|  | 

تاريح

تامىز بۇلىگى كەزىندە

1991 جىلى 19-تامىز – كسرو پرەزيدەنتى م.گورباچەۆتى ىعىستىرىپ، بيلىكتى باسىپ الماق بولعان توتەنشە جاعداي جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەت (گكچپ) قۇرىلعان تۇس ەسىمنەن كەتپەيدى. ودان بەرى دە شيرەك عاسىر ءوتىپتى عوي.
ول كەزدە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ورگانى – «حالىق كەڭەسى» گازەتىندە جاۋاپتى حاتشى بولۋىم كەرەك. گكچپ-نىڭ توتاليتارلىق سيپاتىن ءىشىمىز سەزىپ تۇر. ازاتتىقتى اڭساپ تۇرعاندىقتان گ.ياناەۆ پەن ۆ.كريۋچكوۆ باستاعان توتەنشە بۇلىككە جان-تانىمىزبەن قارسىمىز. 20-تامىز كۇنى تاڭەرتەڭ الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىندە جۇمىس ىستەيتىن دەموكرات پەيىلدى كەنەسارى قاپتاعاەۆ دەگەن جىگىت ماعان ءىش تارتىپ ءبىر قۇپيا قۇجاتتىڭ كوشىرمەسىن كورسەتتى. وندا الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتى «گكچپ-نى» قولدايتىنى، شاھارداعى ستراتەگيالىق نىسانداردى كۇزەتۋ، قولدان شىعارماۋ، قۇقىقتىق رەجيمدى كۇشەيتۋ تۋرالى تاپسىرمالار كوزدەلىنىپتى.

دەرەۋ جاعدايدى ايتىپ، «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنداعى جىگىتتەرگە حابارلاستىم. اينالدىرعان ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ الدىندا ءۇش جۇزدەي ادام جيناپ، نارازىلىق پيكەتىن وتكىزدىك. سول ارالىقتا پلاكاتتار دا جازىپ ۇلگەردىك. ءتۇس اۋا سول كەزدەگى ديرەكتورى، جانىپ تۇرعان پاتريوت ايتان ءنۇسىپحانوۆتىڭ باتىل رۇقساتىمەن «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى رەتىندە جاسارال قۋانىشالين (تەڭ توراعا), دوس كوشىم جانە مەن ۇشەۋمىز الاتاۋ» تەلەارناسىنان تىكەلەي ەفيرگە شىقتىق.

جاسارال ورىسشا، دوس ەكەۋمىز قازاقشا تجمك (گكچپ) بۇلىگىنىڭ حالىققا قارسى سيپاتىن اشكەرەلەپ باقتىق. قولىمىزداعى قۇجاتتار ارقىلى تجمك-عا قولداۋ كورسەتكەن قالا باسشىسى مىندەتىن اتقارۋشى ۆ.ۆ.حراپۋنوۆتىڭ ماسقارا ارەكەتتەرىن جاريا ەتتىك. بۇل سول كەزدە وتە قاۋىپتى قادام بولاتىن. اسىرەسە قورىقپاي بىزگە تىكەلەي ەفيرگە شىعۋىمىزعا مۇمكىندىك بەرگەن ايتان (مارقۇمنىڭ جانى جانناتتا بولسىن!) باۋىرىمىزدىڭ ەرلىگىنە ءالى كۇنگە تاڭ قالامىن. ايتەۋىر ءبىز جارتى ساعات ىشىندە «ازات» قوزعالىسىنىڭ، بۇكىل دەموكراتيالىق توپتاردىڭ، نەفورمالداردىڭ گكچپ-عا قارسى ەكەندىگىن، بۇلىكتىڭ حالىققا قارسى سيپاتىن ايتىپ ۇلگەردىك.

سول كۇنى بۇلىكشىلىك ارەكەتتى ايىپتاعان ماقالا جازىلىپ، ول ەرتەسىنە «حالىق كەڭەسى» گازەتىندە جاريالانىپ كەتتى. قازاقتا «ءار نارسەدە ءبىر قايىر بار» دەيدى عوي، توتەنشە تامىز بۇلىگى جاڭا وداقتىق شارت قۇرۋ تۋرالى، ونىڭ فەدەراتسيالىق نەمەسە كونفەدەراتسيالىق سيپاتى جونىندە ءجۇرىپ جاتقان تولاسسىز داۋلاردى ساپ تيىپ، كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋ ۇدەرىسىن تەزدەتتى.

مارات توكاشباەۆتىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى

Related Articles

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

  • شاعىن ساراپتاما:شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى

    شاعىن ساراپتاما 1934-35 جىلى جاڭا شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتى قۇرىلعان سوڭ شەتەلدەن وقۋ، شەتەلگە وقۋشى جىبەرۋ جۇمىسى كەشەندى جۇزەگە استى. سونىڭ نەگىزىندە ولكەلىك ۇكىمەت سوۆەت وداعىنان وقيتىن جاس تالاپكەرلەرگە كونكۋرس جاريالاپ ارنايى ۇكىمەتتىڭ وقۋ ستيپەندياسىن ءبولدى، ناتيجەسىندە 1935-39 جىلدارى ۇزىن سانى 300-گە تارتا ستۋدەنت سوۆەت وداعىندا ءبىلىم الدى. 1935 جىلدارى شىعىس تۇركىستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ ەڭ كوپ وقۋعا تۇسكەن ءبىلىم ورداسى- تاشكەندەگى ساگۋ ەدى، اتاپ ايتقاندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى. تاشكەننەن وقىعان شىڭجاڭدىق ستۋدەنتتەر شىعىس تۇركىستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا ءتۇرلى قىزمەتتە جۇمىس ىستەدى، ولاردى كەيىن “تاشكەنتشىلدەر” دەپ تە اتادى. 1939 جىلدان كەيىن ماسكەۋ مەن شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ اراسى ديپلوماتيالىق داعدارىسقا ۇشىرادى، سونىڭ كەسىرىنەن رەسمي ءۇرىمجى سوۆەت وداعى قۇرامىنداعى ستۋدەنت ازاماتتاردى ەلگە شاقىرتىپ الدى. ءبىلىم

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: