە، زۋقا باتىردىڭ ءومىرى مەن رۋحى – ءالى تالاي ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە جارارلىق ونەگەلى اڭگىمە.
ونىڭ ءومىرى، راس، اڭىزداعى تولاعايدىڭ تاعدىرىنداي ايانىشتى اياقتالدى. قىتايدىڭ كونەدەن بار جىمىسقى ساياساتىمەن زۋقا باتىر 1929 جىلى قولعا ءتۇسىرىلىپ، اياۋسىزدىقپەن ءولتىرىلدى. باس كوتەرگەن حالىققا سەس كورسەتۋ ءۇشىن قىتاي بيلىگى باتىردىڭ باسىن كەسىپ الىپ، ءبىر جەتى بويى سارىسۇمبە قالاسىنداعى قارا كوپىرگە ءىلىپ قويدى. بۇل – وكىنىشتىسى، ەرتەگى ەمەس ەدى.
الايدا، بۇل باتىرلىق رۋحتى ولتىرگەن جوق. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، ءبىلىمى دە، كورەگەندىگى دە كەمەل زۋقا باتىر ءوز اجالى تاياعانىن سەزىپ، ەلىم زارداپ شەكپەسىن دەپ وتاۋىن وڭاشا تىكتىرىپ، وقشاۋ قالىپتى…
تاريحتى تۇلعالار ارقىلى جازۋ – ەڭ ءتيىمدى ءتاسىل. تاريحي تۇلعالار ارقىلى اسىل ۇرپاق تاربيەلەپ، ۇرپاق رۋحىن ءوسىرۋ دە ەجەلدەن بار ءۇردىس.
بۇل ورايدا، «تاريحتى ناسيحاتتاۋدىڭ ءتورت جولى بار. ءبىرى – عىلىم ارقىلى زەرتتەۋ، ەكىنشىسى – ادەبي شىعارمالاردا قامتۋ، ءۇشىنشىسى – تەلە، راديو باعدارلامالار، سيۋجەتتەر جاساپ، تانىمدىق ماقالالارعا ارقاۋ ەتۋ، ءتورتىنشىسى جانە ەڭ ءتيىمدىسى – كوركەم فيلمدەر ءتۇسىرۋ» دەيدى بەلگىلى تاريحشى تۇرسىنحان زاكەنۇلى.
تولاعايداي باتىرلىعىمەن، جۇرەكتىلىگىمەن، كوپشىلدىگىمەن، حالىقشىلدىعىمەن ەسىمى تاريحتا قالعان زۋقا باتىردىڭ ەسىمى ادەبي شىعارمالارعا دا، عىلىمي جازبالارعا دا ارقاۋ بولىپ ءجۇر. قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «پانا» رومانى مەن باتىرحان قۇسبەگيننىڭ «زۋقا باتىر» رومانى، باتىردىڭ سەزىمدى دە، كۇرەسكە تولى ءومىرىنىڭ بەلەستەرىن سۋرەتتەيدى. ەندىگى ارمان، باتىردىڭ رۋحى قازاق جاستارىنا بولاشاقتا بالالار ادەبيەتى ارقىلى وقىتىلسا ەكەن، كينو ارقىلى كورسەتىلسە ەكەن. ەشبىر قوسپاسى جوق، شىن ومىرىمەن-اق زۋقا باتىر قىزىقتى تۋىندىلاردىڭ كەيىپكەرىنە اينالا بەرەرى ءسوزسىز.
ءنازيرا بايىربەك
جۋرناليست، «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى
kerey.kz
پىكىر قالدىرۋ