سامۇرىقتىڭ زارى
قىس ءتۇسىپ، قار جاۋعاندا اۋىل بالالارىنىڭ كاسىبى سول – دوپ قۋالاۋ. جەلى شىققان الا دوپتىڭ ىشىنە سابان تىعىپ، كەيدە سوعىمعا سويىلعان وگىزدىڭ قۋىعىن ۇرلەپ ەرمەك قىلامىز. قىستىڭ ءبىر كۇنى ازاننان كەشكە دەيىن دوپ قۋىپ، قارا سۇمەك تەر باسىپ، ۇيگە كەش ورالدىم. تاماق ءىشىپ بولعانشا توڭ بوپ قاتقان اياق كيىم ءجىبىپ، جۇمساردى. ءوزىم دە ماۋجىرەپ، ۇيقىم كەلدى. شىلقا سۋ اياق كيىمىمدى لاقتىرىپ جىبەرىپ، ورنىما قۇلاي كەتتىم. شەشەم سۋ بولعان اياق كيىمىمدى پەشكە جايىپ، اراسىندا:
– مىنا بالا ۇلتاراعىن جايىپ، اياق كيىمىن كەپتىرمەيدى. وزىنە جاقسىلىق قىلماعان بۇل، كىمگە جاقسىلىق قىلادى، ەي، – دەپ كۇبىرلەپ سويلەپ ءجۇر.
– وي، اپا! ۇيقىم كەلدى، ءسىز كەپتىرە سالىڭىزشى سولاردى. شارشادىم.
– ءۇي بەتىن كورمەي قاڭعىپ-قاڭعىپ كەلىپ اپ، ەندى ماعان مىندەتسيدى. قايتىپ ادام بولادى ەكەن بۇ نەمەلەر!..
شەشەمنىڭ كەي ءسوزىن ەستىپ، كەي ءسوزىن ەستىمەي ۇيقىعا باس قويدىم…
***
بوقاي شالدىڭ ءۇيىنىڭ ەسىك الدىنان ءوتىپ بارا جاتقام. قولىمدا ءىشى قۋىس سيىردىڭ ءمۇيىزى. كەنەت كوزىم جۋىپ، جايىپ قويعان بوقاي شالدىڭ نەمەرەسىنىڭ شۇلىعىنا ءتۇستى. جاپ-جاڭا. الا جازداي شۇلىقسىز جۇگىرەتىن پاقىر ءۇشىن بۇدان ارتىق دۇنيە بولسىن با، شۇلىقتى جايۋلى تۇرعان جەرىنەن جۇلىپ-جۇلىپ الدىم. ءبىر قولىمدا ءمۇيىز، ءبىر قولىمدا شۇلىق ەندى اۋلادان شىعا بەرگەنىمدە بوقاي شالدىڭ توبەسى كورىندى. ماعان قارسى كەلە جاتىر. قىرىس شال تاياپ قالدى، زارەم ۇشتى. نەمەرەسىنىڭ شۇلىعىن قولىمنان كورسە، اساتاياعى ارقامدا وينارى انىق. نە ىستەۋ كەرەك؟ اقىرى جان قىسىلعاندا امالىن دا تاپتىم. شۇلىقتى قۋىس مۇيىزگە تىعىپ، ءمۇيىزدى لاقتىرىپ ويناپ شالدىڭ قاسىنان الاڭسىز وتە شىقتىم. ول دا ەشتەڭەنى بايقاعان جوق. سالەم بەردىم، اۋزى جىبىرلادى. ۇيگە كەلىپ شۇلىقتى تىعىپ تاستاپ، كوشەنىڭ شاڭىن كوتەرىپ ويناپ جۇرگەن بالالار توبىنا قوسىلدىم. سول كەتكەننەن مول كەتىپ، كەشقۇرىم ءبىر-اق ورالدىم ۇيگە. شەشەم سويىلعان مالدىڭ تەرىسىنە ايران جاعىپ، قاربالاس بولىپ ءجۇر.
– مال سويعانسىزدار ما، اپا؟ – دەپ شەشەمنىڭ قاسىنا باردىم. شەشەم تۇيىلگەن قاباعىن اشپاي:
– قوڭىر تايىنشا اۋىلدىڭ شەتىندەگى ارىققا ۇيەلەپ ءولىپ قالىپتى. پىشاققا ىلىنبەي، ارام قاتتى. تەرىسى تۋلاققا جارار، – دەدى دە قويدى.
ەل ورىنعا وتىرعان شاقتا «كۇندىز ۇرلاعان مونشاقتى، تۇندە تاعۋعا» كىرىستىم. ءىنىم:
– مۇنى قايدان الدىڭ؟ – دەدى داۋىستاي سويلەپ. شەشەم ءبىز جاققا جالت قارادى، ۇرلىعىم ايپاراداي بولدى. ۇلكەن تەرگەۋ باستالدى. اقىرى شەشەمە قانداي «ماشاقاتپەن» بۇل شۇلىقتى قولعا تۇسىرگەنىمدى ايتىپ بەردىم. قاتتى اشۋلاندى، باسىمنان تارتىپ كەپ جىبەردى.
– باسە، بۇل تايىنشا سەبەپسىزدەن سەبەپسىز نەگە ءولىپ قالدى دەسەم، سەن ەكەنسىڭ عوي ءبارىن قۇرتقان! كوردىڭ بە، ءبىر شۇلىق ءۇشىن قانشالىقتى بوداۋ بەردىك! بار، قۇرى! قازىر اپارىپ تاستا انداعىسىن، – دەپ مەنى دەدەكتەتىپ سىرتقا شىعارىپ جىبەردى. امالسىز بوقاي شالدىڭ ءۇيىن بەتكە الدىم. قوڭىر تايىنشانىڭ ولىمىنە سەبەپكەر ەكەنىمدى شەشەم كەسىپ ايتتى…
***
– مىنا بەيشارا بالانى ابدەن قىرسىق اينالدىرعان ەكەن، – دەپ ساۋدادان جىعىلىپ، قارىز ارقالاپ اۋىلعا جەتىپ بارعانىمدا شەشەم الدىمننان شىقتى. قولىنداعى تۇتاعان قۇرىم كيىزبەن ەكى يىعىمنان كەزەك-كەزەك ۇرىپ قويادى.
– الاس، الاس!
– قويىڭىزشى، اپا! وسىنداي ءبىر قۇراپيلىقتارىڭىز قالمايدى ەكەن، – دەپ ۇيگە كىردىم. بوساعانىڭ سىرتىندا تۇتاعان قۇرىم كيىزىن ءالى ۇستاپ تۇرعان شەشەم:
– قۇراپيلىق دەيدى، سىدىگىڭە ءسۇرىنىپ ءجۇرىپ ەندى سونشا قارىزدى قايتىپ قايتارماقشىسىڭ؟ سەنەن ءبىر قىرسىق ارىلمادى عوي.
بەتىن جاس جۋعان شەشەمنىڭ بىرنەشە تال ساماي شاشى جاۋلىعىنىڭ سىرتىنا شىعىپ تۇر. اق شالىپتى. «مىنا كىسى دە قارتايعان ەكەن» دەپ ويلادىم…
***
– الماتىعا ساعات نەشەدە جەتەسىز، اپا؟
– تاڭعى ءتورت-بەستەردە.
– امان-ەسەن جەتىڭىز. كۇتىپ الام عوي.
– وي، تاڭ اتپاي دىردەكتەپ نە ىستەيسىڭ! جۇمىسقا بارۋىڭ كەرەك. ۇيقىڭ شالا بولسا، كۇنى بويى جىندى بوپ جۇرەسىڭ. ۆوكزالدا شامالى وتىرا تۇرارمىن، اسىقپاي كەلە بەر.
– …
سەلك ەتىپ وياندىم. ساعات تۇنگى ءۇشتى كورسەتىپ تۇر. كەشكى تەلەفونداعى از-كەم ديالوگتان كەيىنگى جۇرەكتىڭ كوزىنەن ءمولت ەتە قالعان ىستىق جاستاي تەرەزە سىرتىنداعى اعاش جاپىراقتارىنان تامشى ۇزىلەدى. جاڭبىر جاۋىپتى…
***
– امان-ەسەن جەتىپ الدىڭىز با، اپا؟
– شۇكىر، بالام، شۇكىر! اللا تاعالا قاعبانى كورۋدى دە ءناسىپ ەتىپتى. قاعبانى العاش كورگەندە تىلەگەن تىلەك، قىلعان دۇعا قابىل بولادى دەيدى. ساعان دۇعا قىلدىم، بالام. بارىنە دۇعا قىلدىم…
– دۇعا-تىلەكتەرىڭىز قابىل بولسىن، اپا! – دەدىم اۋزىما باسقا ءسوز تۇسپەي.
تەلەفونداعى ازداعان اڭگىمەدەن كەيىن وتكەن ومىرىمدەگى بىرەر وقيعا ەسىمە ءتۇستى. سونىڭ باسىن قۇراپ، قاعاز شيمايلادىم. شەشەمدى بالاپانى ءۇشىن كوز جاسى جاڭبىر بوپ سەبەلەيتىن شىڭىراۋ سەكىلدى الىپ سامۇرىق قۇسقا ۇقساتتىم…
ەرتەدە قاناتى تۋىرلىقتاي شىڭىراۋ دەگەن سامۇرىق قۇس بولىپتى. شىڭىراۋ ادام اياعى جەتە بەرمەيتىن جاپان تۇزدە ءوسىپ تۇرعان الىپ بايتەرەككە ۇيا سالادى. سول ۇياسىندا جۇمىرتقا باسىپ، ەكى جىلدا ءبىر رەت جالقى بالاپان شىعارىپ جۇرەدى. بالاپانى قارا قانات بولىپ، جەتىلە باستاعاندا توڭىرەكتىڭ اڭ-قۇسى جانىنان بەزىپ جوعالىپ كەتەدى. سامۇرىق قۇس قوماعاي بالاپانىنا ايشىلىق الىس جەرلەردەن شەڭگەلدەپ جەم تاسيدى. بىراق، امال قانشا، ايشىلىق الىس جەرلەردەن تاڭىن سوزىپ، توپشىسىن تالدىرىپ، ءولىپ-ءوشىپ جەتكەندە بالاپانى ىلعي ۇيادا جوق بولىپ شىعادى. سويتسە، سول توڭىرەكتى مەكەن ەتكەن ءبىر ءابجىلان شىڭىراۋ جەم ىزدەپ كەتىسىمەن بايتەرەككە ورمەلەپ شىعىپ، بالاپاندى لەبىمەن تارتىپ، جۇتىپ كەتىپ ءجۇرىپتى.
وسى وقيعا جىل سايىن قايتالانا بەرىپتى. سودان، شىڭىراۋ ابدەن زارەزاپ بولىپ، قاسىرەت شەگىپ، قيان شەتتەن جەم الىپ كەلە جاتىپ، باۋىر ەتىندەي بالاپانىن ويلاعاندا اعىل-تەگىل جىلايدى. سوندا، شىڭىراۋدىڭ كوز جاسى جەرگە نوسەر جاڭبىر بولىپ قۇيىلادى . ەندى بىردە، تۋىرلىقتاي قوس قاناتىن قۇشىرلانا سەرپىپ، بالاپانىنا جەتۋگە اسىعىپ ۇشادى. وندايدا، جەر بەتىندە جويقىن داۋىل تۇرىپ، جەل ەكىلەنىپ، ەكپىندەي سوعادى دەيدى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە شىڭىراۋدىڭ توپشىسى اعارىپ، قارتايادى…
ىرىسبەك دابەي
پىكىر قالدىرۋ